Дәрбази һондоре буйин

Дәрбази навәроке буйин

ГОТАРА БОНА ҺИНБУНЕ 44

Хәбәра Хԝәде Кʹур Лекʹолин кә

Хәбәра Хԝәде Кʹур Лекʹолин кә

«Фьрәйи, дьрежайи, бьльндайи у кʹурайа ве . . . фәʹм бькьн» (ӘФӘСИ 3:18, ИМ).

КʹЬЛАМА 95 Рʹонайи Һе Зәлал Дьбә

ВЕ ГОТАРЕДА a

1-2. Әм ча дькарьн бь щурʹе лапә баш Кʹьтеба Пироз бьхуньн у лекʹолин кьн? Мәсәле бинә.

 ПЕШИЙА кӧ тӧ маләке бькʹьрʹи, гәло бәс ә кӧ тʹәне шькьле ве мале бьвини? Һәмьки на! Тәйе бьхԝәста бь чʹәʹве хԝә әв мал у дәр-дора ԝе бьдита. Ӧса жи, тәйе дина хԝә бьда һʹәму отʹаха у һәр ԛӧлчʹед ван. Дьбәкә тәйе бьпьрсийа кӧ әв мал кʹәнге у ча һатийә авакьрьне. Бе шьк, тәйе бьхԝәста һур бь һур дәрһәԛа ве мале пебьһʹәси.

2 Әм дькарьн һʹәма бь ԝи щурʹәйи һур бь һур Кʹьтеба Пироз бьхуньн у лекʹолин бькьн. Зандарәки гот, кӧ Кʹьтеба Пироз мина «авайики мәзьн ә, йе кӧ сәр һʹиме ԛәԝи һатийә авакьрьне». Ле гәло әм ча дькарьн Кʹьтеба Пироз дьһа баш фәʹм кьн? Һәрге әм ләзә-ләз бьхуньн, әме тʹәне «жь готьнед Хԝәде дәрсед пешьнә садә һин бьн», демәк рʹастийед сәрәкә (Ибрани 5:12). Ле чаԝа кӧ мәрьв рʹьнд дина хԝә дьдә һәр ԛӧлчʹед мала тʹәзә, һәма бь ви щурʹәйи әм жи гәрәке Кʹьтеба Пироз кʹур лекʹолин бькьн, ԝәки рʹьнд фәʹм бькьн. Жь бо ве йәке, әм гәрәке бьвиньн кӧ һʹәму рʹастийед Кʹьтеба Пироз чаԝа һәвва гьредайи нә. Ӧса жи, бәс нинә тʹәне бьзаньбьн ван рʹастийа, кʹижана әм баԝәр дькьн, ле әм гәрәке фәʹм бькьн кӧ чьрʹа әм ԝан рʹастийа баԝәр дькьн.

3. Паԝлосе шанди хьзмәткʹаред Хԝәде бәрбь чь һелан дькьр у чьрʹа? (Әфәси 3:14-19)

3 Сәва кӧ әм Хәбәра Хԝәде жь һәр алийава фәʹм бькьн, әм гәрәке рʹастийед кʹур жь Кʹьтеба Пироз, пебьһʹәсьн. Паԝлосе шанди хушк-бьрарʹа гот, кӧ әԝана Хәбәра Хԝәде ӧса бьхуньн, ԝәки «бькарьбьн фәʹм бькьн, кӧ бәрайи, дьрежайи, бьльндайи у кʹурайийа» рʹастийе чь йә. Бь сайа ве йәке, ԝе һʹиме баԝәрийа ԝан ԛәԝи буйа (Бьхунә Әфәси 3:14-19). Һәма бь ви щурʹәйи, әм жи гәрәке Кʹьтеба Пироз бьхуньн. Әме ньһа бьвиньн, кӧ әм чаԝа дькарьн Хәбәра Хԝәде кʹур лекʹолин кьн.

РʹАСТИЙЕД КʹЬТЕБА ПИРОЗ КʹУР ЛЕКʹОЛИН БЬКӘ

4. Сәва кӧ әм дьһа незики Йаһоԝа бьн, әм дькарьн чь бькьн?

4 Бәс нинә кӧ әм тʹәне рʹастийед сәрәкә йед Кʹьтеба Пироз фәʹм кьн. Әм жь дьл дьхԝазьн бь аликʹарийа рʹӧһʹе пироз «нет-мәрәмед Хԝәдейә кʹур жи» һин бьн (1 Корьнтʹи 2:9, 10). Тӧ дькари тʹемәкә ӧса лекʹолин бьки, йа кӧ ԝе тә дьһа незики Йаһоԝа кә. Мәсәлә, әв тʹема һежайи лекʹолине нә: Чаԝа Хԝәде һʹәзкьрьна хԝә хьзмәткʹаред хԝәйә бәрерʹа дьда кʹьфше? Әв йәк чаԝа избат дькә, ԝәки әԝ тә жи һʹәз дькә? Ӧса жи, тӧ дькари лекʹолин ки, кӧ Йаһоԝа дьхԝәст ԝәки Исраели чаԝа Ԝи бьһʹәбиньн, у бәрамбәр кә, кӧ Әԝ чаԝа дьхԝазә ԝәки әм иро жерʹа хьзмәт кьн. Йан жи, тьштед кӧ пʹехәмбәра пешда дәрһәԛа Иса Мәсиһ готьбун, чаԝа ԝәʹде жийин у хьзмәтийа ԝи сәр әʹрде, һатьнә сери?

5. Тӧ дәрһәԛа чь дьхԝази лекʹолина шәхси бьки?

5 Жь һьнә мәрьва, кӧ Кʹьтеба Пироз бь хирәт дьхуньн, пьрс кьрьн, кӧ әԝана дьхԝазьн Хәбәра Хԝәдеда чь дьһа кʹур лекʹолин бькьн. Һьнә тьштед кӧ ԝана гот, ве чаргошеда һәнә, бь наве « Тʹемед бона Лекʹолина Шәхси». Тӧ дькари тʹемед ви щурʹәйи бь аликʹарийа Индекса Ә′дәбийәта Бьрща Ԛәрәԝьлийе, йан жи бь сайа Рʹебәрийа Лекʹолинкьрьне бона Шәʹдед Йаһоԝа, кʹур лекʹолин ки у жь ве йәке шабуне бьстини. Һәрге тӧ Кʹьтеба Пироз кʹур лекʹолин ки, баԝәрийа тә ԝе дьһа ԛәԝи бә у тӧйе дьһа баш Хԝәде нас бьки (Мәтʹәлок 2:4, 5). Әме ньһа дина хԝә бьдьнә һьнә рʹастийед кʹур йед Кʹьтеба Пироз, кʹижан кӧ әм дькарьн дьһа һур бь һур лекʹолин бькьн.

ДӘРҺӘԚА НЕТА ХԜӘДЕ КʹУР БЬФЬКЬРӘ

6. (а) Фьрԛийа ортʹа план у нете чь йә? (б) Әм чьрʹа дькарьн бежьн, кӧ нета Йаһоԝа һьндава мәрьва у әʹрде, һʹәта-һʹәтайе йә? (Әфәси 3:11)

6 Дина хԝә бьде кӧ Кʹьтеба Пироз дәрһәԛа нета Хԝәде чь дьбежә. Ортʹа план у нетеда фьрԛикә мәзьн һәйә. План мина рʹеки йә, кӧ тә дьбә бәрбь ви щийи, кʹижан кӧ тә бьжартийә. Ле һәрге рʹеда чәтьнайик пешда бе, дьԛәԝьмә план хьраб бә у мәрьв ԝе нәгьһижә щийе хԝә. Жь алийе дьнва жи, нет дина мәрьв рʹастә-рʹаст дькʹьшинә сәр щийе кӧ әԝ дьхԝазә бьгьһиже. Мәрьв сәд сәләфи занә кӧ әԝ дьхԝазә һәрә кʹӧдәре, ле әԝ бона ве йәке дькарә щурʹә-щурʹә рʹийа бьжберә. Һәрге лазьм бә, әԝ дькарә рʹийа хԝә бьгӧһезә. Кʹьтеба Пирозда, Йаһоԝа нета хԝәйә һәр-һәйи гав бь гав зәлал кьрийә (Әфәси 3:11). Йаһоԝа дькарә гәләк рʹийед щӧдә бьдә хәбате. Әԝ һәртʹьм сәрдькʹәвә, чьмки щәм ԝи һәр тьшт «мәрәм кьрийә» (Мәтʹәлок 16:4). У чь кӧ Йаһоԝа дькә, әв йәк һәр-һәйи дьминә. Ле гәло нета Йаһоԝа чь йә у Әԝи чь һьнә гӧһастьн кьрийә, сәва кӧ бьгьһижә нета хԝә?

7. Чахе мәрьвед пешьн мьԛабьли Йаһоԝа дәркʹәтьн, Әԝи чь рʹе бьжарт, сәва кӧ бьгьһижә нета хԝә? (Мәтта 25:34)

7 Хԝәде мәрьвед пешьнрʹа готьбу, кӧ нета ԝи бона ԝан чь йә. Әԝи дьхԝәст кӧ әԝ «шин бьн у ль һәв зедә бьн, әʹрде тʹьжи кьн у хԝәйитийе ле бькьн, һʹӧкӧми ль сәр . . . һʹәму һʹәйԝанед ль сәр әʹрдейә кӧ дьһʹәжьн бькьн» (Дәстпебун 1:28). Ле Адәм у Һеԝа һьмбәри Йаһоԝа дәркʹәтьн. Ӧса ԝана гӧнә дәрбази һʹәму мәрьва кьр. Ле нета Йаһоԝа нәһатә гӧһастьне. Сәва кӧ әԝ бьгьһижә нета хԝә, әԝи рʹекә дьн бьжарт. Йаһоԝа дәрберʹа сафи кьр, кӧ сәр әʹзмана Пʹадшати саз кә, ԝәки нета хԝәйә пешьн бинә сери (Бьхунә Мәтта 25:34). Ԝәʹде кʹьфшкьрида, Йаһоԝа Кӧрʹе хԝәйи тайе тʹәне шандә сәр әʹрде. Йаһоԝа дьхԝәст, ԝәки Иса дәрһәԛа Пʹадшатийе мәрьва һин кә у әʹмьре хԝә ча ԛӧрбан бьдә, сәва кӧ әм жь гӧнә у мьрьне хьлаз бьн. Паше, Йаһоԝа Иса жь мьрьне рʹакьр у диса вәгәрʹандә сәр әʹзмана, ԝәки әԝ бьбә Пʹадше Пʹадшатийа Хԝәде. Ле әм гәрәке дәрһәԛа нета Хԝәде һе зедә пебьһʹәсьн.

Бьдә бәр чʹәʹве хԝә, кӧ һʹәму хьзмәткʹаред Йаһоԝа йед ль әʹзмана у сәр әʹрде, бь амьни Йаһоԝарʹа хьзмәт дькьн! (Бьньһерʹә абзаса 8)

8. (а) Тʹема Кʹьтеба Пирозә сәрәкә чь йә? (б) Чаԝа кӧ Әфәси 1:8-11-да те готьне, нета Йаһоԝа йа һәрһәйи чь йә? (Бьньһерʹә шькьле сәр рʹуйе пешьн.)

8 Тʹема сәрәкә йа Кʹьтеба Пироз әв ә, кӧ Йаһоԝа ԝе бь сайа Пʹадшатийа хԝә, кʹижанеда Мәсиһ сәрԝертийе дькә, нета хԝә бинә сери. Бь ви щурʹәйи, наве Ԝи ԝе бе пирозкьрьне у жь һʹәму дәрәԝа бе паԛьжкьрьне. Нета Йаһоԝа найе гӧһастьне. Әԝи соз дайә кӧ һʹәму готьнед ԝи, ԝе әʹсә бенә сери (Ишайа 46:10, 11; Ибрани 6:17, 18). Дьнйа ԝе бьбә щьнәт у мәрьвед беԛьсур у рʹаст ԝе «һʹәта-һʹәтайе» сәр рʹуйе әʹрде бьжин (Зәбур 22:26). Ле нета Йаһоԝа нә тʹәне әԝ ә. Әԝе һʹәму хьзмәткʹаред хԝәйә сәр әʹзмана у йед сәр әʹрде, бькә йәк. Паше, һәр кәс ԝе бь амьни пьштгьрийа Сәрԝертийа Йаһоԝа бькә (Бьхунә Әфәси 1:8-11). Сәва кӧ Йаһоԝа нета хԝә бинә сери, Әԝи рʹекә лапә баш бьжартийә. Гәло тӧ ве йәкерʹа фьрнаԛ наби?

ДӘРҺӘԚА АХЬРИЙА ХԜӘ КʹУР БЬФЬКЬРӘ

9. Гава әм Кʹьтеба Пироз дьхуньн, әм дәрһәԛа ахьрийе чь дькарьн пебьһʹәсьн?

9 Ԝәрә әм дина хԝә бьдьнә ве йәке, кӧ бахче Еденеда Йаһоԝа чь пʹехәмбәрти кьрьбу, йа кӧ әм Дәстпебун 3:15-да b дьхуньн. Бь ве пʹехәмбәртийе, Хԝәде пешда әшкәрә кьр, кӧ нета ԝи ԝе ча бе сери. У әв йәк ԝе бь һʹәзара сала шунда бьһата сери. Мәсәлә, Хԝәде Бьраһим пʹехәмбәррʹа готьбу, кӧ паши гәләк ньсьла, жь зӧрʹәта ԝи ԝе Мәсиһ бе буйине (Дәстпебун 22:15-18). Паше, сала 33 Д.М.-да, чаԝа кӧ һатьбу пʹехәмбәртикьрьне, «пәʹнийа» Иса һатә гәзкьрьне (Кʹаред Шандийа 3:13-15). Ԛәԝьмандьна пашьн йа ве пʹехәмбәртийе, ԝе паши зедәтьри 1 000 сала бе сери, гава Иса Мәсиһ «сәре» Мире-щьна бьһʹьнщьрʹинә (Әʹйанти 20:7-10). У Кʹьтеба Пироз әшкәрә дькә, кӧ кʹижан дәрәщә ԝе бьвә бәрбь кʹӧтабуна дьжмьнатийа ортʹа система Мире-щьна у тʹәшкиләта Йаһоԝа.

10. (а) Зутьрәке чь ԝе бьԛәԝьмә? (б) Әм чаԝа дькарьн һʹьш у дьле хԝә һазьр кьн? (Бьньһерʹә спартьн.)

10 Ԝәрә әм дина хԝә бьдьнә ԝан ԛәԝьмандьна, кʹижан кӧ Кʹьтеба Пироз пʹехәмбәрти кьрьбу. Йа пешьн, сәрԝеред дьнйайе ԝе әʹлам кьн: «Дьне сәԛьрʹи у бехофи йә!» (1 Тʹесалоники 5:2, 3). Ньшкева, коалисйа мьләта ԝе һʹьщуми сәр религийед ԛәлп бькә у тәнгасийа мәзьн ԝе дәстпебә (Әʹйанти 17:16). Паши ве йәке, дьԛәԝьмә ԝе бе дитьне ԝәки Кӧрʹе Инсан чаԝа «сәр әʹԝред әʹзмен бь ԛәԝат у рʹумәта мәзьн те» (Мәтта 24:30). Иса Мәсиһ ԝе диԝана мәрьва бькә у пәза жь бьзьна вәԛәтинә (Мәтта 25:31-33, 46). Ԝе дәме, Мире-щьна ԝе мьԛабьли Йаһоԝа дәре. Әԝ хьзмәткʹаред Йаһоԝа нәфрʹәт дькә, ләма жи әԝе сәр коалисйа мьләта һʹӧкӧм кә, кʹижан кӧ Кʹьтеба Пироз нав дькә ча Гог жь ԝәлате Магоге, кӧ әԝ һʹьщуми сәр һʹәбандьна рʹаст бькә (Һәзәԛел 38:2, 10, 11). Ԝәхта рʹастда, кәсед бьжарти кӧ сәр әʹрде манә, ԝе һәрʹьн сәр әʹзмана, ԝәки тʹәви Мәсиһ у ордийа ԝи шәрʹе Һармәгәдонеда кʹар бькьн. Бь ве йәке тәнгасийа мәзьн ԝе кʹӧта бә c (Мәтта 24:31; Әʹйанти 16:14, 16). Паше, Сәрԝертийа Мәсиһә Һʹәзарсали ԝе дәстпебә (Әʹйанти 20:6).

Чахе тӧ бь милйарда сала дәрһәԛа Йаһоԝа пебьһʹәси, гәло тӧйе дьһа незики Ԝи нәби? (Бьньһерʹә абзаса 11)

11. Әʹмьре һʹәта-һʹәтайе бона тә чь те һʹәсабе? (Бьньһерʹә ӧса жи шькьл.)

11 Ньһа ԝәрә әм дәрһәԛа ахьрийе бьфькьрьн. Кʹьтеба Пироз дьбежә ԝәки Әʹфьрандаре мә хԝәстьна жийина һʹәта-һʹәтайе кьрийә дьле мә (Ԝаиз 3:11). Бьфькьрә, кӧ әв йәк бона тә у достийа тә тʹәви Йаһоԝа, чь те һʹәсабе. Ве кʹьтебеда, бь наве Незики Йаһоԝа бьн, сәр рʹупʹела 319, ӧса те готьне: «Паши жийина бь сәда, һʹәзара, милйона у һәла һе бь милйарда сала жи, әме дьһа зедә дәрһәԛа Йаһоԝа Хԝәде һин бьн. Ле диса жи, һе гәләк тьштед хԝәш һәнә, кӧ әм дькарьн дәрһәԛа Ԝи пебьһʹәсьн. . . . Әʹмьре һʹәта-һʹәтайе ԝе дьһа хԝәш у бәдәԝ бә, нә кӧ әм ньһа дькарьн бьдьнә бәр чʹәʹве хԝә. Ле хәлата һәри мәзьн әԝ ә, кӧ әме һәрһәйи дьһа незики Йаһоԝа бьн». Диса чь әм дькарьн пебьһʹәсьн, һәрге бәрдәԝам кьн Хәбәра Хԝәде лекʹолин кьн?

ДӘРҺӘԚА ӘʹЗМАНА ДЬҺА ЗЕДӘ ПЕБЬҺʹӘСӘ

12. Әм чаԝа дькарьн һе зедә пебьһʹәсьн, кӧ сәр әʹзмана чь дьԛәԝьмә? Мәсәләке бинә.

12 Хәбәра Хԝәде дәрһәԛа Йаһоԝа сәр әʹзмана, һьнә тьшт әʹйан дькә (Ишайа 33:5). Кʹьтеба Пироз дәрһәԛа Йаһоԝа у тʹәшкиләта ԝийә әʹзмана, тьштед пʹьрʹ хԝәш әшкәрә дькә (Ишайа 6:1-4; Данийел 7:9, 10; Әʹйанти 4:1-6). Мәсәлә, әм дькарьн дәрһәԛа ве йәке бьхуньн, чь кӧ Һәзәԛел дитьбу. Әԝи гот: «Әʹзман вәбу у хәԝн у хәйалед Хԝәде дитьм» (Һәзәԛел 1:1).

13. Ль гора Ибрани 4:14-16, кьред Иса мә һелан дькьн чь бькьн?

13 Ӧса жи, бьфькьрә кӧ Иса сәр әʹзмана ча Пʹадша у Кʹаһине Мәзьнә дьлован, чь дькә. Бь сайа ԝи, әм дькарьн дӧада «незики тʹәхте Хԝәдейи кʹәрәме бьн», ԝәки аликʹари у дьлрʹәмийе жь ԝи рʹәща бькьн (Бьхунә Ибрани 4:14-16). Әм гәрәке һәр рʹож бьфькьрьн сәр ван тьшта, чь кӧ Йаһоԝа у Иса жь әʹзмана бона мә кьрьнә у һʹәта ньһа жи дькьн. Гәрәке һʹәзкьрьна ԝан сәр һʹьш у дьле мә кʹур һʹӧкӧм кьн у мә һелан кьн, ԝәки бь хирәт Йаһоԝарʹа хьзмәт кьн (2 Корьнтʹи 5:14, 15).

Бьдә бәр чʹәʹве хԝә, кӧ тӧйе шабунәкә чьԛас мәзьн бьстини, гава дьнйа тʹәзәда ԝан мәрьва бьвини, али кʹижана тә кьрийә кӧ бьбьнә Шәʹдед Йаһоԝа у шагьртед Иса! (Бьньһерʹә абзаса 14)

14. Сәва кӧ әм рʹазибуна хԝә Йаһоԝа у Исарʹа бьдьнә кʹьфше, мәщаләкә баш кʹижан ә? (Бьньһерʹә ӧса жи шькьл.)

14 Мәщаләкә баш, ԝәки Хԝәде у Кӧрʹе ԝирʹа рʹазибуна хԝә бьдьнә кʹьфше, әԝ ә, кӧ али мәрьва бькьн, ԝәки әԝана бьбьнә Шәʹдед Йаһоԝа у шагьртед Иса (Мәтта 28:19, 20). Паԝлосе шанди жи бь ви щурʹәйи рʹазибуна хԝә дьда кʹьфше. Әԝи заньбу ԝәки Йаһоԝа «дьхԝазә һʹәму мәрьв хьлаз бьн у рʹастийе нас кьн» (1 Тимотʹейо 2:3, 4). Паԝлос хьзмәтийеда гәләк хирәт бу, чьмки дьхԝәст һәма «һьнәка хьлаз» кә (1 Корьнтʹи 9:22, 23).

ЖЬ ХԜӘНДЬНА ХӘБӘРА ХԜӘДЕ ЛӘЗӘТЕ БЬСТИНӘ

15. Ль гора Зәбур 1:2, чь ԝе мә бәхтәԝар кә?

15 Зәбурбеж дәрһәԛа мәрьвәки бәхтәԝар у пешдачуйи ӧса гот: «Шабуна ԝи һинкьрьна Хӧданда йә, шәв у рʹож сәр ԝе һинкьрьне кʹур дьфькьрә» (Зәбур 1:1-3). Ԝәлгәрʹәки Кʹьтеба Пироз бь наве Щосеф Ротерһам, кʹьтебәкә хԝәда дәрһәԛа ван рʹеза гот, кӧ хԝәстьна мәрьв «ԝәки рʹебәрийа Хԝәде бьвинә, гәрәке ӧса мәзьн бә, кӧ әв йәк ле һелан кә рʹебәрийа Ԝи бьгәрʹә, ве рʹебәрийе лекʹолин кә у ԝәʹдә бьвинә, ԝәки дәрһәԛа ве йәке кʹур бьфькьрә». Әԝи ӧса жи гот, кӧ «һәрге рʹож ӧса дәрбаз бә, кӧ мәрьв Кʹьтеба Пироз нәхунә, әв те һʹәсабе ԝәки әв рʹож бош-бәтал дәрбаз бу» (кʹьтеба Studies in the Psalms). Һәрге тӧ Кʹьтеба Пироз һур бь һур лекʹолин ки у бьфькьри кӧ һәр тьшт чаԝа һәвва гьредайи йә, тӧйе ләзәтәкә мәзьн бьстини. Бәле, бь рʹасти жи һежа йә кӧ әм Хәбәра Хԝәде жь һәр алийава рʹьнд лекʹолин бькьн!

16. Готара дьнда әме дәрһәԛа чь пебьһʹәсьн?

16 Рʹастийед ԛимәт кӧ Йаһоԝа Хәбәра хԝәда данә ньвисаре, чәтьн нинә фәʹм кьн. Готара дьнда, әме шеԝьр кьн дәрһәԛа рʹастикә мәхсус, демәк дәрһәԛа пʹарьстгәһа рʹӧһʹанийә гьринг, кӧ Паԝлосе шанди нәʹма хԝәйә Мәсиһийед Ибранирʹа ньвиси. Бьра әв рʹастийа кʹур, ләзәтәкә мәзьн ԝәрʹа бинә!

КʹЬЛАМА 94 Рʹази нә сәва Хәбәра Хԝәде

a Хԝәндьна Кʹьтеба Пироз тʹәмамийа әʹмьре мәда дькарә шабунәкә мәзьн мәрʹа бинә. Әв йәк бона кʹара мә йә у мә дьһа незики Баве мәйи әʹзмана дькә. Ве готареда, әме бьвиньн кӧ әм чаԝа дькарьн «фьрәйи, дьрежайи, бьльндайи у кʹурайа» Хәбәра Хԝәде фәʹм бькьн.

b Бьньһерʹә готара бь наве «Пʹехәмбәртийа Бәре Те Сери», жь Бьрща Ԛәрәԝьлийе, Тирмәһ, 2022.

c Сәва кӧ тӧ һʹьш у дьле хԝә бона ԝан ԛәԝьмандьна һазьр ки, йед кӧ ԝе дәмәкә незикда бенә сери, бьньһерʹә кʹьтеба Пʹадшатийа Хԝәде Сәрԝертийе Дькә!, рʹупʹ. 230.