1. Bezẹle nọn da nọghọ mhan rẹ ha re obọ rẹkhan adia ẹgheso?

 Ọ BE nọghọ uwẹ rẹ ha re obọ rẹkhan adia ẹghesọ? Ọ wo nọghọ Devid nin Ojie rẹ lu ẹgheso, bhiriọ ọle da bhii Osẹnobulua yọle: “Re ọle ha ghọn mẹn rẹ ha hẹnmhọn nin uwẹ.” (Ps. 51:12) Devid wo hoẹmhọn Jehova, ọrẹyiriọ, ẹghe ribhọ nin ọ rẹ ha nọghọ ọle rẹ hẹnmhọn nin Jehova. Iriọ yẹ nọn rẹji mhan. Bezẹle nọn da nọghọ mhan rẹ ha lu iriọ ẹgheso? Ọhẹnhẹn, ranmhude ọ bha gba nin mhan. Ọzeva, Esu wo ha dọnmhegbe nin ọle rẹ sua mhan bhọ rẹ ha mhọn akan-ehọ da Osẹnobulua beji ọle lu. (2 Cor. 11:3) Ọzea, ẹwẹ ẹbho ne mhọn akan-ehọ da Osẹnobulua mhan da nyẹnlẹn. Ẹbho ne sẹnian wo vuọn ọne agbọn nan ẹlẹnan. (Eph. 2:2) Bhiriọ, ọ iyi ọne ọkhọle nan rẹ ha mhọn akan-ehọ da Jehova ọkpa mhan ha rẹban, ọ yẹ khẹke nin mhan dọnmhegbe beji a ha da miẹn mhan bha re otọ nin Esu bi ọne agbọn nan rẹ sua mhan bhọ rẹ ha mhọn akan-ehọ. Ọkhẹke nin mhan dọnmhegbe ha hẹnmhọn nin Jehova bi ẹbho nin ọle ne ọbhi ihe.

2. Be a re ọle ta nin mhan rẹ ‘kẹ ha hẹnmhọn?’ (James 3:17)

² Tie James 3:17. Jemisi nọn yi ọkpa bhi ẹbho ne gbẹn Baibo da gbẹn yọle ghe, eria ne mhọn ẹwanlẹn “kẹ hẹnmhọn.” Ria ẹmhọn ebi ọnan mundia nan? Ọkhẹke nin mhan muegbe, yẹ ha mhọn ọne ọhubhudu rẹ ha hẹnmhọn nin ẹbho nin Jehova ji ele da ha ribhi ihe. Mhan lẹnmhin ghe, Jehova ida ha ho nin mhan hẹnmhọn nin ẹbho ne guanọ nin mhan gbobọrauhi nesọle.—Acts 4:18-20.

3. Bezẹle nin Jehova da guanọ nin mhan ha hẹnmhọn nin ẹbho nin ọle ji ele da ha ribhi ihe?

³ Ọ sabọ rẹ wo lẹkhẹ nin mhan rẹ hẹnmhọn nin Jehova gbera eria, ranmhude uhi ne gbale ọle re nin mhan. (Ps. 19:7) Ọkpakinọn, ọnan wo dikẹ bhi ọsi eria ne ribhi ihe. Ọrẹyiriọ, Aba mhan  nọn ribhi okhun re ahu nin ene ribhi ihe, enebiọmọn bi ene ewanlẹn bhi agbotu. (Prov. 6:20; 1 Thess. 5:12; 1 Pet. 2:13, 14) Jehova mhan hẹnmhọn nan sade mhan re obọ rẹkhan ebi ele taman mhan. Bha ji mhan zilo nyan ebi mhan ha rẹ ha hẹnmhọn nin ẹbho nin Jehova ji ele da ha ribhi ihe yẹ, aharẹmiẹn ọ nọghọ mhan rẹ ha re obọ rẹkhan ebi ele ta ẹgheso.

4. Bezẹle nin ibhokhan ne bunbun ida hẹnmhọn nin ene biẹ ele?

⁴ Ẹwẹ ibhokhan ne “mhọn akan-ehọ da ene biẹ ele,” ọle ibhokhan nesẹmhan da nyẹnlẹn. (2 Tim. 3:1, 2) Bezẹle nin ene bunbun bhi ẹwẹ ele ida hẹnmhọn nin ene biẹ ele? Eso riale ghe, ene biẹ ele ilu rẹkhan ebi ele man ele le. Eso ghe adia nin ene biẹ ele re nin ele bii emhin nọn ki dọmanlẹn, emhin nin ẹwanlẹn iye, la emhin nọn bha ji ele da ze-obọ ze-oẹ. Ahamiẹn elasẹre uwẹ khin, inian emhin be dia uwẹ bhi egbe? Ọ nọghọ ene bunbun rẹ ha re obọ rẹkhan uhi nọnsi Jehova nọn yọle: “Bha ha hẹnmhọn nin ene biẹ ibha beji Osẹnobulua guanọ, ranmhude, emhin nọn khiale khọnan.” (Eph. 6:1) Be ha sabọ rẹkpa uwẹ rẹ ha re obọ rẹkhan ọne uhi nan?

5. Beji Luke 2:46-52 rẹman, bezẹle nin uwedẹ nin Jesu rẹ hẹnmhọn nin ene biẹ ọle da yi ebi ene ibhokhan ha sabọ re egbe khọkhọ?

⁵ Ijiẹmhin ọsi Jesu dẹ sabọ rẹkpa ene ibhokhan rẹ lẹn ebi ele ha rẹ ha hẹnmhọn nin ene biẹ ele yẹ. (1 Pet. 2:21-24) Ọria nọn gba nan Jesu ha khin, ọkpakinọn, ọ bha gba nin ene biẹ ọle. Ọrẹyiriọ, ọle wo ha hẹnmhọn nin ele arẹmiẹn ele dobọ, la ele bha lẹn ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe. (Ex. 20:12) Bha ji mhan fẹ emhin nọn sunu ji Jesu beji ọle ribhi ikpe 12. (Tie Luke 2:46-52.) Ene biẹ ọle da ze ọle obọ bhi Jerusalẹm. Ẹsọn ọsi Josẹf bi Meri nọn nin ele rẹ gbẹlokotọ bhọ ghe, imọn nọnsele rebhe deba usun ẹbho ne fikie khian uwa beji a lu ọne iluemhin fo. Ẹghe nin Josẹf bi Meri ki rẹ miẹn Jesu, ele da nin ọle ha van nin ọle bha rẹ rẹkhan ele. Jesu ha rẹ sabọ taman ele ghe, obọ nọnsele ọ bhọ ye. Ọkpakinọn, ọle bha lu iriọ, ọle da fẹkẹ re ekpẹn-ekpẹn rẹ wanniẹn ele. Ọrẹyiriọ, “ebi ọle ha ta bha mun ele ẹlo kore.” Arẹmiẹn ọ dia iriọ, Jesu “da sẹyẹ wo ha degbere nin ele.”

6-7. Be ha sabọ rẹkpa ene ibhokhan rẹ ha hẹnmhọn nin ene biẹ ele?

⁶ Ene ibhokhan, ọ be nọghọ bha rẹ ha hẹnmhọn nin ene biẹ bha ahamiẹn ele dobọ, la sade ele bha lẹn ebi emhin dia ibha yẹ bhi egbe? Be ha sabọ rẹkpa bha? Ọhẹnhẹn, ria ẹmhọn ebi emhin dia Jehova bhi egbe yẹ. Baibo yọle ghe “emhin nọn yẹẹ Ebeanlẹn mhan” nọn sade bha hẹnmhọn nin ene biẹ bha. (Col. 3:20) Jehova lẹnmhin ghe, asabọmiẹn ene biẹ uwẹ ida lẹn ebi emhin dia uwẹ yẹ bhi egbe ẹgheso. Ọle yẹ lẹn ebi emhin dia uwẹ yẹ bhi egbe sade ele gbe uhi nin uwẹ nin uwẹ riale ọ bha lẹkhẹ nin uwẹ rẹ re obọ rẹkhan. Ọkpakinọn, ahamiẹn uwẹ sẹyẹ zẹ nin uwẹ rẹ ka ele ehọ, ọ dẹ re Jehova ha ghọnghọn.

⁷ Ọzeva, ria ẹmhọn ebi emhin dia ene biẹ uwẹ yẹ bhi egbe. Uwẹ ha hẹnmhọn nin ene biẹ uwẹ, uwẹ ki re ele ha ghọnghọn, sẹyẹ, ele ki sabọ gbaẹkẹ ẹ. (Prov. 23:22-25) Asabọmiẹn ọnan bhọ dẹ re ibha sikẹ egbe. Obhio mhan nin okpea natiọle Alexandre nọn na bhi Belgium vae da yọle: “Ẹghe nin mẹn rẹ dọ manman ha hẹnmhọn nin ene biẹ mẹn, ikolu nin mẹn bi ele ko mhọn da wo kie dọ ha mhẹn ọbhọ. Ọ da wo re mhan manman sikẹ egbe yẹ wo ha ghọnghọn.” b Ọzea, ria ẹmhọn ebi ọ ha rẹ rẹkpa uwẹ yẹ bhi ẹghe odalo sade uwẹ wo ha hẹnmhọn nin ene biẹ uwẹ nian. Paulo nọn nyẹnlẹn bhi Brazil da yọle: “Ranmhude nin mẹn rẹ wo ha hẹnmhọn nin ene biẹ mẹn, ọ da rẹkpa mẹn rẹ ha hẹnmhọn nin Jehova bi  ẹbho ne ribhi ihe.” Baibo ji mhan lẹn emhin kpataki nọn zẹle nọn da khẹke nin mhan ha hẹnmhọn nin ene biẹ mhan. Ọ yọle: “Emhin dẹ kiẹn ọlẹn nin uwẹ, uwẹ ki yẹ tọ bhi ọne otọ nan.”—Eph. 6:2, 3.

8. Bezẹle nin ibhokhan ne bunbun da zẹ nin ele rẹ ha hẹnmhọn nin ene biẹ ele?

⁸ Ibhokhan ne bunbun dọ kere ghe, ọmhẹn nọnsele nọn sade ele hẹnmhọn nin ene biẹ ele. Obhio mhan nin Luiza nọn na bhi Brazil vae bha rẹ ka lẹn ebezẹle nin ene biẹ ọle bha da ji ọle da ha noo foni. Ọnan da wo mhọn ebi ọ dia ọle bhi egbe yẹ ranmhude ibhokhan nin ele ko yi otu bhọ noo foni fo. Akizẹbue, ọle da dọ lẹn kere ghe, ranmhude ene biẹ ọle guanọ nin ele gbega ọle zẹle. Bhi ejayenan nian, ọle da yọle: “Mẹn dọ kere ghe, ọ iyi nin ene biẹ mẹn rẹ mun mẹn gba zẹle nin ele da ne uhi nin mẹn, sokpan, nin ele rẹ rẹkpa mẹn bhi ẹghe nin mẹn rẹ wo guanọ ọlẹn.” Ọ yẹ wo nọghọ Elizabeth nọn na bhi United States vae rẹ ha hẹnmhọn nin ene biẹ ọle ẹgheso. Ọle da yọle: “Ahamiẹn mẹn bha lẹn otọ ebezẹle nin ene biẹ mẹn da gbe uhi nin mẹn, mẹn ki ria eria nyan ebi uhi nin ele ka gbe nin mẹn rẹ rẹkpa mẹn yẹ.” Monica nọn na bhi Armenia vae da yọle ghe, ọle ha hẹnmhọn nin ene biẹ ọle, ọle emhin da kiọnlẹn nanlẹn gbera ẹghe nin ọle bha rẹ hẹnmhọn nin ele.

9. Ọ be yẹẹ ẹbho ne bunbun rẹ ha hẹnmhọn nin ene gbẹloghe?

⁹ Ene bunbun rẹọbhọ ghe, ọkhẹke nin gọvamẹnt ha ribhọ, sẹyẹ ọkhẹke nan ha re obọ rẹkhan uhi eso nin ele gbe. (Rom. 13:1) Sokpan ene ẹbho nan ire obọ rẹkhan uhi nin gọvamẹnt gbe sade ọne uhi mhọn ebi ọ diayẹ, la sade ọ bha lẹkhẹ nan rẹ re obọ rẹkhan. Ẹghe nin ọnan kẹ rẹ wo sunu hi, sade ele yọle nan ha igho uhọnmhọn. Ẹbho ne bunbun bhi agbaẹbho ọkpa bhi otọ Europe riale ghe, “ọ bha khẹke nan ha ha igho uhọnmhọn sade a idaghe ebi a re ọne igho lu.” Ọnan zẹle nin ẹbho bhi ọne agbaẹbho ida ha igho uhọnmhọn rebhe nin gọvamẹnt yọle nin ele ha.

10. Bezẹle nin mhan da re obọ rẹkhan uhi eso aharẹmiẹn ene uhi bha yẹẹ mhan?

¹⁰ Baibo yọle ghe ugbẹloghe ọsi eria si ọkakale re ranmhude Esu re ele khian, sẹyẹ a dẹ kẹ fuẹn ele a. (Ps. 110:5, 6; Eccl. 8:9; Luke 4:5, 6) Ọ yẹ ji mhan lẹn ghe, “ọria nọn irẹ khin nọn sọtẹ da ene gbẹloghe bha re obọ bhi emhanmhan nọnsi Osẹnobulua.” Jehova hi ọnọn re ọne isẹhoa nin gọvamẹnt rẹ ha gbẹloghe beji emhin ha da ha khian nọnsẹn, sẹyẹ ọle guanọ nin mhan ha hẹnmhọn nin ele. Bhiriọ, ọkhẹke nin mhan ha ha “emhin ne khẹke ele” ji ele, rẹ dọ sẹbhi igho uhọnmhọn. Ọkhẹke nin mhan ha mun ekpẹn nin ele yẹ hẹnmhọn nin ele. (Rom. 13:1-7) Mhan sabọ rẹ ha ghe uhi eso nin ele gbe bii emhin ne bha ji mhan da ze-obọ ze-oẹ, emhin ne bha khẹke, la emhin ne bha lẹkhẹ nan rẹ re obọ rẹkhan. Ọrẹyiriọ, ahamiẹn uhi nin ele gbe bha gbe uhi nọnsi Osẹnobulua a, ọkhẹke nin mhan re obọ rẹkhan ọlẹn.—Acts 5:29.

11-12. Beji Luke 2:1-6 rẹman, be Josẹf bi Meri lu rẹ re obọ rẹkhan uhi arẹmiẹn ọ bha lẹkhẹ? Be ki nabhọre? (Yẹ fẹ ene ifoto ghe.)

 ¹¹ Mhan dẹ sabọ miẹn emhin luẹ bhi okha ọsi Josẹf bi Meri ne muegbe nin ele rẹ hẹnmhọn nin ene gbẹloghe arẹmiẹn ọ bha lẹkhe nin ele. (Tie Luke 2:1-6.) Augustus nọn ha gbẹloghe Romu da yọle ghe nin ọrebhe ne ribhi eji ọle gbẹloghe dọ gbẹn elin ọbhi otọ. Ọ ida lẹkhẹ nin Josẹf bi Meri rẹ re obọ rẹkhan ọne uhi nan, ranmhude Meri hanmhan bhi ọne ẹghe nan. Asabọmiẹn ọne ẹghe nin ọle ha rẹ biẹ ki sotọ. Nin ele rẹ sabọ dọ gbẹn elin ọbhi otọ bhi Bẹtilẹhẹm, ele dẹ khian okhian nọn ree sẹbhi ikpọwala 93, sẹyẹ oke-oke vuọn ọne uwedẹ. Ọne okhian ida zẹwẹ lẹkhẹ nin ele, manman nọn rẹji Meri. Asabọmiẹn ele veva da ha ria ẹmhọn idia nin Meri ye, bi ọne ọmọn nọn ri ọle bhi ẹkẹ. A ha ki miẹn ubiẹmhin sẹ Meri beji ele rẹ khian bhi uwedẹ kii? Yere ghe ọmọn nọn da kiẹn ọne Mezaya ri ọle bhi ẹkẹ. Ọnin ki dẹ re ele miẹn ghe ele bha yẹ re obọ rẹkhan uhi ọsi gọvamẹnt?

¹² Josẹf bi Meri bha ji ene emhin nan re ele miẹn ghe ele bha yẹ re obọ rẹkhan uhi ọsi gọvamẹnt. Jehova da nan erọnmhọn nin ele nin ele rẹ re obọ rẹkhan uhi. Meri da sabọ sẹbhi Bẹtilẹhẹm nọnsẹn. Ọle da biẹ ọmọn nin egbe gba nan, yẹ rẹkpa mun ọta akhasẹ bhi Baibo sẹ.—Mic. 5:2.

13. Ahamiẹn mhan hẹnmhọn nin ene gbẹloghe, be ọ rẹ rẹkpa ibhio mhan yẹ?

¹³ Mhan bi ẹbho ebhebhe miẹn elele bhọ sade mhan hẹnmhọn nin ẹbho ne gbẹloghe. Be ọ rẹ yi riọ yẹ? Ọkakale nin ẹbho ne ire obọ rẹkhan uhi miẹn ida sẹ mhan bhi egbe. (Rom. 13:4) Uwedẹ nin mhan rẹ re obọ rẹkhan uhi dẹ sabọ rẹso uwedẹ nin ẹbho ne ribhi ihe rẹ ghe Esali Jehova. Bhi ọsi ijiẹmhin, bhi ikpe ne bunbun ne gbera nian bhi otọ Nigeria, egbanegbe ne dọ ha guanọ ẹbho ne dọ ha so bhi ughe ghe, ele bha re obọ bhọ nan ha ha igho uhọnmhọn, da nabhi ẹkẹ Kindọn Họọ beji a do ikolo. Ọkpakinọn, ọwanlẹn nọnsele da taman ele nin ele kpanọ. Ọle da yọle ghe “a igbo miẹn Esali Jehova bha ha igho uhọnmhọn.” Ẹghe nọn hi ki rẹ khin nin uwẹ rẹ re obọ rẹkhan uhi, ọ rẹkpa ẹbho rẹ manman ha  re ẹlo esili ghe Esali Jehova. Ọnan dẹ sabọ rẹkpa uwẹ bi ibhio ẹ ẹdọkpa.—Matt. 5:16.

14. Be rẹkpa obhio mhan nin okhuo rẹ ha re obọ rẹkhan uhi?

¹⁴ Asabọmiẹn ọ iyi ẹghe rebhe ọ ha rẹ ha re mhan bhi ọkhọle rẹ ha hẹnmhọn nin ene gbẹloghe. Joanna nọn na bhi United States vae da yọle: “Ọ iyi ẹghe rebhe ọ wo rẹ ha yẹẹ mẹn rẹ ha re obọ rẹkhan uhi, ranmhude ẹbho ne ribhi ihe sẹ wo lu ẹbho eso bhi azagba-uwa nọnsẹmhẹn khọ.” Ọkpakinọn, Joanna da dọnmhegbe nin ọle rẹ fi uwedẹ nin ọle rẹ ghe emhin denọ. Be ọle ki lu yẹ? Ọhẹnhẹn, ọle da zobọ bhọ rẹ ha tie emhin nan muno ọbhi intanẹt ne ha sabọ re ọle ha re ẹlo nọn bha khẹke ghe ẹbho ne ribhi ihe. (Prov. 20:3) Ọzeva, ọle da bhii Jehova nin ọle rẹkpa ọle mun udu nyan ọlẹn, ọ iyi nin ọle rẹ ha riale nan fi ẹbho ne ribhi ihe denọ, beji emhin ha da ha khian nọnsẹn. (Ps. 9:9, 10) Ọzea, ọle da dọ tie ebe nesẹmhan ne tẹmhọn ebi ọria ha rẹ miẹn yẹ ghe ọle bha deba ibo soso bhi ọne agbọn nan. (John 17:16) Bhi ejayenan nian, Joanna yọle ghe, ranmhude nin ọle rẹ mun ekpẹn nin ene ribhi ihe yẹ hẹnmhọn nin ele, ‘egbe ki wo fu ọle re, sẹyẹ, ọle iyẹ kpokpo egbe gbe.’

15. Bezẹle nọn ha da ha nọghọ mhan rẹ ha re obọ rẹkhan adia nin agbotu nọnsi Jehova re nin mhan ẹgheso?

¹⁵ Jehova yọle nin mhan ha “hẹnmhọn nin ene rẹ [mhan] khian” bhi agbotu. (Heb. 13:17) Arẹmiẹn ọ wo gba nin Jesu nọn sun mhan, ọ bha gba nin ẹbho nin ọle noo rẹ sun mhan bhi agbotu. Ọ sabọ rẹ ha nọghọ mhan rẹ hẹnmhọn nin ele, manman nọn sade ele taman mhan nin mhan lu emhin nin mhan bha ho nin mhan lu. Ẹghe yẹ ha ribhọ nọn rẹ nọghọ Pita nin odibo rẹ lu emhin nan yọle nin ọle lu. Ẹghe nin ẹhi ọkpa rẹ taman ọlẹn nin ọle le elanmhẹn nin uhi nin Jehova na bhi obọ Mozis gbe yọle nan hẹi le, ọle bha ka le ọle bhi ene igba ea nin ọne ẹhi taman ọlẹn. (Acts 10:9-16) Bezẹle? Ọle da ha riale ẹwanlẹn iribhi ebi ọne ẹhi taman ọlẹn. Ebi ọne ẹhi taman ọlẹn wo dikẹ bhi ebi ọle ka lẹn khẹ. Ahamiẹn ọ nọghọ Pita rẹ re obọ rẹkhan adia nin ẹhi nọn gbalẹ re nanlẹn, ekeka ki imhan? Ọ sabọ rẹ ha nọghọ mhan rẹ ha re obọ rẹkhan adia nin eria nọn bha gba nan ne re agbotu khian rẹ nin mhan.

16. Arẹmiẹn Pọl nin odibo riale ghe emhin nan yọle nin ọle lu mhọn ebi ọ diayẹ, be ọle sẹyẹ lu? (Acts 21:23, 24, 26)

¹⁶ Pọl nin odibo wo muegbe nin ọle rẹ re obọ rẹkhan adia arẹmiẹn emhin nan taman ọlẹn nin ọle lu mhọn ebi ọ diayẹ. Ibhokhan Ju ne yi Kristiẹn da họn ọta ohoghe nin ẹbho ha ta Pọl bhi egbe. Ene ẹbho da yọle ghe, ọle wewe ọle nẹga ghe “nin ele mun uhi nọnsi Mozis fia.” Sẹyẹ, ọle tobọle ire obọ rẹkhan ọne uhi. (Acts 21:21) Ene ewanlẹn ne ha re agbotu khian bhi Jerusalẹm da taman Pọl nin ọle ne ikpea enẹn rẹkhan egbe ha khian uwa oga, nin ọle dọ kpe egbe khia bhi enin beji uhi tale, nin ọle rẹ rẹman ghe ọle re obọ rẹkhan uhi. Ọkpakinọn, Pọl lẹn sẹbhọ ghe Kristiẹn iyẹ re obọ rẹkhan uhi nin Jehova na obọ Mozis gbe. Bhiriọ, ọle bha miẹn emhin ọbe soso nin ọle lu. Ọrẹyiriọ, Pọl da lu beji a taman ọlẹn. “Ẹdẹ ki we, Pọl bi ene ikpea da ha khian dọ kpe egbe khia.” (Tie Acts 21:23, 24, 26.) Okugbe da ha ribhi ẹwẹ ene ibhio ranmhude nin Pọl rẹ lu beji a taman ọlẹn.—Rom. 14:19, 21.

17. Be uwẹ miẹn luẹ bhi okha ọsi Stephanie?

¹⁷ Ọ bha lẹkhẹ nin obhio mhan nin Stephanie rẹ re obọ rẹkhan emhin nin ibhio mhan ne re emhin khian bhi agbaẹbho nin ọle ye fidenọ. Ọle bi ọdọ ọle wo ha ghọnghọn rẹ ha ga bhi obhi usun nan da zẹ urolo ọbhebhe. Akizẹbue, Bẹtẹ nọn ribhi enin da yọle nan hẹi yẹ do ikolo bhi ọne usun. Ranmhude ọnan, a da taman ele nin ele dọ ha rẹkpa bhi agbotu nan da zẹ urolo nọnsele. Stephanie da yọle: “Ọnan bha zẹwẹ re mẹn ha ghọnghọn. Mẹn bha riale agbotu nan da zẹ urolo nọnsẹmhan a da guanọ urẹkpa nẹ.” Ọrẹyiriọ,  ọle da sẹyẹ muegbe nin ọle rẹ re obọ rẹkhan ebi a taman ọlẹn. Ọle da yẹ yọle: “Beji a ki zẹbue, mẹn da dọ kere ghe emhin ẹwanlẹn nọn nan rẹ re inian fi emhin denọ. Mhan dọ kiẹn aba bi inẹn rẹji ẹbho ne bunbun bhi agbotu nin azagba-uwa nọnsele ideba ele ga Jehova. Mẹn yẹ wo miẹn ọne isẹhoa rẹ ha man obhio mhan nin okhuo Baibo nọn bha yẹ rẹ ha sasa bhi oga. Bhi ejayenan nian, mẹn ki wo miẹn ẹghe rẹ manman ha luẹ Baibo.” Ọle da yẹ yọle: “Ọkhọle mẹn wo lọre nin mẹn rẹ dọnmhegbe lu eka nin mẹn ha sabọ lu rẹ lu rẹkhan beji a taman mẹn.”

18. Be imhan rẹ miẹn elele bhọ yẹ sade mhan re obọ rẹkhan adia?

¹⁸ Mhan dẹ sabọ luẹ rẹ ha re obọ rẹkhan uhi. Ọ iyi bhi idia nọn wo lẹkhẹ Jesu rẹ “luẹ ebi ọ khin nan rẹ ha hẹnmhọn,” sokpan bhi ene “emhin nin ọle loya ọle.” (Heb. 5:8) Bọsi Jesu, idia nọn bha lẹkhẹ mhan rẹ kẹ luẹ ebi a rẹ re obọ rẹkhan uhi yẹ. Bhi ọsi ijiẹmhin, bhi ẹghe nin emianmhẹn KOVID-19 rẹ la munhẹn, a da yọle nin mhan hẹi yẹ ha si egbe koko bhi Kindọn Họọ, yẹ zobọ bhọ rẹ ha yo inẹbho rẹ na bhi uwa rẹ sẹbhi uwa. Ọ be nọghọ uwẹ rẹ re obọ rẹkhan ọne adia nan? Asabọmiẹn. Ọrẹyiriọ, uwẹ da miẹn ugbega nin uwẹ rẹ re obọ rẹkhan ọne adia. Ọ da rẹkpa mhan rebhe rẹ re uwedẹ ọkpa ha ga Jehova, yẹ re Jehova ha ghọnghọn. Bhi ejayenan nian, mhan rebhe ki wo muegbe nin mhan rẹ re obọ rẹkhan adia nọn hi ki rẹ khin nan ha re nin mhan bhi ẹghe ekpokpo nọn khua. Asabọmiẹn ọnan ha rẹkpa mhan rẹ miuhọnmhọn!—Job 36:11.

19. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha re obọ rẹkhan uhi?

¹⁹ Mhan dọ kere ghe elele ne bunbun nabhọre sade mhan re obọ rẹkhan uhi. Ranmhude mhan hoẹmhọn Jehova, sẹyẹ mhan guanọ nin mhan lu ebe ti ọle bhọ, ọle emhin kpataki nọn zẹle nin mhan da hẹnmhọn nanlẹn. (1 John 5:3) Mhan ida sabọ ha Jehova osa bhi emhin rebhe nin ọle lu nin mhan. (Ps. 116:12) Ọkpakinọn, mhan dẹ sabọ hẹnmhọn nanlẹn bi ẹbho nin ọle ne ọbhi ihe nin ele ha gbẹloghe mhan. Ahamiẹn mhan re obọ rẹkhan uhi, ọ ki rẹman ghe, eria ne wanlan mhan khin. Eria ne wanlan re ọkhọle nọnsi Jehova ghọnghọn.—Prov. 27:11.