1. Ngbanga ti nyen la a peut ti duti ngangu na e ti mä yanga?

 ESKÊ mo bâ so na ambeni ngoi a yeke ngangu na mo ti mä yanga? Gbia David abâ lani tongaso, ni la lo sambela Nzapa, lo tene: “Zia na yâ ti mbi nzara ti duti nduru ti mä yanga ti mo.” (Ps. 51:12). David aye lani Jéhovah. Me, na ambeni ngoi a yeke lani ngangu na lo ti mä yanga, na e nga kue. Ngbanga ti nyen? Kozo ni, a dü e dungo na bibe ti kengo yanga. Use ni, Satan ayeke gi lakue ti pusu e ti sara kpengba-li tongana ti so lo sara lani (2 aCor. 11:3). Ota ni, e yeke vivre na popo ti azo ti dunia so ayeke na bibe ti kpengba-li, “yingo so ayeke sara kua fadeso na yâ ti amolenge ti kengo yanga.” (aÉph. 2:2). E doit ti sara ngangu ti tiri na nzara ti bê ti e so ayeke pusu e ti sara siokpari nga ti dö sese na Satan nga na dunia ti lo so ayeke pusu e ti ke yanga. E doit nga ti sara effort ti mä yanga ti Jéhovah nga na azo so lo mû na ala komandema.

2. Ti duti “nduru ti mä tënë” aye ti tene nyen? (Jacques 3:17).

² Diko Jacques 3:17. Yingo vulu apusu Jacques ti tene so azo ti ndara ayeke “nduru ti mä tënë”. Gbu li na ndö ti ye so tënë so aye ti tene. A yeke nzoni e duti na nzara nga e duti nduru ti mä yanga ti azo so Jéhovah amû na ala mbeni komandema. Me Jéhovah ahunda na e ape ti mä yanga ti mbeni zo so ahunda na e ti sara sanka ti acommandement ti Lo.—Kus. 4:​18-20.

3. Ngbanga ti nyen la a yeke kota ye na Jéhovah ti tene e mä yanga ti azo so ayeke na komandema na ndö ti e?

³ E peut ti bâ so a yeke ngangu na e ape ti mä yanga ti Jéhovah ahon ti mä yanga ti azo. A yeke ndali ti so aye so Jéhovah ahunda na e ti sara ayeke lakue na lege ni (Ps. 19:7). Me ti azo so ayeke na komandema, a yeke tongaso ape. Atâa so kue, Babâ ti e ti yayu amû mbeni komandema na ababâ na amama, akota zo ti kodro nga na a-ancien (aProv. 6:20;  1 aThes. 5:12; 1 Pi. 2:​13, 14). Tongana e mä yanga ti ala, anda e yeke mä yanga ti Jéhovah la. Zia e bâ tongana nyen la e peut ti mä yanga ti azo so Jéhovah amû na ala komandema, atâa so na ambeni ngoi e peut ti bâ so a yeke ngangu na e ti yeda na ye so ala fa na e nga ti sara ye alingbi na ni.

4. Ngbanga ti nyen la amolenge mingi ayeke mä yanga ti babâ na mama ti ala ape?

⁴ Amolenge ayeke na popo ti amba ti ala so ayeke na bibe ti ‘ke yanga ti ababâ na amama ti ala’. (2 Tim. 3:​1, 2). Ngbanga ti nyen la mingi ti ala ayeke ke yanga? Ambeni abâ so babâ na mama ti ala asara ye ti handango lê ti zo. Ala yeke hunda na amolenge ti ala ti sara aye so ala wani ayeke sara ape. Ambeni abâ so wango ti babâ na mama ti ala aga ngbene ye awe, alingbi na ala ape wala akanga lege na ala ngangu. Tongana mo yeke maseka, mo kue mo pensé tongaso awe? Amaseka mingi abâ so a yeke ngangu ti sara ye alingbi na commandement ti Jéhovah so, so atene: “Ala mä yanga ti ababâ na amama ti ala alingbi na ye so bê ti Seigneur aye, ndali ti so sarango tongaso ayeke mbilimbili.” (aÉph. 6:1). Nyen la apeut ti aidé mo ti sara ye alingbi na commandement so?

5. Ngbanga ti nyen la Jésus ayeke nzoni tapande ti maseka so amä yanga ti babâ na mama ti lo? (Luc 2:​46-52).

⁵ Mo peut ti manda ti mä yanga ti babâ na mama ti mo na lege ti nzoni tapande ti Jésus (1 Pi. 2:​21-24). Lo yeke lani mbilimbili-kue, me babâ na mama ti lo ayeke lani mbilimbili-kue ape. Me Jésus ane lani babâ na mama ti lo même na ngoi so ala sara afaute nga na angoi so ala comprendre lo ape (Ex. 20:12). Bâ ye so asi na ngoi so Jésus ayeke na ngu 12. (Diko Luc 2:​46-52.) Babâ na mama ti lo adö lo azia na Jérusalem. Joseph na Marie adoit lani ti sara kue ti tene amolenge ti ala kue aduti na popo ti azo so ayeke voyagé ti kiri na kodro na peko ti matanga ni. Na ngoi so Joseph na Marie awara Jésus, Marie asuku na lo ndali ti so lo sara si li ti ala aga kirikiri. Jésus apeut fade ti tene so ye so ala sara ayeke na lege ni ape. Me lo kiri tënë na ala nduru nga na nengo zo. Ye oko, Joseph na Marie ‘amä yâ ti tënë so lo yeke tene na ala so pëpe.’ Me Jésus ‘angbâ ti woko terê ti lo na gbe ti ala.’

6-7. Nyen la apeut ti aidé amolenge ti mä yanga ti babâ na mama ti ala?

⁶ Amolenge, eskê ala bâ so a yeke ngangu ti mä yanga ti babâ na mama ti ala na ngoi so ala sara afaute wala na ngoi so ala comprendre ala ape? Nyen la apeut ti aidé ala? Kozo ni, gbu li ti mo: A sara Jéhovah tongana nyen? Bible atene so tongana mo mä yanga ti babâ na mama ti mo, “sarango tongaso anzere na bê ti Seigneur.” (aCol. 3:20). Jéhovah ahinga so na ambeni ngoi, babâ na mama ti mo acomprendre mo ape wala na ambeni ngoi, ala lu andia so a yeke ngangu na mo ti sara ye alingbi na ni. Me atâa so kue, tongana mo soro ti mä yanga ti ala, mo yeke zia ngia na bê ti lo.

⁷ Use ni, gbu li ti mo: A sara babâ na mama ti mo tongana nyen? Tongana mo mä yanga ti babâ na mama ti mo, a yeke nzere na ala nga ala yeke sara confiance na mo mingi (aProv. 23:​22-25). Peut-être mo yeke ga ande nduru mingi na ala. Ita-koli Alexandre, so ayeke na Belgique, atene: “Na ngoi so mbi komanse ti sara ye alingbi na aye so babâ na mama ti mbi ahunda, e bâ so e ga nduru mingi na mba nga e yeke na ngia mingi.” b Ota ni, gbu li ti mo:  Tongana mo mä yanga laso, tongana nyen la a yeke aidé mo na yâ ti angoi so ayeke ga? Paulo, so ayeke na Brésil, atene: “So mbi gi ti mä yanga ti babâ na mama ti mbi, a aidé mbi ti mä yanga ti Jéhovah nga na azo so ayeke na komandema.” Bible amû na mo nzoni raison ti mä yanga ti babâ na mama ti mo. A tene: “Tongaso si ye aga nzoni na mo, na mo lingbi ti ngbâ aninga na ndö ti sese.”—aÉph. 6:​2, 3.

8. Ngbanga ti nyen la amaseka mingi asoro ti mä yanga ti babâ na mama ti ala?

⁸ Amaseka mingi abâ tongana nyen la ye aga nzoni na ala ndali ti so ala mä yanga. Luiza, so ayeke nga na Brésil, abâ lani so na tongo nda ni a yeke ngangu na lo ti comprendre ndani so babâ na mama ti lo amû lege na lo ape ti sara kua na téléphone na mbeni ngoi. Lo tene so mingi ti azo so ngu ti lo na ala ayeke oko ayeke na téléphone. Me na pekoni, lo ga ti bâ so babâ na mama ti lo ayeke bata lo la. Ni la lo hinga so tongana lo mä yanga ti ala, a yeke nzoni lo pensé ape so ala kanga lege na lo, ndali ti so wango ti ala ayeke ye so lo yeke tâ na bezoin ni. Na ambeni ngoi a yeke ngangu na Ita-wali Elizabeth, so ade maseka na États-Unis, ti mä yanga ti babâ na mama ti lo. Lo tene: “Tongana mbi comprendre nzoni ape ndani so babâ na mama ti mbi alu mbeni ndia, mbi yeke pensé na ngoi so lani andia so ala lu abata mbi.” Monica, so ayeke na Arménie, atene so aye ayeke ga lakue nzoni mingi na lo na ngoi so lo mä yanga ti babâ na mama ti lo ahon ti ngoi so lo ke yanga ti ala.

9. Azo mingi apensé nyen na ndö ti sarango ye alingbi na ndia?

⁹ Azo mingi ahinga so e bezoin azo ti gouvernement nga a yeke nzoni e sara ye alingbi kamême na ambeni ndia so “akota zo ti komande” alu (aRom. 13:1). Me peut-être ala ye ape ti sara ye alingbi na andia so ala ye ni ape wala so ala bâ so a yeke na lege ni ape. Na tapande, gbu li na ndö ti futango impôt. Na yâ ti mbeni kodro ti Europe, azo mingi abâ so “a yeke na lege ni ape ti futa impôt tongana mo bâ so a yeke na lege ni ape.” Ndani la na yâ ti kodro so, azo ti kodro ni ayeke futa ape a-impôt kue so gouvernement ahunda.

10. Ngbanga ti nyen la e yeke sara ye alingbi na andia, même tongana e ye ni ape?

¹⁰ Bible atene so agouvernement ti azo ayeke sara pasi na azo, ayeke na gbe ti komandema ti Satan nga a yeke futi ni fafadeso (Ps. 110:​5, 6; Zo-ti. 8:9; Luc 4:​5, 6). A tene nga so “zo kue so alondo ti ke komandema ake nga ye so Nzapa si azia na sese.” Ti fadeso, Jéhovah amû lege na azo ti gouvernement ti komande tongaso si wusuwusu aduti dä ape, nga lo hunda na e ti mä yanga ti ala. Tongaso, e doit ti “mû na azo kue ye so ayeke ti ala”, so ti tene futango impôt, nengo zo nga na mango yanga (aRom. 13:​1-7). E peut ti bâ so mbeni ndia apeut ti ga na e kpale, ayeke na  lege ni ape wala ahunda ye na e mingi. Me e yeke mä yanga ti akota zo ti komande ndali ti so Jéhovah ahunda na e ti sara ni, tongana ala hunda na e pëpe ti sara mbeni ye so ague nde na andia ti lo.—Kus. 5:29.

11-12. Tongana ti so a fa na Luc 2:​1-6, nyen la Joseph na Marie asara ti sara ye alingbi na mbeni ndia so ala bâ so apeut ti ga na ala kpale? Ye ti peko ni ayeke nyen? (Bâ nga afoto.)

¹¹ E peut ti manda ye na lege ti tapande ti Joseph na Marie, so ayeke lani nduru ti mä yanga ti akota zo ti komande même na ngoi so a yeke lani ngangu na ala ti sara ni. (Diko Luc 2:​1-6.) Na ngoi so ngo ti Marie aga nduru na nze gumbaya, gouvernement ahunda na lo na Joseph ti sara mbeni ye so ayeke ngangu mingi. Auguste, so ayeke lani togbia ti Rome, ahunda na azo ti zia iri ti ala na mbeti. Joseph na Marie adoit ti voyagé na Bethléhem, mbeni voyage so ayo kilomètre 150 na yâ ti ahoto. Voyage so ayeke duti nzoni oko ape, mbilimbili ndali ti Marie. Peut-être ala gi bê ti ala ndali ti seni ti Marie nga na ti bébé so ayeke na yâ ti lo. Ka tongana yâ ti lo akomanse ti son ngangu na ngoi so ala yeke na lege? Bébé so ayeke na yâ ti lo ayeke ga ande Messie. Eskê so ayeke mbeni raison ti ke ti sara ye alingbi na ndia so gouvernement alu?

¹² Atâa so Joseph na Marie ayeke na araison ti gi bê ti ala, ala sara ye alingbi na ndia ni. Jéhovah asara lani tufa na ndö ti ala ndali ti so ala mä yanga. Marie asi lani nzoni na Bethléhem, lo dü bébé so ayeke na nzoni seni nga so ala mä yanga asara si mbeni prophétie ti Bible aga tâ tënë.—Mi. 5:2.

13. Tongana e mä yanga, a peut ti aidé aita ti e tongana nyen?

¹³ Tongana e mä yanga ti akota zo ti komande, a yeke aidé e nga na amba ti e. Na lege wa? Mbeni ye ni ayeke so e yeke wara pëpe punition so azo so ake ti sara ye alingbi na ndia ayeke wara (aRom. 13:4). Tongana e mä yanga ti azo so akomande, ala yeke bâ aTémoin ti Jéhovah tongana azo so amä yanga. Na tapande, a sara angu mingi awe, na Nigéria, aturugu alinda yâ ti mbeni Da ti  Royaume na ngoi so aita angbâ ti sara bungbi ti gi azo so afa ngonzo ti bê ti ala na ndö ti futango impôt. Me kota zo ti aturugu ni ahunda na ala ti sigi, lo tene: “A-Témoin ti Jéhovah ayeke futa lakue impôt.” Tongana mo sara ye alingbi na andia, mo yeke aidé ti tene azo angbâ lakue ti tene nzoni tënë ti aTémoin ti Jéhovah, na ye so apeut mbeni lâ ti bata aita ti mo.—Mat. 5:16.

14. Nyen la a-aidé lani mbeni ita-wali ti duti “nduru ti mä” yanga ti azo ti komande?

¹⁴ Me a yeke peut-être lakue la e ye ti mä yanga ti akota zo ti komande ape. Ita-wali Joanna, so ayeke na États-Unis, atene: “A yeke lani ngangu mingi na mbi ti mä yanga ndali ti so akota zo ti kodro asara ye na lege ni ape na ambeni zo ti sewa ti mbi.” Me Joanna asara ngangu ti changé bango ndo ti lo. Kozo ni, lo zia lege ti dikongo aye so azo azia na ndö ti aréseau sociaux so atene sioni tënë ti akota zo ti kodro (aProv. 20:3). Use ni, lo sambela Jéhovah ti aidé lo ti sara confiance na lo ahon ti ku ti tene a changé gouvernement (Ps. 9:​9, 10). Ota ni, lo diko a-article so ayeke na yâ ti ambeti ti e na ndö ti dutingo nde na aye ti poroso (Jean 17:16). Joanna atene so, so lo ne akota zo ti kodro nga lo mä yanga ti ala, fadeso lo yeke gi bê ti lo ape nga lo yeke na ngia mingi.

15. Ngbanga ti nyen la na ambeni ngoi a peut ti duti ngangu na e ti sara ye alingbi na aye so bungbi ti Jéhovah afa?

¹⁵ Jéhovah ahunda ti tene e “mä yanga ti ala so ayeke mû li ni” na yâ ti congrégation (aHéb. 13:17). Atâa so Jésus, so ayeke fa lege na e, ayeke mbilimbili-kue, azo so lo soro ala ti mû li ni na sese ge ayeke mbilimbili-kue ape. A peut ti duti ngangu na e ti mä yanga ti ala, mbilimbili tongana ala hunda na e ti sara mbeni ye so e ye ti sara ni ape. A hunda lani na bazengele Pierre ti sara mbeni ye so, na tongo nda ni, lo ye ti sara ni ape. Na ngoi so mbeni ange ahunda na Pierre ti te anyama so Ndia ti Moïse ake ti tene zo ate ni, Pierre ake fani oko ape me fani ota (Kus. 10:​9-16). Lo ke ngbanga ti nyen? Fini fango ye ni so ayeke na lege ni ape na lê ti lo. Ye ni ayeke lani nde mingi na ye so lo yeke sara kozo. Tongana a yeke lani ngangu na Pierre ti sara ye alingbi na ye so mbeni ange so ayeke mbilimbili-kue afa na lo, a peut ti duti ngangu mingi na e ti sara ye alingbi na ye so azo so ayeke mbilimbili-kue ape afa na e.

16. Atâa so bazengele Paul apeut lani ti bâ so ye so a hunda na lo ti sara ayeke na lege ni ape, nyen la lo sara? (Kusala 21:​23, 24, 26).

¹⁶ Bazengele Paul ayeke lani “nduru ti mä” yanga même na ngoi so lo peut ti bâ so ye so a hunda na lo ti sara ayeke na lege ni ape. A-Juif so ayeke aChrétien amä lani so Paul ayeke fa na azo ti “ke tënë ti aye so Moïse afa” nga ti ne Ndia ti Moïse ape (Kus. 21:21). A-ancien so ayeke na Jérusalem ahunda lani na Paul ti mû akoli osio ti gue na ala na temple nga ti zi sioni ye na terê ti lo ti fa so lo yeke bata Ndia ni. Me Paul ahinga lani so aChrétien ayeke na gbe ti Ndia encore ape. Lo sara nga lani mbeni sioni ye ape. Me Paul amä yanga ti ala hio. Na ndade ni, lo ‘mû akoli so na terê ti lo na lo zi sioni ye na terê ti lo legeoko na ala’. (Diko Kusala 21:​23, 24, 26.) So Paul amä yanga asara si aita angbâ ti duti beoko.—aRom. 14:​19, 21.

17. Ye so asi na Stephanie afa na mo nyen?

¹⁷ A yeke lani ngangu na Ita-wali Stephanie ti yeda na mbeni desizion so aita so amû li ni na kodro ti lo amû. Lo na koli ti lo ayeke fa lani tënë na ngia na yâ ti mbeni groupe  so ayeke tene mbeni yanga ti kodro nde. Na pekoni, filiale amû desizion ti kaï kua ti groupe ni, na a kiri na lo na koli ti lo na yâ ti congrégation ti yanga ti kodro ti ala. Stephanie atene: “Vundu asara mbi lani mingi. Mbi bâ ti mbi so kota bezoin ayeke na yanga ti kodro ti e ape.” Atâa so kue, lo mû lani desizion ti sara ye alingbi na fini ye so a fa. Lo tene: “Ambeni ngoi na pekoni, mbi comprendre so desizion so aita amû ayeke lani nzoni desizion. Na lege ti yingo, e ga babâ na mama ti azo mingi na yâ ti congrégation ti e so afami ti ala ayeke na yâ ti tâ tënë ape. Mbi yeke manda Bible na mbeni ita-wali so akiri akomanse ti fa tënë ade ti ninga ape. Fadeso, mbi yeke nga na ngoi mingi ti manda ye mbi wani.” Lo kiri lo tene: “Mbi yeke na nzoni conscience ndali ti so mbi hinga so mbi sara lani kue ti mä yanga.”

18. Tongana e mä yanga, e yeke bâ nzoni dä tongana nyen?

¹⁸ E peut ti manda ti mä yanga. Jésus ‘amanda mango yanga na lege ti apasi so lo bâ.’ (aHéb. 5:8). Tongana ti Jésus, mingi ni e yeke manda ti mä yanga na ngoi so e yeke na yâ ti akpale. Na tapande, na ngoi so COVID-19 akomanse ti mû ndo na a hunda na e ti ga na abungbi na Da ti Royaume encore ape nga ti zia ti fa tënë da na da, a yeke lani ngangu na mo ti sara ye alingbi na ni? So mo mä lani yanga abata mo, asara si mo yeke beoko na amba ti mo aChrétien nga mo zia ngia na bê ti Jéhovah. Fadeso, e kue e leke terê ti e nzoni awe ti sara ye alingbi na afango ye kue so e yeke wara ande na ngoi ti kota ye ti vundu. Tongana e sara ye alingbi na afango ye so, e yeke sö fini ti e.—Job 36:11.

19. Ngbanga ti nyen la mo ye ti mä yanga?

¹⁹ E manda so mango yanga ayeke ga na gbâ ti atufa. Me e soro ti mä yanga ti Jéhovah kozoni kue ndali ti so e ye lo nga e ye ti zia ngia na bê ti lo (1 Jean 5:3). E peut lâ oko ape ti futa Jéhovah ndali ti aye kue so lo sara na e (Ps. 116:12). Me e peut ti mä yanga ti lo nga na azo so ayeke na komandema na ndö ti e. Tongana e mä yanga, e fa so e yeke zo ti ndara. Nga tongana e sara ye na ndara, e yeke zia ngia na bê ti Jéhovah.—aProv. 27:11.