1. Bukin tera ngkai e kona ni kangaanga iroura te ongeaba?

 IAI TE TAI ae ko kabokorakora iai n ongeaba? Anne naba ae riki nakon te Uea are Tawita, ngaia are e a tataro nakon te Atua ni kangai: “Kauekea i nanou te kan ongeaba iroum.” (TaiAre. 51:12) E tangira Iehova Tawita. Ma e bon teimatoa naba Tawita ni kabokorakora n ongeaba n ai arora. Bukin tera? Te moan, ti ituaki n rikiara ae te aki ongeaba. Te kauoua, e katoatai Tatan ni kataia ni kauekea te kani karitei i nanora, ni katotongnga. (2Kor. 11:3) Te katenua, ti otabwaniniaki n aroaroia kaain te aonnaba aei ae te karitei, ae “te nano ae mwamwakuri ngkai i nanoia natin te aki ongeaba.” (IEbe. 2:2) Ti riai ni kakorakoraira bwa ti na aki tii buakana rikiara ae te bure, ma ti na rarawa naba nakoni kaririara bwa ti na aki ongeaba, iroun te Riaboro ao kaain te aonnaba aei. Ti riai ni kabanea ara konaa n ongeaba iroun Iehova ao irouia naake E mwiokoiia bwa taani kairiri.

2. Tera ae e nanonaki n te “tauraoi n ongeaba”? (Iakobo 3:17)

² Wareka Iakobo 3:17. E taku te tia korea te Baibara are Iakobo bwa a “tauraoi n ongeaba” aomata aika wanawana. Iangoa ae nanonaki n anne. Ti riai n ingainga ao n tauraoi n ongeaba nakoia ake e mwiokoiia Iehova bwa taani kairiri. E koaua ae e aki kantaningaira Iehova bwa ti na ongeaba nakon ane e tuangira bwa ti na kakeai Ana Tua.—Mwa. 4:18-20.

3. Bukin tera ngkai e kakawaki iroun Iehova bwa ti na ongeaba irouia naake a kairiri i aora?

³ Ti bae ni kan ongeaba riki iroun Iehova nakon ae ti na ongeaba irouia aomata. Ni koauana e anganga te kairiri ae kororaoi Iehova n taai nako. (TaiAre. 19:7) Tiaki anne aroia taani kairiri aika aomata. Ma e ngae n anne, e a tia Tamara are i karawa n anga te mwaaka ni kairiri nakoia kaaro, taan tautaeka,  ao ai unimwaane n te ekaretia. (TaeRab. 6:20; 1Tet. 5:12; 1Bet. 2:13, 14) Ngkana ti ongeaba irouia, ti a ongeaba iai iroun Iehova. Ti na noria ngkai bwa ti na kangaa n ongeaba irouia aomata ake e mwiokoiia Iehova, e ngae ngke n taai tabetai e kangaanga iroura butimwaean aia kairiri ao te kakairi iai.

4. Bukin tera ngkai a a bati ataei aika aki ongeaba irouia aia karo?

⁴ A otabwaniniaki rooro n rikirake irouia tabonroroia aika “taan aki ongeaba irouia aia karo.” (2Tim. 3:1, 2) E aera ngkai e bati i buakoia aika aki ongeaba? A namakinna tabeman bwa a baka ni kan raoiroi aia karo. A kantaningaaki naati bwa a na karaoi bwaai aika a aki kona ni karaoi kaaro. Tabemwaang a taraiia aia karo bwa kaain rimoarimoa ma aia taeka n reirei, a aki boo ma ongia, ke a rangi n tatauo. Ngkana te roro n rikirake ngkoe, anne naba ae ko namakinna? A bati aika kunea bwa e kangaanga maiuakinan ana tua Iehova aei: “Kam na ongeaba irouia ami karo n te aro ae boraoi ma nanon te Uea, bwa e raoiroi aei.” (IEbe. 6:1) Tera ae kona ni buokiko bwa ko na karaoa anne?

5. Bukin tera ngkai e rangi n rianako aron Iesu n ongeaba irouia ana karo, n aron ae oti n Ruka 2:46-52?

⁵ Ko kona n reiakina te ongeaba mairoun Iesu are te kabanea n tamaroa ana katoto. (1Bet. 2:21-24) E kororaoi ao ana karo a aki kororaoi. Ma e boni karineia ana karo Iesu e ngae ngke a kakairua ao ni bure otaia irouna n taai tabetai. (TeOti. 20:12) Iangoa te baere e riki ngke 12 ana ririki Iesu. (Wareka Ruka 2:46-52.) A kitanna ana karo i Ierutarem. Bon tabeia ae kakawaki Ioteba ma Maria bwa a na taraiia natiia bwa a na bane raoi n ira te mwananga n okira mwengaia imwin te toa. Ngke a a kunea Iesu Ioteba ma Maria, ao e a bukina Iesu Maria bwa e kabatiaa aia kangaanga! E kona Iesu ni kaekaia bwa e bure te baere a taekinna. Ma n oneani mwin anne, e kaekaia ana karo n te aro ae bebete ao ni karinerine. A “aki ota [Ioteba ma Maria] n te baere e tuangia.” Ma e bon “teimatoa n aantaeka irouia.”

6-7. Tera ae a kona ni buokaki iai rooro n rikirake n ongeaba irouia aia karo?

⁶ Rooro n rikirake, iai te tai ae e a kangaanga iai ongeabami irouia ami karo ngkana a karaoa ae kairua nakoimi ke ni bure otaia iroumi? Tera ae kona n ibuobuoki? Te moan, iangoa ana namakin Iehova. E taekinna te Baibara bwa ngkana ko ongeaba irouia am karo ao “e kakukurei aei iroun te Uea.” (IKoro. 3:20) E ataia Iehova ae n tabetai ao a aki ota raoi iroum am karo, ke e a aki nakoraoi aia tua. Ma ngkana ko bon ongeaba naba irouia, ko a kakukureia iai nanona.

⁷ Te kauoua, iangoa aia namakin am karo. Ngkana ko ongeaba irouia am karo, ko a kakukureiia iai ao ko a karekea onimakinam irouia. (TaeRab. 23:22-25) Ko na bae ni kaan riki ma ngaiia. E taku te tari te mwaane mai Belgium ae Alexandre: “Ngke I a kabatiaa riki ongeabau irouia au karo ao e a bitaki aron reitakira. Ti a kaan riki ao ni kukurei.” b Te katenua, iangoa aroni buokam imwina riki man ongeabam ngkai. E kangai Paulo ae maeka i Brazil: “Ongeabau irouia au karo I a buokaki iai n ongeaba iroun Iehova ao taani kairiri.” Iai bukina ae kakawaki n Ana Taeka te Atua bwa ko na ongeaba irouia am karo. Bwa e taekinaki ae kangai: “Bwa a aonga n nakoraoi bwaai ni kabane ibukim, ao ko aonga n tiku ni maan i aon te aba.”—IEbe. 6:2, 3.

8. Bukin tera ngkai a rineia rooro n rikirake aika bati bwa a na ongeaba irouia aia karo?

 ⁸ A bati rooro n rikirake aika noria bwa a nanakoraoi riki bwaai ngkana a ongeaba. E noria Luiza ae kaain naba Brazil, bwa e kangaanga n te moantai bwa e na ota bwa tera bukina ngke e aki kariaiakaki bwa e na iai ana tareboon i nanon tabeua te tai. Ao angiina tabonrorona a bane n iai aia tareboon. Ma imwina ao e a ota bwa ngaia a boni kamanoa ana karo. E a taku ngkai neiei, “I a taraa ongeabau nakoia au karo, bwa kaanga kamanoau ao tiaki kamatawarikau.” E kabokorakora n tabetai n ongeaba irouia ana karo te tari te aine ae te roro n rikirake ae Elizabeth ae kaain te United States. E kabwarabwaraa ni kangai, “Ngkana I aki ota raoi ni bukini katean te tua teuana irouia au karo, ao I a manga kauringai taai ake I kamanoaki iai n aia tua.” E taku Monica ae maeka i Armenia, bwa a aki toki n nanakoraoi bwaai aika riki nakoina ngkana e ongeaba irouia ana karo, nakon are e na aki ongeaba.

9. Tera aia namakin aomata aika bati ni kaineti ma te ongeaba n te tua?

⁹ A bati aomata aika kakoauaa bwa ti kainnanoia taan tautaeka, ao ti riai n ongeaba n tii tabeua tuua ake a katei naake “a mwiokoaki n te mwaaka n tautaeka.” (IRom 13:1) Ma a kona n rawa n ongeaba n te tua teuana ae taraa ni babakanikawai ke ae e tuamatoa. Iangoa te katoto ni kabwakaan te taekiti. A titirakinaki kaain te aba teuana i Eurobe ao teuana te kaamwakoro mai buakoia aika kakoauaa bwa “e bon riai bwa ko na aki kabwakaa am taekiti ngkana ko namakinna bwa a babakanikawaiko iai.” Ti aki mimi ngkanne ngkai kaain te aba anne a tii kakabwakaa uoua katenimwakoron te mwaiti are a riai ni kabwakaa nakon te tautaeka.

10. Bukin tera ngkai ti ongeaba n taian tua aika ti aki naba kukurei iai?

¹⁰ E kakoauaa te Baibara bwa tautaeka n aomata aika karika te rawawata, a mena i aani mwaakan Tatan ao a na boni waekoa ni kamaunaaki. (TaiAre. 110:5, 6; TeMin. 8:9; Ruka 4:5, 6) E tuangira naba bwa “ane e kaitaraa te mwaaka n tautaeka ao e ekaanako ana babaire te Atua.” Ngaia are aantaekara nakoia naake a mwiokoaki n te mwaaka n tautaeka, e bon irekereke ma ana babaire Iehova ibukini kateimatoaan te rau. Ngaia are ti riai n ‘anga bwaai akana ti bae iai irouia n tatabemania nako’ ae nanonaki naba iai te taekiti, te karinerine, ao te ongeaba. (IRom 13:1-7) Ti kona n iangoa te tua teuana bwa e aki riai, e babakanikawai, ke e a riao. Ma ti ongeaba irouia taan tautaeka aikai ibukina bwa e bon tuangira Iehova bwa ti na karaoa anne, ma tii ngkana a aki urui Ana tua.—Mwa. 5:29.

11-12. N aron ae taekinaki n Ruka 2:1-6, tera are a karaoia Ioteba ma Maria ni kaota ongeabaia n te tua ae taraa n riao ibukia, ao tera mwina? (Nori naba taamnei.)

 ¹¹ Ti kona ni karekea reireiara mairoun Ioteba ma Maria, ake a tauraoi n ongeaba irouia naake a mwiokoaki n te mwaaka n tautaeka, e ngae ngke e kangaanga irouia. (Wareka Ruka 2:1-6.) Ngke e a tokara ana karuaiwa n namwakaina Maria, ao e a kataaki ongeabana ma Ioteba. E tua Aukutito are tautaekana te Embwaea n Rom bwa e na karaoaki te wareaomata. E riai Ioteba ma Maria ni mwananga nako Betereem, ae te mwananga ae nakon 150 te kiromita raroana (93 maire) rinanon te kawai ae tabukibuki. E na boni kamwengabuaka te mwananga anne, moarara riki irouni Maria. A na bae taanga aikai n raraomaeakina Maria ao natiia are bikoukouaki. E na tera aroia ngkana e a mamaraki naba i nanon te kawai? E uouota te Mesia i nanoni birotona. A na karekea anne bwa aonaia n aki ongeaba nakon te tautaeka?

¹² A aki kariaia tabeaiangaia akanne Ioteba ma Maria bwa a na tukiia man ongeabaia n te tua. E kakabwaiaa ongeabaia anne Iehova. E roko i Betereem Maria n akea ana kangaanga, e bungia natina ae marurung raoi, ao e a kakororaoa te taetae ni burabeti ae n te Baibara.—Mika 5:2.

13. Tera aron rotakia taari n ongeabara?

¹³ Ngkana ti ongeaba nakoia naake a mwiokoaki n te mwaaka n tautaeka, ti a kakabwaiaaki iai ma tabemwaang. N te aro raa? N te itera teuana, ti a kamanoira iai man te tuuaa ae reke man aki iran nanon te tua. (IRom 13:4) E kona ongeabara n tatabemanira nako n rota aron taraakia Ana Tia Kakoaua Iehova irouia kaain te tautaeka. N te katoto, irabwi te ririki n nako i Nigeria ao a a rinnakoa te Tabo n Taromauri teuana tautia n tain te taromauri, bwa a na kakaaeia taani kakaaitara ake a rawa ni kabwakai aia taekiti. Ma e tua nakoia tautia teuare aia tia kairiri bwa a na nako, ao e kangai: “A kakabwakai aia taekiti Ana Tia Kakoaua Iehova.” Ni katoatai are ko ongeaba iai  n te tua, ko kona ni karaoiroa riki iai taekaia ana aomata Iehova, ao e na rangi n ibuobuoki n te bong teuana ibukini kamanoaia tarim n te onimaki.—Mat. 5:16.

14. Tera are e buoka te tari te aine temanna bwa e na “tauraoi n ongeaba” irouia naake a mwiokoaki n te mwaaka n tautaeka?

¹⁴ Ma ti kona naba n namakinna ae ti aki kan ongeaba nakoia naake a mwiokoaki n te mwaaka n tautaeka. E taku Joanna ae te tari te aine man te United States: “E rangi ni kangaanga irou bwa N na ongeaba, ibukina bwa iai au utu aika rinanon te mwakuri n ribuaka irouia taan tautaeka.” Ma e kakorakoraa Joanna ni bita ana iango. Te moan, e katoka wawarekani baike a katokaaki n taabo n reitaki n te intanete, aika a na kauekea irouna ribaakia taan tautaeka. (TaeRab. 20:3) Te kauoua, e tataroa ana ibuobuoki Iehova bwa e na onimakinna riki, nakon tangirani bitakin te tautaeka n aomata. (TaiAre. 9:9, 10) Te katenua, e wawareki kaongora aika taekan te tei i nuka. (Ioa. 17:16) E taku ngkai Joanna bwa mani karineaia taan tautaeka ao ongeabana irouia, e a namakina “te rau ae akea ae kona ni kabwarabwaraa.”

15. Bukin tera bwa ti kona ni kabokorakora n ongeaba n te kairiri are man ana botaki Iehova?

¹⁵ E tuangira Iehova bwa ti na “ongeaba irouia akana kairiri” n te ekaretia. (Ebera 13:17) E ngae ngke e kororaoi ara tia Kairiri ae Iesu, ma a bon aki kororaoi naake e kabonganaia bwa taani kairiri i aon te aba. Ti bae ni kakorakoraira n ongeaba irouia, moarara riki ngkana a tuangira bwa ti na karaoa te bae ti aki kani karaoia. E a tia naba te abotoro Betero n rawa ni kan ongeaba. Ngke e anganaki te kaetieti iroun te anera temanna bwa e na kang maan aika aki itiaki i aan te Tua Rinanoni Mote, ao e rawa iai Betero, tiaki tii te taina ma tentai! (Mwa. 10:9-16) Bukin tera? E aki boo ma ongin te kaetieti ae boou aei irouna. E kaokoro ma te baere e tataneiai iai. Ngkana e kangaanga irouni Betero bwa e na ongeaba n ana kaetieti te anera ae kororaoi, ai kangaangara riki iroura bwa ti na ongeaba n aia kairiri mwaane aika aki kororaoi!

16. E ngae ngke e kona te abotoro Bauro n iangoa te kairiri are e tuangaki bwa e aki riai, ma tera are e karaoia? (Mwakuri 21:23, 24, 26)

¹⁶ E “tauraoi n ongeaba” te abotoro Bauro, e ngae naba ngkana e anganaki te kairiri ae e namakinna bwa e aki riai. A ongo Kristian aika I-Iutaia rongorongoni Bauro, ae e uarongorongoa “te reirei ae kakewea te Tua Rinanoni Mote,” ao e a kakeaa iai te Tua. (Mwa. 21:21) A tua Kristian aika unimwaane ake i Ierutarem bwa e na kairiia mwaane aika aman Bauro nakon te tembora ao ni kaitiakia ni kaineti ma te Tua, bwa e na kaotia iai ae e kakairi n te Tua. Ma e ataia Bauro bwa a aikoa mena Kristian n te tai anne i aan te Tua. Ao akea te bae kairua ae e karaoia. Ma e ngae n anne e bon ongeaba. E “kairiia mwaane akekei Bauro n te bong are imwina ao e kaitiakia ma ngaiia ni kaineti ma te Tua.” (Wareka Mwakuri 21:23, 24, 26.) E karekea te katiteuanaaki ongeabani Bauro aei.—IRom 14:19, 21.

17. Tera reireiam man rongorongon Stephanie?

¹⁷ E kangaanga ngkoa iroun te tari te aine ae Stephanie bwa e na butimwaea aia babaire taari mwaane ake i abana. E beku neiei ma buuna n te kurubu teuana ae a kamanena te taetae ae okoro ao a kukurei iai. Ma e tua te aobiti n tararua bwa e na kakeaaki te kurubu anne, ao a a manga mwiokoaki taanga aikai nakon te ekaretia ae kamanena oin aia taetae. E taku Stephanie: “I rangi n aki kukurei. I aki  kakoauaa ae e kainnanoaki riki te ibuobuoki n oin ara taetae.” Ma e ngae n anne e motinnanoia neiei bwa e na boutokaa te babaire ae boou aei. E taku: “I nanon taina I a nora raoiroin te babaire aei. Ti a riki bwa kaaro n te onimaki nakoia tabeman ake akea aia utu i nanon te ekaretia. I a reirei ma te tari te aine ae e a manga tibwa kekeiaki. Ao e a bati riki ngkai au tai n ukeuke n reirei i bon irou.” E reitia riki ni kangai, “E itiaki mataniwin nanou, n ataakin ae I kabanea au konaa n ongeaba.”

18. Ti kangaa ni kakabwaiaaki man ongeabara?

¹⁸ Ti kona n reireinira n ongeaba. E “reireinna te ongeaba” Iesu tiaki mani baika raraoi aika riki nakoina ma “mani baike e maraki iai.” (Ebera 5:8) N aron Iesu, ti aki naba toki n reireinira te ongeaba n taai ake ti rinanon iai kangaanga. N te katoto, ngke e moani buti te COVID-19 ao ti tuangaki bwa ti na katoka te taromauri n Taabo n Taromauri ao kawaran auti nako n te mwakuri ni minita, ko kabokorakora n ongeaba? Ibukin ongeabam ko a kamanoaki iai, ko katiteuanaaki ma taari, ao ko kakukureia Iehova. Ti a tauraoi riki ngkai n ongeaba nakoni kaetieti ake ti na karekei n tain te rawawata ae korakora. E boboto iai maiura!—Iobi 36:11.

19. Bukin tera bwa ko kan ongeaba?

¹⁹ Ti a tia n reiakinna bwa te ongeaba e uotii kakabwaia aika mwaiti. Ma ti rineia bwa ti na ongeaba iroun Iehova ibukina ae kakawaki bwa ti tangiria ao ti kani kakukureia. (1Ioa. 5:3) Ti aki kona ni kabooi mwini bwaai ni kabane ake e a tia Iehova ni karaoi ibukira. (TaiAre. 116:12) Ma ti kona n ongeaba irouna ao irouia naake a kairiri i aora. Ngkana ti ongeaba, ti a kaotia iai bwa ti wanawana. Ao te aomata ae wanawana e kakimwareireia nanon Iehova.—TaeRab. 27:11.