1. Omo lia vika vintsimbu vimo ci hasa ku tu kaluuila ku ononoka?

 VUNO vintsimbu vimo, ce ku mi kaluuila ku ononoka ni? Muangana Ndaviti neni mukemuo mua kele na ku livua. Ngeci ua vundilile kuli Njambi ngueni: “Nji kuatese na cimbembesi ca ku ononoka.” (Visa. 51:12) Ndaviti ua lemene mua kama Yehova. Vutuhu ngoco ca mu kaluuilile ku ononoka. Netu vintsimbu vimo ce ku tu kaluuila ku lingamo. Omo lia vika? Ha katete, muomu ka tua tantulukile kaha tua zendamena ku vupi. Ca mu civali, Satana ue ku tu eseka linga tu seze Yehova ngue mua lingile ikeye. (2 Kol. 11:3) Kaha ca mu citatu, va tu zengeleka ku vantu va kala na “cimbembesi cize ci na ku panga mu vana va lisino.” (Efe. 2:2) Ngeci mukemuo, tua pande ku lihakela kapandi ka kama ka ku viana eci cimbembesi ce ku tu tuala ku vupi, na ku viana ntsindiye ya ku muesa lisino ye ku tundilila kuli Satana na mavu eni. Kaha tu hasa ku lingamo, mu ku ononoka Yehova na vaze va kala na mpoko hali yetu.

2. Vika ca lomboloka ku ‘liviukisila ku ononoka’? (Tiango 3:17)

² Tandenu Tiango 3:17. Tiango u va huiminine ku soneka ou mukanda, ua handekele ngueni, vakua mangana va ‘liviukisila ku ononoka.’ Aci singaniekenu vika a lomboloka aa mezi. Tua pande ku kala na cizango ca ku ononoka Yehova na vaze va hangula mu ku tu tuamenena. Vunoni Yehova ka tondele tu ononoke vaze ve ku tu tuma ku linga viuma vi liluisa na vitume vieni.—Vili. 4:18-20.

3. Omo lia vika ca pua ca seho kuli Yehova ku ononoka vaze va kala na mpoko hali yetu?

³ Ku handeka vusunga, ca pua ca casi ku ononoka Yehova ku hiana vantu. Muomu Yehova ntsimbu yose ue ku tu hana vimamuna via ku tantuluka. (Visa. 19:7) Vunoni vantu ka va tantulukile. Vutuhu ngoco, Yehova ua hana imo mpoko ku visemi, ku  vakuluntu mu cikungulukilo kaha na vakua nguvulu. (Visi. 6:20; 1 Tes. 5:12; 1 Pet. 2:13, 14) Ngeci mukemuo, mu tue ku vononoka tuli na ku ononoka Yehova. Mu cilongesa cino, tu hilula vati tu hasa ku ononoka vantu vaze va hana Yehova mpoko mu ku tu tuamenena. Ambe nga vintsimbu vimo ci hasa ku tu puila ca cikalu ku tava na ku ononoka ku tuamenena cavo.

4. Omo lia vika cingi ca vana ce ku va kaluuila ku ononoka visemi?

⁴ Vakuendze na vahumbe Vakua Kilistu va va zengeleka ku vakuavo ve ku muesa “lisino ku visemi.” (2 Tim. 3:1, 2) Omo lia vika cingi ca vakuendze na vahumbe ve ku muesa lisino? Vamo, muomu ve ku singanieka nguavo, visemi vavo ve ku va tuma ku linga viuma vize kave ku linga vakevo. Vamo co, ve ku singanieka nguavo mavu a na aluluka mua kama kaha visemi vavo va ku salela na vimamuna viavo ka vie ku litombola naua na muono ua vuovuno ni via vikalu cikuma. Vuno nenu mukemuo mu mue ku singanieka ni? Vamo ce ku va kaluuila ku ononoka citume ca Yehova ca ku Efeso 6:1. Nguaco: “Tamunukenu ku visemi venu muli Muangana: muomu mukemuo mua viuka.” Vika honi vi hasa ku mi kuasa ku ononoka eci citume?

5. Omo lia vika Yesu ua pua lungano lua cili lua ku ononoka visemi ngue mu ya muesa Luka 2:46-52?

⁵ Mu hasa ku lilongesa ku pua va ku ononoka mu ku tambuluisa lumo lungano lua ku hiana. Lungano lueya? Lua Yesu. (1 Pet. 2:21-24) Yesu ua puile ua ku tantuluka, vunoni visemi veni ka va puile va ku tantuluka. Vutuhu ngoco, Yesu ua va muesele kasingimiko, ambe mu va kele na ku sevuka ni ku hona ku mu ivuisisa. (Ezu. 20:12) Tu talenu vika via solokele omo ua kele na miaka 12. (Tandenu Luka 2:46-52.) Ntsimbu imo, vusoko vueni vua ile ku Yelusalema ku Pasovala. Vunoni ha ku hiluka va ka linge hei, Yesu uahi. Kaha Yosefe na Maliya va putukile ku lisosomua na ku mu tonda. Mu va mu uanene, Maliya ua mu vuilile matoto na ku mu tuika mulonga! Vunoni mu cihela ca ku va muesa lisino, Yesu ua va kumbuluile na kasingimiko kaha na civuovo. Yosefe na Maliya, ka vevuisisile “lizi lize lia handekele navo.” Vutuhu ngoco Yesu kasi “ua va tamunukile.”

6-7. Vika vi hasa ku kuasa vakuendze na vahumbe ku ononoka visemi?

⁶ Vuno ce ku mi kaluuila ku ononoka visemi venu nga va na sevuka ni ka ve ku mi ivuisisa ni? Nga mukemuo, vika vi hasa ku mi kuasa? Ca ku livanga, puenu na ku singanieka vati Yehova ue ku livua. Muomu Mbimbiliya nguayo, nga mu ononoka visemi venu “cikeco ca viuka ku meso a Njambi.” (Kolo. 3:20) Yehova a tantekeya ngecize vintsimbu vimo, visemi venu ka va ka mi ivuisisa mua cili ni halumo va ka tumbika amo masiko ka a ka mi lomboloka mua cili. Vunoni ambe ngoco mu mue ku ononoka visemi venu, mue ku vuisa Yehova ndzolela ya kama.

⁷ Ca mu civali, puenu na ku singanieka vati visemi venu ve ku livua. Mu mue ku ononoka visemi venu, mue ku va vuisa ndzolela kaha va hasa ku mi kulahela. (Visi. 23:22-25) Cikuavo naua, ci hasa ku mi kuasa ku likuata vusamba vua kama navo. Umo mukuendze ku Bélgica ua lizina Alexandre, ua handekele ngueni: “Mu nja putukile ku ononoka visemi vange, vusamba vuetu vua kaniamene mua kama. Kaha evi via tu vuisile ndzolela.” b Ca mu citatu, puenu na ku singanieka vati ku ononoka cenu vuovuno, ci hasa ku ka mi kuasa ku lutue. Paulo ua ku Brazil ua handekele ngueni: “Ku lilongesa  ku ononoka visemi, ce ku nji kuasa ku ononoka Yehova na vaze va a hangula.” Kaha ngue mu lia muesa Lizi lia Njambi, kua kala na vusunga vua ku sula ngandza vua pande ku mi lingisa ku ononoka visemi venu. Efeso 6:2, 3, nguayo: “Linga u kale vuino, kaha u simbuleho ntsimbu ya kama ha mavu.”

8. Omo lia vika cingi ca vakuendze na vahumbe ve ku hangula ku ononoka visemi?

⁸ Cingi ca vakuendze na vahumbe, va nongonuene ngecize cuma ca seho kuli vakevo ca puile ku ononoka visemi. Luiza ua ku Brazil, ha katete ca mu kaluuilile ku ivuisisa omo lia vika visemi veni va mu vindikile ku kala na telefone. Ngeci ua va kumbuluile ngueni, vakuavo va ha citso ceni va kala navio. Vunoni mu ku hita ca ntsimbu, ua nongonuene ngecize visemi veni va tondele lika ku mu niunga. Muomu ivene ngueni: “Nja muene ngecize ku ononoka visemi, ka ce ku nji vingilika via cili, vunoni ce ku ohiela muono uange.” Elizabeth ua ku Estados Unidos neni vintsimbu vimo ce ku mu kaluuila ku ononoka visemi veni. Ivene ua lomboluele ngueni: “Nga ku njevuisisile omo lia vika visemi vange va na tumbika amo masiko, nje ku seteka ku vuluka vati ku ononoka vitume viavo, ca nji niungile ku nima.” Kaha Monica ua yoyela ku Armênia, ua hetele ha ku nongonona ngecize mu ntsimbu ya kele na ku ononoka visemi veni, viose via kele na ku muendela vuino.

9. Vika vantu vamo ve ku singanieka ku tuala ha masiko a nguvulu?

⁹ Cingi ca vantu va tava ngecize tu tondeka ku sika ca nguvulu kaha ca pua ca seho ku ononoka amo masiko a “vakua ku suana.” (Loma 13:1) Vunoni vantu vaco naua ve ku viana ku ononoka amo masiko a ve ku mona ngecize ka a sungamene, ni a akalu cikuma. Ca ku muenako, ku fueta lisimu. Mu cimo cifuti ca ku Europa, vamo vantu ve ku singanieka nguavo “ka ca puile ca cili ku fueta lisimu, nga mona nguove lia pua lia vuhenge.” Kaha eci ce ku lingisa vamo ku hona ku fueta amo masimu a ya tumbika nguvulu.

10. Omo lia vika tua pande ku ononoka masiko a nguvulu ambe vene aze ka tua a lemene?

¹⁰ Mbimbiliya ya muesa ngecize vanguvulu ve ku yandesa vantu, muomu Satana ikeye ue ku va sindiya ku lingamo, vunoni ku lutue va ka va nongesa. (Visa. 110:5, 6; Ekel. 8:9; Luka 4:5, 6) Kaha ya handeka naua nguayo: “Uose a viana mukua ku suana a li na ku viana eci ca na hake Njambi.” Vunoni mu ntsimbu ino, Yehova ua tavesa vanguvulu va sike mavu kaha ua tonda tu vononoke. Ngeci mukemuo, tua pande ku va hana vize via “va pande” hamo lika na ku fueta lisimu, ku va muesa kasingimiko na ku vononoka. (Loma 13:1-7) Vintsimbu vimo tu hasa ku mona ngecize amo masiko a pua a vuhenge ni a akalu cikuma. Vutuhu ngoco, tue ku ononoka masiko aco muomu vutumbe vuetu ku ononoka Yehova. Ca kama lika nga masiko aco ka a tu lingisa ku tsiha masiko a Yehova.—Vili. 5:29.

11-12. Kuliya na Luka 2:1-6, vika va pandele ku linga Yosefe na Maliya linga vononoke limo lisiko lia nguvulu kaha vika viezilemo? (Talenu naua vikupulo.)

 ¹¹ Tu talenu vika tu hasa ku lilongesa kuli Yosefe na Maliya, va muesele vukatuisi vua ku ononoka vakua ku suana ambe mu ca va kaluuilile ku lingamo. (Tandenu Luka 2:1-6.) Maliya na Yosefe va hitile mu cimo cisoti ca cikalu. Kaha ha ntsimbu yaco Maliya tele na kulisa. Nguvulu ua Loma ua tumbikile limo lisiko ngecize vose va pandele ku hiluka ku membo avo linga va ka lisonekese. Ngeci mukemuo, Yosefe na Maliya va pandele ku ndianga limo livungendzi lia 150 kilometru. Kaha Tapalo yaco ya puile ya londa-sikuluka. Vungendzi vuaco vue ku puile vua vukalu kuli Maliya muomu tele na kulisa. Vuno evi, via mu lingisile ku lisosomua ku tuala ha vati a ka linga nga misongo ya ku sulumuina i ka mu uana mu njila ni? Citava. Mua vusunga, halumo va lisosomuene mua kama ku tuala ha cihindu ceni na ca kakeke uze ue ku puile Mesiya u va kulahesele. Evi vie ku va lingisile ku hona ku ononoka ku lisiko lia nguvulu.

¹² Yosefe na Maliya ka va tavesele visoti vi vomise mutima. Va ononokele lisiko lia nguvulu. Kaha Yehova ua va vezikisile. Maliya ua ka hetele vuino ku Mbetelema na ku hasa ku sulumuna mua cili muana kaha eci ca kuasele ku lipuisamo ca vupolofeto!—Mika 5:2.

13. Vati ku ononoka cetu ci hasa ku kuasa vamuanetu?

¹³ Ku ononoka vakua ku suana, ce ku tu kuasa na ku kuasa vakuetu. Mu njila ika? Muomu ka tue ku tambula kasitiku ngeci mua vantu veka ve ku muesa lisino. (Loma 13:4) Cikuavo naua, ku ononoka cetu ci hasa ku kuasa vakua ku suana ku mona Vakaleho va Yehova ku pua vakua ku ononoka. Ca ku muenako, imo miaka ku nima ku Nigéria, vamo masualale va kovelele mu ndzivo ya Vuangana oku ciuano ci li na kuenda. Va kele na ku tonda vantu va kele na ku caula mu vitapalo mu ku viana lisiko lia fueta lisimu. Vunoni ntuamena yavo ua pingile masualale vaco va tuhukemo na ku handeka ngueni: “Vakaleho va Yehova ntsimbu yose ve ku fueta lisimu.” Ngeci mukemuo, mu mue ku ononoka vanguvulu, mue ku lingisa vangamba  va Yehova ku kala na lizina lia cili. Kaha ku lingamo, halumo ci ka hasa ku ohiela vamo vamuanetu ku lutue.—Mat. 5:16.

14. Vika via kuasele umo ndumbuetu ku liviukisila ‘ku ononoka vakua ku suana’?

¹⁴ Vunoni vutuhu ngoco, vintsimbu vimo ci hasa ku tu kaluuila ku ononoka vakua ku suana. Joanna ua ku Estados Unidos ua handekele ngueni: “Vintsimbu vimo ce ku nji kaluuila ku ononoka omo lia vuhenge vu va hitile va vusoko vange.” Vunoni Joanna ua nongonuene ngecize ua pandele ku alulula cifua ca kele na ku muenamo viuma. Ca ku livanga, ua lihakelele kapandi ka ku likela ku tanda viuma vi va kele ku na ku haka mu internete via handekele mua ku vihia vakua ku suana. (Visi. 20:3) Ca mu civali, ua vundilile Yehova a mu kuase ku kulahela muli ikeye ca ku hona ku lavelela vanguvulu ku lingako mumo. (Visa. 9:9, 10) Kaha ca mu citatu, ua lilongesele mizimbu mu mikanda yetu ya handeka via ku viana lihaka mu via mavu. (Yoa. 17:16) Joanna ngueni: “Lelo lino ku ononoka na ku singimika vakua ku suana ce ku mu lingisa ku kala na ciyulo na ku lembama.”

15. Omo lia vika vintsimbu vimo ci hasa ku tu kaluuila ku ononoka vimamuna via lukungulukilo?

¹⁵ Yehova ua tonda tu pue na ku ‘ononoka vakua ku tu sika mu cikungulukilo.’ (VaHe. 13:17) Vutuhu ntuamena uetu Yesu ua pua ua ku tantuluka, vunoni ue ku pangesa vantu va ku hona ku tantuluka linga a tuamenene vantu veni hano ha mavu. Ngeci mukemuo, vintsimbu vimo ce ku tu kaluuila ku vononoka, cikumakuma nga va tu lomba ku linga vimo ka tua tondele. Petulu ntsimbu imo neni ca mu kaluuilile ku ononoka. Ca ku muenako, ua tambuile cimo citume kuli umo kangelo, ca ku lia tusitu va puile va ku zuala kuliya na Masiko a Mosesa. Vunoni Petulu ua vianene kati lumo lika, vunoni lutatu luose! (Vili. 10:9-16) Omo lia vika? Muomu kuli ikeye citume caco ca solokele ngue ka ca sungamene. Cikuavo naua, uezilile ku linga viuma mu njila yeka. Nga Petulu ca mu kaluuilile ku ononoka cimamuna ca mu hele kangelo ua ku tantuluka, amba etu co? Vuno ca pua ca casi ku ononoka ku tuamenena ca vantu va ku hona ku tantuluka ni? Houe.

16. Vika via lingisile Paulu ku ononoka, vutuhu cimamuna caco ca solokele ngue ka ca sungamene? (Vilinga 21:23, 24, 26)

¹⁶ Kapostolo Paulu ua kele na ‘vukatuisi vua ku ononoka’ ambe vene mua tambuile vimamuna via solokele ngue ka via sungamene. Ca ku muenako, Vakua Kilistu vaYundeya va vuile manguavo ngecize Paulu ali na ku longesa “vakua vifuti ku seza Mosesa” na ku muesa lisino ku Masiko aco. (Vili. 21:21) Ngeci mukemuo, vakuluntu va mu Yelusalema va lekele Paulu aye na vamala vauana ku tembele a ka va lelese na ku lilelesa ikeye kuliya na Masiko a Mosesa. Mu ku lingamo, Paulu ue ku muesele ngecize ue ku ononoka Masiko a Mosesa. Vutuhu ikeye ua tantekeyele ngecize Vakua Kilistu ka vesi naua muintsi lia Masiko a Mosesa kaha ka vulumuine na vimo viahi, uononokele ca ku hona vimpata. Ngeci ua ile na “vamala vaze kaha halakaca ua lilelesele hamo navo.” (Tandenu Vilinga 21:23, 24, 26.) Mua vusunga, eci ku ononoka ca Paulu ca kuasele vamuanaye ku likuata kumo.—Loma 14:19, 21.

17. Vika mua lilongesa ku muzimbu ua Stephanie?

¹⁷ Stephanie, umo ndumbuetu neni ca mu kaluuilile ku tava cimo ci hangula ci va lingile vakuluntu va kele na ku tuamenena cipanga ca ku ambulula mu cifuti ceni. Ikeye na yalieni va kele na ku kuasa ku cimo civunga ca mu lilimi lieka kaha vuile ndzolela ya kama. Vunoni Mbetele ya sokele kacivunga kaco kaha vakevo va hilukile ku cikungulukilo ca mu lilimi  liavo. Ndumbuetu Stephanie ua litavelele ngueni: “Nja luvalele mua kama, muomu nja singaniekele nguange ku lilimi liange ku kua tondekele vukuasi.” Vutuhu ngoco uononokele. Kaha ua vuezeleko naua ngueni: “Mu ku hita ca ntsimbu nja nongonuene ngecize vamuanetu va lingile cihangula ca cili. Muomu mu cikungulukilo caco, tua puile vene ngue visemi via vamuanetu ka va kele na visemi mu vusunga. Cikuavo naua, nji li na ku longesa Mbimbiliya na umo ndumbuetu ua uile mu cikungulukilo mu miaka ya ingi. Kaha nange nje ku kala na ntsimbu ya kama ya ku lilongesa mu vulika. Mutima uange ka uesi na ku nji paya, muomu nja tantekeya ngecize nji li na ku lihakela kapandi ka ku ononoka.”

18. Omo lia vika ku pua va ku ononoka ce ku tu kuasa?

¹⁸ Tua pande ku lilongesa ku pua va ku ononoka. Yesu ka “lilongesele ku ononoka” lika ha vintsimbu via cili, vunoni na ku “viuma vize via yandele.” (VaHe. 5:8) Ngeci mua Yesu, netu tue ku lilongesa ku pua va ku ononoka mu tue ku hita ha vintsimbu via vikalu. Ca ku muenako, musongo ua COVID-19 mu ua putukile, va tu mamuine ku likela ku likungulula mu Ndzivo ya Vuangana na ku ambulula ku ndzivo na ndzivo. Vuno ca mi kaluuilile ku ononoka citume caco ni? Nga kuahi, ku ononoka cenu ca kuasele cikungulukilo ku tualelelaho ku likuata kumo na ku vuisa Yehova ndzolela ya kama. Mua vusunga, evi vi na tu viukisila vualumo ku ononoka nkala cimamuna ci tu ka tambula mu lamba ya kama. Kaha ku ononoka ku vimamuna viaco ci kovola miono yetu!—Yombi 36:11.

19. Omo lia vika mu tonda ku pua va ku ononoka?

¹⁹ Ngue mu tua mono mu cilongesa cino, ku lilongesa ku pua va ku ononoka ce ku neha vivezikiso via vingi. Vunoni cuma ca kama ca pande ku tu lingisa ku ononoka Yehova, ca pua muomu tua mu lema kaha tu tonda ku muya ku mutima. (1 Yoa. 5:3) Na limo litangua liahi tu ka hasa ku fueta Yehova ku viuma viose via cili via tu lingila. (Visa. 116:12) Vunoni tu hasa ku mu ononoka na ku ononoka vaze ve ku tu tuamenena. Mua vusunga, nga tu lingamo tu ka muesa ngecize tua pua vakua mangana. Muomu mukua mangana ue ku zolesa mutima ua Yehova.—Visi. 27:11.