1. Nje ange̱l po̱ ńeno̱ kwala e, ne̱ni pe̱ nik’e mombweano̱ biso̱ e?

 KEKA te̱ dutea ná ange̱l ńe o kwalisane̱ wa, mo̱ o me̱nde̱ lambe̱ye̱ mo̱ toi e? O nin we̱nge̱, ange̱l ńe o kwalisane̱ “bekombo be̱se̱ na mbia na leme̱ na matumba.” Nje ni ange̱l ńeno̱ kwala e? “Bwa Loba bo̱ngo̱, lo bole pe̱ mo̱ edube . . . owe̱ nu nu weki mo̱ń na wase.” (Bbī. 14:6, 7) Yehova nde e mpo̱m ma Loba la mbale̱, ńena bato be̱se̱ bangame̱nno̱ jowe̱. E se̱ muńe̱nge̱ jeno̱ ná a boli biso̱ epolo o jowe̱ mo̱ o tempe̱l ao ńa mudī ninde̱ne̱ e!

2. Tempe̱l a mudī ńa Yehova ńe nde nje e? (Ombwa pe̱ edinge̱le̱ “ Nje tempe̱l a mudī e titino̱.”)

² Nje ye tempe̱l a mudī e, owe̱ni pe̱ di maso̱no̱ beteledi jombwea ni tempe̱l e? Tempe̱l a mudī e titi bolongi bo me̱ne̱ne̱ na miso̱. Ńe nde mambo me̱se̱ Yehova a te̱se̱no̱ ná di we̱le̱ jowe̱ mo̱ o mbadi a do̱lisanno̱, tongwea na jabea la diko̱ti la Yesu. Ńamuloloma Paulo a tele̱ye̱ ma mambo o leta lena a tiledino̱ kriste̱n ya Bonahebe̱r yena i ta i ja o Yudea o ebwe’a mbu yaboso. b

3-4. Nje e tute̱le̱ Paulo o tilea kriste̱n a Bonahebe̱r i ta o Yudea e, ne̱ni pe̱ ongwane̱no̱ babo̱ e?

³ Nje e tute̱le̱ Paulo o tilea kriste̱n yena i ta o Yudea e? A ta a be̱ne̱ njo̱m a mweńa iba. Ńaboso, a ta a pula jembe̱  babo̱. Jita labu di ta nde o ebas’a bajū obiana ba matimba kriste̱n. Yen ebe badiedi ba ebas’abu ya kwaṅ ba ta ba yo̱ye̱ babo̱. Ońola nje e? Ońolana yi kriste̱n i si ta i be̱ne̱ tempe̱l owe̱ni i mowe̱no̱, i si ta i be̱ne̱ diyo̱ o bola Loba mabea, to̱ prisi i maboleye̱ ońol’abu. Nika ńe̱se̱ e wusa bo̱bise̱ dube̱ la ba bokwedi ba Kristo. (Bon. 2:1; 3:12, 14) Yen ebe nik’e boli ná bō̱ bo̱nge̱le̱ ná ye bwam ná ba timbe o ebas’a bajū.

⁴ Ni londe̱ iba, Paulo a kiki ná yi kriste̱n i si ta i pula po̱ngo̱ miwe̱n o so̱ṅtane̱ belēdi ba njiba, a bele̱no̱ ná “da la mbale̱” lena di maso̱be̱ o Eyal’a Loba. (Bon. 5:11-14) Bō̱ babu ba ta ba dia ba mabupe̱ Mbend’a Mose. Nde Paulo a tele̱ye̱ ná mabea mena ma ta ma bolabe̱ owas’a Mbenda ma si ta ma be̱ne̱ ngińa o sangise̱ myobe ná bambam. Ońola nika, Mbenda “e wedi so̱ ngińa.” Nik’e tute̱le̱ Paulo o lee̱ babo̱ belēdi ba njiba bō̱. O̱nge̱le̱ pe̱ bonasango ao “dipita la bwam” di se̱medi o jabea la Yesu, lena di wusa jongwane̱ babo̱ na mbale̱ o sisea “be̱be̱ na Loba.”—Bon. 7:18, 19.

5. Njika belēdi be maso̱be̱ o kalat’a Bonahebe̱r jangame̱nno̱ so̱ṅtane̱ e, ońola nje pe̱ e?

⁵ Paulo a tele̱ye̱ bonasango ao ná jowe̱ la kriste̱n di petane̱ jowe̱ la bajū. Nje e ta e bolabe̱ owas’a Mbenda e ta nde “edinge̱ding’a lambo lena di ta jangame̱ne̱ po̱, nde di lambo mo̱me̱ne̱ le nde o Kristo.” (Kol. 2:17) Edinge̱dinge̱ ye nde bowan ba lambo, nde seto̱ di lambo mo̱me̱ne̱. Mulemlem pe̱, mbadi bajū ba tano̱ bowe̱ Loba kwaṅ, e ta nde edinge̱ding’a mbad’a jowe̱ ńa bwam ńena ni ta ńangame̱n po̱ ombusa ponda. Ye mweńa ná di so̱ṅtane̱ mambo me̱se̱ Yehova a te̱se̱no̱ ná myobe masu mi lakisabe̱, ná di we̱le̱ jowe̱ mo̱ o mbadi a do̱lisanno̱. Di kobisane̱ so̱ “edinge̱dinge̱” (mbadi Bajū ba tano̱ bowe̱ Loba) na “lambo mo̱me̱ne̱” (mbadi kriste̱n i mowe̱no̱ Loba), ka nje te̱ kalat’a Bonahebe̱r e matele̱ye̱no̱. Bola la nika di me̱nde̱ jongwane̱ biso̱ o bata so̱ṅtane̱ nje ye tempe̱l a mudī na ne̱ni e mombweano̱ biso̱.

6. Ne̱ni ba tano̱ ba bolane̱ muno̱ko̱ e?

⁶ Jowe̱ la bajū. Ekwal’a Paulo e ta nde e se̱mea o muno̱ko̱ mwena mu ta mu longabe̱ na Mose o mbu 1512 B.P.A.  (Ombwa ebambu “Jowe̱ la bajū—Jowe̱ la kriste̱n.”) Muno̱ko̱ mu ta nde ka bolongi ba ma mamano̱ bwena Bonaisrael ba tano̱ ba dangwane̱ wuma na wuma te̱. Ba bolane̱ mo̱ be̱be̱ na 500 ba mbu, nate̱na o ponda tempe̱l e longabe̱no̱ o Yerusalem. (Bbu. 25:8, 9; Mis. 9:22) “Muno̱ko̱ ma ndongame̱n” nde mu ta epolo Bonaisrael ba tano̱ ba ko̱to̱me̱ o jowe̱ Loba na bola pe̱ mo̱ mabea. (Bbu. 29:43-46) Nde muno̱ko̱ mu ta pe̱ eyemban a lambo le bonde̱ne̱ lena di ta jangame̱n po̱ ombusa ponda ońola kriste̱n.

7. Njika ponda tempe̱l a mudī e te̱se̱be̱no̱ e?

⁷ Jowe̱ la kriste̱n. Muno̱ko̱ mu ta nde “edinge̱dinge̱ na bowan ba mambo ma mo̱ń,” mu ta pe̱ nde eyemban a tempe̱l a mudī ninde̱ne̱ ńa Yehova. Paulo a kwali ná mu muno̱ko̱ “mwe nde edinge̱dinge̱ ońola pond’a tatan.” (Bon. 8:5; 9:9) Ponda a tiledino̱ kriste̱n a Bonahebe̱r, tempe̱l a mudī e ta e máte̱se̱be̱. Ni tempe̱l e te̱se̱be̱ nde o mbu 29 P.A. Mu mbu Yesu a dubisabe̱, o̱kisabe̱ na mudī musangi, na mo̱ a botea bolea ka “prisi ninde̱ne̱ ńasam” ńa Yehova o ni tempe̱l a mudī. c—Bon. 4:14; Bebolo 10:37, 38.

8-9. Bupisane̱ Bonahebe̱r 7:23-27, njika diwengisan dinde̱ne̱ le oteten a prisi inde̱ne̱ ya Israel na Prisi Ninde̱ne̱ ńasam, Yesu Kristo e?

⁸ Jowe̱ la bajū. Prisi ninde̱ne̱ nde e ta e te̱me̱ oboso ba Loba ońola tumba. Aron nde a ta prisi ninde̱ne̱ ńaboso ńa tumba la Israel, a te̱se̱be̱ pe̱ nde na Yehova o buńa ba tele̱ la muno̱ko̱. Nde jombwea prisi ya pond’a kwaṅ, Paulo a tele̱ye̱ ná: “Bane̱ ba ta prisi jita, ebanja kwedi e si ta ńese̱le̱ ná ba tingame̱ po̱ko̱po̱ko̱.” d (Langa Bonahebe̱r 7:23-27.) Kana yi prisi inde̱ne̱ i si tano̱ pe̱ to̱ ke̱nge̱nge̱, i ta yangame̱n bola mabea ońola babo̱me̱ne̱. Diwengisan dinde̱ne̱ le so̱ oteten a prisi inde̱ne̱ ya tumba la Israel na Prisi Ninde̱ne̱ ńasam, ńena ńe nde Yesu Kristo.

⁹ Jowe̱ la kriste̱n. Yesu Kristo, Pris’asu Ninde̱ne̱, e nde “muboleye̱ . . . muno̱ko̱ ma mbale̱ mwena [Yehova] a longino̱, seto̱ moto.” (Bon. 8:1, 2) Paulo a tele̱ye̱ ná “kana [Yesu] a tingamno̱ nate̱na o bwindea, a be̱n nde ebol’a prisi e si mabo̱.” A bati pe̱ ná Yesu a ‘si be̱n misan, a pandi etum na babobe,’ na ná a “titi eto̱m ka yine̱ prisi inde̱ne̱, o se̱le̱ bola mabea buńa te̱” ońola myobe ma mo̱me̱ne̱. Tatan jombweye diwengisan le oteten a miyo̱ na mabea ba tano̱ ba bolane̱ o jowe̱ la bajū, na ne̱ni mambo ma matombano̱ o jowe̱ la kriste̱n.

10. Nje mabea mena ma ta ma bolabe̱ omo̱ń a diyo̱ la musὸmba ma tano̱ ma lee̱ e?

¹⁰ Jowe̱ la bajū. O mùna ma muno̱ko̱, ba ta ba te̱se̱ diyo̱ la musὸmba, owe̱ni ba tano̱ ba dise̱ mabea ma byembe ońola Yehova. (Bbu. 27:1, 2; 40:29) Nde ma mabea ma si ta ma be̱ne̱ ngińa o bola ná myobe ma tumba mi sangisabe̱ ngedi po̱ ońola ye̱se̱. (Bon. 10:1-4) Mabea ma byembe mena ma ta ma bolabe̱ ponda na ponda te̱ o muno̱ko̱, ma ta nde ma lee̱ ná bato ba be̱n ńo̱ng’a jabea di mate̱se̱ babo̱ wonja na bobe ngedi po̱ ońola ye̱se̱.

11. Omo̱ń a njika diyo̱ Yesu a bolino̱ mo̱me̱ne̱ ka jabea e? (Bonahebe̱r 10:5-7, 10)

 ¹¹ Jowe̱ la kriste̱n. Yesu a ta a bia ná Yehova a lom nde mo̱ o wase ná a bole longe̱ lao ka diko̱ti ońola mbel’a moto. (Mat. 20:28) Ponda a dubisabe̱no̱, Yesu a lee̱ nde ná a ta a pula bola jemea la Yehova. (Yohane 6:38; Gal. 1:4) Yesu a boli mo̱me̱ne̱ ka jabea omo̱ń a diyo̱ lena di si ta di longabe̱ na bato, nde lena di ta nde “jemea” la Loba ná Mun’ao a bole longe̱ lao la mot’a benama nu ta ke̱nge̱nge̱ ka jabea. Yesu a boli longe̱ lao ka jabea “ngedi po̱ ońola ye̱se̱,” o sangise̱ ná bambam myobe ma nu na nu te̱ nu malee̱le̱ dube̱ lao na Kristo. (Langa Bonahebe̱r 10:5-7, 10.) Tatan jombweye beteledi ba teten a muno̱ko̱.

12. Nja nu ta nu be̱ne̱ bwam o jingea o tuṅ te̱ ńa muno̱ko̱ e?

¹² Jowe̱ la bajū. Muno̱ko̱ na tempe̱l yena i ta i longabe̱ o Yerusalem ombusa ponda ba ta ba be̱ne̱ mambo me bowan. Oteten abu, o ta o be̱ne̱ wum’a bosangi na wum’a bosangi bo peti, na ekeṅan yena e ta yaba yi tuṅ ibane̱. (Bon. 9:2-5; Bbu. 26:31-33) O wum’a bosangi o ta o be̱ne̱ ete̱se̱n etrukaṅ ya gol, diyo̱ la dise̱ la benumba, na tebed’a te̱se̱ la bewolo. Buka te̱ ba bena ba ta “bo̱kisabe̱ ka prisi” nde ba ta ba be̱ne̱ wonja o jingea o wum’a bosangi o bola ebol’abu. (Mis. 3:3, 7, 10) O wum’a bosangi bo peti o ta o be̱ne̱ elimb’a male ya gol la we̱ni Yehova a tano̱ a  kwalisane̱ prisi. (Bbu. 25:21, 22) Prisi ninde̱ne̱ buka te̱ nde e ta e be̱ne̱ bwam o jingea o wum’a bosangi bo peti mbu te̱ ngedi po̱, o buńa ba te̱ l’ebula. (Lev. 16:2, 17) Mbu te̱, prisi ninde̱ne̱ e ta ńingea oten na maya ma byembe, o te̱ ebula ońola myobe ma mo̱me̱ne̱ na ma tumba le̱se̱. Tongwea na mudī mao musangi, Yehova a timbi bīse̱ beteledi ba mbale̱ ba ma mambo me̱se̱.—Bon. 9:6-8.

13. Wum’a bosangi na wum’a bosangi bo peti be nde byemban ba nje o jowe̱ la kriste̱n e?

¹³ Jowe̱ la kriste̱n. Bokwedi ba Kristo bena bo̱kisabe̱ na mudī musangi ba titi jita; ba be̱n pe̱ mulatako ma tobotobo na Yehova. Be nde o muso̱ngi ma 144 000, bangame̱n pe̱ bolea ka prisi o mo̱ń mwemba na Yesu. (Bbī. 1:6; 14:1) Wum’a bosangi ya muno̱ko̱ ye nde eyemban ná ba bokwedi ba po̱so̱be̱ o be̱ bana ba mudī ba Loba niponda ba diano̱ o wase. (Rom. 8:15-17) Wum’a bosangi bo peti ya muno̱ko̱ ye nde eyamban a mo̱ń, owe̱ni Yehova a majano̱. “Ekeṅan” yena e ta yaba wum’a bosangi na wum’a bosangi bo peti ye nde eyemban a ńol’eyobo ńa Yesu ńena ni ta ńeka mo̱ ná ingeye o mo̱ń, o be̱ Prisi Ninde̱ne̱ ńasam o tempe̱l a mudī. Ponda Yesu a bolino̱ ńol’ao ka jabea ońola mbel’a moto, a tele̱ nge’a wala o mo̱ń ońola kriste̱n yo̱kisabe̱ ye̱se̱. Babo̱ pe̱ bangame̱n jese̱le̱ mańolo mabu m’eyobo ná ba kuse bowe̱n babu o mo̱ń. (Bon. 10:19, 20; 1 Kor. 15:50) Ombusa bepumbwedi bao, Yesu ingedi o wum’a bosangi bo peti ya tempe̱l a mudī, owe̱ni bo̱kisabe̱ be̱se̱ bangame̱nno̱ dongame̱ne̱ mo̱.

14. Bupisane̱ Bonahebe̱r 9:12, 24-26, ońola nje mbad’a jowe̱ o tempe̱l a mudī ńa Yehova e petane̱no̱ mbad’a jowe̱ owas’a Mbenda e?

¹⁴ Di me̱ne̱ so̱ owan ná jowe̱ la bosangi lena di se̱medi o jabea la diko̱ti la Yesu Kristo na ebol’ao ya prisi di petane̱ mbad’a jowe̱ owas’a Mbenda. Prisi ninde̱ne̱ ńa bajū e ta nde ńingea na maya ma byembe o wum’a bosangi bo peti yena e po̱ngo̱be̱ na mā ma mot’a benama; nde Yesu mo̱ ingedi nde “o mo̱ń mo̱me̱ne̱,” ńena ńe nde epolo ye bosangi buka be̱se̱, o te̱me̱ oboso ba Yehova. A timbino̱ o mo̱ń, a bamse̱ oboso ba Loba ná a boli longe̱ lao la mot’a benama nu ta ke̱nge̱nge̱ ońol’asu, “o sumwa myobe tongwea na bola la mo̱me̱ne̱ ka jabea.” (Langa Bonahebe̱r 9:12, 24-26.) Jabea la diko̱ti la Yesu di boli ná myobe masu mi sangisabe̱ ngedi po̱ ońola ye̱se̱. Ka nje te̱ di malano̱ je̱ne̱, biso̱ be̱se̱ je ná jowe̱ Yehova o tempe̱l ao ńa mudī, e be̱ ná di be̱n nde dipita la be̱ longe̱ o mo̱ń to̱ o wase.

15. Ba nja ba ta ba bolea o eboko a muno̱ko̱ e?

¹⁵ Jowe̱ la bajū. Muno̱ko̱ mu ta mu be̱ne̱ eboko ende̱ne̱ yena e ta e dingabe̱le̱ na ko̱to̱, owe̱ni prisi i tano̱ i bola bebolo babu. Diyo̱ la dise̱ dinde̱ne̱ la musὸmba di ta di te̱me̱ o y’eboko, na mo̱njo̱ ma musὸmba ba tano̱ ba we̱le̱ madiba prisi i tano̱ i bolane̱ o sangise̱ babo̱me̱ne̱ obiana ba mabola ebol’abu. (Bbu. 30:17-20; 40:6-8) Nde tempe̱l yena i longabe̱ ombusa ponda i ta pe̱ i be̱ne̱ eboko owe̱ni ba bena ba si ta prisi ba tano̱ ba te̱me̱ o jowe̱ Loba.

16. Ba nja ba maboleye̱ o eboko te̱ ya tempe̱l a mudī e?

¹⁶ Jowe̱ la kriste̱n. Obiana bonasango a Yesu bo̱kisabe̱ bena ba dia o wase ba mala o mo̱ń o bolea ka prisi mwemba na mo̱, ba mase̱le̱ nde bolea o wase o eboko  a teten ya tempe̱l a mudī, na jemea le̱se̱. Mo̱njo̱ ma joe̱ ma musὸmba mwena mu ta o muno̱ko̱ na o tempe̱l mu mo̱nge̱le̱ babo̱ na kriste̱n ye̱se̱ pe̱, ná ye mweńa ná ba benge be̱ne̱ bedangwedi be bosangi, ba tingame̱ pe̱ o jowe̱ la bosangi. O njik’epolo so̱ “dimuti dinde̱ne̱” lena di masue̱le̱ bonasango a Kristo bo̱kisabe̱, di mowe̱no̱ Yehova e? Ńamuloloma Yohane e̱n babo̱ “ba te̱m oboso ba bejedi;” oten “ba mabolea [Loba] mwese na bulu o tempe̱l ao.” Dimuti dinde̱ne̱ di mabola nde nika o eboko a tempe̱l a mudī ye o wase. (Bbī. 7:9, 13-15) E se̱ masoma di matimbise̱le̱no̱ Yehova ná a boli biso̱ epolo o jowe̱ mo̱ o tempe̱l ao ńa mudī ninde̱ne̱ e!

17. Njika mabea di be̱nno̱ edube o bola Yehova e?

¹⁷ We̱nge̱ baboledi ba Yehova be̱se̱ ba be̱n epolo o bolane̱ pond’abu, ngud’adu, na mabe̱ne̱ mabu o ebol’a Yehova o bwam ba sue̱le̱ myam ma Janea. Ka nje te̱ námuloloma Paulo a langwedino̱ kriste̱n a Bonahebe̱r, je ná di ‘wanea Loba mabea ma sesa . . . ponda ye̱se̱, nika ńe nde ná bepuma ba bepopo bena be mapuse̱le̱ dina lao.’ (Bon. 13:15) Je ná di lee̱le̱ ná di mano̱ngo̱ edub’a jowe̱ Yehova mweńa jita, ke̱ di mabolea mo̱ na ngud’asu ńe̱se̱.

18. Bupisane̱ Bonahebe̱r 10:22-25, nje di s’angame̱nno̱ me̱ngise̱ tomtom e, nje pe̱ di s’angame̱nno̱ dimbea to̱ buńa e?

¹⁸ Langa Bonahebe̱r 10:22-25. Ke̱ a niya kwese̱ leta lao ońola kriste̱n a Bonahebe̱r, Paulo a kwaledi ońola mambo ma mombweye̱ jowe̱ lasu mena di s’angame̱nno̱ me̱ngise̱ tomtom. Oteten a ma mambo o be̱n muka, dikalo, ndongame̱n asu, na jomane̱le̱ mō̱ na nune̱, “se̱po̱n kana [di] me̱ne̱no̱ ná buńa [ba Yehova] bo masisea be̱be̱.” La su la kalat’a Bebīsedi, ange̱l a Yehova e kiki ngedi iba ná: “Owe̱ nde Loba!” (Bbī. 19:10; 22:9) Di we̱ so̱ na ngud’asu ńe̱se̱ ná di si dimbea to̱ buńa ben belēdi ba njiba be̱se̱ je̱nno̱ jombwea tempe̱l a mudī ninde̱ne̱ ńa Yehova, di bwe pe̱ muńe̱nge̱ ońola edube di be̱nno̱ o jowe̱ Loba lasu lasam!