Skip to content

Gaˇ kawˆ uˬ dzah deuˬ maˬ bi mawˇ laˇ˗eu

Dzaw˗eu gaˇ kawˆ 45

Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ uˬ duˬ ya tahˬ gaˇ aˇ poeˬ taˬ baw

Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ uˬ duˬ ya tahˬ gaˇ aˇ poeˬ taˬ baw

‘Mˬ, miˇ, beh˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗awˬ.’—Pah mehˬ˗eu 14:7.

Dawˬ caˇ 93 Nga maꞈ˗euˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ laꞈ

Kawˆ shawˆ a

1. Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ tiˬ gʼaˬ aˬ jeˬ ngehˬ˗euˬ nga? Teu naˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi gʼeh laˇ˗eu nga?

 Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ tiˬ gʼaˬ nawˇ jawˇ gaˇ dawˬ ngehˬ cawˬ le naˇ, nawˇ naˇ haˬ ma loˇ? Nymˬ˗mˇ iˬ nah mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ ‘miˇ kʼahˬ tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca dawˬ tawˆ luꞈ’ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ luꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ ngehˬ˗eu nga? Aˬ yawꞈ ‘Miˬyehˇ˗ahˇ taˬ huiˬ taˬ mahˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ huiˬ dui mahˇ dui dui gaˇ ja ceuˬ˗awˬ. Mˬ, miˇ, beh˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗awˬ’ lehˇ ehˇ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 14:6, 7) Yeˬhawˇbaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ neh uˬ duˬ tahˬ˗eu geuˇ˗eu, maˇ maˇ ni gʼeh˗eu Miˬyehˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ pyeuꞈ˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za˗eu guiˬ lahˬ huiˬ dui dui miˇ˗a.

2. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma heu naˇ aˬ jeˬ nga? (“ Yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗euˬ maˬ ngeuˇ˗eu nga?” lehˇ ehˇ˗eu oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ haw.)

2 Yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma heu naˇ, aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ dzawˇ nehˬ taˬ˗euˬ jeˬ aˬ gaˇ poˆ˗iˇ nya˗eu nga? Yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma heu naˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ maˇ maˇ ni nymˇ tsoˆ taˬ˗euˬ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼoe˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ Miˬyehˇ nui ma tsaˬ˗eu jeˬ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu Yeˬhawˇbaˬ neh lehˬ hmˬ nehˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ boꞈ nehˬ˗euˬ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ ja shaw nehˬ taˬ˗euˬ meh. b

3-4. Pawˇluˆ Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh kʼahˬ lahˇ˗eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ nga?

3 Pawˇluˆ aˬ jeˬ miˇ neh Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ sahˬ boꞈ boꞈ nehˬ˗euˬ nga? Aˬ jeˬ miˇ neh pyeuꞈ nya˗eu gaˇ kawˆ nyiˬ kawˆ jaˆ gaˇ duˇ˗eu meh. Dahˬ beh˗eu kawˆ naˇ, aˬ yawꞈ Ka li zaˬ teu deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ mawꞈ˗eu miˇ neh meh. Aˬ yawꞈ maꞈ myaˬ tiˬ paˆ Yuˇdaˆ zahˇ tawˬ˗eu nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ huiˬ laˇ˗euˬ meh. Yuˇdaˆ˗euˬ zahˇ aˬ yuiꞈ deuˬ Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ cehꞈ lehꞈ ka niˇ gʼa˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ yawꞈ maꞈ uˬ duˬ tahˬ˗eu gʼaˇ duˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ maˬ jaˆ˗eu uˬ taꞈ, jeˬ zaˬ lawˇ˗eu lawˇ duˬ jiˇ maˬ jaˆ˗a, Piˇ ma jiˇ maˬ jawˇ˗eu miˇ neh meh. Teu miˇ neh Ka li zaˬ teu deuˬ nui ma gʼaˬ baˬ laˇ nya˗awˇ, nui jah teˬ˗iˇ nya˗eu meh. (Heˬbyehˇ 2:1; 3:12, 14) Tiˬ gʼaˬ na˗aˬ Yuˇdaˆ˗euˬ zahˇ˗ahˇ gʼoꞈ kʼoꞈ iˇ˗eu lehˇ shaˇ noeˬ˗eu deuˬ jiˇ jawˇ˗eu meh.

4 Nyiˬ kawˆ aˬ yawꞈ kawˆ naˇ, Pawˇluˆ Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ mehˬ jeˬ mehˬ kawˆ yaw shuiꞈ maˬ ngeuˇ naˇ “dzaˇ yaw gʼahˇ”˗ahˇ duˇ˗eu Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ naꞈ suiˇ ni gʼeh˗eu mehˬ jeˬ mehˬ kawˆ˗ahˇ gʼoˆ shaw ni maˬ leh jeh nga lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Heˬbyehˇ 5:11-14) Tiˬ gʼaˬ na˗aˬ, Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗euˬ mehˬ nah caw teh luꞈ gaˇ duˇ˗a siˬ. Pawˇluˆ Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗ahˇ gʼoe˗awˇ lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ heu naˇ, iˬ baˇ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ maˬ ciˬ shawˇ nehˬ nya˗a lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗ahˇ “maˬ zmˬ ni bi jaˆ˗euˬ meh.” Kʼoeˇ naˇ Pawˇluˆ Ka li zaˬ teu deuˬ˗ahˇ naꞈ suiˇ ni gʼeh˗eu gaˇ kawˆ mehˬ nehˬ˗euˬ meh. Pawˇluˆ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Yeˬsuˇ˗euˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ baˬ da neh pyeuꞈ laˇ nya˗eu “muiˬ dzehˬ˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ”˗ahˇ noeˬ mawˇ lehˇ laˆ noeˬ nehˬ˗euˬ meh. Teu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “Miˬyehˇ jawˇ paw bi peh dzehˬ laˇ” ni caw ba nehˬ nya˗eu meh.—Heˬbyehˇ 7:18, 19.

5. Aˬ dui Heˬbyehˇ˗euˬ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya gʼoˆ shaw˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh?

5 Pawˇluˆ Heˬbyehˇ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ Ka li zaˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ Yuˇdaˆ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ naˆ maˬ tseˇ aˬ jeˬ miˇ neh dzehˬ˗eu lehˇ ja sawˇ nehˬ˗euˬ meh. Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗ahˇ gʼoe˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ naˇ “aˬ kaˇ pyeuꞈ laˇ˗eu gaˇ kawˆ˗euˬ aˇ baˇ naˇ shmˇ loˆ ni tehꞈ meh. Maˇ maˇ ni gʼeh˗eu jeˬ˗aˬ, Ka li meh.” (Gawˇlawˇsehˇ 2:17) Aˇ baˇ naˇ shmˇ heu naˇ maˇ maˇ ni gʼeh˗eu aˇ baˇ kʼoeˇ˗euˬ mawˇ kawˇ tehꞈ meh. Teu loꞈ˗ehˇ duˇ ni gaˇ hu˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ heu naˇ, maˇ maˇ ni gʼeh˗eu Ka li zaˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗euˬ aˇ baˇ naˇ shmˇ pyeuꞈ˗eu tehꞈ meh. Aˬ dui Miˬyehˇ nui ma tsaˬ˗eu jeˬ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ dui˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ˗eu lehˇ lehˬ hmˬ nehˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ya gʼoˆ shaw˗eu meh. Aˬ dui Heˬbyehˇ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ “aˇ baˇ naˇ shmˇ” (gaˇ hu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ) hawˇ˗eu “maˇ maˇ ni gʼeh˗eu” jeˬ (Ka li zaˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ) heu nyiˬ jeˬ˗ahˇ sheu cehˆ haw ma. Heu loꞈ˗ehˇ sheu cehˆ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ gʼoˆ shaw dzehˬ laˇ ni hawˇ˗eu gaˇ kawˆ teu aˬ dui nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ taꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh.

Sehˬ gʼawˆ

6. Sehˬ gʼawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ zmˬ˗eu nga?

6 Gaˇ hu˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ. Pawˇluˆ B.C. 1512-ahˇ Moˇseˬ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ tsoˆ˗euˬ sehˬ gʼawˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. (“Gaˇ hu˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu Ka li zaˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ” lehˇ ehˇ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ haw.) Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ kʼaˇ pawˇ˗iˇ ngeh sehˬ gʼawˆ byaˆ˗awˇ tsoˆ paˇ˗iˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ sheˬ gʼawˆ teu˗ahˇ 500 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni zmˬ keuˆ laꞈ ngeh Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ˗euˬ meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 25:8, 9; Bawˇtsahˬ 9:22) “Sehˬ gʼawˆ” mehˬ shi, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ uiˬ laˇ˗awˇ uˬ duˬ tahˬ duˬ pyeuꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ teu gaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗iˇ˗awˇ, lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ damˬ˗iˇ˗eu meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 29:43-46) Sehˬ gʼawˆ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh Ka li zaˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ nehˬ taˬ˗euˬ muiˬ dzehˬ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ baˇ baˇ mawˇ nehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

7. Yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma aˬ geu ngeh dahˬ beh˗euˬ nga?

7 Ka li zaˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ. Gaˇ hu˗euˬ sehˬ gʼawˆ heu naˇ “mˬ kʼoeˇ taˆ mˇ luꞈ˗eu jeˬ˗euˬ naˇ shmˇ aˇ baˇ” hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma baˇ mawˇ nehˬ˗eu aˇ baˇ pyeuꞈ˗eu meh. Pawˇluˆ ‘sehˬ gʼawˆ heu˗aˬ, nymˬ˗mˇ saˇ ka˗euˬ aˇ baˇ pyeuꞈ˗eu meh’ lehˇ ehˇ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 8:5; 9:9, YB18) Teu miˇ neh Pawˇluˆ Yuˇdaˆ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ sahˬ boꞈ boꞈ nehˬ ngeh yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma jaˆ luꞈ˗eu meh. Yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma heu naˇ A.D. 29-ahˇ jaˆ dahˬ beh laˇ˗euˬ meh. Teu kʼoꞈ naˇ Yeˬsuˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ uˬ taꞈ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh bi tseˇ doˆ˗awˇ, yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ ‘Piˇ ma yaw huiˬ gʼaˬ’ geuꞈ˗awˇ mˇ dahˬ beh˗euˬ kʼoꞈ pyeuꞈ meh. cHeˬbyehˇ 4:14; Gʼaˬkʼehˇ 10:37, 38.

Piˇ ma yaw huiˬ

8-9. Heˬbyehˇ 7:23-27-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ piˇ ma yaw huiˬ deuˬ hawˇ˗eu Piˇ ma yaw huiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ aˬ joˆ˗ehˇ beu gaˇ˗eu nga?

8 Gaˇ hu˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ. Piˇ ma yaw huiˬ deuˬ naˇ Miˬyehˇ˗euˬ mehˬ shi zaˬ lahˇ deuˬ˗euˬ dah zaˇ mˇ dah nehˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ meh. Piˇ ma yaw huiˬ dahˬ beh˗eu gʼaˬ naˇ Aˬloˬ pyeuꞈ meh. Sehˬ gʼawˆ a nehˬ ngeh aˬ yawꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh tseˇ˗euˬ meh. Pawˇluˆ “Piˇ ma kʼoeˇ deuˬ˗aˬ, gʼawˬ mya gʼaˬ jawˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ ziˇ dehꞈ jiˇ˗euˬ baw˗eu miˇ neh, tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ gʼawˬ myahˇ ni maˬ mˇ daˆ leꞈ nya˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. d (Heˬbyehˇ 7:23-27-ahˇ gui.) Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ piˇ ma yaw huiˬ deuˬ naˇ maˬ byah kuˆ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha˗euˬ iˬ baˇ gʼaˇ duˬ ya lawˇ ya shehˇ˗eu meh. Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ piˇ ma yaw huiˬ deuˬ, Piˇ ma yaw huiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ dui dui˗eu meh.

9 Ka li zaˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ. Aˬ dui˗euˬ Yeˬsuˇ˗aˬ, “tsawˇ haˬ zaˬ neh tsoˆ˗euˬ sehˬ gʼawˆ maˬ ngeuˇ˗eu, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ neh tsoˆ˗euˬ maˇ maˇ ni gʼeh˗eu sehˬ gʼawˆ laꞈ kʼoeˇ . . . gaˇ mˇ˗eu Piˇ ma yaw huiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu meh.” (Heˬbyehˇ 8:1, 2) Pawˇluˆ “Yeˬsuˇ˗aˬ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ piˇ ma geuꞈ˗awˇ mˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ yawˬ gʼaˬ yawˬ ya mˇ daˆ leꞈ˗eu maˬ baw˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Pawˇluˆ Yeˬsuˇ˗aˬ, “yaw muiˬ yaw shawˇ meh. Ehˇ kʼaˇ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ za˗eu uˬ taꞈ, iˬ baˇ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ ahˇ˗a” “Piˇ ma yaw huiˬ nui deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maˬ duˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ loꞈ˗ehˇ yawˬ nah na luꞈ yawˬ ha˗euˬ iˬ baˇ gʼaˇ duˬ jeˬ hu lawˇ gʼaˬ shehˇ gʼaˬ ngeh, aˬ cawˬ˗euˬ iˬ baˇ gʼaˇ duˬ ya lawˇ ya shehˇ˗eu heu deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ mˇ˗eu maˬ loˬ˗a” lehˇ jiˇ ehˇ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ aˬ dui lawˇ duˬ hawˇ˗eu lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ gaˇ hu˗euˬ Yuˇdaˆ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu Ka li zaˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ beu gaˇ˗eu nga lehˇ haw ma.

Lawˇ duˬ hawˇ˗eu lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ

10. Guiˬ shuiˇ neh jahˇ˗euˬ lawˇ duˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ teu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga?

10 Gaˇ hu˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ. Guiˬ shuiˇ neh jahˇ˗euˬ lawˇ duˬ sehˬ gʼawˆ gʼoˆ kʼehˬ˗euˬ mehˬ shi jaˆ˗eu meh. Lawˇ duˬ heu kʼoeˇ taˆ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jeˬ zaˬ lawˇ nehˬ˗eu meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 27:1, 2; 40:29) Ehˇ kʼawꞈ lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ heu deuˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ iˬ baˇ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ maˬ pyehˬ nehˬ nya˗a. (Heˬbyehˇ 10:1-4) Sehˬ gʼawˆ laꞈ kʼoeˇ maˬ tsehˆ leˇ ni jeˬ zaˬ lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ heu naˇ, tiˬ poˆ tehꞈ˗ehˇ lawˇ˗euˬ kʼawꞈ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ ka kʼoꞈ tsehˆ tsehˆ nya˗eu lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ baˇ baˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

11. Yeˬsuˇ lawˇ duˬ kʼoeˇ taˆ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼawˇ mawˇ lawˇ˗euˬ teu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? (Heˬbyehˇ 10:5-7, 10)

11 Ka li zaˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ. Yeˬsuˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ bi oe˗euˬ heu naˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ bi ka kʼoꞈ le˗eu gʼaˇ duˬ bi kamˇ shiˇ le˗euˬ lehˇ siˬ nya˗eu meh. (Maꞈtehˬ 20:28) Teu miˇ neh Yeˬsuˇ iˇ cuꞈ shawˇ ngeh aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ ma lehˇ mˇ mawˇ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. (Yoˇhaˬ 6:38; Gaˬlaˬtiˆ 1:4) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼawˇ mawˇ yaw jeˬ ma jeˬ˗euˬ lawˇ duˬ kʼoeˇ taˆ lawˇ˗euˬ heu naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ ziˇ bi lawˇ˗eu gʼaˇ duˬ “Miˬyehˇ bi mˇ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ” ehˇ keuˆ mawꞈ˗eu meh. Yeˬsuˇ˗euˬ dehꞈ ziˇ “tiˬ poˆ lawˇ nehˬ˗euˬ tehꞈ kʼawꞈ [YB18]” aˬ yawꞈ˗ahˇ jah˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗euˬ tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗euˬ iˬ baˇ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ dehˬ kaˬ nehˬ jiˇ nya˗eu meh. (Heˬbyehˇ 10:5-7, 10-ahˇ gui.) Nymˬ˗mˇ aˬ dui sehˬ gʼawˆ laꞈ kʼoeˇ jaˆ˗eu myawˬ deuˬ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga lehˇ haw ma.

Muiˬ˗eu shawˇ˗eu Jawˇ duˬ hawˇ˗eu Muiˬ dui Shawˇ dui dui˗eu Jawˇ duˬ

12. Sehˬ gʼawˆ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ kuˆ lawˆ˗ahˇ aˬ suˇ gʼaˬ le ahˇ nya˗eu nga?

12 Gaˇ hu˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ. Sehˬ gʼawˆ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ hawˇ˗eu Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ jaˆ˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗euˬ laꞈ kʼoeˇ duˇ leˇ˗eu jeˬ jaˆ˗eu meh. Teu laꞈ kʼoeˇ “muiˬ˗eu shawˇ˗eu jawˇ duˬ” hawˇ˗eu “muiˬ dui shawˇ dui dui˗eu jawˇ duˬ” lehˇ kuˆ lawˆ nyiˬ lawˆ jaˆ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ teu nyiˬ lawˆ˗euˬ yaw kaˬ˗ahˇ saˬ paˇ taw paˆ taˬ˗euˬ meh. (Heˬbyehˇ 9:2-5; Doˆ˗iˇ˗eu 26:31-33) Muiˬ˗eu shawˇ˗eu jawˇ duˬ laꞈ kʼoeˇ shuiˇ neh jahˇ taˬ˗euˬ tsiˇ kʼmˬ doꞈ taˬ duˬ jaˆ˗awˇ, tsiˇ yaw saw lawˇ˗eu lawˇ duˬ jaˆ˗eu uˬ taꞈ, kaˬ muˇ damˬ nehˬ duˬ hawˬ jeh jiˇ jaˆ˗eu meh. “Piˇ ma geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, tsiˇ lehꞈ nehˬ˗awˇ aˇ yaˬ biꞈ taˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ” tehꞈ˗ehˇ kuˆ lawˆ heu lawˆ˗ahˇ le uˇ˗awˇ gaˇ mˇ˗iˇ nya˗eu meh. (Bawˇtsahˬ 3:3, 7, 10) Muiˬ dui shawˇ dui dui˗eu jawˇ duˬ laꞈ kʼoeˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ teu gaˇ jawˇ˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu shuiˇ neh yawˬ taˬ˗euˬ dawˬ maˬ saˇ jaˇ bahˬ keuˆ jaˆ˗eu meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 25:21, 22) Piˇ ma yaw huiˬ deuˬ tehꞈ˗ehˇ yawˬ kʼoꞈ na luꞈ jahˇ˗eu iˬ baˇ pyehˬ˗eu aˇ nah˗ahˇ saˬ paˇ neh taw paˆ taˬ˗euˬ muiˬ dui shawˇ dui dui˗eu kuˆ lawˆ laꞈ kʼoeˇ le ahˇ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ kuˆ lawˆ teu laꞈ kʼoeˇ jeˬ zaˬ˗euˬ shiˬ yuˇ˗awˇ yawˬ ha˗euˬ iˬ baˇ gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu tiˬ jeuˬ jeuˬ lah ni˗euˬ iˬ baˇ pyehˬ˗eu gʼaˇ duˬ lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ ya jahˇ leˇ˗eu meh. (Uˬduˬtahˬ˗eu 16:2, 17) Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh kuˆ lawˆ heu nyiˬ lawˆ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu lehˇ pah mehˬ˗eu meh.—Heˬbyehˇ 9:6-8. e

13. Muiˬ˗eu shawˇ˗eu kuˆ lawˆ hawˇ˗eu muiˬ dui shawˇ dui dui˗eu kuˆ lawˆ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga?

13 Ka li zaˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ. Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh bi tseˇ doˆ˗euˬ 144,000 gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ muiˬ dui dui˗eu cawˬ cawˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ mˬ taˆ piˇ ma ya geuꞈ˗awˇ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ ya mˇ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 1:6; 14:1) Sehˬ gʼawˆ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu jawˇ duˬ heu naˇ, tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ lehˇ bi siˬ˗eu aˇ baˇ pyeuꞈ meh. (Loˇmaˆ 8:15-17) Muiˬ dui shawˇ dui dui˗eu jawˇ duˬ heu naˇ, mˬ kʼoeˇ taˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ jawˇ duˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu aˇ baˇ pyeuꞈ meh. Muiˬ˗eu shawˇ˗eu jawˇ duˬ hawˇ˗eu muiˬ dui shawˇ dui dui˗eu jawˇ duˬ yaw kaˬ taw paˆ taˬ˗euˬ “saˬ paˇ” heu naˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ byah kuꞈ˗eu shiˬ shaˬ jiˇ gʼawˇ mawˇ˗ahˇ bi siˬ˗eu aˇ baˇ pyeuꞈ meh. Yeˬsuˇ shiˬ shaˬ jiˇ˗euˬ gʼawˇ mawˇ pyeuꞈ luꞈ naˇ, aˬ yawꞈ mˬ kʼoeˇ taˆ le˗awˇ yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ piˇ ma yaw huiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ maˬ mˇ leˇ nya˗a. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ yawˬ ha˗euˬ gʼawˇ mawˇ ya lawˇ nehˬ˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu jeˬ teu naˇ, tseˇ doˆ taˬ˗euˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ mˬ taˆ le daˆ nya ni gaˇ ma pah dahˇ nehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ mˬ taˆ laꞈ sawˬ za˗eu gʼaˇ duˬ shiˬ shaˬ jiˇ gʼawˇ mawˇ ya damˬ nehˬ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 10:19, 20; 1 Gawˇliˬtu 15:50) Yeˬsuˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ gʼaˬ ngeh yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ˗euˬ muiˬ dui shawˇ dui dui˗eu kuˆ lawˆ˗ahˇ le ahˇ˗euˬ meh. Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh tseˇ doˆ taˬ˗euˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ jiˇ teu gaˇ le ahˇ˗eu meh.

14. Heˬbyehˇ 9:12, 24-26-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ neh lehˬ hmˬ nehˬ taˬ˗euˬ jeˬ aˬ jeˬ miˇ neh muiˬ dzehˬ˗eu nga?

14 Yeˬsuˇ˗euˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu piˇ ma˗euˬ gaˇ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ Miˬyehˇ nui ma tsaˬ˗eu jeˬ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ nya ni Yeˬhawˇbaˬ neh lehˬ hmˬ nehˬ taˬ˗euˬ jeˬ heu naˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ naˆ maˬ tseˇ dzehˬ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh. Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ piˇ ma yaw huiˬ deuˬ naˇ jeˬ zaˬ˗euˬ shiˬ yuˇ˗awˇ lawˇ˗eu shehˇ˗eu gʼaˇ duˬ muiˬ dui shawˇ dui dui˗eu kuˆ lawˆ laꞈ kʼoeˇ uˇ leˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ naˇ muiˬ dui shawˇ dui dui˗eu jawˇ duˬ pyeuꞈ˗eu “mˬ kʼoeˇ taˆ aˬ yawꞈ le uˇ˗awˇ” miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ dehꞈ ngeh˗euˬ byah kuꞈ˗eu gʼawˇ mawˇ Miˬyehˇ˗ahˇ a nehˬ leˇ˗euˬ meh. ‘Mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ gmˬ ni, aˬ yawꞈ˗euˬ gʼawˇ mawˇ lawˇ nehˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ, iˬ baˇ yuˇ dzeh le˗euˬ meh.’ (Heˬbyehˇ 9:12, 24-26-ahˇ gui.) Yeˬsuˇ˗euˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ baˬ da neh aˬ dui˗euˬ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ jiˇ˗euˬ meh. Noeˬ tmˬ˗eu jeˬ mˬ taˆ jaˆ˗eu deuˬ maˬ ehˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu deuˬ maˬ ehˇ, aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ nya meh lehˇ dzaw daˆ leꞈ ma.

Pu kaˬ

15. Sahˬ gʼawˆ˗euˬ pu kaˬ˗ahˇ gaˇ mˇ˗eu aˬ geu deuˬ nga?

15 Gaˇ hu˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ. Sehˬ gʼawˆ˗ahˇ kʼmˇ cehˇ uˇ lahˇ taˬ˗euˬ pu kaˬ tiˬ hmˬ jaˆ˗eu meh. Teu gaˇ piˇ ma deuˬ gaˇ mˇ˗eu meh. Pu kaˬ˗ahˇ lawˇ˗eu shehˇ˗eu gʼaˇ duˬ guiˬ shuiˇ lawˇ duˬ jaˆ˗awˇ, piˇ ma deuˬ gaˇ maˬ mˇ mi naˆ˗ehˇ aˬ kuiˇ aˬ laꞈ dzuiꞈ˗eu gʼaˇ duˬ guiˬ shuiˇ sehˇ byehˇ jiˇ jaˆ˗eu meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 30:17-20; 40:6-8) Ehˇ kʼawꞈ aˇ nah hawˇ tsoˆ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ laꞈ nyiˇ paw˗euˬ pu kaˬ jiˇ tsoˆ ahˇ˗euˬ miˇ neh, teu gaˇ piˇ ma maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ jiˇ Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ laˇ nya˗eu meh.

16. Yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ˗euˬ pu kaˬ˗ahˇ aˬ suˇ gʼaˬ mˇ˗eu nga? Laꞈ nyiˇ˗euˬ pu kaˬ˗ahˇ aˬ suˇ gʼaˬ mˇ˗eu nga?

16 Ka li zaˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ. Tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ mˬ kʼoeˇ taˆ piˇ ma˗euˬ gaˇ maˬ mˇ leˇ mi naˆ˗ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ lawˆ˗euˬ pu kaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗euˬ meh. Sehˬ gʼawˆ hawˇ˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ jaˆ˗eu huiˬ dui dui˗eu sehˇ byehˇ heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Ka li zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ mˇ jeˬ mˇ kawˆ paw maˬ ehˇ, nui jah paw maˬ ehˇ, aˬ myah luꞈ yaw muiˬ yaw shawˇ shawˇ lehˇ ya bi jaˆ meh lehˇ laˆ noeˬ nehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ caw ba˗eu ‘tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma’ deuˬ tawˇ neh, Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ aˬ geu gaˇ tahˬ˗eu nga? Gʼaˬ kʼehˇ Yoˇhaˬ aˬ yawꞈ maꞈ ‘Miˬyehˇ˗euˬ dzoeˬ dzaˬ nuiˇ mahˬ mehˬ shi yawꞈ˗awˇ, uˬ ciꞈ nah gʼahˇ maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ’ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma deuˬ yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ nyiˇ pu kaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 7:9, 13-15) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ bi tahˬ nehˬ laꞈ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ dui dui miˇ˗a.

Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ ya tahˬ˗eu muiˬ dui dui

17. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ lawˇ nehˬ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ˗eu nga?

17 Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ gʼaˇ duˬ gʼaˬ maˬ ehˇ, aˇ yamˬ maˬ ehˇ, pyuˇ shuiˇ maˬ ehˇ, lawˇ nehˬ˗eu muiˬ dui dui˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za taˬ˗euˬ meh. Pawˇluˆ neh Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˬ dui “aˬ myah luꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ ja ceuˬ˗eu lawˇ˗eu jeˬ lawˇ nehˬ kaˇ˗euˇ. Kʼoeˇ˗aˬ, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ ja ceuˬ˗eu lehˇ aˬ dui˗euˬ mehˬ luˬ˗ahˇ neh siˬ le˗euˬ aˇ siˬ” pyeuꞈ meh. (Heˬbyehˇ 13:15, YB18) Aˬ dui kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu heu neh aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ ya tahˬ˗eu guiˬ lahˬ huiˬ miˇ˗a lehˇ mˇ mawˇ nya meh.

18. Heˬbyehˇ 10:22-25-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ dui aˬ myah luꞈ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

18 Heˬbyehˇ 10:22-25-ahˇ gui. Pawˇluˆ neh Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ boꞈ nehˬ˗euˬ sahˬ boꞈ jiˇ leˇ dzaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ ngeh aˬ myah luꞈ ya mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu, tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu, mehˬ bawˬ˗ahˇ˗iˇ˗eu, ‘Sahˬpaˬ Miˬyehˇ yaˇ kʼaˬ daˇ le˗eu aˇ nah dawˬ peh peh le˗euˬ siˬ luꞈ mawˇ luꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gʼaˬ biꞈ tehˇ tehˬ˗eu’ heu deuˬ pyeuꞈ meh. Gaˇ kawˆ teu naˇ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh. Aˬ dui Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ nyiˬ poˆ byah ni “Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗awˬ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ gaˇ ya mawˇ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 19:10; 22:9) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw sahˇ paw˗euˬ huiˬ dui dui˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu naꞈ suiˇ ni gʼeh˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ taˬ˗awˇ, huiˬ dui dui˗eu Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ ya tahˬ gaˇ aˇ poeˬ taˬ baw luꞈ˗uˇ.

Dawˬ caˇ 88 Nawˬ˗euˬ gaˇ ma mehˬ nehˬ laꞈ

a Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ naꞈ suiˇ ni gʼeh˗eu mehˬ˗eu jeˬ tiˬ kawˆ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ heu pyeuꞈ meh. Uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma teu naˇ aˬ jeˬ nga? Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ Heˬbyehˇ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ yaw duˬ yaw tsiˇ tsiˇ lehˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma. Heu kawˆ naˇ aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ ya tahˬ gaˇ guiˬ lahˬ huiˬ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh.

b Heˬbyehˇ˗euˬ sahˬ boꞈ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ nga lehˇ ya siˬ˗eu gʼaˇ duˬ jw.org gʼoeˇsaiˇ laꞈ kʼoeˇ Heˬbyehˇ˗euˬ sahˬ boꞈ aˇ dahˬ beh˗eu dawˬ lehˇ ehˇ˗eu biˬdiˬoˬ haw.

c Heˬbyehˇ˗euˬ sahˬ boꞈ heu naˇ Ka li zaˬ˗euˬ Gaˬliˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Yeˬsuˇ Piˇ ma yaw huiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ paˇ dmˬ tiˬ dmˬ pyeuꞈ˗eu tehꞈ meh.

d Jaˇliꞈ˗ahˇ ngehˬ keuˆ˗eu paˇ dmˬ tiˬ dmˬ˗ahˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma A.D. 70-ahˇ bi laˆ cawˆ ngeh Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ piˇ ma yaw huiˬ 84 gʼaˬ ehˇ gʼaˬ ni geuꞈ byah taˬ˗euˬ meh lehˇ ehˇ˗eu meh.

e Piˇ ma yaw huiˬ deuˬ neh Iˬ baˇ sha dzeh˗eu aˇ nah˗ahˇ mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw˗eu gʼaˇ duˬ jw.org gʼoeˇsaiˇ laꞈ kʼoeˇ sehˬ gʼawˆ lehˇ ehˇ˗eu biˬdiˬoˬ˗ahˇ haw. (Gaˬ laˬ pyuˇ dawˬ)

g 2010 kʼoꞈ, Shiꞈ siˬ ba la 15 nah˗ahˇ˗euˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ myaˆ pyawˬ 22 laꞈ kʼoeˇ “Muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ, yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗euˬ dawˬ tsuiꞈ˗ahˇ pah mehˬ˗eu jeˬ” lehˇ ehˇ˗eu oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ haw haw. (Aˬkaˬ paw maˬ jaˆ)