1. Le i bika binena mwikeulu, ne bishintulula bika kotudi?

 SHI MWIKEULU wesambile nobe, le wadi wa kuteja byanena? Na bubine, dyalelo, mwikeulu wisambanga na “mizo yonso ne bisaka ne ndimi ne bantu.” Le i bika byanena? Unenanga’mba: “Tyinai Leza, mutumbijei ntumbo . . . Tōtai Yewa walongele diulu ne ntanda.” (Kus. 14:​6, 7) Yehova ye Leza umo kete wa bine ufwaninwe kutōtwa na muntu yense. Bine, tumufwijanga’ko pa kwitupa kwaetupele dyese dikatampe dya kumutōtela mu tempelo yandi mikatampe ya ku mushipiditu!

2. Le tempelo ya ku mushipiditu ya Yehova i bika? (Tala kapango “ Byokeishintululapo.”)

² Le tempelo ya ku mushipiditu mine i bika, ne i kwepi kotubwanya kutana myanda itushintulwila’yo? Tempelo ya ku mushipiditu ke njibopo myūbakwe. I mpangiko itūdile’ko Yehova ya kumutōtela’mo butōtyi bwaitabije bwimanine pa kitapwa kya kinkūlwa kya Yesu. Mutumibwa Polo wāshintulwile ino mpangiko mu mukanda waālembēle bene Kidishitu Bahebelu ba mu myaka katwa kabajinji bādi mu Yudea. b

3-4. Le i malangalanga’ka ādi na Polo pangala pa bene Kidishitu Bahebelu bādi mu Yudea, ne wēbakweshe namani?

³ Mwanda waka Polo wālembēle bene Kidishitu Bahebelu bādi mu Yudea mukanda? Mobimwekela, i pa mwanda wa bubinga bubidi bukatampe. Bubajinji, i mwanda wa kwibakankamika. Bavule mobadi bādi mu mutōtelo wa Bayuda kumeso kwa kwikala bu bene Kidishitu. Bendeji ba mu mutōtelo wabo wa kala ye bano bādi bebafutulula pa kwikala kobāikele bene Kidishitu. Mwanda waka? Mwanda bene Kidishitu kebādipo na tempelo ityikukwa ya kutōtela’mo, kadi kebādipo na kisōkelo  kya kulambwila’po Leza bitapwa, nansha ke babitobo bene ba kwibalambwila’byo. Kino kyādi kibwanya kutyumuna bana ba bwanga ba Kidishitu mutyima ne kuzozeja lwitabijo lwabo. (Bah. 2:1; 3:​12, 14) Padi bamo mobadi ye bano bālangile enka ne ya kujokela mu mutōtelo wa Bayuda.

⁴ Bubinga bwa bubidi, Polo wālombwele bano bene Kidishitu Bahebelu amba, kēbadipo balonga bukomo bwa kwivwanija bufundiji bwa ku mushipiditu bupya nansha bwa mushike, ko kunena’mba “byakudya bikomo” bya mu Kinenwa kya Leza. (Bah. 5:​11-14) Na bubine, bamo mobadi bādi bakilonda Bijila bya Mosesa. O mwanda Polo wāshintulwile amba, bitapwa byādi bilombwa mu Mukanda wa Bijila kebyādipo bibwanya kutalula bubi lonso. Pa kino, Mukanda wa Bijila ‘wātalwilwe’ko.’ Kupwa Polo wāendeleja na kwibafundija bubine bwa mushike. Wāvulwije banababo bene Kidishitu “lukulupilo” lulumbuluke lwimanine pa kitapwa kya Yesu lwine lwādi lwa kwibakwasha bafwene ‘pabwipi na Leza.’—Bah. 7:​18, 19.

5. Le i bika byotufwaninwe kwivwanija mu mukanda wa Bahebelu, ne mwanda waka?

⁵ Polo wāshintulwidile banababo Bahebelu mwanda waka butōtyi bwabo bwa bwine Kidishitu bwādi butabuke bininge butōtyi bwabo bwa pa kala. Bintu byādi mu mutōtelo wa Bayuda byādi’tu “i munjiñininya wa bintu bīya kumeso, ino bintu binebine i bya Kidishitu.” (Kol. 2:17) Munjiñininya ulombolanga’tu bupunga bwa mwikadile kintu kinekine kileta munjiñininya. Nanshi, ne kimfwa kya kala kya mutōtelo wa Bayuda kyādi’tu i munjiñininya wa kintu kya binebine kya mu mafuku a kumeso. Tunenwe kwivwanija mpangiko itūdile’ko Yehova mwanda wa tumone kulekelwa bubi bwetu amba tumutōte mu muswelo waitabije. Nanshi tudingakanyei “munjiñininya” (kimfwa kya kala kya mutōtelo wa Bayuda) na ‘kintu kinekine’ (muswelo utōta bene Kidishitu), mungya mobishintulwidilwe mu Bahebelu. Shi tulonge namino, tukevwanija biyampe tempelo ya ku mushipiditu ne moitutadila.

6. Le i muswelo’ka wādi wingidijibwa kipema?

⁶ Kimfwa kya kala. Polo wāimanine mu mīsambo yandi pa kipema kyāshimikile Mosesa mu 1512 Y.K. (Tala tabulo “Kimfwa kya Kala—Kintu Kinekine ku Bene Kidishitu.”) Kipema kyādi kiselwa dibajinji na bene Isalela pobādi bataluka mwanda wa kwenda mu bifuko bikwabo. Bēkingidije kubwipi kwa myaka 500 kufika ne byāubakilwe tempelo mu  Yelusalema. (Div. 25:​8, 9; Umb. 9:22) “Pema wa kubungakena’ko” kyo kifuko kyādi kifwenena’ko bene Isalela Leza, mwanda wa kulambula bitapwa ne kumutōta. (Div. 29:​43-46) Inoko kadi kipema kyādi kyelekeja kintu kikatampe kya mu mafuku a kumeso ku bene Kidishitu.

7. Le tempelo ya ku mushipiditu yāikele’ko kitatyi’ka?

⁷ Kintu kinekine ku bene Kidishitu. Kipema kya kala kyādi i “munjiñininya wa bintu bya mūlu,” kadi kyādi kyelekeja tempelo mikatampe ya Yehova ya ku mushipiditu. Polo wānenene amba: “Uno pema [nansha kipema] i kyelekejo kya mu kino kitatyi.” (Bah. 8:5; 9:9) Nanshi kitatyi kyālembēle Polo Bahebelu mukanda, tempelo ya ku mushipiditu yādi keidi’ko kala. Yāshilwile kwikala’ko mu mwaka wa 29 Y.M. Mu mwine mwaka’wa, Yesu wābatyijibwa, wāshingwa māni na mushipiditu ujila, ne kushilula kwingidila Yehova bu “kitobo mukatampe mpata” mu tempelo ya ku mushipiditu. c—Bah. 4:14; Bil. 10:​37, 38.

8-9. Le kukwatañana na Bahebelu 7:​23-27, i kwishila’ka kukatampe kudi pa bukata bwa babitobo bakatampe ba Isalela na Kitobo Mukatampe mpata, Yesu Kidishitu?

⁸ Kimfwa kya kala. Kitobo mukatampe wādi mupebwe lupusa lwa kwimanina bantu ku meso a Leza. Alone kitobo mukatampe mubajinji wa Isalela, wātongelwe na Yehova kitatyi kyāpēnwe kipema. Inoko, monka mwāshintulwidile’byo Polo, “bavule bādi banenwe kwikala babitobo bepingakana mwanda lufu lwādi lwibakankaja kwikala’bo nyeke.” d (Tanga Bahebelu 7:​23-27.) Kadi bano babitobo bakatampe byobādi bana-balume ba kubulwa kubwaninina, bādi banenwe kulambula bitapwa pa mwanda wa bubi bwabo. Kuno i kwishila kukatampe mpata pa bukata bwa babitobo bakatampe ba Isalela na Kitobo Mukatampe mpata, Yesu Kidishitu.

⁹ Kintu kinekine ku bene Kidishitu. Yesu Kidishitu, kitobo wetu mukatampe i “mwingidi . . . mu pema wa bine, ushimikilwe na Yehova, ke na muntupo, aa.” (Bah. 8:​1, 2) Polo wāshintulwile amba, “[Yesu] byadi mūmi nyeke, butobo bwandi kebudipo na ba kumupingakana.” Polo wābwejeje’ko amba Yesu i “wampikwa disubi, musansane na babipya-mambo,” ne amba kwishila na babitobo bakatampe ba Isalela, “aye kadipo kyaelela bitapwa difuku ne difuku” pa mwanda wa bubi bwandi. Pano tubandaulei kwishila kudi pa bukata bwa bisōkelo ne bitapwa mu kimfwa kya kala na bintu binebine ku bene Kidishitu.

10. Le bitapwa byādi bilambulwa pa kisōkelo kya mukuba byādi byelekeja bika?

¹⁰ Kimfwa kya kala. Panja pa kitwelelo kya kipema pādi kisōkelo kya mukuba pene pādi palambwilwa Yehova bitapwa bya banyema. (Div. 27:​1, 2; 40:29) Inoko, bino bitapwa kebyādipo bipūta lonso bubi bwa bantu. (Bah. 10:​1-4) Bitapwa bya kitatyi kyonso bya banyema byādi bilambulwa ku kipema, byādi bimfukila pa kitapwa kimo kyādi kya kupūta lonso bubi bwa bantu.

11. Le i pa kisōkelo’ka pēlambwile Yesu aye mwine bu kitapwa? (Bahebelu 10:​5-7, 10)

¹¹ Kintu kinekine ku bene Kidishitu. Yesu wādi uyukile amba, Yehova wāmutumine pano pa ntanda mwanda wa kulambula būmi bwandi bwa bu muntu bu kitapwa kya kinkūlwa kya muzo wa muntu. (Mat. 20:28) Nanshi pa kubatyijibwa kwandi, Yesu wēlombwele aye mwine mwanda wa kulonga byobya byādi  bimusakila Yehova. (Yoa. 6:38; Ngt. 1:4) Yesu wēpene pa kisōkelo kya kyelekejo, kine kyādi kyelekeja “kiswa-mutyima” kya Leza kudi wandi Mwana, kya kupāna būmi bwandi bwa bu muntu mubwaninine. Yesu wāpene būmi bwandi dimo kupwididile” mwanda wa kupūta lonso bubi bwa muntu yense ulombola lwitabijo mudi Kidishitu. (Tanga Bahebelu 10:​5-7, 10.) Pano tubandaulei nshintulwilo ya bintu bya munda mwa kipema.

12. Le i ani wādi ubwanya kutwela mu kyumba ne kyumba kya kipema?

¹² Kimfwa kya kala. Kipema ne matempelo āubakilwe mwenda mafuku mu Yelusalema ādi meifwane ku bintu byādi munda. Munda mwādi tundimbwa tubidi—“Kifuko Kijila” ne “Kijila Nakampata”—bine byādi byabanibwe na mpashila. (Bah. 9:​2-5; Div. 26:​31-33) Munda mwa Kijila mwādi kitūlwa-binanu kya olo, kisōkelo kya kusōkela’po ensense, ne meza a mikate milombolwe. Enka “babitobo bashingwe māni” kete bo bādi bapelwe lupusa lwa kutwela munda mwa Kijila mwanda wa kwingila mingilo yabo ikola. (Umb. 3:​3, 7, 10) Mu Kijila Nakampata mwādi sanduku wa olo wa kipwano mwine wādi welekeja kwikala’po kwa Yehova. (Div. 25:​21, 22) Enka kitobo mukatampe kete ye wādi upēlwe lupusa lwa kutabuka mpashila, mwanda wa kutwela mu Kijila Nakampata musunsa umo pa mwaka mu Difuku dya Kupūta Bubi. (Levi 16:​2, 17) Mwaka ne mwaka, wādi utwela’mo na mashi a banyema mwanda wa kupūta bubi bwandi ne bwa muzo onso mutuntulu. Mwenda mafuku,  Yehova kupityila ku mushipiditu wandi ujila, wālombwele patōka nshintulwilo ya bino bintu byādi mu kipema.—Bah. 9:​6-8.

13. Le Kijila ne Kijila Nakampata kya kipema kyelekeja kintu’ka kinekine ku bene Kidishitu?

¹³ Kintu kinekine ku bene Kidishitu. Bana ba bwanga batyetye ba Kidishitu i bashingwe māni na mushipiditu, kadi badi mu kipwano kya pa bula na Yehova. Bano ba 144000 basa kwingila bu babitobo momwa mūlu pamo na Yesu. (Kus. 1:6; 14:1) Kijila kya kipema kyelekeja ngikadilo yabo ya bu bana ba Leza babutulwe ku mushipiditu pobakidi pano pa ntanda. (Loma 8:​15-17) Kijila Nakampata kya kipema kyelekeja mūlu mushikete Yehova. “Mpashila” mine yādi ikalañanya Kijila na Kijila Nakampata yelekeja umbidi wa Yesu wa bu muntu, mwine wādi umukankaja kutwela mūlu bu Kitobo Mukatampe mpata wa tempelo ya ku mushipiditu. Yesu pa kupāna umbidi wandi wa bu muntu bu kitapwa kya muzo onso wa muntu, wāshitwidile bene Kidishitu bonso bashingwe māni dishinda dya kukekala na būmi momwa mūlu. Ne bene Kidishitu bashingwe māni nabo bafwaninwe kushiya ngitu yabo ya mashi ne mema pa kutambula mpalo yabo ya momwa mūlu. (Bah. 10:​19, 20; 1 Ko. 15:50) Yesu pa kupwa kusanguka, wātwelele mu Kijila Nakampata kya tempelo ya ku mushipiditu, mwine mukamulonda bashingwe māni bonso.

14. Kukwatañana na Bahebelu 9:​12, 24-26, i kika kilengeje mpangiko ya tempelo ya Yehova ya ku mushipiditu ikale miyampe kutabuka?

¹⁴ Tubamone patōkelela’mba mpangiko ya Yehova ya butōtyi butōka īmanine pa kitapwa kya kinkūlwa ne butobo bwa Yesu Kidishitu, i ya peulu bininge. Kitobo mukatampe mu Isalela wādi utwela na mashi a bitapwa bya banyema mu Kijila Nakampata kilongwe na makasa a bantu, inoko Yesu wātwelele “mūlu mwine” mu kifuko kijila kupita byonso, mwanda wa kumweka ku meso a Yehova. Mwine’mwa, wāfikije bulēme bwa būmi bwandi bwa bu muntu mubwaninine pa mwanda wetu, “mwanda wa kufundula bubi kupityila ku kitapwa kya aye mwine.” (Tanga Bahebelu 9:​12, 24-26.) Kitapwa kya Yesu i kitapwa kikatampe kitalula bubi lonso. Monka moketumwena’byo pano, ekale tudi na lukulupilo lwa kwenda mūlu nansha lwa kwikala pano pa ntanda, batwe bonso tubwanya kutōta Yehova mu tempelo yandi ya ku mushipiditu.

15. Le i bāni bādi bengidila mu kipango kya kipema?

¹⁵ Kimfwa kya kala. Kipema kyādi na kipango kimo—kifuko kikatampe kikingwe mwine mwādi mwingidila babitobo mingilo yabo. Kisōkelo kikatampe kya mukuba kya kulambwila’po byamulambu bisōkwe kyādi mu kipango, pamo ne kyoilo kya mukuba kya mema kyādi kingidija babito mwanda wa kwitōkeja, kumeso kwa kwingila mwingilo wabo ukola. (Div. 30:​17-20; 40:​6-8) Inoko matempelo āubakilwe mwenda mafuku, nao ādi na kipango kya panja mwine mobādi batōtela Leza kudi bantu ke babitobopo.

16. Le i bāni bengidila mu kipango ne kipango kya tempelo ya ku mushipiditu?

¹⁶ Kintu kinekine ku bene Kidishitu. Kumeso kwa kwenda kukengila bu babitobo pamo na Yesu momwa mūlu, banababo na Yesu bashingwe māni ba kikōkeji bashele’ko, bengidilanga pano pa ntanda mu kipango kya munda kya tempelo ya ku mushipiditu. Kwikala’ko kwa kyoilo kikatampe kya mema i kivulujo kikatampe kobadi, ne ku bene Kidishitu bonso kya amba, bafwaninwe kwikala nyeke batōka mu mwikadilo ne ku mushipiditu. Le penepo, i kwepi kutōtelanga “kibumbo kikatampe” kya boba bakwatakanya  banababo na Kidishitu bashingwe māni? Mutumibwa Yoano wēbamwene “bemene kumeso kwa lupona,” bine bikwatañene pano pa ntanda na kipango kya panja mwine mobengidilanga “[Leza] mingilo ikola dyuba ne bufuku mu tempelo yandi.” (Kus. 7:​9, 13-15) Bine, tufwijanga’ko bininge pa kwikala na kifuko mu ino mpangiko ya Yehova ya butōtyi butōka!

17. Le i bitapwa’ka byotulambulanga Yehova?

¹⁷ Dyalelo bene Kidishitu bonso badi na dyese dya kulambula Yehova bitapwa na kwingidija kitatyi kyabo, bukomo bwabo, ne misokwe yabo mwanda wa kwendeleja kumeso tumweno twa Bulopwe bwa Leza. Monka mwāsapwidile’byo Polo bene Kidishitu Bahebelu, tubwanya kulambula “mafuku onso kudi Leza kitapwa kya mitendelo, ko kunena’mba, kipa kya milomo yetu inena patōkelela dijina dyandi.” (Bah. 13:15) Tubwanya kulombola’mba tufwijanga’ko pa dino dyese dyotudi nadyo dya kutōta Yehova, na kumulambula bitapwa bilumbuluke mpata.

18. Le kukwatañana na Bahebelu 10:​22-25, i bika byotufwaninwe kuta’ko nyeke mutyima, ne i bika byoketufwaninwepo kwilwa?

¹⁸ Tanga Bahebelu 10:​22-25. Dya ku mfulo kwa mukanda waālembēle Bahebelu, Polo i mutele’ko myanda palapala ya mu butōtyi bwetu yotufwaninwe kuta’ko nyeke mutyima. Mu ino myanda mubadilwa kufwena Yehova mu milombelo, kusapula patōkelela lukulupilo lwetu, kutanwa ku kupwila, kwikankamika batwe bene na bene “nakampata pano [potwamona] difuku [dya Yehova] dibafwena po pene.” Dya ku mfulo kwa mukanda wa Kusokwelwa, mwikeulu wa Yehova unena misunsa ibidi mwanda wa kukomeneja bino binenwa bya amba: “Tōta Leza!” (Kus. 19:10; 22:9) Bine, tuvulukei nyeke buno bubine bwa mushike bwa ku mushipiditu butala tempelo mikatampe ya Yehova ya ku mushipiditu, ne kufwija’ko pa dyese dyotudi nadyo dya kutōta Leza wetu mukatampe!