1, 2. Chanru tqayaabʼasi ut tqatzol li Santil Hu chi chaabʼil? Kʼe jun eetalil.

 KʼOXLA naq nakaawaj xloqʼbʼal jun li ochoch. Kʼaru naʼajmank naq taanaw naq toj maajiʼ taaloqʼ? Ma tzʼaqal raj rikʼin rilbʼal jun li jalam u re li ochoch? Ma tatxik raj chi rilbʼal? Chʼolchʼo naq taawaj rilbʼal chanru wank li xsutam, ebʼ li waribʼaal ut chixjunil li wank chisaʼ li ochoch. Joʼkan ajwiʼ maare taawaj rilbʼal li hu chirix chanru kabʼlanbʼil. Chʼolchʼo naq taawaj rilbʼal chixjunil li ochoch.

² Joʼkan ajwiʼ tooruuq xbʼaanunkil naq naqayaabʼasi ut naqatzol li Santil Hu. Jun li tasal hu naxjuntaqʼeeta li esil li wank saʼ li Santil Hu rikʼin «jun li ochoch li najt xteram ut kabʼlanbʼil chi chaabʼil». Ut chanru tooruuq xnawbʼal chiʼus li naxye li Santil Hu? Wi naqayaabʼasi saʼ junpaat kaʼajwiʼ tqatzol wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ li xqatzol «saʼ xtiklajik chirix li raatin li Yos» (Heb. 5:12). Jwal chaabʼil naq tqabʼaanu joʼ xqabʼaanu rikʼin li ochoch: tqatzʼil rix «chisaʼ» re rilbʼal chanru kʼubʼanbʼil. Re xtzolbʼal chiʼus li Santil Hu, us naq tqakʼe reetal chanru jun li naʼlebʼ naxchap ribʼ rikʼin li esil li wank saʼ li Santil Hu. Moko tzʼaqal ta rikʼin xnawbʼal kʼaru naqapaabʼ, tento bʼan tqanaw kʼaʼut naqapaabʼ.

3. Kʼaru kixye laj Pablo naq teʼxbʼaanu ebʼ laj paabʼanel ut kʼaʼut? (Efesios 3:14-19).

³ Re xtawbʼal ru chiʼus li Raatin li Yos ut chixjunil li naʼlebʼ li wank chisaʼ, tento naq tqatzol li chamal naʼlebʼ li wank saʼ li Santil Hu. Li apóstol Pablo kixwaklesi xchʼool ebʼ laj paabʼanel naq teʼxtzol li Raatin li Yos chi anchal xchʼoolebʼ re naq teʼxtaw ru «chanru li xnimal ru, li xteram, li xnimal roq ut li xchamal» li yaal. Chi joʼkan, kaw xaqxoqebʼ ut xeʼinbʼilaqebʼ chiʼus saʼ xbʼeen rubʼelankil li xpaabʼal (taayaabʼasi  Efesios 3:14-19). Joʼkan ajwiʼ tento tqabʼaanu laaʼo. Qilaq chanru tqatzʼil rix chiʼus li Raatin li Yos re naq tqataw ru chixjunil li naʼlebʼ li wank chisaʼ.

4. Kʼaru tooruuq xbʼaanunkil re naq toojiloq chixkʼatq li Jehobʼa. Kʼe wiibʼ oxibʼ li eetalil.

⁴ Moko tzʼaqal ta choʼq qe joʼ aj paabʼanel xnawbʼal wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ li wank saʼ li Santil Hu. Naqaj xnawbʼal «li xchamal xkʼaʼuxl li Yos» ut tooruuq xbʼaanunkil rikʼin xtenqʼ li santil musiqʼej (1 Cor. 2:9, 10). Kʼaʼut naq inkʼaʼ taasikʼ xbʼaanunkil jun li naʼlebʼ naq nakattzolok saʼ junesal re jilok chixkʼatq li Jehobʼa? Wank jalan jalanq li naʼlebʼ li tatruuq xbʼaanunkil. Tatruuq xtzʼilbʼal rix chanru li Jehobʼa kixkʼutbʼesi li xrahom najter qʼe kutan ut aʼin naxkʼutbʼesi naq nakatxra ajwiʼ. Tatruuq xtzolbʼal li naʼlebʼ li kiroksi li Jehobʼa re naq ebʼ laj Israel teʼxloqʼoni ru ut xjuntaqʼeetankil rikʼin li naʼlebʼ li naʼoksimank anaqwan. Malaj tatruuq xtzʼilbʼal rix chiʼus ebʼ li propesiiy li kitzʼaqlok ru naq li Jesús kiwank ut kikʼanjelak arin saʼ Ruuchichʼochʼ.

5. Kʼaru naʼlebʼ twulaq raj chaawu xtzʼilbʼal rix naq tattzoloq saʼ junesal?

⁵ Xeʼpatzʼek re wiibʼ oxibʼ li nekeʼwulak chiru xtzolbʼal chiʼus li Santil Hu kʼaru ebʼ li xchamal naʼlebʼ teʼwulaq raj chiru xtzʼilbʼal rix. Saʼ li kaaxukuut « Ebʼ li naʼlebʼ re tzolok saʼ junesal» wank wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ li xeʼxye. Chʼolchʼo naq taawaj xtzolbʼal ebʼ li naʼlebʼ aʼin rikʼin xtenqʼ li Índice de las publicaciones Watch Tower ut li hu li natenqʼank rehebʼ laj testiiw re li Jehobʼa. Tzolok chi joʼkaʼin tixkawubʼresi laapaabʼal ut tatxtenqʼa chi xtawbʼal li xnawom li Yos (Prov. 2:4, 5). Anaqwan, qatzʼilaq rix wiibʼ oxibʼ ebʼ li chamal naʼlebʼ li tooruuq xtzolbʼal.

6. a) Kʼaru xjalanil jun li naʼlebʼ li kʼubʼanbʼil rikʼin li naqaj xtawbʼal? b) Kʼaʼut naqaye naq li rajom li Jehobʼa choʼq re li kristiʼaan ut li Ruuchichʼochʼ twanq chi junelik? (Efesios 3:11).

⁶ Qakʼoxlaq li naxye li Santil Hu chirix li rajom li Yos. Wank xjalanil jun li naʼlebʼ li kʼubʼanbʼil ut li naqaj xbʼaanunkil.  Li naʼlebʼ li kʼubʼanbʼil chanchan tawiʼ jun li bʼe li nokooxkʼam saʼ jun li naʼajej li xqasikʼ. Abʼan moko tkʼanjelaq ta wi natawmank jun chʼaʼajkilal saʼ bʼe. Abʼan li naqaj xbʼaanunkil chanchan tawiʼ jun li bʼe li xsikʼmank re wulak saʼ jun li naʼaj abʼan li bʼe naru najalaak. Li Jehobʼa wank kʼaru naraj «chalen chaq qʼe kutan» ut naqabʼanyoxi chiru naq timil timil naxkʼut chiqu saʼ li Raatin (Efes. 3:11). Aʼ yaal chanru naxbʼaanu, junelik chaabʼil naʼelk xbʼaan naq «chixjunil li xyoobʼtesihom li Qaawaʼ, wank xyaalal» (Prov. 16:4). Ut li rusilal li natawmank naq naxbʼaanu jun li kʼanjel li Jehobʼa nawank chi junelik. Joʼkan bʼiʼ, kʼaru li rajom li Jehobʼa ut kʼaru naxbʼaanu re naq ttzʼaqloq ru?

7. Chanru li Jehobʼa kixjal ebʼ li naʼlebʼ re naq ttzʼaqloq ru li rajom naq laj Adán ut li xʼEva xeʼxqʼet ribʼ? (Mateo 25:34).

⁷ Li Yos kixye re li xbʼeen winq ut ixq kʼaru li rajom naq kixye rehebʼ: «Chiwanq eeralal eekʼajol, chexkʼihanq, chenujobʼresi li ruuchichʼochʼ ut chereechanihaq. Chextaqlanq saʼ xbʼeenebʼ […] li xul» (Gén. 1:28). Yaal, naq laj Adán ut li xʼEva xeʼxqʼet ribʼ chiru li Yos, xookanaak joʼ aj maak abʼan aʼin moko kixbʼaanu ta naq li rajom li Yos inkʼaʼ ttzʼaqloq ru. Aʼan kaʼajwiʼ kixjal chanru ttzʼaqloq ru. Saʼ junpaat kixye naq tixxaqabʼ jun li Awabʼejihom saʼ choxa li tixbʼaanu naq ttzʼaqloq ru li rajom li Yos choʼq rehebʼ li kristiʼaan ut li Ruuchichʼochʼ (taayaabʼasi Mateo 25:34). Saʼ tzʼaqal xhoonalil, li Jehobʼa kixkʼutbʼesi li xrahom naq kixtaqla chaq li Ralal saʼ Ruuchichʼochʼ. Li Jesús kiʼaatinak chirix li Awabʼejihom rikʼinebʼ li kristiʼaan ut kixqʼaxtesi li xyuʼam re qakolbʼal chiru li maak ut li kamk. Moqon chik kiwaklesiik chi yoʼyo re naq twanq saʼ choxa ut t-awabʼejinq saʼ li Xʼawabʼejilal li Yos. Abʼan wank xkomon li naʼlebʼ chirix li rajom li Yos li tento tqanaʼlebʼa rix.

8. a) Bʼar wank li naʼlebʼ li naʼaatinak wiʼ li Santil Hu? b) Joʼ naxchʼolobʼ Efesios 1:8-11, kʼaru chik tixbʼaanu li Jehobʼa? (Chaawil li jalam u chiru li hu).

⁸ Li naʼlebʼ li naʼaatinak wiʼ li Santil Hu aʼan: naq li Jehobʼa tixsantobʼresi li xkʼabʼaʼ naq ttzʼaqloq ru li rajom saʼ Ruuchichʼochʼ saʼ xkʼabʼaʼ li Xʼawabʼejilal saʼ ruqʼ li Kriist. Maakʼaʼ tramoq chiru li Jehobʼa xbʼaanunkil li naraj. Aʼan naxchʼolobʼ naq chixjunil li xyeechiʼi ttzʼaqloq ru (Is. 46:10, 11; Heb. 6:17, 18). Saʼ xnumik li kutan, li Ruuchichʼochʼ tchʼinaʼusoʼq wiʼ chik bʼarwiʼ teʼwanq li ralal xkʼajol laj Adán ut li xʼEva li tiikaqebʼ xchʼool, tzʼaqalaq re ru xyuʼamebʼ ut teʼwanq chi junelik (Sal. 22:27). Ut moko kaʼaj tawiʼ aʼin: li rajom li Jehobʼa naxkʼam chaq naabʼal naʼlebʼ. Aʼan tixbʼaanu naq chixjunil li xyobʼtesihom saʼ choxa ut saʼ Ruuchichʼochʼ teʼwanq saʼ junajil joʼ jun li junkabʼal ut naq teʼxkʼe reetal naq kaʼajwiʼ aʼan wank xkʼulubʼ re Awabʼejink (taayaabʼasi Efesios 1:8-11). Peʼyaal naq kʼajoʼ xchʼinaʼusal xnawbʼal chanru li Jehobʼa tixbʼaanu naq ttzʼaqloq ru li rajom?

9. Joʼkʼihal naqanaw chirix li tkʼulmanq naq naqayaabʼasi li Santil Hu?

⁹ Qakʼoxlaq rix li propesiiy li kixye li Jehobʼa saʼ li naʼajej Edén ut natawmank saʼ Génesis 3:15. b Naʼaatinak chirix chanru ttzʼaqloq ru li rajom li Jehobʼa abʼan aʼin tkʼulmanq naq ak xnumeʼk naabʼal mil chihabʼ. Jun rehebʼ aʼan naq li ralal xkʼajol li ixq, li Mesiiy, tchalq saʼ xjunkabʼal laj Abrahán (Gén. 22:15-18). Moqon chik, saʼ li chihabʼ 33 re li qakutan, li Jesús kirahobʼtesiik  joʼ kiyeemank chaq (Hech. 3:13-15). Abʼan toj naʼajmank numenaq 1,000 chihabʼ re naq ttzʼaqloq ru li xraqik li propesiiy aʼin ut naq tpitzʼeʼq li xjolom laj Tza (Apoc. 20:7-10). Li Santil Hu naxye chixjunil li tkʼulmanq naq toj maajiʼ naraqeʼk li xikʼ ilok li wank saʼ xyanq li xmolam laj Tza ut li xmolam li Jehobʼa.

10. a) Kʼaru naʼlebʼ chi seebʼ tkʼulmanq? b) Chanru tooruuq xkawresinkil li qakʼaʼuxl ut li qachʼool? (Chaawil li xyaalal).

¹⁰ Qajultikaq ebʼ li naʼlebʼ li naxye li Santil Hu naq tkʼulmanq. Re xtikibʼankil, ebʼ li tenamit teʼxye naq «wanko saʼ tuqtuukilal ut maakʼaʼ chik qakʼaʼuxl» (1 Tes. 5:2, 3). Li nimla rahilal ttiklaaq «chi maakʼaʼaq saʼ xchʼoolebʼ» naq li tenamit teʼxjukʼ li bʼalaqʼil paabʼal (Apoc. 17:16). Moqon, maare tkʼulmanq ebʼ li eetalil saʼ choxa naq t-ilmanq naq li «Kʼajolbʼej yooq chaq chi kʼulunk saʼ xbʼeenebʼ li choql saʼ choxa, rikʼin xnimal xwankil ut xloqʼal» (Mat. 24:30). Li Jesús traqoq aatin saʼ xbʼeenebʼ li poyanam ut tixjach li chanchanebʼ karneer rikʼinebʼ li chanchanebʼ chibʼaat (Mat. 25:31-33, 46). Laj Tza inkʼaʼ tkanaaq chi maakʼaʼ tixbʼaanu. Xbʼaan naq kʼajoʼ xjosqʼil, tixbʼaanu naq jun chʼuut chi tenamit, li naxkʼabʼaʼi li Santil Hu Gog re Magog tixrahobʼtesi li xtenamit li Jehobʼa (Ezeq. 38:2, 10, 11). Saʼ li hoonal li xaqabʼanbʼil, ebʼ li yulbʼilebʼ ru li toj wankebʼ saʼ Ruuchichʼochʼ teʼxik saʼ choxa. Aran rochbʼeen li Kriist ut ebʼ li ánjel teʼpleetiq saʼ li nimla yalok u Armagedón, li tixraq li nimla rahilal (Mat. 24:31; Apoc. 16:14, 16). c Chi joʼkan, ttiklaaq li jun mil chihabʼ bʼarwiʼ t-awabʼejinq li Jesús saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ (Apoc. 20:6).

11. Kʼaru naraj xyeebʼal choʼq aawe li wank chi junelik? (Chaawil ebʼ li jalam u).

¹¹ Qakʼoxlaq rix li tkʼulmanq moqon. Li Santil Hu naxye naq laj Yobʼtesinel qe «xkʼe ajwiʼ saʼ qachʼool xrahinkil li xtawbʼal ru kʼaru xkʼulmank ut taakʼulmanq» rikʼinebʼ li qas qiitzʼin (Ecl. 3:11). Ma nakaakʼoxla kʼaru naraj xyeebʼal aʼin choʼq aawe  ut choʼq re laaʼamiiwil rikʼin li Jehobʼa? Li tasal hu Acerquémonos a Jehová, perel 319, naxye aʼin: «Naq ak xoowank chi siʼeent, chi mil malaj chi miyon chihabʼ, ak naabʼal tqanaw chirix li Jehobʼa chirix chiru li naqanaw anaqwan. Usta joʼkan tqakʼe reetal naq toj wank naʼajmank re xnawbʼal chirix. […] Inkʼaʼ nokooruuk xkʼoxlankil chanruhaq li qayuʼam saʼ li Chʼinaʼusil Naʼajej. Abʼan re chixjunil li tqabʼaanu aran, li qʼaxal chʼinaʼus li tqabʼaanu, aʼan jilok chixkʼatq li Jehobʼa». Abʼan, kʼaru chik naʼlebʼ tooruuq xtzʼilbʼal rix saʼ li Raatin li Yos?

12. Chanru tooruuq xtaqsinkil li qilobʼaal saʼ choxa? Kʼe jun eetalil.

¹² Li Raatin li Yos nokooxtenqʼa chi xkʼoxlankil bʼayaq li xloqʼal li Jehobʼa «saʼ choxa» (Is. 33:5). Li Santil Hu naʼaatinak chirix li xninqal ru naʼlebʼ li Jehobʼa ut chirix li xmolam li wank saʼ choxa (Is. 6:1-4; Dan. 7:9, 10; Apoc. 4:1-6). Jun eetalil, tooruuq xyaabʼasinkil chirix li xninqal ru naʼlebʼ li kiril laj Ezequiel naq kiteehonk li choxa ut kixtikibʼ rilbʼal li moy u re li Yos (Ezeq. 1:1, TNM).

13. Chanru nakaawekʼa aawibʼ naq nakaakʼoxla li xkʼanjel li Jesús saʼ choxa? (Hebreos 4:14-16).

¹³ Qakʼoxlaq ajwiʼ li xkʼanjel li Jesús saʼ choxa joʼ Awabʼej ut Xyuwaʼil aj Tij li natoqʼobʼank u. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼan tooruuq jilok rikʼin li qatij saʼ li xnimal xkʼojaribʼaal li Yos ut xpatzʼbʼal re naq truxtaana qu «re naq tenqʼanbʼilaqo saʼ xqʼehil» (taayaabʼasi Hebreos 4:14-16). Miqakanabʼ naq tnumeʼq junaq kutan chi inkʼaʼ tqatzʼil rix li ak xeʼxbʼaanu ut yookebʼ xbʼaanunkil chiqix li Jehobʼa ut li Jesús chalen chaq saʼ choxa. Li rahom li nekeʼxkʼutbʼesi chiqu t-ekʼasinq raj qe re kʼanjelak chiru chi anchal qachʼool (2 Cor. 5:14, 15).

14. Bʼar wank re jun li naʼlebʼ bʼarwiʼ tooruuq xkʼutbʼesinkil naq nokoobʼanyoxink chiru li Jehobʼa ut li Jesús? (Chaawil ebʼ li jalam u).

 ¹⁴ Jun li naʼlebʼ bʼarwiʼ tooruuq bʼanyoxink chiru li Yos ut li Ralal aʼan xkʼebʼal qaqʼe re xtenqʼankilebʼ li junchʼol chi qas qiitzʼin re naq teʼoq joʼ aj testiiw re li Jehobʼa ut xtzolom li Jesús (Mat. 28:19, 20). Aʼan kixbʼaanu li apóstol Pablo saʼ xkʼabʼaʼ naq naxbʼanyoxi li xeʼxbʼaanu li Yos ut li Kriist. Aʼan naxnaw naq li rajom li Jehobʼa aʼan «naq chixjunilebʼ teʼkoleʼq ut toxeʼxtaw ru kʼaru li yaal» (1 Tim. 2:3, 4). Joʼkan naq kaw kikʼanjelak re naq truuq xtenqʼankilebʼ joʼkʼihal tixkʼe ribʼ chiru ut «re naq yalaq chan re ru» tixkol junjunqaq (1 Cor. 9:22, 23).

15. Joʼ naxye Salmo 1:2, kʼaru tixkʼe xsahil qachʼool?

¹⁵ Moko nasach ta qachʼool naq laj salmiist kixye naq li kristiʼaan li sa xchʼool ut us naʼelk aʼan li naxyal xsahil rilbʼal li «xchaqʼrabʼ li Qaawaʼ» ut naq «chi qʼeq ut chi kutan» naxyaabʼasi li xchaqʼrabʼ ut naxnaʼlebʼa rix (Sal. 1:1-3). Naq naʼaatinak chirix aʼin, jun li najalok aatin chirix li Santil Hu naxye naq li naxyaabʼasi li Santil Hu tento raj «twulaq chiru li xnaʼlebʼ li Yos re naq tixsikʼ, tixtzol ut tixkʼoxla rix». Ut naxye ajwiʼ: «Tixkʼoxla naq ebʼ li kutan bʼarwiʼ inkʼaʼ xtaw ru li choxahil naʼlebʼ aʼan tzʼeqok hoonal» (Studies in the Psalms, Joseph Rotherham). Laaʼat ajwiʼ taayal xsahil xtzolbʼal li Santil Hu wi nakaakʼe aaqʼe re xtawbʼal ru li xchamal naʼlebʼ ut kʼaru xjuntaqʼeetalil rikʼin li junjunq chi naʼlebʼ. Kʼajoʼ xsahil qachʼool naxkʼe xtzʼilbʼal rix li Raatin li Yos saʼ chixjunil li naʼlebʼ!

16. Kʼaru tqatzʼil rix saʼ li jun chik tzolom?

¹⁶ Chiqajunilo tooruuq xtawbʼal ru li yaal li naxkʼut chiqu li Jehobʼa saʼ li Raatin. Saʼ li jun chik tzolom, tqatzʼil rix jun rehebʼ li xnimal ru yaal: li xnimal ru rochoch li Jehobʼa, li kixchʼolobʼ laj Pablo saʼ li esilhu li kixtzʼiibʼa choʼq rehebʼ laj hebreo. Chʼolchʼo naq chiqajunilo twulaq chiqu xtzʼilbʼal rix li naʼlebʼ aʼin.