Skip to content

Skip to table of contents

44 EKOBEE UE ENƆ

Gbītɛ̄ Dɛ̄dɛɛ̄ Suānu A Le Bu Muɛ̄ Ue Bari

Gbītɛ̄ Dɛ̄dɛɛ̄ Suānu A Le Bu Muɛ̄ Ue Bari

“[Suā] nu a ye le bu, le ye nyɔɔnyɔɔ le ye gānyɔɔ, le ye kɛ̄ a kii kɛ̄ doo.”—ƐFƐS 3:18.

YƆƆ 95 Lo Ɛɛdee Gaa Agɛrɛbah Mɔ

DASĪ TƐƐ̄NYƆƆ a

1-2. Amunu sīdee ebuū sa nɔ Baibol na a lee eera a? Naa nɛ edoba.

 NAA su kɔ o gaa bee gbī eyaɛ ziī tɔ. Ena enia a emuɛ lɛɛ o gae yaɛ a? Lege aba foto a tɔgɛ deesī lo tɔ ni? Lɔgɔ baɛbaɛ beenyiɛ naale loo kɔ enia a esu o dɛɛ̄ mɔma taɛ lo tɔ, kiā tɛɛ̄ ɛŋɛnɛ, yii bu dɛ̄dɛɛ̄ ye tɛm sa ɛp, e o ɛp kɛ̄ a kuī doo. Enianage a lo e’ɛp kpa a bee lu etɔ̄ kɛ̄ ba bee wu lo tɔ doo bu. Bu kaka, enia a lo emuɛ kɛ̄ dɛ̄dɛɛ̄ gah a le loo tɔ o gaa gbī eyaɛ ama mɛā doo.

2 I dapnage doo nu a bee wo sɔ̄ i gaa buū sa nɔ Baibol. Ziī nɛɛ enɔā gbɛnɛ kpa a wee nɔ nu akiiloo Baibol ɛm kɔ “Baibol le doodoo ziī gbɛnɛ tɔ-nyɔɔ lo ye ekatɛ̄ kuī gbɛnɛ.” Nyɔɔwo, i dap doodoo wa suā pya nu a le bu Baibol ni? Lo o buū bu gbaragbara, aba nwīepoo loo nu a le bu na o suā a; lo a le “tua tɔgɛ nu lo bɔātɛ̄ ue Bari.” (Hib 5:12) Taāwo, dookɛ̄ i bee kɔ kumaloo lo tɔ doo, yii “bu” lo emuɛ dɛ̄dɛɛ̄ kɛ̄ a mɛā doo. Ziī le sīdee enɔā Baibol na lo e’ɛp kɛ̄ keekee gah loo ye yereue gbaaloo ziī doo. Piiga lo edābeeloo nu o yiga le nu anua o suā kɔ lo nu lu kaka.

3. Ena nɛɛ lɛɛratam Pɔɔl bee zuurabahtɔ̄ pya ye wuga ba lu Nɛɛ Kraist kɔ ba a doo a, e ena anua a? (Pya Ɛfɛsɔs 3:14-19)

3 Lo edābeeloo Muɛ̄ Ue Bari leere bu dɛ̄dɛɛ̄ gah, i ɛrɛ enɔ pya kaka ue Baibol a toga. Nɛɛ lɛɛratam Pɔɔl bee yere mɛm loo pya ye wuga nɛɛdam le nɛɛwa ba lu Nɛɛ Kraist kɔ ba a sue loo kɛ̄ nɔ Muɛ̄ Ue Bari lokwa ba dap “[Suā] nu a ye le bu, le ye nyɔɔnyɔɔ le ye gānyɔɔ, le ye kɛ̄ a kii kɛ̄ doo.” Lo sɔ̄ ba e’ɛrɛ “li a tɔɔ̄ agɛrɛ” bu wa yira. (Buū Pya Ɛfɛsɔs 3:14-19.) Alu ebɛɛ̄ kɔ i doonage wo. I naa ɛp kɛ̄ i dap nɔ Muɛ̄ Ue Bari leere doo lokwa i dābeeloo nu a le bu kaāna.

GBĪ PYA KAKA UE A TOGA A LE BU BAIBOL

4. Ena i doo lokwa i dap tɔɔ̄ waɛloo Jɛhova a? Naa nɛ edoba.

4 Doodoo Pya Nɛɛ Kraist, naale aba pya nu a waɛ edābeeloo a le bu Baibol na i gbī esuā a. Tɛ̄maloo yerebah a aaloo kaɛ edɔɔ̄ Bari, i ɛrɛ taɛ lo enɔ “kere nu a toga kii kɛ̄ loo Bari.” (1 Kɔr 2:9, 10) Ena anua oo bɔātɛ̄ nɔ pya nu a toga nyɔɔ oloo lo ezuura a waɛma loo Jɛhova a? Bu edoba, o dap gbītɛ̄ lo esuā kɛ̄ Jɛhova bee tɔgɛ ye wereloo kumaloo pya ye zooro a dee kere doo le nu a tɔgɛ kɔ a werenage loo olo. O dap ɛp kɛ̄ Jɛhova bee gbī kɔ pya Izrɛl a taāŋa ye bah doo sa dooreloo kɛ̄ a gbī kɔ Pya Nɛɛ Kraist a taāŋa ye bah doo anii’ee. Ale pio sɔ̄, o dap su sɔ̄ gbiātɛ̄ pya mɔmanudɛɛ̄ lo Jizɔs bee doo mmɛnɛ bu ye tɔɔ̄dum le ye esiatam a kɛnɛkɛ̄.

5. Ɛrɛge ekobee ue enia a egbītɛ̄ nu akiiloo nyɔɔ oloo ni?

5 Bee lu ebip pio pya a sue loo kɛ̄ nɔ Baibol pya nu a toga a le bu Muɛ̄ Ue Bari lo enia wa egbītɛ̄. Pio nu ba kɔ lu e’ɛm bu ekpo a kura “ Pya Ekobee Ue I Dap Nɔā Nu Nyɔɔ I loo.” Bu a dap ɛɛ kaāna sɔ̄ o gaa su Watch Tower Publications Index ale Research Guide for Jehovah’s Witnesses nɔā pya ekobee ue ama. Sɔ̄ o nɔ pya nu a toga a le bu Baibol dap yere mɛm loo o yira sa a yerebah nɛ kɔ o gbī “suānu Bari muɛ.” (Kam 2:4, 5) Nyaawo doraa i naa ɛp pio kaka ue a toga a le bu Baibol lo i dap nɔ.

ƐRƐ EKƐƐRƐ NYƆƆ NU ALU EKƐƐRƐ BARI

6. (a) Amunu kee na a le yɛɛ nɔɔ nu le ɛ’ɛrɛ ekɛɛrɛ a? (b) Ena anua i dap kɔ nu alu ekɛɛrɛ Jɛhova kumaloo nɛɛ le kɛnɛkɛ̄ tɔɔ̄ mmɛ ‘deedee’ a? (Pya Ɛfɛsɔs 3:11)

6 Bu edoba, naa ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ nu Baibol kɔ akiiloo ekɛɛrɛ Bari. Kaāna kee le yɛɛ sɔ̄ nɛɛ nɔɔ nu le ɛrɛ ekɛɛrɛ. Dap lu esu nɔɔ nu dooreloo dee a ture nɛɛ mmɛ kɛ̄ lo nɛɛ aa gbī ekii. Kerewo kɛ̄ i bee nɔɔ nu doo dap i lɔgɔra lo alu kɔ alu ekpaɛ̄ dee i bee nɔɔ lo etɛɛ̄ nyɔɔ. E i dap su ɛɛrɛ ekɛɛrɛ dooreloo taɛ kɛ̄ i gaa gbī ekii a. I suā taɛ kɛ̄ i gaa gbī ekii, mɛ i dap tɛɛ̄nyɔɔ pya dɔɔ̄na dee ina lo kɛ̄. Lo alu ekpaɛ̄ ziī lo dee i dap tɛɛ̄nyɔɔ dɔɔ̄na dee ina lo kɛ̄. Bu i ɛɛ kaāna kɔ “aari kere” Jɛhova emuuna ye ekɛɛrɛ kinakina serekɛ̄ bu Baibol. (Buū nu enɔ nu nyɔɔ Pya Ɛfɛsɔs 3:11 [NWT].) Jɛhova dap su ɛrɛgeba sīdee daānu alu ye ekɛɛrɛ, ea wee kiisī leere nyɔnɛbee a doo kɔ dɛ̄dɛɛ̄ nu a kiā dookɛ̄ alu ye ekɛɛrɛ doo.’ (Kam 16:4) E biī a sira aabu nu Jɛhova doo wee tɔɔ̄ mmɛ deedee. Ena alu ekɛɛrɛ Jɛhova a, e pio ena a kwabaloo lo edoo lo ekɛɛrɛ mmɛɛ a?

7. Sɔ̄ tua miɔŋɔ nɛɛ a bee lu edɛm bee lɛɛbeekɛɛ̄, bu mɛ sīdee na Jɛhova bee kwabaloo nu lokwa a dap doo gbɔ̄mɛɛ ye ekɛɛrɛ a? (Matiu 25:34)

7 Bari bee kɔ nɛ tua pya nɛɛ a bee dɛm nu alu ye ekɛɛrɛ wa kumaloo. Ba ebee “[mana] sa yii loo, sa mma bu nyɔuwe, sa ye su seea kɛɛ̄ . . . ; sa ɛrɛ ekpo loo, . . . ɛrɛgeba nu a tɔɔ̄ dum” a nyɔɔ kɛnɛkɛ̄. (Jɛn 1:28) Sɔ̄ Adam le Iv bee lɛɛbeekɛɛ̄ sa doo kɔ pɔrɔ a yii yɛɛ miɔŋɔ nɛɛ, naa bee lu egbee ekɛɛrɛ Jɛhova. A bee kwabaloo sīdee esikɛ̄ doo nu alu lo ekɛɛrɛ gbɔ̄mɛɛ. Aba lo sɔ̄, a bee biaɛfii lo ewu ziī Buɛ̄-mɛnɛ sere li bunyɔɔ lo edoo gbɔ̄mɛɛ ye ekɛɛrɛ a ɛrɛ kumaloo miɔŋɔ nɛɛ le kɛnɛkɛ̄. (Buū Matiu 25:34.) Taɛ sɔ̄ a bɔloo, a bee yere ye tua Nwiīnɛɛdam nua a kɛnɛkɛ̄ kɔ a tɔgɛ pya nɛɛ nu akiiloo lo Buɛ̄-mɛnɛ le lo esu ye dum i aŋana lɛɛ kɛ̄bah pɔrɔ le luh. Lɛɛ alu elɛɛ Jizɔs kɛ̄ bu luh kuma bunyɔɔ kɔ a bɛɛ doodoo Mɛnɛ loo Buɛ̄-mɛnɛ Bari. Mɛ a ɛrɛ pya dɔɔ̄na nu i dap ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ akiiloo ekɛɛrɛ Bari.

Naa kɛɛrɛ sɔ̄ dɛ̄dɛɛ̄ nu a le dum li bunyɔɔ le nyɔɔ kɛnɛkɛ̄ egbaaloo ziī sa tɔɔ̄ kɛɛ̄ Bɛbɛɛ Jɛhova! (Ɛp 8 barakpaɛ̄)

8. (a) Ena alu ekobee ue Baibol a? (b) Dookɛ̄ alu ebaatɛ̄ bu kpa Pya Ɛfɛsɔs 1:8-11 doo, ena alu taɛ ekɛɛrɛ Jɛhova ɛrɛ a? (Ɛp foto a le nyɔɔ eko.)

8 Taɛ ekobee ue Baibol na lo eleere ue bee Jɛhova sɔ̄ edoo gbɔ̄mɛɛ ye ekɛɛrɛ a ɛrɛ loo kɛnɛkɛ̄ tɛ̄maloo Bɛbɛɛ Kraist. Naale edap lu enyaana ekɛɛrɛ Jɛhova. A bee yira yii kɔ dɛ̄dɛɛ̄ nu gaa le dooa dookɛ̄ a gbī doo. (Ais 46:10, 11, ftn [NWT]; Hib 6:17, 18) Sɔ̄ sɔ̄ aa kiisī, elu ekwa kɛnɛkɛ̄ nua paradais kɛ̄ miɔŋɔ Adam a mmana gaa le “tɔɔ̄ dum ina dee a naatah!” (Yɔɔ 22:26) Eenyɔɔ wo, Jɛhova ɛrɛnage pya dɔɔ̄na nu lo edoo gbɔ̄mɛɛ. Taɛ nu alu ye gbɛnɛ ekɛɛrɛ na lo edoo kɔ pya nu a bee dɛm a le bunyɔɔ le kɛnɛkɛ̄ a gbaaloo ziī. Lo sɔ̄ dɛ̄dɛɛ̄ pya a tɔɔ̄dum esu loo wa ye sere kɛɛ̄ doodoo Nɛɛ A Wa Bɛɛ. (Buū Pya Ɛfɛsɔs 1:8-11.) Naa lu a nyɛŋialoo kɛ̄ Jɛhova gaa doo gbɔ̄mɛɛ ye ekɛɛrɛ doo ni?

SU SƆ̄ KƐƐRƐ NU AKIILOO O DEESĪ

9. Tɛ̄maloo ebuū Baibol, i dap muɛ nu a esira li deesī doodoo wa?

9 Naa kɛɛrɛ nu akiiloo mɔmanudɛɛ̄ Jɛhova bee kɔ li bu gɔh Idɛn, dookɛ̄ a bee lu e’ɛm doo bu Jɛnɛsis 3:15. b A kɔ nu akiiloo pya siranu lo e’mmɛɛ ye ekɛɛrɛ. Kerewo, pya siranu ama edooa gbɔ̄mɛɛ sɔ̄ boo boo zua etɛ̄na. Pya lo siranu ama kiinage loo pya mana-mana Abreham a tɛɛ̄ inaloo mɛmɛa Kraist. (Jɛn 22:15-18) Lɛɛ alu edam tɛ̄ kpɔŋtɔ Jizɔs bu zua 33 C.E. dookɛ̄ a bee lu ekɔ doo. (Doonu 3:13-15) Kpɛdumɛ gah loo lo mɔmanudɛɛ̄ lo a le zaga ekobee Setan biikɛ̄ lege nu a eeloo 1,000 zua li deesī aā lo sɔ̄. (Mum 20:7-10) E Baibol muūna gbɛnɛ-edo nu a gaa le sira sɔ̄ baaloo a le yɛɛ lo pɔrɔ nyɔuwe Setan gaa bɛɛ ama le bɔŋanaloo Jɛhova e’ina kuma.

10. (a) Pya amunu siranu lo edooa li deesī na a gaa le esira sɔ̄ sɔ̄ naa binia a? (b) Bu mɛ sīdee na i dap kpɛ̄naloo i beenyiɛ le i ekɛɛrɛ a? (Ɛp ue a le kɛɛ̄.)

10 Naa kɛɛrɛ nu akiiloo pya siranu lo enyɔŋɛ kɛnɛkɛ̄ ama bu sīdee a tɔɔ̄dɔ nu lo Baibol bee kɔ sere kɛ̄. Tuatua, pya edonyɔɔ ekɔ “efɛɛloo le kpɔā” elea. (1 Tɛs 5:2, 3) Bu “bugere,” gbɛnɛ etɛɛrɛloo ebɔātɛ̄ sɔ̄ pya bɛbɛɛ ebebe loo dɛ̄dɛɛ̄ ekwɔ sīdee taāŋabah. (Mum 17:16) Sɔ̄ pya lo ba ama etɛ̄na elu emuɛ edoba “Nwiīnɛɛ a gaa lu bu biira bunyɔɔ gbaāloo ekpo le gbɛnɛ nyɛŋia.” (Mat 24:30) Jizɔs ebiaɛ pya miɔŋɔ nɛɛ sa sere kee yɛɛ pee tɔ le naana pee. (Mat 25:31-33, 46) Kerewo, Setan naale ebɔba baloo ye sa tɔɔ̄ ziī dɔ wee ɛp. Nyɔɔ baaloo a ye le bu, a gaa le doo kɔ pya edonyɔɔ lo Baibol kure Gɔg loo buɛ̄ Magɔg a gbaaloo ziī sa be pya a gaa taāŋabah Jɛhova bu kaka sīdee. (Ezek 38:2, 10, 11) Ɛrɛ kɛ̄ e’ina alu esu Pya Nɛɛ Kraist alu etɔ̄ nɔɔ̄ bee kuma bunyɔɔ lokwa ba gbaaloo gbo-nɔ̄ Kraist li bunyɔɔ sa be nɔ Amagidɔn, lo alu kpɛdumɛ gah loo gbɛnɛ etɛɛrɛloo. c (Mat 24:31; Mum 16:14, 16) Lo sɔ̄, Bɛbɛɛ Kraist Loo Baɛ Boo Le Lop Tup Zua ebɔātɛ̄.—Mum 20:6.

O agɛrɛbah tɔɔ̄ waɛloo Jɛhova doodoo wa sɔ̄ o nɔ nu a ye kiiloo bu gbɛnɛ-edo biliɔn zua? (Ɛp 11 barakpaɛ̄)

11. Ena dee lo etɔɔ̄ dum anaatah kura nɛ olo a? (Ɛpnage foto.)

11 Nyaawo, naa kɛɛrɛ nu esikɛ̄ sira sɔ̄ lo Baɛ Boo Le Lop Tup Zua e’ina kuma. Baibol kɔ Nɛɛ Dɛm Nu esua “sɔ̄ a naa tah [i] yere [bu] . . . ekɛɛrɛ.” (Eklis 3:11) Naa kɛɛrɛ nu lo ama ekura a nɛ le gbanialoo o ɛrɛ kumaloo Jɛhova. Kpa a kura Draw Close to Jehovah, 319 naɛsī baatɛ̄ lo ama kpeeloo kaāna tɛ̄maloo ekɔ: “Sɔ̄ i tɔɔ̄ dum bu nu a eeloo o’oo tup zua, baɛ boo le lop tup zua, miliɔn zua, biliɔn zua, i suā loo Jɛhova kaāna eekɛ̄ i doo anyaawo. Mɛ i muɛ kɔ a ɛrɛnage gbɛnɛ-edo lele nu a le lo i dap nɔ. . . . Dum a naatah aara gbɛnɛ-edo leelee le keekee lele nu lo ii dap kɛɛrɛ, e ziī gbɛnɛ biī i ɛrɛ aāloo na kɔ edoo kɔ i wee agɛrɛbah tɔɔ̄ waɛloo Jɛhova.” Kerewo, lo i kiisī lo enɔ Muɛ̄ Ue Bari anyaawo, ena i dap gbī muɛ a?

ƐP TAƐ BUNYƆƆ

12. Bu mɛ sīdee na i dap ɛp taɛ bunyɔɔ a? Naa nɛ edoba.

12 Muɛ̄ Ue Bari doo kɔ i muɛ dua kɛ̄ Jɛhova tɔɔ̄ li “mm nyɔɔ” mɛa doo. (Ais 33:5) Baibol muuna lele nu akiiloo Jɛhova le ye bɔŋanaloo a le bunyɔɔ. (Ais 6:1-4; Dan 7:9, 10; Mum 4:1-6) Bu edoba, i dap buū nu akiiloo pya nyɛŋia nu Ezekiel bee muɛ sɔ̄ “bunyɔɔ bee kpaā, e [a] bee muɛ mɔma-nu-dɛɛ̄ . . . lo Bari.”—Ezek 1:1.

13. Ena a a nia a le loo tam Jizɔs gaa si li bunyɔɔ dookɛ̄ Pya Hibru 4:14-16 baatɛ̄ doo a?

13 Naa kɛɛrɛnage nu akiiloo tam Jizɔs gaa si li bunyɔɔ dodoo Mɛnɛ a gaa bɛɛ le Gbɛnɛ Nɛɛ Tɛsī Ewɔp a ɛrɛ toesaɛ̄. Tɛ̄maloo Jizɔs i dap “su e’aga beenyiɛ lu ina loo kasi ewonu” lo Bari, bu yere kara sa ye bara toesaɛ̄ “sɔ̄ nu e bee i loo.” (Buū Pya Hibru 4:14-16.) Doraa ii le elɛɛbaloo kɔ ziī biradee a tɛɛ̄ sa ii kɛɛrɛbu loo nu Jɛhova le Jizɔs aa i doo nɛ aā li bunyɔɔ. Wereloo ba i ɛrɛ loo a tɔa i loo kaāna sa i zū kɔ i bɛa miā bu i taāŋabah Jɛhova.—2 Kɔr 5:14, 15.

Naa kɛɛrɛ dua ɛɛbu o ɛrɛ bu aā nyɔuwe, lo esuā kɔ o bee yerebah nɛ pya dɔɔ̄na kɔ ba alu Pya Ekeebee Jɛhova sa nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs doo a! (Ɛp 14 barakpaɛ)

14. Ziī e a lee gbɛnɛ na i dap doo lo etɔgɛ nia loo Jɛhova le Jizɔs a? (Ɛpnage foto.)

14 Ziī sīdee a lee eera i dap tɔgɛ nia loo nu Bari le ye Nwiīnɛɛdam edoora i nɛ na epiiga sa doo kɔ pya dɔɔ̄na alu Pya Ekeebee Jɛhova sa nyɔɔnɛ dumɛ Kraist. (Mat 28:19, 20) Nu nɛɛ lɛɛratam Pɔɔl bee doolo lo etɔgɛ nia loo Bari le Kraist. A bee suā kɔ Jɛhova “gbī kɔ dɛ̄dɛɛ̄ nɛɛ a ɛrɛ kpɔā sa lu loo suānu kaka.” (1 Tim 2:3, 4) A bee si tam sa piiga bu ye tam zue ue lo eyerebah nɛ pya nɛɛ kuma kɛ̄ a dap doo lokwa “bu dɛ̄dɛɛ̄ sī dee [a dap] kpɔā pio nɛɛ.”—1 Kɔr 9:22, 23.

ƐRƐ ƐƐBU BU GBĪTƐ̄ PYA NU A LE BU MUƐ̄ UE BARI

15. Dookɛ̄ kpa Le-yɔɔ 1:2 kɔ doo, ena edoo kɔ i ɛrɛ ɛɛbu a?

15 Bu sīdee a bɔloo, nɛɛ uɛ le-yɔɔ bee baatɛ̄ nɛɛ a ɛrɛ ɛɛbu, sa kiisī leere nua nɛɛ a ɛrɛ “ɛɛbu . . . bu lok Jɛhova” sa “sere ye ekɛɛrɛ edɛɛ̄ le pie” bu lo Lok. (Yɔɔ 1:1-3; ftn [NWT]) Ziī nɛɛ a wee tap Baibol a kura Rotherham bee baatɛ̄ kɔ nɛɛ “a ɛrɛ kaāna ɛɛbu bu pya leredee a aabah Bari tɛ̄maloo egbī aābu Baibol, ye nɔ, sa ye ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ bu nyɔɔ nyɔɔ sɔ̄,” bu ye kpa a kura Studies in the Psalms. A bee kɔ gbaāloo kɔ nɛɛ a gaa buū Baibol a “su kɔ a peeree nu ɛrɛgeba dee a naa dābeeloo suānu Baibol leere.” O dap ɛrɛ ɛɛbu bu nɔnɔ Baibol tɛ̄maloo enɔ dɛ̄dɛɛ̄ ye suānu sa muɛ kɛ̄ a gbaaloo ziī doo. Naa ɛp kɛ̄ alu nu ɛɛbu lo egbītɛ̄ dɛ̄dɛɛ̄ suānu a le bu Muɛ̄ Ue Bari doo a!

16. Ena i kɔnia bu lo ekobee ue enyɔɔnɛ a?

16 Pya kaka ue a kpeloo lo Jɛhova i tɔgɛ tɛ̄maloo ye Muɛ̄ Ue naa lu nu ii le edap dābeeloo. Bu lo ekobee ue enyɔɔnɛ, i nɔ nu akiiloo ziī kaka ue a toga lo a le gbɛnɛ tɔkaɛ Jɛhova bu edɔɔ̄, lo Pɔɔl bee baatɛ̄ bu kpa a bee ɛm ma Pya Nɛɛ Kraist a le Hibru. Doolo gbītɛ̄ ekobee ue ama a nɛ kaāna ɛɛbu.

YƆƆ 94 Tɔgɛ Nia Loo Muɛ̄ Ue Bari

a Nɔnɔ Baibol dap i kpeloo, i dɔbiī nɛ bu dɛ̄dɛɛ̄ i tɔɔ̄dum, e a dapnage doo kɔ i tɔɔ̄ waɛloo i Tɛ a le li bunyɔɔ. Bu ekobee ue ama, i nɔ kɛ̄ i dap gbītɛ̄ kɛ̄ Muɛ̄ Ue Bari ‘bɛɛa bu, nyɔɔ, sa toga doo.’

b Ɛp ekobee ue a kura “Ziī Mɔmanudɛɛ̄ A Dee Kere Lo A A Ɛrɛ Pah Nyɔɔ” a le bu Tɔ Baɛloo Ɛrɛba Enɔɔ̄ 2022.

c Lo ekpɛ̄naloo baɛ pya siranu lo enyɔŋɛ nyɔuwe li deesī, buū kpa a kura God’s Kingdom Rules! 230 naɛsī.