1. Éé ní ea náa vaá àé láá tàvàlàí ló gè ié dùm gbàntṍ ló é?

 É KỌỌ̀ sìgà tṍó à ólò tàvàlà ní ló gè gbàntṍ ló dùùlà bá deè tṍ? A beè tàvàlà ló Méné Dévìd ge gbàntṍ ló, vó beè naa kọ á tãagã ló Bàrì kọọ̀: “Náa kọ ḿ ié tàn ge gbàn ni tṍ ló.” (Ps. 51:12) Dévìd beè vùlè Jìhóvà. Sõò, sìgà tṍó à ólò tàvàlàẹ́ ló gè ié dùm gbàntṍ ló, vaá níà bé ea ólò naa nagé beele é. Ló éé? Túá kà dú boo béè kọọ̀, e beè ié dùm lọ̀l togó kèbá lọl bá bẹẹ túá kà tẹ̀ nè kà. Ní ea égè bàà dú kọọ̀, Sétàn ólò gbĩ́ gè naa kọ é lọ̀l togó kèbá Jìhóvà belìè ẹlẹ. (2 Kọ́r. 11:3) Ní ea égè taa dú kọọ̀, è di zẹ̀ẹ̀ gbò e bà íe dùm lọ̀l togó kèbá, e “nyómá ea di kátogóí ea gé lẹẹlà bel ló gbò e bà lọl togó kè kẽè Bàrìa” dì vá m. (Ẹ́fẹ 2:2) À dú bií kọ é palàge siá kpóó ló kọbé è láá bé tàn gè sí pọ́lọ́ vaá kìn tã́gĩ̀ bá gè lọ̀l togó kèbá Bàrì ea aa bá Sétàn nè a bàlà boo. Èé íè gè siá kpóó ló kọbé è láá gbàntṍ ló Jìhóvà nè gbò ea beè íbá ló kọ bàá lẹ̀ẹ̀là bel.

2. Éé ní e gè “di kpènà ló ge gbàntṍ ló” tõó dọ̀ẹ? (Jém̀z 3:17)

² Bugi Jém̀z 3:17. Gbẹá kèbá tùle nyómá káí Bàrì, Jém̀z beè emí kọọ̀ gbò e bà nyímá nu ólò “di kpènà ló ge gbàntṍ ló.” Bugi togó boo nú e níí tõó dọ̀. À bọ́ló kọ é di kpènà ló ge gbàntṍ ló gbò e Jìhóvà beè nè kpóó lẹ̀ẹ̀là bel. Sõò, Jìhóvà náa gbĩ́ kọ é gbàntṍ ló gbò e bà gbĩ́ kọ é lọlìèe togó kèbá.​—Tóm 4:​18-20.

3. Éé ní ea náa vaá Jìhóvà à gbĩ́ kọ é gbàntṍ ló gbò e kpóó lẹ̀ẹ̀là bel di bá ẹ́?

³ À ólò bọọgẹ̀ tànii gè gbàntṍ ló Jìhóvà èlmà nen. Níí dú boo béè kọọ̀ Jìhóvà ólò nèi log ea gbõoma. (Ps. 19:7) Sõò gbò nen e bà íe kpóó lẹ̀ẹ̀là bel náa gbõoma. Náa kal ló béè vó, bẹẹ Tẹ̀ ea di káála beè tú kpóó lẹ̀ẹ̀là bel nè gbò  tẹ̀ nè kà, gbò e bà gé bẹl, nè gbò kànen mm̀ bõ̀ònatõ̀ò. (Pró. 6:20; 1 Tẹ̀s. 5:12; 1 Pít. 2:​13, 14) Tṍó e gban va tṍ ló, è gé gban tṍ ló Jìhóvà. Naanii èé ló bel boo bé eé láá gbàntṍ ló gbò e Jìhóvà beè nè kpóó lẹ̀ẹ̀là bel naa, náa kal ló béè kọọ̀ sìgà tṍó àé láá tàvàlàí ló gè gbàntṍ tùle ea aà vá bá.

4. Éé ní ea náa vaá gã́bug gbò pá nvín náa ólò gbàntṍ ló ba tẹ̀ nè ba kà ẹ?

⁴ Gbò nvín ãa ólò bọọgẹ̀ di zẹ̀ẹ̀ gbò e bà ólò “lọl togó kè kẽè ba tẹ̀ nè ba kà.” (2 Tím. 3:​1, 2) Éé ní ea naa vaá gã́bug ọ̀và ólò ié dùm lọ̀l togó kèbá ẹ́? Sìgà gbò pá nvín ólò ẹ̀b kọọ̀ ba tẹ̀ nè ba kà dú gbò bààsĩ́ tṍó e bà kọ́ bàá naa nú e bàála náa gé náa. Sìgà ọ̀và ólò ẹ̀b kọọ̀ ba tẹ̀ nè ba kà ólò bọọgẹ̀ kpó log vaá ba dùùlà bá deè tṍ náa gé síá ná tóm. Be ò dúù nvín ãa, é kọ à ólò tõó ní ló naa vó? À ólò tavala ló gã́bug nen gè gbàntṍ ló log Jìhóvà ea kọọ̀: “Gbanii tṍ ló bọọ gbò tẹ̀ nè bọọ gbò kà, belí bé e Dõò gbĩ́ naa, boo bée kọọ̀ níé dú nu ea lelà.” (Ẹ́fẹ 6:1) Éé ní ea é láá nvèè bá nè ni kọ ó naa vó é?

5. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Lúùk 2:​46-52, éé ní ea náa vaá à bọ́ló kọọ̀ gbò nvín ãa á nó nu dòòmà bá Jíízọ̀s mm̀ ge gbàntṍ ló ba tẹ̀ nè ba kà ẹ?

⁵ Òé láá nó gè ié dùm gbàntṍ ló tení dú ló gè nó Jíízọ̀s. (1 Pít. 2:​21-24) A beè gbõoma sõò a tẹ̀ nè a kà náa beè gbõoma. Náa kal ló béè vó, Jíízọs beè gbàn va tṍ ló bã̀àna tṍó e bà íe lọ̀ àbèè tṍó e bà náa beè dã́e ból ló. (Ẹ́xọ. 20:12) Bugi togó boo nu ea beè naaá tṍó ea ni tóólá 12 gbáá. (Bugi Lúùk 2:​46-52.) A tẹ̀ nè a kà beè túe gbẹẹ́ Jèrúsalẹ̀m vaá àà. À bọ́ló kọọ̀ Jósẹ̀f nè Mérì gáẹ̀ beè ẹ̀b beè dénè ba gbò nvín di zẹ̀ẹ̀ gbò e bà gé ooà aa Jèrúsalẹ̀m kil be. Sõò tṍó e Jósẹ̀f nè Mérì mon Jíízọ̀s, ba beè kọ́ẹ bel kọ à nveenìè va tã̀àgã ló! Jíízọ̀s gáẹ̀ beè láá aalá nèva kọ bà náa beè kolìèe, vóà naa, náa lelà kọ bàá belìèe bel ló. Tãa vó, a beè tú bá fã̀ dẽè aamá bel nè a tẹ̀ nè a kà. Náa kal ló béè vó, “bà náa è dã́ kpò kúm mon bel ea áálá.” Sõò, Jíízọ̀s beè “olòó gbàn va tṍ ló.”

6-7. Éé ní ea é láá nvèè bá nè gbò nvín ãa kọ bàá gbàntṍ ló ba tẹ̀ nè ba kà ẹ?

⁶ Gbò nvín ãa, é kọ à ólò tàvàlàí ló gè gbàntṍ ló bọọ tẹ̀ nè bọọ kà tṍó e bà íe lọ̀ àbèè tṍó e bà náa dã́ ni ból ló? Éé ní ea láá nvèè bá nè ni ẽ́? Túá kà, bugi togó boo bé ea é tọ́á ló Jìhóvà naa. Kpá Káí kọọ̀ à ólò “léémá Dõò” tṍó eo gbàntṍ ló o tẹ̀ nè o kà. (Kọ́l. 3:20) Jìhóvà nyímá tṍó eo tẹ̀ nè o kà náa dã́ ni ból ló àbèè tṍó e bà ne ni log ea tavàlà. Sõò, tṍó eo gbaǹ va tṍ ló, ò náa kọọ̀ nyíè Jìhóvà á ẹẹ.

⁷ Ní ea égè bàà, bugi togó boo bé ea é tọ́á ló o tẹ̀ nè o kà naa. Tṍó eo gbàntṍ ló o tẹ̀ nè o kà, ò náa kọọ̀ nyíé va á ẹẹ vaá bàé dẹlẹ́ ni nyíé boo. (Pró. 23:​22-25) Àé náa kọ ó tõo bã̀ vá ló. Enè kà vígà págbálà ea bée kọlà Alexandre ea ólò tõó Belgium kọọ̀, “Tṍó em daamà togó gè gbaǹ tṍ ló ńdáà tẹ̀ nè ńdáà kà vaá naa nú e bà kọ́, bẹẹ gbaa ló beè kpáá agaló vaá nyíei beè palàge ẹẹ.” b Ní ea égè taa, bugi togó boo bé e gè gbàntṍ ló o tẹ̀ nè o kà é nveè bá nè ni dì deèsĩ́ naa. Paulo, ea ólò tõó Brazil, kọọ̀, “Ge gbàntṍ ló ńdáà tẹ̀ nè ńdáà kà beè nvèè bá nèm kọ ḿ láá gbàntṍ ló Jìhóvà nè gbò e kpóó lẹ̀ẹ̀là bel  di bá.” Moǹ Bel Bàrì kọ́ nu ea náa vaá à dú bíi kọọ̀ ó gbàntṍ ló o tẹ̀ nè o kà. À kọ́ọ̀: “kọ bé dénè nu léeí lo vaá ò tõonii begè dẽe dùm boo bàlà booí.”​—Ẹ́fẹ 6:​2, 3.

8. Éé ní ea náa vaá gã́bug gbò nvín ãa à sà ge gbàntṍ ló ba tẹ̀ nè ba kà ẹ?

⁸ Gã́bug gbò nvín ãa kọ́ọ̀ nu ólò leelìè vá ló tṍó e bà gbanìè tṍ ló ba tẹ̀ nè ba kà. A beè tavala ló Luiza ea ólò tõó Brazil ge dã́ ból ló nu ea náa vaá a tẹ̀ nè a kà náa zigà kọ á valẹ̀bá ièè fóòn. A beè bugi togó kọọ̀ gã́bug pá a gbò íèè fóòn. Sõò, a beè gbóó dã́ ból ló kọọ̀ à tẹ̀ nè a kà géè kpenàèe. À kọ́ọ̀, “Kátogóí ním ẹb nà gbò log e ńdáà tẹ̀ nè ńdáà kà nèm naamá nú ea bọ́bvím, sõò, à dú nú ea é kpenà nà dùm.” Sìgà tṍó, à ólò tavala ló ene kà vígà pábia ea bée kọlà Elizabeth, ea ólò tõó United State, gè gbàntṍ ló a tẹ̀ nè a kà. À kọ́ọ̀, “Tṍó ea tavàlàm ló gè dã́ ból ló nú ea náa vaá ńdáà tẹ̀ nè ńdáà kà a kọm naa sìgà nu, m̀ ólò kẽea boo bé e log e ba beè nèm beè kpènàm naa.” Monica, ea ólò tõó Armenia, kọ́ọ̀ nu ólò leelìé ló tṍó ea gbanìè tṍ ló a tẹ̀ nè kà èlmà tṍó ea lọlìè va togó kèbá.

9. Gã́bug nen ólò ẹ̀b gè gbàntṍ ló log naa vàẹ?

⁹ Gã́bug nen kọ́ọ̀ à bọ́ló kọ é ié “gbò e bà gé bẹl” vaá à dú bíi kọ é gbàntṍ ló sìgà log e bà ne. (Róm̀ 13:1) Sõò, à ólò tàvàlà vá ló gè gbàntṍ log ea tõó vá ló kọọ̀ náa bọ́ló. Dì belí nu dòòmà bá, bugi togó boo log ea kil ló gè kpẽ́ kpègè gbáá. Gbẹá ene kà dó ea di Europe, gã́bug nen ẹb kọọ̀ “náa lelà ge kpẽ́ kpègè gbáá be à tõó ní ló kọ náa bọ́ló.” Níà nú ea náa vaá gã́bug nen ea di dóá náa ólò kpẽ́ dénè kpègè gbáá e gbò e bà gé bẹl kọ́ bàá kpẽ̀e.

10. Éé ní ea náa vaá è ólò gbàntṍ ló log bã̀àna tṍó e logá náa léémái ẽ́?

¹⁰ Kpá Káí kọ́ọ̀ bẹlbẹ̀l gbò nen ólò naa kọọ̀ gbò nen á moǹ tã̀àgã̀, boo béè kọọ̀ Sétàn ní ea gé lẹẹlà va bel lóé. Sõò pọ́ì ńkem̀ tṍó àla, Bàrì é kyọ́ va sĩ́. (Ps. 110:​5, 6; Ẹ̀klì. 8:9; Lúùk 4:​5, 6) À kọ́ nágé kọọ̀ “kọ̀láá nen ea bé gbò e bà gé bẹl bé nu e Bàrì beè noo.” Jìhóvà ní ea sọtọ́ deè kọọ̀ gbò nen ábẹ̀l ẹ, vaá à gbĩ́ kọ é gbàn va tṍ ló. Vóà naa, à dú bíi kọ é “kpẽ́ kọ̀láá kà kom ea kuú va nèva,” ea bãàa mm̀ gè kpẽ́ kpègè gbáá, fã̀ va dẽe, vaá nvèè va ka ló. (Róm̀ 13:​1-7) Àé láá tõoí ló kọọ̀ log e bà néi náa bọ́ló vaá à tavàlà ge gbàntṍ ló. Sõò, è ólò gbàntṍ ló gbò e bà gé bẹl boo béè kọọ̀ Jìhóvà kọ é naa vó be náa bé uú boo a log.​—Tóm 5:29.

11-12. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Lúùk 2:​1-6, éé ní e Jósẹ̀f nè Mérì beè naa boo béè ge gbantṍ ló log é, vaá éé beè sìlà aa m ẽ́? (Ẹ̀b nàgé fòtó.)

¹¹ Èé láá nó nu dòòmà bá Jósẹ̀f nè Mérì e ba beè gbàntṍ ló kpóó ea gé bẹl náa kal  ló béè kọọ̀ a beè tàvàlà vá ló gè naa vó. (Bugi Lúùk 2:​1-6.) Nvín ea beè di gbàà Mérì beè láá toolá sĩ́ìna ob ẽ́ tṍó e kpóó ea gé bẹl beè kọọ̀ Jósẹ̀f nè ẹ̀ẹ̀ á naa nú ea tavàlà. Méné Ọ̀gọ́stọ̀s ea géè bẹ̀l Róm̀ beè tenmà log kọọ̀ dénè nen á kil ba bon gé nvèè bée. A beè dú bíi kọọ̀ Jósẹ̀f nè Mérì á kyã̀à begè dẽe kyẽè ea é láá toolá 150 kìlómità (93 mi) tení boo kpá-kpá ńgù kil ba boǹ Bẹ́tlihèm. Kyẽèí beè tavala ló Mérì. Àé láá dú kọọ̀ dóm nè vaí beè palàge ié tã̀àgã̀ bùlà kilma ló ba nvín ea gáà mèàí. Bàé náa vàẹ beè gbàà nvín zọ Mérì gbẹá èèlèe? Bà náa beè gbĩ́ kọọ̀ tọ́ọ̀ nu á naaá ló nvíní, boo béè kọọ̀ níà nen ea é dú Mèsáíà e Bàrì beè zìgàẹ. É kọọ̀ vó é náa kọ bàá gá gbàntṍ gbò e gé bẹl?

¹² Jòsẹ̀f nè Mérì náa beè sọ̀tọ́ deè kọọ̀ gbò tã̀àgã̀ bùlàí á naa kọ bàá gá gbàntṍ ló log e kpóó ea gé bẹl ténmá. Jìhóvà beè tãanè va dee bá boo béè kọ ba beè gbàntṍ ló. Mérì beè iná Bẹ́tlihèm mm̀ fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló, màn nvín págbálà, vaá mm-mè kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea di mm̀ Kpá Káí!​—Máí. 5:2.

13. Beélè ge gbàntṍ ló ólò dọ̀ bélè nè pá vígà naa vàẹ?

¹³ Tṍó e gbaǹ tṍ ló kpóó ea gé bẹl, à ólò dọ̀ bélè nèi vaá dọ̀ nàgé bélè nè dõona gbò. Mósĩ́ deè e? Ene kà bug dú kọọ̀, née ólò zìgà kọọ̀ kpọ̀té ea tulà gbò e bà náa gbàntṍ ló log á dọ̀í boo. (Róm̀ 13:4) Kpóó ea gé bẹl ólò ẹ̀b Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà naamá gbò e bà ólò gbàntṍ log boo béè kọọ̀ è gbàn va tṍ ló. Dì belí nu dòòmà bá, sìgà gbáá ea kil nvéeá gbẹá Nigeria, gbò bé beè bã Kíndòm Họ́ọ̀l tṍó e bà di nònù vaá gbĩ́ gbò e bà géè nvèè tã̀àgã̀ kọ bàá gá kpẽ́ kpègè gbáá. Sõò neǹ togó gbò bèá beè kọ́ nè pá a gbò kọ bàá aa tọá, a beè kọọ̀: “Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà ólò kpẽ́ ba kpègè gbáá.” Kọ̀láá tṍó eo gbàntṍ ló log, ò náà kọọ̀ Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà á kpáá ié lé bée​—lé bée ea é beè kpènà pá vígà ene dee.​—Máát. 5:16.

14. Éé ní ea beè nvèè bá nè ene kà vígà pábia kọ á “di kpènà ló” gè gbàntṍ ló kpóó ea gé bẹl ẹ́?

 ¹⁴ Sõò níì dénè tṍó ní ea ólò tànii gè gbàntṍ ló kpóó ea gé bẹlẹ́ nì. Ene kà vígà pábia ea bée kọlà Joanna ea ólò tõó United State kọ́ọ̀, “A beè palàge tàvàlàm ló gè gbàntṍ ló kpóó ea gé bẹl, boo béè kọọ̀ ba beè tú pọ́lọ́ bá sẹ̀ẹ̀mà pá beélè tọ.” Sõò, Joanna beè beeláfùl ge nyaaná bé ea géè bugi togó naa. Túá kà, a beè aa ló gè bugi nú e bà tẹ́lẹ boo íntanèt ea ló pọ́lọ́ bel kilma ló kpóó ea gé bẹl. (Pró. 20:3) Ní ea égè bàà, a beè bàn kọ Jìhóvà á nveenìè bá neèe naa ní ea é láá dẹlẹ̀ẹ̀ẹ nyíé boo, tãa vó ea gbĩ́ kọ bàá nyaaná kpóó ea gé bẹl. (Ps. 9:​9, 10) Ní ea égè taa, a beè bugi gbò togó bel ea di mm̀ bẹẹ gbò kpá ea ló bel boo gè tõó kele. (Jọ́ọ̀n 17:16) Joanna kọ́ọ̀ gè fã̀ dẽe vaá gbàntṍ ló kpóó ea gé bẹl a náa kọ á ièè “fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló nè dĩ̀ìnè ló bùlà.”

15. Éé ní ea é láá naa kọọ̀ gè gbàntṍ ló tùle e bõ̀ònatõ̀ò Jìhóvà ne á tàvàlàí ló é?

¹⁵ Jìhóvà gbĩ́ kọ é gbàntṍ ló “gbò e bà gé túlèi” mm̀ bõ̀ònatõ̀ò. (Híb. 13:17) Bẹẹ neǹ Tùle ea dú Jíízọ̀s gbõoma, sõò gbò vígà págbálà ea íbá ló kọ bàá tulèi náa gbõoma. Sìgà tṍó, à ólò tàvàlàí ló gè gbàn va tṍ ló, boo èlmà tõ̀ò, tṍó e bà kọ́ é naa nú e náa taníi gè naa. À íe tṍó ea beè tavala ló neǹ tóm Pítà ge gbàntṍ ló dùùlà bá deè tṍ e bà née. Níí beè dú tṍó e ene kà nyómá tóm beè kọ́ nè Pítà taà tóm kọ á bà nom e Log Mózìs beè tenmá kọ náa õoà​—sõò náa beè zìgà! (Tóm 10:​9-16) Ló éé? Boo béè kọọ̀ náa beè tõoé ló kọọ̀ nyìmànù di mm̀ ãa tùle e bà néeá. Tùleá beè dú kele ló bé ea beè olòó naa nu naa. Be a beè tavàlà ló Pítà gè tú tùle ea aa bá nyómá tóm ea gbõoma, ẹ̀b bé ea é láá tàvàlàí ló gè gbàntṍ ló tùle ea aa bá gbò e bà náa gbõoma naaà!

16. Náa kal ló béè kọọ̀ neǹ tóm Pọ́ọ̀l gáẹ̀ beè láá ẹ̀b kọ nyìmànù á gé mm̀ tùle e bà née, éé ní ea beè naa ẽ́? (Tóm 21:​23, 24, 26)

¹⁶ Neǹ tóm Pọ́ọ̀l beè “di kpènà ló ge gbàntṍ ló” tùle bã̀àna tṍó ea gáẹ̀ beè láá ẹ̀b kọọ̀ nyìmànù á gé m. Pá Júù e bà géè nyoone nvéè Kráìst beè dã́ kpẹ̀a ea kil ló Pọ́ọ̀l kọọ̀ náa gban na tṍ ló Log Mózìs vaá à gé nóòmà ‘kọ bàá gá sẹlẹ na Logá.’ (Tóm 21:21) Vó beè naa kọọ̀ gbò kànen e bà di Jèrúsalèm á kọ́ nèe kọ á faalá ténì nen kilma boo beè tọọ̀ káí vaá zọ̀ va naa nàànù ge di õ̀òa kèsĩ́ Bàrì kọbè bà nyímá kọ à gé gbantṍ ló Logá. Sõò Pọ́ọ̀l beè nyimá kọọ̀ gbò níí Kráìst á gé ná kèbá Log Mózìs. Vaá náa síè tọ́ọ̀ kà pọ́lọ́. Sõò, a beè gbàn va tṍ ló. Vóà naa, “tṍó e dee ni zilà, Pọ́ọ̀l beè gboó faalá ténì va kà nená kilma boo beè Tọọ̀ Káí gé zọ̀ va naa nàànù ge di õ̀òa kèsĩ́ Bàrì.” (Bugi Tóm 21:​23, 24, 26.) Gè kọọ̀ Pọ́ọ̀l beè gbàntṍ ló tùle beè naa kọọ̀ gbaa ló á di zẹ̀ẹ̀ pá vígà.​—Róm̀ 14:​19, 21.

17. Éé ní eo nóò lọl ló nú ea beè naaá ló Stephanie ẽ?

¹⁷ A beè tavala ló ene kà vígà pábia ea bée kọlà Stephanie gè gbàntṍ ló tùle e gbò vígà págbálà e bà gé ẹb nú ea kil ló sìtóm kọ̀ kpẹ̀a ea di ba dó ne. A dóm nè ẹ̀ẹ̀ géè tú ẹ́ẹ́-ẹẹ̀ nyíe siimá tóm gbẹá grúùp e bà ólò ló dõona kà dém bel. Sõò tọ nàà tóm beè gbóó lọ̀l grúùpa kẽ, vaá ba beè òòmà dóm nè vaí kilma bõ̀ònatõ̀ò e bà gé ló baálà dém bel. Stephanie kọọ̀, “Nyíém beè palàge bììlà. Ním beè ẹ̀b kọọ̀ bõ̀ònatõ̀ò e bà gé ló beélè dém bel íe bíi ló nvèè bá.” Náa kal ló béè vó, a beè beeláfùl  ge nvèè sãa kúm béèlàfùlí. À kpáá kọọ̀, “Tṍó e tṍó téní, m beè gbóó mòn nyìmànù ea di mm̀ béèlàfùl e ba beè nèa. E búmá gã́bug pá vígà págbálà nè pábia e pá ba tọ á gé mm̀ bõ̀ònatõ̀ò, vaá kátogóí, e gbá duá tẽ̀ènè kà pá tọ e gé gbá fã̀ Bàrì. M ólò zọ̀ ene kà vígà pábia ea ã́àa òòa kẽ bã mm̀ bõ̀ònatõ̀ò noá Kpá Káí kátogóí, vaá m̀ íè nagé gã́bug tṍó gè noomá Kpá Káí boo nà lóó.” Vígà pábiaí kpáá kọ nágé kọọ̀, “M̀ íè õoa bug boo beè kọọ̀ m beè piigà ge gbàntṍ ló tùle e bõ̀ònatõ̀ò Bàrì ne.”

18. Mókà bélè ní e ólò ié tṍó e íè dùm gbàntṍ ló é?

¹⁸ Èé láá nó gè gbàntṍ ló. Níì kèbá lé dìtõ̀ò ní e Jíízọ̀s “beè nó gè gbàntṍ ló” é nì, a beè no gè gbàntṍ ló “tení dú ló gè mòn tã̀àgã̀.” (Híb. 5:8) Dì belí Jíízọ̀s, gã́bug tṍó è ólò nó gè ié dùm gbàntṍ ló gbẹá kèbá tàvàlà dìtõ̀ò. Dì belí nu dòòmà bá, tṍó e COVID-19 ã́àa dààmà togóá, ba beè kọ é gá sẹlẹ na nònù gbẹá Kíndòm Họ́ọ̀l vaá è gá kọ ná kpẹ̀a aa tọ dọ tọ, é kọ a beè tàvàlà ní ló gè gbàntṍ ló? Mm̀ kà-kà, o gè gbàntṍ ló beè kpènà ni, naa kọọ̀ pá vígà á gbaaá ló, vaá nyíè Jìhóvà á ẹẹ. Níí nóòmà dénè bẹ̀ì kọ é di kpènà ló gè gbàntṍ ló kọ̀láá kà tùle e bàé néi tṍó pọ̀b kpo tã̀àgã̀. Ge gbàntṍ ló gbò tùleí é kpènà bẹẹ dùm!​—Jóòb 36:11.

19. Éé ní ea náa vaá ge gbàntṍ ló tùle à leemá ni ẽ́?

¹⁹ È nó kọọ̀ gè gbàntṍ ló é náa kọ é íe gã́bug tã́áná dee bá. Sõò, è ólò gbàntṍ ló Jìhóvà boo béè kọọ̀ è vulèe vaá è gbĩ́ gè naa nú ea léémáe. (1 Jọ́ọ̀n 5:3) Náa íe nú eé láá kpẽ́ nè Jìhóvà ló dénè nú ea ni náa nèi. (Ps. 116:12) Sõò, èé láá gbànee tṍ ló vaá gbàntṍ ló gbò ea beè nè kpóó lẹ̀ẹ̀là bel. Tṍó e gbaǹ tṍ ló tùle, è zógè kọ è nyímà nu. Vaá gbò e bà nyímá nu ólò naa kọọ̀ nyíè Jìhóvà á ẹẹ.​—Pró. 27:11.