1. Amu dzé é ne bo ndzukh naa bi bo mewokh ?

 Y’ÉYONG ézing ô wôraneyang naa, a bo mewokh é ne w’ayèñ ? Kéza David ñ’a nga wôrane fe de, akal té éde a nga yaghlane Nzame naa : « Vééghe ébe ma nkômane y’a bo wô mewokh » (Bya 51:12). David a mbe éé dzing Jehôva. Amben aval té, biyong bizing é mbe ndzukh akal David naa a bo mewokh, é ne fe ndzukh akal dèè ému. Amu dzé ? Ôsusua, amu bia byale ya fulu ya bo melo. Édi bèè, éyong ésese éde Satan a kômô ve naa, bi lum Jehôva mvus aval a nga bo de (2 Becor. 11:3). Édi lal, bia ning y’é bôt be bele fulu ya lum Jehôva mvus, éba be bele « nsisim wa sèñ éndagha ébe é boan be ne melo » (Beéph. 2:2). Bia yiène sèñ ngu’u naa bi lumane se ki fave fulu y’a bo minsem dèè ve, ya fe, aval Satan y’émo dèñ ba lumane bia, béé dzeng naa ba yemle bia naa bi bo melo. Bia yiène ve mengu’u naa bi bo Jehôva y’é bôt a nga kee édjié, mewokh.

2. A tobe « nkoghane naa bia bo mewokh » da yili ya ? (Jacques 3:17)

² A lang Jacques 3:17. Ngalane nsisim Nzame, Santiago nge ki Jacques a nga dzô naa, é bôt be ne fakh be ne « nkoghane a bo mewokh. » Simaneye é dzam, dzam té da yili. Bia yiène fep a n’nem ye tobe nkoghan a bo é bôt Jehôva a nga kee édjié mewokh. Bebela a ne naa, Jehôva aa yane ki naa bi bo mewokh ébe é bôt ba sili bia naa bi bian metsing mèñ—Bisè mintôl 4:18-20.

3. Amu dzé é ne éban akal Jehôva naa bi bo mewokh ébe é bôt ba djié bia ?

³ É ne bia ébubu naa bi bo Jehôva mewokh ndaane moan môt. Asughlan, Jehôva a ve bia melepgha me ne kaa ékop éyong ésese (Bya 19:7). Déé se ki aval dèè éb’é boan be-bôt  ba djié bia. Amben aval té, Ésaa wèè a ne a dzôp été, a nga ve bebyèñ, bidjié bi y’é si ñi, ye bemvene édjié (Mink. 6:20 ; 1 Beth. 5:12 ; 1 Pierre 2:13, 14). Éyong bia bo be mewokh, bebela a ne naa, Jehôva éñe bia bo mewokh. Nfasghan aval bi ne bo é boan be-bôt Jehôva a kee édjié mewokh, amben biyong bizing é ne bia ayèñ a yebe ye béé melepgha meba.

4. Amu dzé abuiñ bong ba bo bebyèñ beba melo ?

⁴ Bitong bi-bôt biè, bi ne ézizang é bong be bele fulu ya bo « bebyèñ beba melo » (2 Tim. 3:1, 2). Amu dzé abuiñ y’ébe be be ne melo ? Amu naa, bebyèñ bézing ba bo é dzam ba dzô é boan beba naa be taa bo. Éde, é boan beba ba simane naa, dzam té éé se ki sôsôe. Bevoo ba ñong melepgha ma so ébe bebyèñ ane é dzôm déé se ki fe éban, édi daa yiène ki metam meba, nge ki édi é ne édedèè ndzukh a dzale. Nge ô ne étong môt, y’éyong ézing ô wôraneyang aval dzam té ? Abuiñ ba yen ndzukh a dzale atsing Jehôva di : « Boghane bebyèñ benan mewokh mi too élat ye Nti, amu naa, dzam té é ne sôsôe » (Beéph. 6:1). Dzé é ne ô vole a bo de ?

5. Aval ane bia lang de nten Luc 2:46-52, amu dzé Yésu a ne éfônane da dang mbeng y’étong a nga bo bebyèñ bèñ mewokh ?

⁵ Mi ne yeghe a bo mewokh y’éfônane da dang mbeng, édi Yésu (1 Pierre 2:21-24). A mbe é moan môt a ne kaa minsem a nga bèè bebyèñ be ne be-bo minsem. Ve, Yésu a nga ve bebyèñ bèñ ngang amben éyong be nga bo bikop ya biyong béé mbe ki béé tugha ñe wokh (Akô. 20:12). Fasghane é dzam é nga boban éyong Yésu a mbe a bele mimbu 12 (A lang Luc 2:46-52). Bebyèñ bèñ be nga lik ñe a Jerusalén. Be mbe be bele ayem naa ba yiène tugha daghe nge é boan beba besese be ne ya be nté ba bo ékena naa be bulane é si deba niène fet é nga man. Éyong José nge ki Joseph ba María be nga yen Yésu, María a nga yèè ñe akal meyep a nga ve be ! Yésu a mbe be dzô nté mbé mboane té wéé mbe ki sôsôe. Ndaane de, a nga ve bebyèñ bèñ éyalan é ne ébubu a wokh ye ngang. Ve, José ba María, « béé dzi ki wokh éyalane Yésu a nga ve be. » Amben aval té, Yésu « a nga tsini naa a bo be mewokh. »

6-7. Dzé é ne vole bitong a bo bebyèñ beba mewokh ?

⁶ A bitong, y’éyong ézing é bohang mina ndzukh a bo bebyèñ benan mewokh éyong ba bo bikop nge ki éyong baa tugha ki mina wokh ? Dzé é ne mina vole ? Ôsusua, simghan é dzam Jehôva a wôran. Biblia a dzô naa, a bo bebyèñ benan mewokh « é ne é dzam é ne mbeng akal Nti » (Becol. 3:20). Jehôva a yem éyong bebyèñ benan baa tugha ki mina wokh nge ki éyong ba ve metsing méé se ki sôsôe. Ve, a bo aval sese mi ne de bo, éyong mia top naa mia bo be mewokh, mia ve ñe mevakh.

⁷ Édi bèè, simghan é dzam bebyèñ benan ba wôran. Éyong mina bo bebyèñ benan mewokh, mia ve be mevakh, ba bira fe tobe mina mebun (Mink. 23:22-25). É ne fe ve naa, mi tugha be yir bebéñ. Moadzang Alexandre a tobe a Bélgica nge ki Belgique a dzô naa : « Éyong me nga sum bo mban a bo bebyèñ bam mewokh, élat dèè é nga tsen, bi nga tobe édedèè élat ya ndzalane ya mevakh b. » Édi lal, simghan aval mewokh wa bo ému, ma ye vole melu ma zu. Paulo, éñi a ning a Brazil nge ki  Brésil, a dzô naa : « A yeghe a bo bebyèñ bam mewokh, é voleyang me naa me bo Jehôva y’é bôt befe be bele édjié mewokh. » Nkobe Nzame wa ve mbemba mekalgha y’a bo bebyèñ benan mewokh. Wa dzô naa : « Naa mam me wule wô mbeng ye naa, ô ning aayap a si va »—Beéph. 6:2, 3.

8. Amu dzé abuiñ bitong ba top naa ba bo bebyèñ beba mewokh ?

⁸ Abuiñ bitong be yen-hang aval mam ma sughlane mbeng éyong ba bo mewokh. Luiza, éñi a ning fe a Brazil, atarga é nga bo ñe ayèñ a wokh amu dzé be nga likh ñe naa a bele teléfono nge ki téléphone fave ôyôm tam. A nga fas naa, asughlan bitong bivoo be bele be teléfono. Ve, bebela a ne naa, a nga tugha wokh naa bebyèñ bèñ be mbe béé kame ñe. Éndagha a dzô naa : « A bo bebyèñ bam mewokh, ma yen de se ki ane me ne ô ngara, ve, ane é kana a kame éning dam éyong me ne metua été. » Elizabeth, étong kal dzèè ye Estados Unidos nge ki États Unis, a ngene a luman naa a bo bebyèñ bèñ mewokh biyong bizing. A dzô naa : « Éyong maa tugha ki wokh amu dzé bebyèñ bam ba ve atsing ézing, ma siman metam metsing meba me mbe méé kame ma. » Mónica, éñi a ning Armenia nge ki Arménie, a dzô naa, mam me nga wule ñe mbeng éyong ésese a nga bo bebyèñ bèñ mewokh ndaane éyong a nga bo be melo.

9. Za dzam abuiñ bôt ba simane nfa a bo atsing mewokh ?

⁹ Abuiñ bôt ba yebe naa, bia yiène bele bidjié bi y’a si ye naa, bia yiène bo mewokh ébe metsing mézing « bidjié bi ne ôyap yôp » bité bia ve (Bero. 13:1). Ve, bôt beté bebién, be ne bo kaa bo mewokh ébe metsing ba yen ékoar-koat nge ki ndzukh a dzale. N’ñonghan éfônan nfa a yaane minfong-mi si. A si ézing ye Europa, abuiñ bôt ba tem naa, « é ne tetele naa be bo kaa yaane minfong mi si nge ba bunu naa mi ne ékoar-koat. » Éde bia yaghane ki naa, bôt be ye si té ba yaane fave bebéñ 65 ébe ntet ye minfong mi si ba sili be naa be yaane.

10. Amu dzé bia bo mewokh amben metsing biaa dzing ki ?

¹⁰ Biblia a yebe naa, bidjié bi boan be-bôt bia so minzukh, bi ne édjié Satan a si, ye naa, bi nkunu tobe ntsaman (Bya 110:5, 6 ; Eccl. 8:9 ; Luc 4:5, 6). A dzô fe bia naa, « é môt asese a lum édjié mvus, a tebe ntaane mam Nzame é ngam ayat. » Amu éndagha, Jehôva a lighang naa bidjié bi tsiè mam me y’é si ñi, éde a yane naa bi bo be mewokh. Ya dzam té, éde bia yiène be « kee é dzôm ba sili bia », a lang été minfong mi si, ngang ya mewokh (Bero. 13:1-7). Bi ne ñong naa atsing ézing daa yiène ki, é ne ékoar-koat nge ki da sili abuiñ mono naa bi bo de mewokh. Ve, bia bo Jehôva mewokh, éde a dzô bia naa, bi bo bidjié  bité mewokh nté baa sili ki bia naa bi bian metsing mèñ—Bisè mintôl 5:29.

11-12. Aval ane nten Luc 2:1-6 wa lere de, za dzam José nge ki Joseph ba María be nga bo naa be bo mewokh ébe atsing éé mbe be ndzukh a dzale, asughlan é mbe ki ya ? (A daghe fe bivaghle).

¹¹ Bi ne ñong meyeghle ébe bifônane José nge ki Joseph ba María, éba be mbe nkoghan a bo bidjié bi ne ôyap yôp mewokh, amben éyong é mbe be ndzukh (A lang Luc 2:1-6). Éyong María a nga kuiñ bebéñ ngoan ébuu y’abum dèñ, édjié é nga sili éñe ba José naa be bo é dzam é mbe be édedèè ndzukh. Augusto nge ki August, éñi a nga djié Imperio romano nge ki Empire romain, a nga dzô naa bôt be ke tsiliban é vôm be nga byale. José ba María be nga yiène ke a Belén nge ki Bethléhem, ékena té é nga yiène be ñong be kilómetros 150 béé ke fe ba bere ye sighi minkôô. Ékena té é nga ye bo édedèè ndzukh, dang dang akal María. Minlughane mité, mii mbe bira yep a n’nem akal ñiè y’é moan a nga ye byale. Dzé é nga ye lôt nge a nga sia sum koghle myô nté ba bo ékena ésala ? A mbe a bele Mesías abum dèñ été. Ye dzam té é mbe akalgha naa be taa bo édjié mewokh ?

¹² José nge ki Joseph ba María béé dzi ki likh naa ayepgha ézing y’été é ve naa be taa bo atsing mewokh. Jehôva a nga borane mewokh meba. María a nga kuiñ mvoa a Belén nge ki Bethléhem, a byèñ é moan a ne mvoa ye dzale fe nkulan adzô ya Bible !—Michée 5:2.

13. Aval avé mewokh mèè me ne name bobedzang ?

¹³ Éyong bia bo bidjié mewokh, bia bebièn bia buane, ve, é bôt bevoo baa ba buane fe. Aval avé ? Ngura nfa ô ne naa, bia saalé minzukh mia biane é bôt ba bo Nzame melo (Bero. 13:4). Éyong bia bo bidjié mewokh, bôt ba ye yen naa Bengaa Jehôva be ne é bôt be ne mewokh. Éfônan, é ntoo abuiñ mimbu a Nigeria, bizima bi nga ñii a Nda Ékoan nté be mbe béé bo ésulan, béé dzeng é bôt ba bo ébiran amu baa  kômô ki yaane minfong mi si. Ve, ndjié bizima ézing a nga dzô bizima naa be ke, éé dzô be ne naa : « Bengaa Jehôva béé se ki é bôt ba bo ébiran akal minfong mi si. » Éyong ésese wa ye bo atsing mewokh é ne ve ayong Jehôva mbemba éwogha, éde, éwogha té é ne vole a kame bobeñong môs ézing—Mat. 5:16.

14. Dzé é nga vole kal dzaa ézing a tobe nkoghane naa a bo mewokh ébe bidjié bi ne ôyap yôp ?

¹⁴ Se ki éyong ésese éde bia kômô bo bidjié bi ne ôyap yôp mewokh. Joanna, kal dzaa ye Estados Unidos, a dzô naa : « Éé mbe ma édedèè ndzukh naa me bo mewokh, amu é nda-bôt dzam é nga bira dzukh étom bidjié bi y’é si ñi. » Ve, Joanna a nga ve mengu’u naa a tsen ôsimane wèñ. Ôsusua, a nga sim naa lang mefuèñ me y’a nden ma ve naa a bele mbimbia mesiman nfa bidjié (Mink. 20:3). Édi bèè, a nga dzaa Jehôva naa, a vole ñe a bele mebun ébe ñe ndaane naa, édjié moan môt é tsen (Bya 9:9, 10). Édi lal, a nga lang minlô-medzô mebakh mèè ma tsiè adzô ya bo kaa ñong ngap nfa mam me y’émo (Jean 17:16). Éndagha Joanna a dzô naa, a kang ye bo bidjié mewokh é ve-hang ñe « é mvoa da lôt bifiè. »

15. Amu dzé é ne bia bo ndzukh a bo mewokh ébe é zen Ékôan Jehôva da lere bia ?

¹⁵ Jehôva a sili bia naa, « bi bo mewokh ébe é bôt be tele bia ôsu » ékôan été (Behéb. 13:17). Afiang bo naa, Yésu ndjié wèè a ne kaa ékop, ve, é bôt a belane be a si va naa be tebe ôsu, béé se ki kaa ékop. É ne bia bo ndzukh naa bi bo be mewokh, dang-dang éyong ba sili bia naa bi bo é dzam biaa kômô ki bo. Éyong ézing ntôl Pedro a nga yen ndzukh naa a bo mewokh. Éyong angele ézing a nga dzô ñe naa a dzi betsit atsing Moisés é nga dzô naa be ne mvin, Pedro nge ki Pierre a nga tep se fave éyong daa, ve biyong bilal ! (Bisè mintôl 10:9-16). Amu dzé ? Nféféñ n’yenane mam té wéé mbe ki ô bele ayilgha akal dèñ. Abong té a mana veban aval ba so ba bo mam. Nge é mbe ayèñ ébe Pierre naa a bo mewokh ébe é dzam é angele a ne kaa nsem a nga dzô ñe, nté mbé é ne bia bo ndzukh a bo mewokh ébe é dzam é boan be bôt be bele minsem ba dzô bia !

16. Amben ntôl Pablo nge ki Paul a mbe yen naa, melepgha be nga ve ñe maa yiène ki, za dzam a nga bo ? (Bisè mintôl 21:23, 24, 26)

¹⁶ Ntôl Pablo nge ki Paul a mbe « nkoghane naa a bo mewokh » amben éyong be nga ve ñe melepgha a nga ñong naa maa yiène ki. Bekristen Bejuif be nga wokh naa, Pablo « a yeghle mesimane mèñ » ye naa, éé mbe ki éé kang Atsing Moisés (Bisè mintôl 21:21). Bemvene be y’a Jerusalén be nga dzô Pablo naa, a ke a templo ya befam benii nfa ye naa a ve émièn nfuban éé lere vèè naa, a kang Atsing Moisés. Ve, Pablo a nga yem naa bekristen béé se ki fe Atsing Moisés a si. Ye naa, éé dzi dzi ki bo é dzam é ne abé. Amben éde, Pablo éé dzi ki kè. A « nga ñong befam é mos ô nga zu ôsu vèè, ye ke ve émièn nfuban ya be » (A lang Bisè mintôl 21:23, 24, 26). Amu Pablo a nga bo mewokh, a nga vole a baghle élat ézizang bobeñang—Bero. 14:19, 21.

17. Za ayeghle bi ne ñong ya é dzam é nga lôrane Stéphanie ?

¹⁷ Éé mbe ndzukh akal kal dzaa ézing a too éyôla naa Stéphanie, naa a bo mewokh ébe nkighane bobedzang be ye ntem ékôan y’é si dzèñ be nga ñong. Baa n’nôm be mbe mevakh y’a sèñ é moan ékôan da kobe nkobe ôfe. Ôsu vèè, ntem ékôan ô nga fet moan ékôan té, ane be nga bera  lôm minlughane mité ékôan da kobe nkobe wôba. Stéphanie a yebe naa : « Me mbe édedèè éwiñ, méé mbe ki méé bunu naa ékôan da kobe nkobe wèè, da yi avole. » Amben éde, a nga ñong nkighane ya sukh nkighane té asi. A dzô naa : « Ya tam, me nga sughane yen fakh ye nkighane té. Bi ntoo b’ésaa nfa ya nsisim akal é bôt be ne étam ékôan té. Ma bo ayeghe y’é moadzang a ndem bera sum ñi ékôan été. Éndagha me bele abuiñ tam naa, ma bo ayeghle dam mamièn. » A koghle naa : « É dzidzi wom a ne nfuban, amu ma yem naa me nga bo é dzam sese me mbe bo naa me bo mewokh. »

18. Aval avé bi ne ñong abuan éyong bi ne mewokh ?

¹⁸ Bi ne yeghe a bo mewokh. Yésu « a nga yeghe a bo mewokh » se ki amu a nga tebe bitèñ bi mbe mbeng ve, « amu é mam a nga dzukh » (Behéb. 5:8). Ane Yésu, abuiñ biyong, bia fe bia yeghe a bo mewokh éyong bia tubane bitèñ bi ne minzukh. Éfônan, éyong ôkoan COVID-19 ô nga sum, be nga dzô bia naa bi sim bisulan Menda m’ékôan mèè été ye tele minkanghle menda-menda, y’é nga bo w’ayéñ a bo mewokh ? Ve, mewokh muè me nga kame wa, méé ve wa élat ya bekristen bevoo ye ve Jehôva n’nem mbeng. Éndagha, bia besese bi ntoo nkoghan a bo mewokh ébe melepgha mesese ba ye bia ve nté bitsible binen bia ye bo. A bo mewokh ébe melepgha meté, da ye kôre bining biè !—Job 36:11.

19. Amu dzé wa kômô bo mewokh ?

¹⁹ Bi va yeghe naa, mewokh ma so abuiñ biboran. Ve, ôsusua bia top naa bia bo Jehôva mewokh amu bia dzing ñe ye kômô ñe ve n’nem mbeng (1 Jean 5:3). Bii se ki vaghle yaane Jehôva akal é mam mesese a nga bo bia (Bya 116:12). Ve bi ne bo éñe y’é bôt besese be tele bia ôsu mewokh. Nge bi boo mewokh, bia lere naa bi ne fakh. Éde, minfefakh mia ve Jehôva n’nem mbeng—Mink 27:11.