1. Tera ae e taekinna te anera, ao tera nanona nakoira?

 NGKANA e taetae te anera nakoim, ko na ongo n ana taeka? N te bong aei ao e taetae te anera “nakoia natannaomata nako ao baronga ao taian taetae ao botannaomata.” Tera ae e taekinna? “Maaka te Atua ao anganna te neboaki . . . Taromauria Teuare karaoa karawa ma aonnaba.” (TeKao. 14:6, 7) Iehova bon tii ngaia te Atua ae koaua ae riai n taromauriaki irouia aomata nako. Ai kakaitaura ngaira ngkai e a tia n anganira te kona n taromauria n ana tembora n taamnei ae kakannato!

2. Tera ana tembora n taamnei Iehova? (Nora naba te Bwaoki ae “ Tiaki ae Nanonaki Iai.”)

² Tera raoi te tembora n taamnei, ao ti na kunea ia kabwarabwaraana? Te tembora n taamnei bon tiaki te kateitei ni koaua. Bon ana babaire Iehova ibukin te taromauri ae butimwaeaki ae boto i aon ana karea ni kaboomwi Iesu. E kabwarabwaraa te abotoro Bauro te babaire aei, n ana reta nakoia Kristian aika taian Ebera ake a mena i Iutaia n te moan tienture. b

3-4. Tera are e tabeaianga iai Bauro ibukia Kristian aika taian Ebera ake i Iutaia, ao e kangaa ni buokiia?

³ E aera Bauro ngke e korea ana reta nakoia Kristian aika taian Ebera ake i Iutaia? N taraana ao iai bukina aika uoua. Te moan, e na kaungaia. Angiina mai buakoia a kaikawaaki n te  Aro n Iutaia. A bae mataniwin aia Aro rimoa ni bwainingareiia ngkai a a riki bwa Kristian. Bukin tera? Ibukina bwa akea aia tembora ae kamimi Kristian ae a tataromauri iai, akea aia baonikarea are a na angakarea iai nakon te Atua, ao akea aia ibonga ae e na beku ibukia. A kona ni bwara nanoia iai taan rimwini Kristo ao ni mamaara aia onimaki. (Ebera 2:1; 3:12, 14) Tabeman mai buakoia a kona ni manga kaririaki bwa a na okira te Aro n Iutaia.

⁴ Te kauoua, e tuangia iai Bauro Kristian aika taian Ebera bwa a aki kakorakoraia n ota n taian reirei aika boou ke aika nano, ae taekan “te amwarake ae matoatoa” ae n Ana Taeka te Atua. (Ebera 5:11-14) N taraana, ao iai tabeman mai buakoia aika a teimatoa n taua te Tua Rinanoni Mote. E kabwarabwaraa Bauro bwa taian angakarea ake a kainnanoaki n te Tua a bon aki kona ni kamauna raoi te bure. Ibukin anne e a “kaakiaki” te Tua. Imwina ao e a reireinia tabeua koaua aika nano. E kauringia raona ni Kristian taekan “te kantaninga teuana ae raoiroi riki” ae boto i aon ana karea ni kaboomwi Iesu, ae kona ni buokiia raoi ni “kaaniaki iai ma te Atua.”—Ebera 7:18, 19.

5. Tera ae ti riai n ota iai mani bokin te Baibara ae Ebera, ao bukin tera?

⁵ E kabwarabwaraa Bauro nakoia tarina ake taian Ebera bwa e a rianako riki aia taromauri ngkai a a riki bwa Kristian, nakon aia taromauri are rimoa. Tein aia taromauri kaain te Aro n Iutaia bon tii “bannani baika nang roko . . . , ma bon te bwai ni koaua te Kristo.” (IKoro. 2:17) Te banna bon tii katotongan tein te bwai teuana. Tiaki raoi te bwai ni koaua. Ngaia are aron aia taromauri I-Iutaia rimoa bon tii bannan te bwai ni koaua are e na roko. Ti riai n ota n ana babaire Iehova ibukira are e karaoia ibukini kabwaraan ara bure bwa ti aonga ni kona n taromauria n te aro ae kukurei iai. Ti na kabotaua ngkai te ‘banna’ (aron aia taromauri I-Iutaia) ma “te bwai ni koaua” (aron aia taromauri Kristian), ae kabwarabwaraaki n Ebera. Ni karaoan anne, ti a kai ota riki n te tembora n taamnei ao irekerekena ma ngaira.

6. Tera bonganan te umwanrianna ae tabu?

⁶ Aron aia taromauri I-Iutaia. E kabotoa ana maroro Bauro i aon te umwanrianna ae tabu are e kateia Mote n 1512 B.C.E. (Nora te bwaoki ae “Aron Aia Taromauri I-Iutaia—Aron Aia Taromauri Kristian.”) Titeboo  ma tein te umwa ae uouotaki te umwanrianna ae tabu, are a uouotia I-Iteraera ngkana a mwaing nakon te tabo teuana. A kamanena i nanon te maan ae kaania 500 te ririki n uaa katean te tembora ni koaua i Ierutarem. (TeOti. 25:8, 9; WarIte. 9:22) Te “umwa ni botaki aei” bon te tabo ae a nanako iai I-Iteraera ibukini karekean ana ibuobuoki te Atua, aia angakarea, ao aia taromauri. (TeOti. 29:43-46) Ma e tei naba te umwanrianna ae tabu aei ibukin te bwai ae raoiroi riki ae e na kaoti ibukia Kristian.

7. N ningai ae e tei iai te tembora n taamnei?

⁷ Aron aia taromauri Kristian. Te umwanrianna ae tabu are rimoa boni “bannan are i karawa,” ao e tei ibukin ana tembora n taamnei Iehova. E taku Bauro: “Te umwanrianna aei [ke, te umwanrianna ae tabu] bon te kaikonaki ibukin te tai aei.” (Ebera 8:5; 9:9) Ngaia are ngke e koroboki nakoia taian Ebera, e a tia ngkanne n tei te tembora n taamnei. E tei n te ririki 29 C.E. E bwabetitoaki Iesu n te ririki anne, e kabiraki n te taamnei ae raoiroi, ao e a moana naba iai ana beku bwa “te ibonga ae rietata ae kakannato” n ana tembora n taamnei Iehova. c—Ebera 4:14; Mwa. 10:37, 38.

8-9. Ni kaineti ma Ebera 7:23-27, tera te kaokoro ae bubura i marenan aia ibonga ae rietata tibun Iteraera ao te Ibonga ae Rietata ae kakannato ae Iesu Kristo?

⁸ Aron aia taromauri I-Iutaia. E kariaiakaki te ibonga ae rietata bwa e na tei ibukia aomata i matan te Atua. Aia moan ibonga ae rietata tibun Iteraera bon Aaron, are e rineaki iroun Iehova ngke e katabuaki te umwanrianna ae tabu. Ma e kabwarabwaraa Bauro ae “a mwaiti aika riki bwa ibonga n ruamwia ake mai mwaia, ibukina bwa akea irouia ae teimatoa n te nakoa anne ngkai a mamate.” d (Wareka Ebera 7:23-27.) Ao ibukina bwa a aki kororaoi mwaane aika riki bwa ibonga aika rietata aikai, a riai naba n angakarea ibukin oin aia bure. Anne te kaokoro ae bubura i marenaia aia ibonga aika rietata tibun Iteraera ao te Ibonga ae Rietata ae kakannato ae Iesu Kristo.

⁹ Aron aia taromauri Kristian. Ngkai ara Ibonga ae Rietata Iesu Kristo, boni ngaia “te tabonibai ae mwakuri . . . n te umwanrianna ni koaua, are e kateia Iehova ao tiaki te aomata.” (Ebera 8:1, 2) E kabwarabwaraa ni kangai Bauro: “Ibukina bwa e maiu teuarei [Iesu] n aki toki, e teimatoa nakoana n ibonga n akea ae e na ruamwina.” E reitia riki n taku Bauro bwa ‘akea baarekan Iesu ao e kaokoroaki ma taani bure’ ao anne bukina ae e kaokoro iai ma aia ibonga aika rietata tibun Iteraera. E aki kainnanoa Iesu ae e na “angakarea ni katoabong” ibukin oin ana bure. Iangoa ngkai kaokoron taiani baonikarea ao taian angakarea ake a kakaraoi I-Iutaia n aia taromauri ma ake a karaoi Kristian n aia taromauri.

10. E tei ibukin tera te angakarea i aon te baonikarea are te buraati?

¹⁰ Aron aia taromauri I-Iutaia. Iai te baonikarea ae te buraati i matan te umwanrianna ae tabu mai tinaniku, are a kakareanaki iai maan nakon Iehova. (TeOti. 27:1, 2; 40:29) Ma a aki kona taian angakarea akanne ni kamauna raoi aia bure aomata. (Ebera 10:1-4) Te angakarea are okioki ni karaoaki n te umwanrianna ae tabu, e tei ibukin te angakarea ae tii teuana are e a kamaunai raoi aia bure aomata nako.

11. Tera te baonikarea are e anga iai ngaia Iesu? (Ebera 10:5-7, 10)

 ¹¹ Aron aia taromauri Kristian. E ataia Iesu ae e na kanakoaki iroun Iehova nako aon te aba bwa e na anga maiuna n aomata bwa te karea ni kaboomwi ibukia aomata. (Mat. 20:28) Ngaia are ni bwabetitoakin Iesu, e a anga iai ngaia bwa e na karaoa te baere e tangiria Iehova. (Ioa. 6:38; IKar. 1:4) E anga ngaia Iesu bwa te karea i aon te baonikarea ni kaikonaki ae tei ibukin “nanon” te Atua, are e na kareanaki maiun Natina ae kororaoi. E kareanaki maiun Iesu “n tii te taina ma e manena n aki toki,” ibukini booni mwin, ke rabunan raoi, aia bure aomata nako ake a onimakina Kristo. (Wareka Ebera 10:5-7, 10.) Imwina, ti na noria bwa a tei ibukin tera bwain nanon te umwanrianna ae tabu.

12. Antai ae e kona n rin n ruu ake n te umwanrianna ae tabu?

¹² Aron aia taromauri I-Iutaia. A titeboo bwain nanon te umwanrianna ae tabu ma taian tembora ake a kateaki imwina riki i Ierutarem. Iai uoua te ruu i nanona, bwa “te Ruu ae Tabu” ao “te Ruu ae Moan te Tabu” ao e tine te keeten ae rarangaaki i marenaia. (Ebera 9:2-5; TeOti. 26:31-33) Iai i nanon te Ruu ae Tabu te kaintaura ae te koora, te baonikarea ibukini kabuekani baika boiarara, ao te taibora ibukini bwerena aika kaotiotaki. Tii “ibonga aika kabiraki” aika kariaiakaki n rin n te Ruu ae Tabu ni karaoi aia mwakuri n ibonga. (WarIte. 3:3, 7, 10) E mena te ati ni berita ae te koora are e tei ibukin Iehova n te Ruu ae  Moan te Tabu. (TeOti. 25:21, 22) Tii te ibonga ae rietata ae kariaiakaki n rin i akun te keeten nakon te Ruu ae Moan te Tabu ni katoa ririki n te Bong ni Kabwarabure. (NakIbo. 16:2, 17) Ni katoa ririki ao e rinnako ma raraaia maan ibukini kabwaraan oin ana bure ao aia bure te natannaomata ni kabane. Imwina riki ao e a kamataataa Iehova rinanon taamneina ae raoiroi, bwa a tei ibukin tera bwain nanon te umwanrianna ae tabu aikai.—Ebera 9:6-8. e

13. E tei ibukin tera te Ruu ae Tabu ao te Ruu ae Moan te Tabu n te umwanrianna ae tabu, ni kaineti ma aron aia taromauri Kristian?

¹³ Aron aia taromauri Kristian. A a tia ni kabiraki n te taamnei ae raoiroi taan rimwini Kristo aika katauaki mwaitiia, ao a a karekea aia reitaki ae okoro ma Iehova. Naaka 144,000 aikai a na beku bwa ibonga i karawa ma Iesu. (TeKao. 1:6; 14:1) E tei te Ruu ae Tabu are i nanon te umwanrianna ae tabu ibukin natinakia naakai iroun te Atua, ni menaia i aon te aba. (IRom 8:15-17) E tei te Ruu ae Moan te Tabu are i nanon te umwanrianna ae tabu ibukini karawa, are e maeka iai Iehova. E tei “te keeten” are e kaokoroa te Ruu ae Tabu ma te Ruu ae Moan te Tabu ibukin rabwatan Iesu n aomata, are tukia man rinna i karawa ao n riki bwa te Ibonga ae Rietata ae kakannato n te tembora n taamnei. Ngke e anga rabwatana n aomata Iesu bwa te karea ibukia aomata, e a kauka iai kawaia Kristian aika kabiraki ni kabane nakoni maiuia i karawa. A riai naba naakai n anga rabwataia n aomata bwa a aonga ni karekea kaniwangaia i karawa. (Ebera 10:19, 20; 1Kor. 15:50) Imwini kautan Iesu, e a rinnako iai n te Ruu ae Moan te Tabu n te tembora n taamnei, ike a na bane n raonna iai taani kabiraki imwina riki.

14. Ni kaineti ma Ebera 9:12, 24-26, tera ae rianako riki iai te babaire ibukin ana tembora n taamnei Iehova?

¹⁴ Ti a kona ikai n nora raoi aron rianakon ana babaire Iehova ibukin te taromauri ae itiaki, are e boto i aon ana karea ni kaboomwi Iesu Kristo ao ana mwakuri n ibonga. E rin te ibonga ae rietata i Iteraera n te Ruu ae Moan te Tabu ma raraaia karea aika maan, ma Iesu e rin “i karawa” ae te tabo ae te kabanea n tabu, bwa e na tei i matan Iehova. Ikanne are e a anga iai kakawakini maiuna ae kororaoi ibukira ngke e “kareanna boni ngaia, ni kamauna iai te bure.” (Wareka Ebera 9:12, 24-26.) Bon te kabanea ni kakannato ana angakarea Iesu aei bwa e kamaunai raoi buure n aki toki. N aron ae ti na manga noria, ti boni kona n taromauria Iehova n te tembora n taamnei n aki ongeia bwa ti kantaningaa te nako karawa ke te tiku n te aonnaba.

15. Antai aika a beku ni katawanangin te umwanrianna ae tabu?

¹⁵ Aron aia taromauri I-Iutaia. Iai teuana ana katawanang te umwanrianna ae tabu, ae ooaki ao n raababa ike a bebeku iai ibonga. E mena n te katawanang baonikarean te karea ni kabuekaki ae te buraati, n ikotaki ma te beetin ae te buraati ae kanoana te ran, are a tetebokiia iai ibonga ni kaitiakiia imwaini karaoan aia beku ae tabu. (TeOti. 30:17-20; 40:6-8) Ngaia are taian tembora ake a a manga kateaki imwina riki, iai naba aia katawanang are mai tinaniku, are a kona n tei iai ao n tataromauria te Atua naake tiaki ibonga.

16. Antai aika a beku ni katawanang ake uoua ake n te tembora n taamnei?

¹⁶ Aron aia taromauri Kristian. Imwain ae a nako karawa ni beku bwa ibonga ma Iesu taani kabiraki aika i aon te aba, a kakaonimaki ni beku moa ngkai n te tembora n taamnei n te katawanang are mai nanona. E riki te beetin n  ran are totoa are n te katawanang bwa te kauring ae kakawaki nakoia, ae a riai Kristian ni kabane n teimatoa n itiaki n te aro n rabwata ao n aia onimaki naba. A bebeku ngkanne ia “te koraki ae uanao” aika kakaonimaki ni boutokaiia tarini Kristo aika kabiraki? E noriia te abotoro Ioane n “tei i matan te kaintokanuea,” ae te tabo n te aonnaba ae kaikonakaki ma te katawanang are mai tinaniku, are a a “beku [iai iroun te Atua] n ana tembora ni ngaina ao ni bong.” (TeKao. 7:9, 13-15) Ai kakaitaura ngaira ngkai e kariaia Iehova bwa ti na taromauria n ana tembora n taamnei ae kakannato!

17. Baikara karea aika ti kona n anga nakon Iehova?

¹⁷ Ni boong aikai ao a a bane Kristian ni kona n anga aia karea nakon Iehova, n aroia ni kamanena aia tai, korakoraia, ao kaubwaia, ibukini karababaan Ana Tautaeka n Uea te Atua. N aron are e tuangia Kristian aika taian Ebera Bauro, ti kona n “teimatoa n anga te karea ni karaoiroi nakon te Atua, ae nako mai wira aika kaotiota arana i mataia aomata, ao ti na karaoia rinanon Iesu.” (Ebera 13:15) Ti kona ni kaotia bwa e kakawaki iroura kakabwaiaara ae taromaurian Iehova n arora ni kabanea ara konaa n ara beku irouna.

18. Ni kaineti ma Ebera 10:22-25, baikara baika ti aki riai n tarariaoi ao aika ti aki riai ni mwanuokini?

¹⁸ Wareka Ebera 10:22-25. N raabanen ana reta Bauro nakoia taian Ebera, ao e a katerei iteran ara taromauri aika kakaokoro aika ti aki riai n tarariaoi. E nanonaki naba iai kawaran Iehova n te tataro, tataekinan ara kantaninga ae raoiroi nakoia aomata, iriran te bobotaki n te ekaretia, ao te ikaungaunga i marenara, “ni kakorakoraira riki iai ngkai ti a nora [ana bong Iehova] bwa e a kaan.” N raabanen te rongorongo are n Te Kaotioti, ao e kangai ana anera Iehova uoua te tai ni katuruturua kakawakina: “Taromauria te Atua!” (TeKao. 19:10; 22:9) Ti bia aki mwanuokina te koaua ae nano aei ibukin ana tembora n taamnei ae kakannato Iehova, ao kakabwaiaara ae kakawaki ae taromaurian Atuara ae kakannato!