1. Ngai alũlũmĩĩilye ata athũkũmi make ma tene?

 NDETO YA NGAI nĩwetete aũme aĩkĩĩku maĩ alũmu. Ĩndĩ o na ala maĩ alũmu vyũ, mavinda amwe nĩmeewʼaa mate na vinya. Kwa ngelekanyʼo, mavinda amwe, Mũsumbĩ Ndaviti nĩweewʼaa e ‘mũlũmu ta kĩĩma kĩnene,’ ĩndĩ mavinda angĩ ‘nĩwakwatawa nĩ wia.’ (Sav. 30:​7, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Ũngĩ nĩ Samusoni. O na kau veva wa Ngai nĩwamũnengie vinya mwingĩ wa kĩ-mwĩĩ, nĩweesĩ kana ate na vinya ũla wumaa kwa Ngai, aĩ atonya ‘kũtwʼĩka mwonzu, na ayĩthĩwa o ta mũndũ ũngĩ.’ (Asi. 14:​5, 6; 16:17) Aũme asu maĩ alũmu nũndũ Yeova nĩwamanengete vinya.

2. Nĩkĩ mũtũmwa Vaulo waisye aĩ mwonzu na ĩvindanĩ o yĩu asya aĩ na vinya? (2 Akolintho 12:​9, 10)

² O nake mũtũmwa Vaulo nĩweesĩ kana aĩ na vata wa kwĩkĩwa vinya nĩ Yeova. (Soma 2 Akolintho 12:​9, 10.) O ta aingĩ maitũ, aĩ na mathĩna ma mwĩĩ. (Aka. 4:​13, 14) Mavinda amwe, nĩwangʼangʼanaa kwĩka ũla ũseo. (Alo. 7:​18, 19) Na mavinda angĩ, nĩweethĩawa na kĩũũyũ na nĩwakĩaa kĩla kĩtonya kwĩsa kũmũkwata. (2 Ako. 1:​8, 9) Ĩndĩ yĩla Vaulo waĩ mwonzu, nĩwʼo weethĩawa na vinya. Kwa nzĩa yĩva? Yeova nĩwamũnengae vinya ũla ũtaĩ nawʼo. Nĩwamũlũlũmĩĩlasya.

3. Twĩsũngĩa makũlyo meva ĩsomonĩ yĩĩ?

³ O naitũ Yeova nũtwathĩte kũtũlũlũmĩĩlya. (1 Vet. 5:10) Ĩndĩ tũyĩsa kũkwata vinya wake ethĩwa tũikwĩkĩa kĩthito ngalĩ ĩ yitũ. Kwa ngelekanyʼo, ingyini no ĩnenge ngalĩ vinya wa kũthi. Ĩndĩ no nginya ndeleva akinye mauta nĩ kana yambĩĩe  kũthi. O ta ũu, Yeova nĩwĩthĩawa eyũmbanĩtye kũtũnenga vinya ũla tũkwenda, ĩndĩ no nginya twose matambya nĩ kana tũũkwate. Yeova atũnengete kyaũ nĩ kana kĩtũlũlũmĩĩlye? Na nĩ kyaũ twaĩlĩte kwĩka tũkwate vinya ũsu? Nĩ kana tũkwate ũsungĩo wa makũlyo asu, nĩtũkwona ũndũ Yeova walũlũmĩĩilye andũ atatũ mawetetwe Mbivilianĩ, namo nĩ mwathani Yona, Meli, ũla waĩ inyia wa Yesũ, na mũtũmwa Vaulo. O na nĩtũũsyoka twone ũndũ Yeova ũendeee kũlũlũmĩĩlya athũkũmi make ũmũnthĩ kwa nzĩa o isu.

4. Tũtonya ata kũkwata vinya kuma kwa Yeova?

⁴ Ũndũ ũmwe ũtonya kũtuma tũkwata vinya kuma kwa Yeova nĩ kũmũvoya. No asũngĩe mboya sitũ kwa kũtũnenga “vinya ũvĩtũkĩte wa mũndũ.” (2 Ako. 4:7) O na ĩngĩ, nĩtũkwataa vinya yĩla twasoma Ndeto yake na twamĩvindĩĩsya. (Sav. 86:11) Ndeto sya Yeova ila syĩ Mbivilianĩ ‘syĩ ũtonyi.’ (Aevl. 4:12) Kwoou yĩla wamũvoya na wasoma Ndeto yake, nũkwataa vinya wa kũmĩĩsya mathĩna, kwĩkala wĩ mũtanu, kana kwĩanĩsya kĩanda ũkwĩwʼa kĩ vinya. Kwoona ũndũ Yeova walũlũmĩĩilye mwathani Yona.

5. Nĩkĩ mwathani Yona wendaa kwĩkĩwa vinya?

⁵ Mwathani Yona nĩwendaa kwĩkĩwa vinya. Yĩu nĩ yĩla ĩvinda waĩ anasemba akĩĩte kĩanda kĩ vinya kĩla Yeova waĩ anamũnenga. Nũndũ wa ũu, aĩ vakuvĩ kwasya thayũ wake nũndũ wa kĩuutani kĩ vinya, na nĩwalikilye mũisyonĩ mathayũ ma ala waĩ namo melinĩ. Yĩla wekiwʼe ũkanganĩ, nĩwamelilwʼe nĩ ĩkũyũ ĩnene. Na kwĩthĩwa ĩvunĩ ya ĩkũyũ kwaĩ kwa kũtelemya mũno. We wĩona Yona ta weewie ata? Nũtonya kwĩthĩwa oonaa ta ũkũkwʼĩĩa vau? Nĩvatonyeka akethĩwa asũanĩaa Yeova nũmũleete? No nginya ethĩwe akwatiwe nĩ kĩũũyũ kingĩ.

6. Kwosana na ĩandĩko ya Yona 2:​1, 2, 7, nĩ kyaũ kyalũlũmĩĩilye Yona yĩla waĩ ĩvunĩ ya ĩkũyũ?

⁶ Yona eekie ata nĩ kana akwate vinya yĩla waĩ weka ĩvunĩ ya ĩkũyũ? Nĩwamũvoyie Yeova. (Soma Yona 2:​1, 2, 7.) O na kau mbeenĩ ndaamwĩwʼa Yeova, nĩweesĩ nesa vyũ kana nũkwĩthukĩĩsya mboya yake nũndũ nĩweenyivisye na eelila. O na ĩngĩ, Yona nĩwavindĩĩisye Maandĩko. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Nũndũ mboya yake ĩla yĩ nthĩnĩ wa Yona kĩlungu kya 2, ĩtũmĩĩte ndeto mbingĩ syĩ nthĩnĩ wa Savuli. (Kwa ngelekanyʼo, sianĩsya Yona 2:​2, 5 na Savuli 69:1; 86:7.) Kĩu kĩonanyʼa Yona nĩweesĩ maandĩko asu nesa. Na nũndũ wa kũmavindĩĩsya ĩvindanĩ yĩu yũmũ, nĩwakwatie ũĩkĩĩthyo mũlũmu kana Yeova nũkũmũtetheesya. Ĩtina, Yona nĩwesie kũtwawa nthĩ nyũmũ, na nĩweeyũmbanĩtye kwĩtĩkĩla na kwĩanĩsya kĩanda kĩla wanengiwe.—Yona 2:10–3:4.

7-8. Nĩ kyaũ kĩnengae mwana-a-asa ũmwe wa Taiwan vinya yĩla wakwatwa nĩ matatwa?

⁷ Ngelekanyʼo ya Yona no ĩtũtetheesye yĩla twakwatwa nĩ matatwa. Kwa ngelekanyʼo, mwana-a-asa wĩtawa Zhiming b wĩkalaa Taiwan nĩwĩthĩawa na mathĩna manene na mwĩĩ. O vamwe na ũu, nũvĩngawa nĩ andũ ma mũsyĩ na nĩmamũthokoaa mũno nũndũ amũthaithaa Yeova. Ĩndĩ yĩla wamũvoya Yeova na eemanyĩsya, nũkwataa vinya. Aĩtye, “Mavinda angĩ yĩla nakwatwa nĩ matatwa, ngwatawa nĩ kĩũũyũ kingĩ ũkethĩa kĩlĩko kyakwa kĩyĩusya ũndũ ndonya kwĩmanyĩsya nyie mwene.” Ĩndĩ ndakusaa ngoo. Aĩtye: “Mbee, nĩmũvoyaa Yeova. Ĩtina wa ũu,  nĩkĩaa earphones syakwa na ndyĩthukĩĩsya mbathi sya Ũsumbĩ. O na mavinda angĩ nĩsinaa na wasya wa nthĩ nginya ngewʼa nausya. Ĩtina wa ũu, nĩnambĩĩaa kwĩmanyĩsya.”

⁸ Nũndũ Zhiming nĩwĩmanyĩasya we mwene, kĩu nĩkĩmũnengete vinya wa kũmĩĩsya maũndũ maingĩ ũtasũanĩaa kana no amomĩĩsye. Kwa ngelekanyʼo, ĩvinda yĩmwe ĩtina wa kũthĩnzwa, ndakĩtalĩ nĩwamũtavisye kana nũkwendeka ongelwe nthakame nũndũ nĩ nini. Ũtukũ wa mũthya nĩ kana athĩnzwe, nĩwasomete ngewa ya mwĩĩtu-a-asa ũmwe wathĩnzĩtwe o take. Mwĩĩtu-a-asa ũsu aĩ na nthakame nini kwĩ we, ĩndĩ ndaaĩtĩkĩla kwongelwa na nĩwavoie. Ngelekanyʼo ya mwĩĩtu-a-asa ũsu nĩyamwĩkĩie vinya aendeee kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku.

9. Ũtonya kwĩka ata ethĩwa ve ĩtatwa yĩũtuma wĩwʼa wĩ mwonzu? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

⁹ Yĩla wakwatwa nĩ ĩtatwa, nũkwatawa nĩ kĩũũyũ kingĩ ũkethĩa ndwĩyĩelesya nesa ũivoya? Kana nĩwĩwʼaa wĩ mwonzu vyũ ũkethĩa ndũtonya kwĩmanyĩsya? Lilikana kana Yeova nũeleawa nesa vyũ ũndũ ũkwĩwʼa. Kwoou o na ethĩwa wĩvoya mboya o nguvĩ, no wĩthĩwe na mũĩkĩĩo vyũ kana nũkũũnenga kĩla wĩ na vata nakyo. (Aev. 3:20) Ethĩwa wĩĩwʼa ũnoete kana ũitavĩwe ngoonĩ ũkethĩa o na ndũtonya kũsoma kana kwĩmanyĩsya, no ũtate kwĩthukĩĩsya ilungu sya Mbivilia ila ilekotiĩtwe kana mavuku ala malekotiĩtwe. O na ĩngĩ, no ũtetheke weethukĩĩsya mbathi sitũ kana weeloela vitio nthĩnĩ wa jw.org. Yĩla wamũvoya Yeova akwĩkĩe vinya na weekĩa kĩthito ũtũmĩe syĩndũ ila ũtũnengete, wĩthĩawa ũimũthokya aũlũlũmĩĩlye.

10. Athaithi ala angĩ matwĩkĩaa vinya ata?

¹⁰ Yeova no atũmĩe ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ kũtwĩkĩa vinya. No ‘matwĩkĩe vinya mũno’ yĩla twakwatwa nĩ matatwa kana tũũngʼangʼana kwĩanĩsya kĩanda kĩ vinya. (Ako. 4:​10, 11, maelesyo ma kwongeleela) Yĩla twĩ na thĩna, nĩtwendaa anyanya nĩ kana ‘matũthĩnũkye.’ (Nth. 17:17) Na yĩla tũkwĩwʼa twĩ onzu, athaithi ala angĩ no matũnenge kĩla twĩ na vata nakyo, makatũkiakisya, na  makatwĩkĩa vinya tũendeee kũmũthũkũma Yeova twĩ aĩkĩĩku. Kwasũanĩa ũndũ inyia wa Yesũ, Meli, weekĩiwe vinya nĩ angĩ.

11. Nĩkĩ Meli wendaa kwĩkĩwa vinya?

¹¹ Meli nĩwendaa kwĩkĩwa vinya. Kwasũanĩa ũndũ ũtonya kwĩthĩwa aitavĩiwe mũno wĩana ĩtina wa mũlaĩka Kavilieli kũmũtavya ĩũlũ wa kĩanda kĩ vinya kĩla wanengetwe. Eeiwe nũkũitava o na kau ndaĩ mũtwae. Ndaĩ aaea kana o na kamwe kake, ĩndĩ aĩ aee kamwana kala kesaa kũtwʼĩka Masia. Na nũndũ aĩ mwĩĩtu ũteesĩ mũndũũme, esaa kũelesya Yosevu ũndũ ũsu ata nũndũ nĩwe wamwĩvaĩtye?—Luka 1:​26-33.

12. Kwosana na Luka 1:​39-45, Meli akwatie ata vinya ũla wendaa?

¹² Meli akwatie vinya ũla wendaa ata nĩ kana eanĩsye kĩanda kya mwanya na kĩ vinya kĩla wanengiwe? Nĩwamanthie ũtethyo kuma kwa angĩ. Kwa ngelekanyʼo, nĩwakũlilye Kavilieli amũeleangye mũnango ĩũlũ wa kĩanda kĩu. (Luka 1:34) Kavinda kakuvĩ ĩtina wa vau, nĩwaendie kyalo kĩasa nginya kwa mũndũ wa mũsyĩ weetawa Elisavethi, ũla wekalaa “nthĩ yĩ iĩma” ya Yuta. Kĩthito kĩu kĩyaĩ kya mana. Elisavethi nĩwamũkathie, na Yeova amũveveea amwĩkĩe vinya kwa kũmũtavya wathani ĩũlũ wa mwana ũla ũkasyaa. (Soma Luka 1:​39-45.) Kĩu nĩkyatumie Meli asya kana Yeova “nĩwĩkĩte maũndũ manene na kwʼoko kwake.” (Luka 1:​46-51) Kwa wʼo, Yeova nĩwatũmĩie Kavilieli na Elisavethi kwĩkĩa Meli vinya.

13. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe wa Bolivia atethekie ata nũndũ wa kũkũlya athaithi ala angĩ mamũtetheesye?

¹³ O ta Meli, o naku no wĩkĩwe vinya nĩ athaithi ala angĩ. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya mwĩĩtu-a-asa ũmwe wa Bolivia wĩtawa Dasuri. Ĩvinda yĩmwe nĩwendaa kwĩkĩwa vinya nĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa make. Yĩla ĩthe wakwatiwe nĩ ũwau ũte ndawa na akoma sivitalĩ, nĩwatwie vyũ kwosa kĩanda kĩu kya kũmũsũvĩa. (1 Tim. 5:4) Ĩndĩ ti mavinda onthe ũndũ ũsu waĩ laisi. Aĩtye, “Mavinda maingĩ neewʼaa kũeka.” Ĩndĩ we nĩwakũlilye atetheewʼe? Mbeenĩ ndendaa. Aĩtye: “Ndyendaa kũthĩnyʼa ana-a-asa. Naasya, ‘Yeova nĩwe ũkũnenga ũtethyo ũla ngwenda.’ Ĩndĩ neethĩie naendeea kwĩvathana na ala angĩ, nĩĩthĩwa nditata kũthĩnĩkĩa mathĩna makwa nĩ nyioka.” (Nth. 18:1) Dasuri nĩwatwie kũtavya anyanyae amwe ũndũ ũsu. Aĩtye: “O na ndi na ndeto sya kũelesya ũndũ ana-a-asa na eĩtu-a-asa makwa mambĩkĩie vinya. Nĩmatũeteae lĩu sivitalĩ na nĩmanzomeaa mĩsoa ya kũmbĩkĩa vinya. Nĩ ũndũ wa kũtanĩthya ta kĩ kũmanya kana tũi ithyoka! Twĩ ma mũsyĩ mũnene wa Yeova ũla wĩ na ana-a-asa matũtetheeasya, makaĩa vamwe naitũ, na makatwĩkĩa vinya tũendeee kũmũthũkũma Yeova.”

14. Nĩkĩ twaĩlĩte kwĩtĩkĩla kũtetheewʼa nĩ atumĩa?

¹⁴ Nzĩa ĩmwe Yeova ũtũmĩaa kũtũtetheesya nĩ kwĩsĩla atumĩa. Nĩ mĩthĩnzĩo ũtũnengete ĩtũlũlũmĩĩlye na ĩituma tũusya. (Isa. 32:​1, 2) Kwoou yĩla wĩ na kĩũũyũ, matavye ũndũ ũkwĩwʼa. Na yĩla maũnenga ũtethyo, wĩtĩkĩle na ũitũnga mũvea. Yeova no amatũmĩe kũkwĩkĩa vinya.

15. Nĩ wĩkwatyo wĩva Aklĩsto onthe me nawʼo?

¹⁵ Wĩkwatyo ũla Mbivilia ĩtũnengete no ũtwĩkĩe vinya. (Alo. 4:​3, 18-20) Ithyĩ ta twĩ Aklĩsto, twĩ na wĩkwatyo ũte maela wa kwĩkala tene na tene, twĩthĩwe tũkekala nthĩ nzaũ kana nĩ ĩtunĩ. Wĩkwatyo  ũsu nũtũnengae vinya wa kũmĩĩsya mathĩna, kũtavanyʼa ũvoo mũseo, na kwĩanĩsya ianda syĩ kĩvathũkanyʼo kĩkundinĩ. (1 Ath. 1:3) Wĩkwatyo o ũsu nĩwʼo weekĩie Vaulo vinya.

16. Nĩkĩ mũtũmwa Vaulo wendaa kwĩkĩwa vinya?

¹⁶ Vaulo nĩwendaa kwĩkĩwa vinya. Valũanĩ ũla waandĩkĩie Akolintho, eeyĩelekanilye na mũio ũte vinya wa yũmba. ‘Nĩwakasawa mũno,ʼ ‘akolanĩlwʼa,’ ‘nĩwathĩnawʼa,ʼ na ‘nĩwakũnawa akavalũka.’ O na mavinda angĩ thayũ wake weethĩawa mũisyonĩ. (2 Ako. 4:​8-10) Vaulo aandĩkie ndeto isu e kyalonĩ kyake kya katatũ kya ũmisonalĩ. No kwĩthĩwa ateesĩ kana nũkũkomana na maũndũ angĩ momũ. Kyalo kĩu kĩte kĩthelu nĩwavũiwe nĩ nguthu ya andũ, akwatwa, aanangĩkĩwa nĩ meli, na oovwa yela.

17. Kwosana na 2 Akolintho 4:​16-18, nĩ kyaũ kyanengie Vaulo vinya wa kũmĩĩsya mathĩna?

¹⁷ Vaulo nĩwakwatie vinya wa kũmĩĩsya nũndũ nĩwavindĩĩisye ĩũlũ wa wĩkwatyo ũla waĩ nawʼo. (Soma 2 Akolintho 4:​16-18.) Atavisye Akolintho kana o na ethĩwa mwĩĩ wake nĩwaendeee “kũthela vinya,” ndaĩ esa kũeka kĩu kĩmũtũle ngoo. We atũngĩte kĩlĩko wĩkwatyonĩ wake. Wĩkwatyo wake wa kwĩkala ĩtunĩ tene na tene ‘waendeeie kwĩthĩwa wĩ mwingĩ,ʼ na ndwaĩ wĩsa kũelekanwʼa na mathĩna ala wakomanĩte namo. Kũvindĩĩsya wĩkwatyo ũsu nĩkwatumie ‘aendeea kũtwʼĩka mweũ kĩla mũthenya.’

18. Kwĩthĩwa na wĩkwatyo kwĩkĩaa vinya ata Tihomir na mũsyĩ wake?

¹⁸ Mwana-a-asa ũmwe wĩkalaa Bulgaria wĩtawa Tihomir nũkwatĩte vinya nũndũ wa kwĩthĩwa na wĩkwatyo. Myaka yĩana ũna mĩvĩtu, mwanake mũinae wĩtawa Zdravko nĩwakwatie akisitendi na akwʼa. Tihomir nĩwakuie ĩvinda yĩana ũna e na kĩmeto kingĩ. Yu tũĩ, e na mũsyĩ wake nĩmavindĩĩasya ũndũ kũkethĩwa kũilye ĩvinda ya ũthayũũkyo, na kĩu nĩkĩmaũmĩĩasya. Aĩtye: “Kwa ngelekanyʼo, nĩtũneeneaa vala tũkakomanĩa na Zdravko, lĩu ũla tũkamũuĩa, ala tũkathokya mbokanĩ ĩla tũkeka nake ya mbee athayũũkwʼa, na kĩla tũkamũtavya ĩũlũ wa mĩthenya ĩno ya  mũminũkĩlyo.” O na aĩtye kũvindĩĩsya ĩũlũ wa wĩkwatyo woo nĩkũmanengae vinya wa kũmĩĩsya na kweteela ĩvinda yĩla Yeova ũkathayũũkya mwana-a-inyia.

19. Ũtonya kwĩka ata nĩ kana ũlũlũmĩĩlye wĩkwatyo waku? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁹ Ũtonya kwĩka ata nĩ kana ũlũlũmĩĩlye wĩkwatyo waku? Ta kwa ngelekanyʼo, ethĩwa wĩ na wĩkwatyo wa kwĩkala ĩũlũ wa nthĩ tene na tene, soma mĩsoa ya Mbivilia ĩla ĩeleetye ĩũlũ wa nthĩ nzaũ na ũimĩvindĩĩsya. (Isa. 25:8; 32:​16-18) Vindĩĩsya ũndũ nthĩ nzaũ ĩkethĩwa ĩilye. Sũanĩa wĩ vau. Wene ũũ? Nĩ mawasya meva ũkwĩwʼa? Wĩĩwʼa ata wĩ vau? Nĩ kana ũvindĩĩsye mũnango, sisya mavisa ala me mavukunĩ maitũ monanĩtye nthĩ nzaũ kana wĩloele mbathi ila syĩ na vitio, ta Nthĩ Nzaũ Ĩla Yũkĩte, Nthĩ Nzaũ yĩ Vakuvĩ, kana Sũanĩa Nthĩ Nzaũ. Twaendeea kũvindĩĩsya ĩũlũ wa wĩkwatyo ũla twĩ nawʼo, tũkamanyaa thĩna ũla twĩ nawʼo “no wa kavinda na ti mũito.” (2 Ako. 4:17) Yeova no atũmĩe wĩkwatyo ũla ũkũnengete kũkwĩkĩa vinya.

20. Tũtonya kũkwata vinya ata yĩla tũkwĩwʼa twĩ onzu?

²⁰ O na yĩla tũkwĩwʼa twĩ onzu, “kwondũ wa Ngai tũkeekaa na ũkũmbaũ,” kana tũkeethĩawa na vinya. (Sav. 108:13) Yeova nũminĩte kũũnenga kyonthe kĩla ũkwenda nĩ kana wĩthĩwe na vinya. Kwoou yĩla ũkwenda kwĩanĩsya kĩanda kĩna, kũmĩanĩsya na ĩtatwa ĩna, kana kwĩkala wĩ mũtanu, mũvoye Yeova na kĩthingʼĩĩsyo aũtetheesye, na ũyĩmanyĩsya we mwene nĩ kana ũkwate ũtao wake. Ĩtĩkĩla kwĩkĩwa vinya nĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa maku. Mavinda onthe vindĩĩasya ĩũlũ wa wĩkwatyo ũla wĩ nawʼo. Weeka ũu, ‘ũkeethĩwa wĩ mũlũmu na wĩ na vinya wʼonthe ũla wumanaa na ũtonyi mwingĩ [wa Ngai], nĩ kana wĩthĩwe ũtonya kũmĩĩsya na kweteela na ũtanu.ʼ—Ako. 1:11.