1. Kʼaru yook xyeebʼal jun li ánjel ut kʼaru nokoorekʼasi xbʼaanunkil li esil li naxye?

 WI JUN li ánjel t-aatinaq aawikʼin, ma taakʼe aachʼool chi rabʼinkil? Saʼebʼ li qakutan wank jun li ánjel li yook chi aatinak «rikʼinebʼ chixjunil li amaqʼ ut tenamit, yalaq chan re ru nekeʼilok ut nekeʼaatinak». Kʼaru naxye? «Chexiwa ru li Yos ut chekʼe xloqʼal […]; cheloqʼoni li kibʼaanunk re li choxachʼochʼ, li palaw ut ebʼ li yoʼlebʼaal haʼ» (Apoc. 14:6, 7). Chiqajunilo tento tqaloqʼoni ru li Jehobʼa, aʼan li Nimajwal Yos. Qʼaxal naqabʼanyoxi re naq nokooruuk xloqʼoninkil ru saʼ li xnimal ru rochoch li Jehobʼa. Qʼaxal loqʼ li maatan aʼin!

2. Kʼaru li rochoch li Jehobʼa? (Chaawil li kaaxukuut « Li inkʼaʼ naraj xyeebʼal»).

² Kʼaru tzʼaqal li rochoch li Jehobʼa ut bʼar saʼ li Santil Hu naqataw resil? Li ochoch aʼin moko tzʼaqal ochoch ta. Aʼan li naʼlebʼ li kixxaqabʼ li Jehobʼa re xloqʼoninkil ru joʼ nawulak chiru ut nachalk saʼ xkʼabʼaʼ li xkamik li Jesús. Saʼ li xbʼeen siʼeent chihabʼ, li apóstol Pablo kixchʼolobʼ naabʼal li naʼlebʼ chirix li loqʼonink aʼin. Naqataw li naʼlebʼ li kixye saʼ li esilhu li kixtzʼiibʼa choʼq rehebʼ laj paabʼanel re hebreo li wankebʼ Judea. b

3, 4. Kʼaʼut naq yook xkʼaʼuxl laj Pablo chirixebʼ laj paabʼanel aj hebreo ut chanru kixtenqʼahebʼ?

³ Kʼaʼut naq laj Pablo kixtzʼiibʼa li esilhu rehebʼ laj paabʼanel re hebreo li wankebʼ Judea? Maare saʼ xkʼabʼaʼ wiibʼ xyaalal. Xbʼeen, kiraj xwaklesinkilebʼ xchʼool. Li xkʼihalil xeʼkʼiik saʼ li paabʼal rehebʼ laj judiiy ut maare li nekeʼkʼamok bʼe saʼ li paabʼal aʼan nekeʼreetzʼu xbʼaan naq xeʼok joʼ aj paabʼanel. Kʼaʼut? Xbʼaan naq ebʼ laj paabʼanel moko wankebʼ ta junaq li xnimal  ru ochoch re xloqʼoninkil ru li Yos joʼebʼ laj judiiy, chi moko jun li altar bʼarwiʼ teʼxyeechiʼi ebʼ li mayej chi moko wankebʼ ta xyuwaʼil aj tij. Aʼin kiruuk raj xchʼinankil xchʼool ebʼ li xtzolom li Kriist ut naq teʼkehoʼq saʼ xpaabʼal (Heb. 2:1; 3:12, 14). Maare wiibʼ oxibʼ rehebʼ xeʼxkʼoxla sutqʼiik saʼ li paabʼal rehebʼ laj judiiy.

⁴ Xkabʼ, laj Pablo kixye rehebʼ laj paabʼanel re hebreo naq inkʼaʼ yookebʼ xkʼebʼal xchʼool chi xtawbʼal ru li akʼ malaj li chamal naʼlebʼ, li «kawil tzekemq» li natawmank saʼ li Raatin li Yos (Heb. 5:11-14). Chanchan naq wiibʼ oxibʼ rehebʼ toj nekeʼxyuʼami li xChaqʼrabʼ laj Moisés. Abʼan laj Pablo kixchʼolobʼ chiruhebʼ naq ebʼ li mayej li nayeechiʼimank saʼ xkʼabʼaʼ li Chaqʼrabʼ inkʼaʼ naxkuy naxsach chi junajwa li maak. Joʼkan naq, li Chaqʼrabʼ maakʼaʼ chik xwankil. Moqon, li apóstol Pablo kixkʼut chiruhebʼ wiibʼ oxibʼ li xchamal naʼlebʼ. Kixjultika chiruhebʼ naq li mayej li kixyeechiʼi li Jesús naxkʼe «jun chik chaabʼil oybʼenink» li truuq xbʼaanunkil naq teʼjiloq chixkʼatq li Yos (Heb. 7:18, 19).

5. Kʼaru aajel ru naq tqataw ru ut kʼaʼut?

⁵ Laj Pablo kixchʼolobʼ chiruhebʼ li rechpaabʼanel aj hebreo naq li loqʼonink li yookebʼ xkʼebʼal re li Jehobʼa anaqwan joʼ aj paabʼanel qʼaxal chaabʼil chiru li xeʼxbʼaanu chaq junxil. Kixye rehebʼ naq xloqʼoninkil ru li Yos joʼebʼ laj judiiy «aʼan xmu li kʼaru chaalel». Ut kixye ajwiʼ: «Abʼan li tzʼaqal xyaalalil aʼan li Kriist» (Col. 2:17). Li xmu jun li kʼaʼaq re ru aʼan jun eetalil li inkʼaʼ naʼilmank chiʼus, abʼan moko aʼan ta li tzʼaqal kʼaʼaq re ru. Joʼkan ajwiʼ, li loqʼonink li nekeʼxbʼaanu junxil ebʼ laj judiiy aʼan yal jun li mu re li xyaalalil li tchalq moqon. Jwal aajel ru naq tqataw ru li naʼlebʼ li kixxaqabʼ li Jehobʼa re xloqʼoninkil ru saʼ li rochoch. Kʼaʼut? Xbʼaan naq saʼ xkʼabʼaʼ aʼan nakuyeʼk qamaak ut nokooruuk xloqʼoninkil ru li Yos joʼ nawulak chiru. Joʼkan naq anaqwan tqajuntaqʼeeta li «mu» (li xloqʼoninkil ru li Yos li nekeʼxbʼaanu ebʼ laj judiiy) rikʼin «li tzʼaqal xyaalalil» (li xloqʼoninkil ru li Yos li nekeʼxbʼaanu ebʼ laj paabʼanel). Re xbʼaanunkil, tqatzʼil rix li naxye li esilhu choʼq rehebʼ laj hebreo. Chi joʼkan, tqataw ru chiʼus kʼaru li rochoch li Jehobʼa ut chanru naxchap ribʼ qikʼin.

6. Kʼaru aj e naʼoksimank li loqʼlaj naʼajej?

⁶ Li mu. Laj Pablo kiʼaatinak chirix li rochoch li Jehobʼa kiroksi li loqʼlaj naʼajej  li kixyiibʼ laj Moisés saʼ li chihabʼ 1512 naq toj maajiʼ nachalk li Jesús saʼ Ruuchichʼochʼ (chaawil li eetalil «Li mu ut li tzʼaqal xyaalalil»). Li loqʼlaj naʼajej, li naxkʼabʼaʼi ajwiʼ li «xMuhebʼaal li chʼutam», aʼan li naʼaj bʼarwiʼ nekeʼxchʼutubʼ ribʼ ebʼ laj Israel re xloqʼoninkil ru li Yos ut re xyeechiʼinkil ebʼ li mayej (Éx. 29:43-46). Nekeʼxkʼam chirixebʼ rajlal sut naq nekeʼxjal xnaʼaj saʼ li chaqichʼochʼ (Éx. 25:8, 9; Núm. 9:22). Xeʼroksi kachʼin chik ma chiru 500 chihabʼ toj naq kikabʼlamank li rochoch li Yos aran Jerusalén. Joʼkan ajwiʼ, li loqʼlaj naʼajej kixkʼutbʼesi jun chaabʼil naʼlebʼ li teʼril moqon ebʼ laj paabʼanel.

7. Joqʼe kitiklaak li rochoch li Jehobʼa?

⁷ Li tzʼaqal xyaalalil. Li loqʼlaj naʼajej aʼan li «xmu [ . . . ] li kʼaru wank saʼ choxa» ut aʼan reetalil li xnimal ru rochoch li Jehobʼa. Laj Pablo kixye: «Chixjunil aʼan yal reetalil li kʼaru yo chi kʼulmank anaqwan» naq kiʼaatinak chirix li loqʼlaj naʼajej (Heb. 8:5; 9:9). Joʼkan naq, naq kixtzʼiibʼa aʼin choʼq rehebʼ laj hebreo, li rochoch li Jehobʼa ak wank chik. Li rochoch li Yos kiwank saʼ li chihabʼ 29 re li qakutan. Saʼ li chihabʼ aʼan li Jesús kikubʼeek xhaʼ, kiyuleʼk ru rikʼin santil musiqʼej ut kiʼok chi kʼanjelak joʼ li «xnimal ru xyuwaʼil aj tij» re li Jehobʼa saʼ li rochoch (Heb. 4:14; Hech. 10:37, 38). c

8, 9. Joʼ naxye Hebreos 7:23-27, kʼaru xnimal ru xjalanil wank rikʼinebʼ li xyuwaʼil aj tij re Israel ut li xnimal ru Xyuwaʼil aj Tij, aʼ li Jesukriist?

⁸ Li mu. Li xyuwaʼil aj tij aʼan reetalil li tenamit chiru li Yos. Li xbʼeen xyuwaʼil aj tij re Israel aʼan laj Aarón, li kixaqabʼaak xbʼaan li Jehobʼa naq kiqʼaxtesimank li loqʼlaj naʼajej. Abʼan laj Pablo kixchʼolobʼ: «Xbʼaan naq li kamk inkʼaʼ kixkanabʼebʼ chi wank chi junelik», ebʼ li xyuwaʼil aj tij inkʼaʼ keʼruuk chi kanaak saʼ li xkʼanjel joʼkan naq naabʼalebʼ laj tij keʼok choʼq reqaj (taayaabʼasi Hebreos 7:23-27). d Joʼkan ajwiʼ, saʼ xkʼabʼaʼ naq ebʼ li xyuwaʼil aj tij aj maak, tento teʼxyeechiʼi li mayej choʼq re li maak li nekeʼxbʼaanu. Aʼin jun li xnimal ru jalanil rikʼin ebʼ li xyuwaʼil aj tij re Israel ut li xnimal ru Xyuwaʼil aj Tij, aʼ li Jesukriist.

⁹ Li tzʼaqal xyaalalil. Li Qayuwaʼil aj Tij, aʼ li Jesukriist «yo chi kʼanjelak […] saʼ li tzʼaqal Muhebʼaal, aʼ li kixkʼojobʼ li Qaawaʼ ut inkʼaʼ yal junaq winq» (Heb. 8:1, 2). Laj Pablo kixchʼolobʼ naq li Jesús «wank choʼq aj tij chi junajwa xbʼaan naq yoʼyo chi junelik». Joʼkan ajwiʼ kixye naq li Jesús «maakʼaʼ xmuxul, jekʼbʼil rikʼinebʼ laj maak» ut li xjalanil rikʼinebʼ li xyuwaʼil aj tij re Israel aʼan naq «inkʼaʼ aajel ru naq taamayejaq rajlal kutan» xbʼaan li xmaak. Ut kʼaru tooruuq xyeebʼal chirix ebʼ li altar ut ebʼ li mayej? Qilaq li xjalanil rikʼin li mu ut li tzʼaqal xyaalalil.

10. Kʼaru reetalil ebʼ li mayej li nayeechiʼimank saʼ li altar re kobʼre?

¹⁰ Li mu. Chirix li rokebʼaal li loqʼlaj naʼajej wank jun li altar re kobʼre bʼarwiʼ nayeechiʼimank ebʼ li xul joʼ mayej choʼq re li Jehobʼa (Éx. 27:1, 2; 40:29). Abʼan ebʼ li mayej aʼin moko tzʼaqal re xkuybʼal xsachbʼal xmaak chi junajwa li tenamit (Heb. 10:1-4). Ebʼ li xul li rajlal nayeechiʼimank joʼ mayej saʼ li loqʼlaj naʼajej aʼan reetalil li mayej li tixsach chi junajwa xmaak li ruuchichʼochʼ.

11. Saʼ kʼaru li altar kixyeechiʼi ribʼ li Jesús joʼ mayej? (Hebreos 10:5-7, 10).

¹¹ Li tzʼaqal xyaalalil. Li Jesús naxnaw naq li Jehobʼa kixtaqla chaq saʼ Ruuchichʼochʼ re xqʼaxtesinkil li xyuʼam re xkolbʼal  li ruuchichʼochʼ (Mat. 20:28). Joʼkan naq, naq kikubʼeek xhaʼ li Jesús kixkʼut ribʼ re xbʼaanunkil li rajom li Jehobʼa (Juan 6:38; Gál. 1:4). Chanchan naq kixyeechiʼi ribʼ saʼ jun li altar. Li altar aʼan reetalil li «rajom» li Yos ut li rajom li Jehobʼa aʼan naq li Ralal tixyeechiʼi li xyuʼam li tzʼaqal re ru. Li Jesús kixyeechiʼi li xyuʼam jun sut ut «chi junwaakaj» re xsachbʼal chi junajwa li xmaak chixjunilebʼ li nekeʼxkʼutbʼesi naq nekeʼxpaabʼ (taayaabʼasi Hebreos 10:5-7, 10). Anaqwan tooʼaatinaq chirix li wank chisaʼ li loqʼlaj naʼajej ut kʼaru naraj xyeebʼal wiibʼ oxibʼ li kʼaʼaq re ru li wank chisaʼ.

12. Ani naru ok saʼ li junjunq chi naʼaj re li loqʼlaj naʼajej?

¹² Li mu. Chisaʼ li loqʼlaj naʼajej joʼebʼ li junchʼol chik chi rochoch li Yos li xeʼxkabʼla moqon aran Jerusalén chanchan naq juntaqʼeetebʼ. Wank wiibʼ li naʼaj: li Santil Naʼaj ut li Qʼaxal Saant, li jachjokebʼ rikʼin jun li tʼikr (Heb. 9:2-5; Éx. 26:31-33). Saʼ li Santil Naʼaj wank jun li xnaʼaj ebʼ li kandeel re oor, jun li altar re xkʼatbʼal li pom ut jun xmeexil li kaxlanwa. Kaʼajwiʼ ebʼ laj tij «li sikʼbʼilebʼ ru» nekeʼruuk ok saʼ li Santil Naʼaj re naq teʼxbʼaanu li xloqʼlaj kʼanjel (Núm. 3:3, 7, 10). Saʼ li Qʼaxal Saant wank li xkaaxil li sumwank, li yiibʼanbʼil rikʼin oor ut aʼan reetalil naq li Jehobʼa wank aran (Éx. 25:21, 22). Kaʼajwiʼ li xyuwaʼil aj tij naru numeʼk junpakʼal li tʼikr ut ok saʼ li Qʼaxal Saant. Saʼ li Xkutankil li Kuyuk Maak, li nabʼaanumank jun sut rajlal chihabʼ, naʼok rikʼin xkikʼel li xul re xpatzʼbʼal xkuybʼal xmaak ut re xpatzʼbʼal xkuybʼal xmaak li tenamit (Lev. 16:2, 17). Saʼ xnumik li kutan, li Jehobʼa kiroksi li xsantil musiqʼej re xchʼolobʼankil  chi tzʼaqal re ru kʼaru reetalil li junjunq chi kʼaʼaq re ru li wank saʼ li loqʼlaj naʼajej (Heb. 9:6-8). e

13. Kʼaru reetalil li Santil Naʼaj ut li Qʼaxal Saant?

¹³ Li tzʼaqal xyaalalil. Ebʼ li 144,000 aʼan jun chʼuut aj paabʼanel li yulbʼilebʼ ru rikʼin santil musiqʼej ut wankebʼ saʼ amiiwil rikʼin li Jehobʼa. Aʼanebʼ teʼkʼanjelaq joʼ xyuwaʼil aj tij saʼ choxa rochbʼeen li Jesús (Apoc. 1:6; 14:1). Naq toj wankebʼ saʼ Ruuchichʼochʼ, li Yos naxyulebʼ rikʼin santil musiqʼej ut naxsikʼebʼ joʼ ralal xkʼajol. Li Santil Naʼaj re li loqʼlaj naʼajej naxkʼutbʼesi naq wankebʼ saʼ amiiwil rikʼin li Yos (Rom. 8:15-17). Li Qʼaxal Saant re li loqʼlaj naʼajej aʼan reetalil li choxa, bʼarwiʼ wank li Jehobʼa. «Li tʼikr» li naxjach li Santil Naʼaj rikʼin li Qʼaxal Saant aʼan reetalil li xtibʼel li Jesús. Li xtibʼel aʼan jun li naʼlebʼ li naxram chiru ok saʼ choxa joʼ li xnimal ru Xyuwaʼil aj Tij re li rochoch li Jehobʼa. Naq kixqʼaxtesi li xtibʼel joʼ mayej choʼq re li ruuchichʼochʼ, li Jesús kixte li bʼe re naq li yulbʼilebʼ ru teʼruuq xtawbʼal li yuʼam saʼ choxa. Re naq teʼruuq xtawbʼal, ebʼ li yulbʼilebʼ ru tento naq teʼxkanabʼ li xtzʼejwal li wank xtibʼel ut xbʼaqel (Heb. 10:19, 20; 1 Cor. 15:50). Naq kiwakliik chi yoʼyo li Jesús, kiʼok saʼ li Qʼaxal Saant re li rochoch li Jehobʼa, bʼarwiʼ saʼ xnumik li kutan tixchʼutubʼ ribʼ rikʼinebʼ li yulbʼilebʼ ru.

14. Joʼ naxye Hebreos 9:12, 24-26, kʼaʼut naq qʼaxal nim li rochoch li Jehobʼa?

¹⁴ Chʼolchʼo naq li naʼlebʼ li kixxaqabʼ li Jehobʼa re xloqʼoninkil ru joʼ nawulak chiru ut nachalk saʼ xkʼabʼaʼ li xkamik li Jesús ut li xkʼanjel li Jesús joʼ aj tij, qʼaxal nim. Li Qʼaxal Saant bʼarwiʼ naʼok li xyuwaʼil aj tij re Israel yiibʼanbʼil xbʼaanebʼ li winq ut aran naʼok rikʼin xkikʼel ebʼ li xul. Abʼan li Jesús kiʼok saʼ li naʼaj li qʼaxal saant chiruhebʼ chixjunil: «tzʼaqal saʼ choxa» bʼarwiʼ wank li Jehobʼa. Aran kixqʼaxtesi li xwankil li xyuʼam li tzʼaqal re ru li kixkʼe saʼ qakʼabʼaʼ «re xsachbʼal xwankil li maak rikʼin xmayejankil ribʼ» (taayaabʼasi Hebreos 9:12, 24-26). Li mayej li kixqʼaxtesi li Jesús, li naxqʼax ru chixjunil, naxkuy naxsach chi junajwa li maak. Anaqwan, tqil naq chiqajunilo tooruuq xloqʼoninkil ru li Jehobʼa saʼ li rochoch, maakʼaʼ naxye wi li qoybʼenihom aʼan re xik saʼ choxa malaj saʼ Ruuchichʼochʼ.

15. Ani nekeʼkʼanjelak saʼ li nebʼaal re li loqʼlaj naʼajej?

¹⁵ Li mu. Saʼ li loqʼlaj naʼajej wank jun li nebʼaal: jun li naʼajej li teeto ru ut ramro bʼarwiʼ ebʼ li xyuwaʼil aj tij nekeʼxbʼaanu ebʼ li xkʼanjel. Saʼ li nebʼaal wank jun li xnimal ru altar re kobʼre bʼarwiʼ nayeechiʼimank ebʼ li kʼatbʼil mayej. Wank ajwiʼ jun li xnaʼaj haʼ re kobʼre bʼarwiʼ ebʼ li xyuwaʼil aj tij nekeʼxchʼaj ribʼ rikʼin haʼ naq toj maajiʼ nekeʼxbʼaanu li xloqʼlaj kʼanjel li tenebʼanbʼil saʼ xbʼeenebʼ (Éx. 30:17-20; 40:6-8). Saʼebʼ li rochoch li Yos li xeʼyiibʼamank moqon wank ajwiʼ li nebʼaal li wank chirix, bʼarwiʼ li moko wankebʼ ta joʼ li xyuwaʼil aj tij teʼruuq xloqʼoninkil ru li Yos.

16. Ani nekeʼkʼanjelak saʼ li junjunq chi nebʼaal re li rochoch li Jehobʼa?

¹⁶ Li tzʼaqal xyaalalil. Naq toj maajiʼ nekeʼwank joʼ li xyuwaʼil aj tij rochbʼeen li Jesús saʼ choxa, ebʼ li yulbʼilebʼ ru li toj wankebʼ saʼ Ruuchichʼochʼ nekeʼkʼanjelak chiru li Jehobʼa chi tiikebʼ ru xchʼool saʼ li nebʼaal li wank chisaʼ li rochoch li Jehobʼa. Li nimla naʼaj haʼ li wank saʼ li loqʼlaj naʼajej ut saʼ li rochoch li Yos naxjultika chiruhebʼ ut chiru chixjunilebʼ laj paabʼanel naq aajel ru naq saqaq ru li xyuʼamebʼ ut li xpaabʼal.  Ut bʼar nekeʼxloqʼoni ru li Yos li xkʼihalil li kristiʼaan, li nekeʼxtenqʼa chi anchal xchʼoolebʼ li yulbʼilebʼ ru? Li apóstol Juan kiril naq li «xaqxookebʼ chiru li nimajwal kʼojaribʼaal» nekeʼkʼanjelak chiru li Yos «chi qʼeq ut chi kutan». Li kʼiila tenamit naxbʼaanu aʼin saʼ Ruuchichʼochʼ saʼ li nebʼaal li wank chirix re li rochoch li Jehobʼa (Apoc. 7:9, 13-15). Kʼajoʼ xchaabʼilal naq chiqajunilo wank jun qanaʼaj re xloqʼoninkil ru li Jehobʼa saʼ li rochoch!

17. Kʼaru ebʼ li mayej tooruuq xyeechiʼinkil re li Jehobʼa?

¹⁷ Chiqajunilo joʼ aj paabʼanel nokooruuk xyeechiʼinkil re li Jehobʼa ebʼ li mayej. Chanru tooruuq xbʼaanunkil? Roksinkil li qahoonal, li qametzʼew ut li kʼaru wank qe re xtenqʼankil li Awabʼejilal. Joʼ kixye li apóstol Pablo rehebʼ laj hebreo «qamayejaaq [ . . . ] junelik li qatij re li Yos, naraj naxye, aʼ li xkʼanjel li xtzʼuumal qe li naqanima wiʼ li xkʼabʼaʼ» (Heb. 13:15). Wi naqakʼe re li Jehobʼa li qʼaxal chaabʼil li wank qikʼin, naqakʼutbʼesi naq oxloqʼ chiqu xloqʼoninkil ru.

18. Joʼ naxye Hebreos 10:22-25, kʼaru maajunwa tqakanabʼ xbʼaanunkil? Ut kʼaru maajunwa tsachq saʼ qachʼool?

¹⁸ (Taayaabʼasi Hebreos 10:22-25). Saʼ xraqik li esilhu li kixtzʼiibʼa laj Pablo choʼq rehebʼ laj hebreo kixjultika chiqu naabʼal li naʼlebʼ li naʼokenk saʼ li loqʼonink li maajunwa tqakanabʼ xbʼaanunkil. Jun eetalil, naʼaatinak chirix naq wank xwankil tijok chiru li Jehobʼa, aatinak rikʼinebʼ li junchʼol chirix li qoybʼenihom, xchʼutubʼankil qibʼ rikʼinebʼ li qechpaabʼanel ut xwaklesinkil qachʼool chiqibʼil qibʼ «qʼaxal chik anaqwan naq nekeril naq yo chaq chi nachʼok li Kutan» re li Jehobʼa. Saʼebʼ li tasal li wank saʼ xraqik li hu Apocalipsis, li ánjel re li Jehobʼa naxye: «Aʼ li Yos tento taaloqʼon ru». Naxye wiibʼ sut re xjultikankil chiqu naq qʼaxal wank xwankil (Apoc. 19:10; 22:9). Misach saʼ qachʼool chixjunil li xchamal naʼlebʼ li xqatzol chirix li xnimal ru rochoch li Jehobʼa chi moko li xnimal ru kʼanjel li wank qe re xloqʼoninkil ru li Nimajwal Yos.