Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

XNAQʼTZBʼIL 48

Qeʼk tkʼuʼja tiʼj qa kʼonil Jehová tiʼja kyoj ambʼil kwest

Qeʼk tkʼuʼja tiʼj qa kʼonil Jehová tiʼja kyoj ambʼil kwest

«Tenx kyipune [ . . . ] ok chin tele kyukʼile. Aqine Kymane, aju Tajaw Tkyaqil in xi nmaʼne jlu kyeye» (AGEO 2:4).

BʼITZ 118 «Qʼontza mastl qokslabʼle»

AJU KʼELEL QNIKʼ TIʼJ a

1, 2. ¿Alkye junjun nya bʼaʼn e ok weʼ judiy e meltzʼaj toj Jerusalén twitz ex bʼalo aʼyex in qo ok weʼ twitz? (Ax ikx qʼonka twitza tiʼj recuadro « Aju ambʼil tej tten Ageo, Zacarías ex Esdras»).

 ¿IN TZAJPE bʼaj tkʼuʼja tiʼj ambʼil tzul? Qa o tzʼel qʼiʼn taqʼuna, bʼalo in ximana tiʼj tzeʼn jaku txi tqʼoʼna aju at tajbʼen kye toj tjaya. Ax ikx, jakulo ximana tiʼj tzeʼn tuʼn t-xqʼuqina kyiʼj toj tjaya tuʼnju jaku tzaj nya bʼaʼn tuʼn política, tuʼn ikʼbʼil moqa tuʼnju mintiʼ in tzaj kyqʼoʼn aj kawil ambʼil tuʼn qpakbʼan. Qa in nok weʼya twitz jun ambʼil ik tzeʼn jlu, jaku chewix tanmiya aj tel tnikʼa tiʼj tzeʼn onin Jehová kyiʼj israelita tej kyok weʼ kywitz ambʼil kwest.

2 Iltoq tiʼj tuʼn tten nim qʼuqbʼil kykʼuʼj kykyaqil judiy e jaw chʼiy toj Babilonia tuʼn tkyaj kytzaqpiʼn kyqʼinumabʼil, tbʼanel kyanqʼibʼil ex tuʼn kyxiʼ toj jun lugar mintiʼ ojtzqiʼn kyuʼn. Tej tikʼ chʼin ambʼil tej kymeltzʼaj toj Jerusalén, kwest ela toj kywitz tuʼn kykʼaʼchit toj kyja. Ax ikx, tzaj nya bʼaʼn kyxol aj kawil te Persia ex ok kybʼinchaʼn aj qʼoj nya bʼaʼn kyiʼj. Tuʼntzunju, kwest ela toj kywitz junjun tuʼn kyonin tuʼn tjaw bʼinchet juntl maj templo. Pero onin Jehová kyiʼj tuʼn kytzalaj juntl maj tej t-xi tsamaʼn profeta Ageo ex Zacarías tuʼn t-xi tqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj nqayin tiʼj abʼqʼi 520 tjaqʼxi ambʼil qʼiʼn quʼn jaʼlo (Ageo 1:1; Zac. 1:1). Ik tzeʼn kʼelel qnikʼ tiʼj, bʼant jun tbʼanel aqʼuntl kyuʼn profeta lu. Noqtzun tuʼnj, tzaj bʼaj kykʼuʼj judiy juntl maj tej tikʼ junlo 50 abʼqʼi. Toj ambʼil lu, etz Esdras toj Babilonia ex xiʼ toj Jerusalén tuʼn t-xi tqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj judiy ex tuʼn tonin kyiʼj tuʼn tok kyqʼoʼn toklen kʼulbʼil axix tok (Esd. 7:​1, 6).

3. ¿Alkyeqe xjel kxel qqʼoʼn tzaqʼwebʼil kyiʼj? (Proverbios 22:19).

3 E onin profecía tqʼama Ageo ex Zacarías kyiʼj judiy tuʼn kukx tok qeʼ kykʼuʼj tiʼj Jehová maske i el ikʼun. Ax ikx jaku che onin qiʼj tuʼn tok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa kʼonil Jehová qiʼj aj qok weʼ kywitz ambʼil kwest (kjawil uʼjit Proverbios 22:19). Toj xnaqʼtzbʼil lu, kʼelel qnikʼ tiʼjju xi tqʼamaʼn Jehová kye tmajen tej tajbʼen Ageo ex Zacarías tuʼn. Ax ikx, qo xnaqʼtzal tiʼj techel kyaj tqʼoʼn Esdras qwitz. Ex kxel qqʼoʼn tzaqʼwebʼil kyiʼj xjel lu: ¿Tiʼ bʼaj kyiʼj judiy tej kyok weʼ kywitz nya bʼaʼn tej kymeltzʼaj toj kytxʼotxʼ? ¿Tiquʼn il tiʼj tuʼn tkubʼ qqʼoʼn qajbʼebʼil te Jehová tnejel toj qanqʼibʼil aj qok weʼ kywitz ambʼil kwest? ¿Ex tiʼ kʼonil qiʼj tuʼn tok qeʼ mas qkʼuʼj tiʼj Jehová kyoj ambʼil lu?

¿TIʼ BʼAJ KYIʼJ JUDIY TEJ KYOK WEʼ KYWITZ NYA BʼAʼN?

4, 5. ¿Tiquʼn ya mintiʼ e tzalaj judiy?

4 Tej kypon judiy toj Jerusalén, attoq nim aqʼuntl tuʼn t-xi kybʼinchaʼn. Mintiʼ xi tiʼn ambʼil tuʼn tjaw kybʼinchaʼn t-altar Jehová ex qe tsimyentil templo (Esd. 3:​1-3, 10). Pero oʼkx toj chʼin ambʼil e tzalaj. ¿Tiquʼn? Tuʼnju nya oʼkx e aqʼunan tiʼj templo, sino ax ikx iltoq tiʼj tuʼn tjaw kybʼinchaʼn kyja, tuʼn kyxqʼuqin tiʼj kyawal ex tuʼn kykʼaʼchit toj kyja (Esd. 2:​68, 70). Ax ikx, ok tilil kyuʼn aj qʼoj tuʼn tweʼ aqʼuntl tiʼj templo (Esd. 4:​1-5).

5 Tzaj bʼaj kykʼuʼj judiy tuʼnju mintiʼxix ten aju at tajbʼen kye ex tuʼnju jaku tzaj nya bʼaʼn kyiʼj tuʼn política. Toj ambʼil aju, ateʼtoq tjaqʼ tkawbʼil tnam Persia. Tej tkyim rey Ciro toj abʼqʼi 530 tjaqʼxi ambʼil qʼiʼn quʼn jaʼlo, kawin Cambises te t-xel ex kubʼ t-ximen tuʼn tok tzoqpaj tiʼj tnam Egipto. Akux in che bʼet soldad tuʼn kypon toj Egipto, bʼalo e ikʼ toj tnam te Israel ex xilo kyqanin aʼ, wabʼj ex kyposad kye xjal. Tuʼn jlu, mas tzaj nya bʼaʼn kyiʼj judiy. Ex tej t-xi tzyet tuʼn tkawin Darío I, e ok meltzʼaj junjun xjal tiʼj rey ex tzaj nya bʼaʼn kyxol nejenel te Persia. Tej tbʼaj tkyaqil jlu, kubʼlo kyxjelin nim judiy e meltzʼaj toj tnam Jerusalén tzeʼn tuʼn kykʼaʼchit toj kyja kyuʼn. Tuʼntzunju, kubʼ kyimen junjun qa nyatoq jun tbʼanel ambʼil tuʼn tjaw kybʼinchaʼn juntl maj templo (Ageo 1:2).

6. ¿Alkye junjuntl nya bʼaʼn e ok weʼ judiy twitz ex tiʼ xi tqʼamaʼn Zacarías kye? (Zacarías 4:​6, 7).

6 (Kjawil uʼjit Zacarías 4:​6, 7). Nya oʼkx e ok weʼ judiy twitz nya bʼaʼn tej ttzaj qʼoj kyxol aj kawil ex tuʼnju kwest tuʼn tkanet kypwaq, sino ax ikx i el ikʼun. Toj abʼqʼi 522 tjaqʼxi ambʼil qʼiʼn quʼn jaʼlo, tzaj qʼoʼn permis kye aj qʼoj tuʼn tweʼ aqʼuntl tiʼj templo. Noqtzun tuʼnj, xi tqʼamaʼn Zacarías kye judiy qa jaku tzʼajbʼen xewbʼaj xjan tuʼn Jehová tuʼn tel tiʼn alkyexku nya bʼaʼn jaku che ok weʼ twitz. Ex toj abʼqʼi 520, xi tqʼoʼn rey Darío ambʼil juntl maj tuʼn t-xi tzyet aqʼuntl tiʼj templo. Ax ikx, xi tqʼoʼn pwaq kye judiy ex xi tqʼamaʼn kye txqantl aj kawil nqayin ateʼ tuʼn kyonin kyiʼj (Esd. 6:​1, 6-10).

7. ¿Alkyeqe kʼiwlabʼil tzaj kykʼamoʼn judiy tuʼnju xi kybʼinchaʼn tnejel aju tajbʼil Jehová?

 7 Ajbʼen Ageo ex Zacarías tuʼn Jehová tuʼn t-xi tqʼamaʼn kye tmajen qa kukx ktel kyukʼil qa ma tzʼok tilil kyuʼn tuʼn tjaw kybʼinchaʼn templo (Ageo 1:​8, 13, 14; Zac. 1:​3, 16). Tej t-xi qʼuqbʼaʼn kykʼuʼj judiy kyuʼn profeta, xi tzyet tuʼn kyaqʼunan juntl maj tiʼj templo toj abʼqʼi 520. Ex kubʼaj aqʼuntl kyuʼn tej naʼmxtoq tkubʼaj jweʼ abʼqʼi. Maske e ok weʼ twitz nim nya bʼaʼn, xi kybʼinchaʼn tnejel aju tajbʼil Jehová. Ex tuʼnju bʼant jlu kyuʼn, tzaj tqʼoʼn Jehová aju at tajbʼen kye tuʼn kyanqʼin ex onin kyiʼj tuʼn kyten nqayin ttxlaj. Iktzun tten e kʼulin te tukʼil tzalajbʼil (Esd. 6:​14-16, 22).

BʼINCHAMA TNEJEL AJU TAJBʼIL JEHOVÁ

8. ¿Tzeʼn in nonin Ageo 2:4 qiʼj tuʼn tkubʼ qqʼon qajbʼebʼil te Jehová tnejel toj qanqʼibʼil? (Ax ikx qʼonka twitza tiʼj tqanil).

8 Ojtzqiʼn quʼn qa ya chʼinx tpon ambʼil te nimxix yajbʼil. Tuʼntzunju, nim toklen tuʼn t-xi qbʼiʼn kawbʼil o tzaj qʼoʼn qe tuʼn qpakbʼan tiʼj tbʼanel tqanil (Mar. 13:10). Noqtzun tuʼnj, kwestlo jaku tzʼela toj qwitz tuʼn tok qqʼoʼn qwiʼ tiʼj pakbʼabʼil qa mintiʼxix qpwaq moqa in qo el ikʼun kyuʼn aj kawil. Qa ikju, ¿tiʼ jaku tzʼonin qiʼj tuʼn tkubʼ qqʼoʼn Tkawbʼil Jehová tnejel toj qanqʼibʼil? Bʼaʼn tuʼn tok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa ktel Jehová «aju Tajaw Tkyaqil» qukʼil. b Kʼonil Jehová qiʼj qa ma tzʼok qqʼoʼn toklen Tkawbʼil ex nya aju in bʼaj qiʼj. Tuʼntzunju, mintiʼ tuʼn qtzaj xobʼ te jun tiʼ (kjawil uʼjit Ageo 2:4).

9, 10. ¿Tzeʼn ok tkeʼyin jun mejebʼleʼn qa ax tok qe yol tkuʼx toj Mateo 6:33?

9 Qo ximen tiʼjju bʼaj tiʼj Oleg ex Irina, jun mejebʼleʼn in najbʼen te precursor. c Tej otoq che pon onil toj jun congregación, el qʼiʼn kyaqʼun tuʼnju mintiʼxix pwaq toj tnam. Toj jun abʼqʼi, mintiʼ ten jun kyaqʼun segur, pero ok kyqʼoʼn kywitz tiʼj qa kukx onin Jehová kyiʼj tukʼil kʼujlabʼil ex qa e onin erman kyiʼj. ¿Tiʼ onin kyiʼj toj ambʼil lu? Tzaj bʼaj tkʼuʼj Oleg tnejel, pero yajxitl tqʼama jlu: «Onin pakbʼabʼil qiʼje tuʼn tok qqʼoʼn qwiʼye tiʼjju mas nim toklen». Akux in che jyon Oleg ex Irina tiʼj jun kyaqʼun, ajbʼen ambʼil kyuʼn tuʼn kypakbʼan.

10 Jun qʼij, tej kymeltzʼaj Oleg ex Irina toj pakbʼabʼil, xi tqʼamaʼn jun kyvesin kye qa otoq viajarin jun kyamiw 160 kilómetro tuʼn t-xi tiʼn kabʼe bolsa kywa. Tqʼama Oleg jlu: «Toj qʼij aju, ok qkeʼyine qa in ximen Jehová qiʼje ex qe erman. Qʼuqli qkʼuʼje tiʼj qa mlay che ikʼ tnaʼl tmajen Jehová tuʼn maske jaku kubʼ kyximen qa mlayx che ex kywitz ambʼil kwest» (Mat. 6:33).

11. ¿Tiʼ ktzajel tqʼoʼn Jehová qe qa ma kubʼ qbʼinchaʼn tajbʼil?

11 Taj Jehová tuʼn qonin kyiʼj xjal tuʼn kyok te t-xnaqʼtzbʼen Jesús. Ik tzeʼn el qnikʼ tiʼj toj  párrafo 7, xi tqʼamaʼn Ageo kye judiy tuʼn kyaqʼunan juntl maj tiʼj templo. Ok jlu ik tzeʼn xi tqʼamaʼn kye tuʼn tkubʼ kyqʼoʼn juntl maj tsimyentil templo ex tuʼn tikʼ tnaʼl ambʼil kyuʼn tej mintiʼ e aqʼunan. Tuʼnju e nimen te Jehová, e tzaj kʼiwlaʼn tuʼn (Ageo 2:​18, 19). Ax ikx qe, jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa qo tzajel tkʼiwlaʼn Jehová qa ma tzʼok tilil quʼn tuʼn qpakbʼan.

¿TIʼ JAKU BʼANT QUʼN TUʼN TOK QEʼ MAS QKʼUʼJ TIʼJ JEHOVÁ?

12. ¿Tiquʼn iltoq tiʼj tuʼn tten qʼuqbʼil tkʼuʼj Esdras ex qe judiy e viajarin tukʼil?

12 Toj abʼqʼi 468 tjaqʼxi ambʼil qʼiʼn quʼn jaʼlo, etz Esdras tukʼil juntl grupo judiy toj Babilonia tuʼn kypon toj Jerusalén. Iltoq tiʼj tuʼn tten nim qʼuqbʼil kykʼuʼj tuʼn tbʼant jlu kyuʼn. ¿Tiquʼn? Tuʼnju jakutoq tzaj nya bʼaʼn kyiʼj toj bʼe. Xi tqʼoʼn rey nim oro ex plata kye tuʼn tajbʼen tiʼj templo, tuʼntzunju jakutoq che ok tzoqpaj eleqʼ kyiʼj (Esd. 7:​12-16; 8:31). Ax ikx, jakutoq tzaj nya bʼaʼn kyiʼj toj Jerusalén tuʼnju nyatoq nim qe xjal in che anqʼin toj ex nyatoq bʼaʼn ateʼ muro ex tpwertil tnam. ¿Tzeʼn jaku tzʼonin techel kyaj tqʼoʼn Esdras qwitz tuʼn tok qeʼ mas qkʼuʼj tiʼj Jehová?

13. ¿Tiʼ onin tiʼj Esdras tuʼn tok qeʼ mas tkʼuʼj tiʼj Jehová? (Ax ikx qʼonka twitza tiʼj tqanil).

13 Otoq tzʼok tqʼoʼn Esdras twitz tiʼj tzeʼn onin Jehová kyiʼj tmajen kyoj ambʼil kwest. Junjun abʼqʼi antes, bʼalo atztoq in nanqʼin Esdras toj tnam Babilonia tej tqʼama rey Asuero toj abʼqʼi 484 tuʼn kykubʼ bʼyoʼn kykyaqil judiy toj tnam Persia (Est. 3:​7, 13-15). Tuʼn jlu, jakutoq tzaj nya bʼaʼn tiʼj Esdras. Tej tok kybʼiʼn judiy jlu, e ayunarin «kyuj kykyaqil partament», e oqʼ ex bʼalo e kubʼsan twitz Jehová tuʼn tonin kyiʼj (Est. 4:3). ¿Jakupe qo ximen tiʼjju kubʼ tnaʼn Esdras ex qe judiy tej kychʼexpaj tiʼchaq ex tej tok kybʼiʼn qa e kubʼ bʼyoʼn aj qʼoj kyiʼj? (Est. 9:​1, 2). Tkyaqilju ikʼ toj tanqʼibʼil Esdras, onin tiʼj tej tok weʼ kywitz ambʼil kwest ex onin tiʼj tuʼn tok qeʼ mas tkʼuʼj tiʼj qa in kolin Jehová tiʼj ttnam. d

14. ¿Tiʼ el tnikʼ jun ermana tiʼj tej tkyaj ttzaqpiʼn taqʼun?

14 Mas in chʼiy qʼuqbʼil qkʼuʼj tiʼj Jehová aj tok qkeʼyin tzeʼn in xqʼuqin qiʼj kyoj ambʼil kwest. Qo yolin tiʼjju bʼaj tiʼj Anastasia, jun ermana in nanqʼin atz Europa del Este. Xi kyqʼamaʼn tukʼil toj aqʼuntl te tuʼn tokx tqʼon tibʼ toj política. Tuʼntzunju, kubʼ t-ximen ermana tuʼn tkyaj ttzaqpiʼn taqʼun. Tqʼama jlu: «Atzun tnejel maj in kyaj tene mintiʼ npwaqe». Ex tqʼamatl: «Xi nqʼamaʼne te Jehová aju bʼaj wiʼje ex ok nkeʼyine tzeʼn xqʼuqin wiʼje tukʼil kʼujlabʼil. Qa ma tzʼel qʼiʼn waqʼune toj ambʼil tzul, mlay chin tzaj xobʼe. Ojtzqiʼn wuʼne qa o xqʼuqin Jehová wiʼje ex qa kukx kbʼantel tuʼn toj ambʼil tzul».

15. ¿Tiʼ onin tiʼj Esdras tuʼn kukx tok qeʼ tkʼuʼj tiʼj Jehová? (Esdras 7:​27, 28).

15 Ok tkeʼyin Esdras tzeʼn onin Jehová tiʼj toj tanqʼibʼil. Kukx ok qeʼ tkʼuʼj Esdras tiʼj Jehová tej t-ximen tiʼj tzeʼn onin tiʼj. Qo ximen kyiʼj yol lu tqʼama: «Ma tzaj tqʼoʼn Qman wipumale» (kjawil uʼjit Esdras 7:​27, 28). Chʼixmi aʼyex yol lu tqʼama Esdras juntl jweʼ maj toj libro kubʼ ttzʼibʼin (Esd. 7:​6, 9; 8:​18, 22, 31).

¿Toj alkyeqe ambʼil mas jaku tzʼok qkeʼyin tzeʼn in nonin Jehová qiʼj? (Qʼonka twitza tiʼj párrafo 16). e

16. ¿Toj alkyeqe ambʼil jaku tzʼok qkeʼyin tzeʼn in nonin Jehová qiʼj? (Ax ikx qʼonka twitza kyiʼj foto).

16 Jaku tzʼonin Jehová qiʼj kyoj ambʼil kwest. Jun techel, atlo maj il tiʼj tuʼn t-xi qqanin te qpatrón tuʼn ttzaj tqʼoʼn qpermis tuʼn qxiʼ toj jun asamblea moqa tuʼn ttzaj tqʼoʼn ambʼil qe tuʼn qten kyoj chmabʼil. Kyoj ambʼil ik tzeʼn jlu, jaku tzʼok qqʼoʼn qwitz tiʼj tzeʼn jaku tzʼonin Jehová qiʼj. Jaku qo jaw labʼin tiʼjju jaku bʼant tuʼn Jehová qiʼj ex mas jaku chʼiy qʼuqbʼil qkʼuʼj tiʼj.

In noqʼ Esdras aj tnaʼn Dios toj templo akux in ximen kyiʼj il otoq che bʼant kyuʼn xjal. Ax ikx kye xjal in che oqʼ. Pero in xi tqʼuqbʼaʼn Secanías tkʼuʼj Esdras aj t-xi tqʼamaʼn jlu te: «Atx oybʼil kye aj Israel. [ . . . ] Atzun qeye jaku qo onine tiʼja» (Esdras 10:​2, 4). (Qʼonka twitza tiʼj párrafo 17).

17. ¿Tzeʼn jaku tzʼel qnikʼ tiʼj qa kubʼ tin tibʼ Esdras kyoj ambʼil kwest? (Qʼonka twitza tiʼj dibujo tok tiʼj revista).

17 Kubʼ tin tibʼ Esdras ex xi tqanin onbʼil te Jehová. Tej ttzaj bʼaj tkʼuʼj Esdras kyuʼn tiʼchaq iltoq tiʼj tuʼn tbʼant tuʼn, kubʼ tin tibʼ ex xi tqanin onbʼil te Jehová (Esd. 8:​21-23; 9:​3-5). Tej tok kykeʼyin txqantl qa ok qeʼ tkʼuʼj Esdras tiʼj Jehová, e onin tiʼj ex el kykanoʼn qʼuqbʼil tkʼuʼj (Esd. 10:​1-4). Ax ikx qe, bʼaʼn tuʼn qnaʼn Dios te Jehová ex qeʼk qkʼuʼj tiʼj qa kʼonil qiʼj aj ttzaj bʼaj qkʼuʼj tuʼnju mintiʼxix qpwaq moqa tuʼnju jaku tzaj jun nya bʼaʼn kyiʼj toj qja.

18. ¿Tiʼ jaku tzʼonin qiʼj tuʼn tok qeʼ mas qkʼuʼj tiʼj Jehová?

18 Mas kchʼiyel qʼuqbʼil qkʼuʼj tiʼj Jehová qa ma kubʼ qin qibʼ, qa ma txi qqanin onbʼil te ex qa ma txi qqʼoʼn ambʼil kye erman tuʼn kyonin qiʼj. Maske tzaj nim nya bʼaʼn toj tanqʼibʼil Erika, jun ermana at oxe tal, kukx ok qeʼ tkʼuʼj tiʼj Jehová. Toj chʼin ambʼil, kyim jun tal naʼmxtoq tul itzʼj ex kyim tchmil. Aj t-ximen tiʼj tkyaqilju bʼaj tiʼj, tqʼama jlu: «Mintiʼ ojtzqiʼn quʼn tzeʼn jaku tzʼonin Jehová qiʼj. At maj in qo jaw labʼin tuʼn. Nimku maj o tzʼok nkeʼyine qa tzaj ttzaqʼweʼn qe nnaʼj Dios tuʼnju bʼant kyuʼn wamiwe moqa tuʼnju tzaj kyqʼamaʼn weye. Ex mas fácil jaku tzʼela toj kywitz tuʼn kyonin wiʼje aj t-xi nqʼamaʼne kye tiʼ in bʼaj wiʼje».

QEʼK TKʼUʼJA TIʼJ JEHOVÁ TOJ TKYAQIL AMBʼIL

19, 20. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn kyiʼj judiy mintiʼ e meltzʼaj toj tnam Jerusalén?

19 Jaku tzʼel qiʼn jun tbʼanel xnaqʼtzbʼil kyiʼj judiy mintiʼ e meltzʼaj toj tnam Jerusalén. Bʼalo ateʼ junjun kye otoq che tijen, tzaj jun yabʼil kyiʼj moqa iltoq tiʼj tuʼn kyxqʼuqin kyiʼj toj kyja. Maske ikju, e onin kyiʼj qeju e xiʼ toj tnam Jerusalén tukʼil nim tiʼchaq (Esd. 1:​5, 6). Ex tej tikʼ 19 abʼqʼi tmeltzʼaj tnejel grupo, kukx xi kysamaʼn judiy e kyaj ten toj tnam Babilonia oyaj kye qeju e anqʼin toj tnam Jerusalén (Zac. 6:10).

20 Maske mlay bʼant nim quʼn toj qajbʼebʼil te Jehová, qʼuqli qkʼuʼj tiʼj qa in nok tqʼoʼn toklen tkyaqilju in bʼant quʼn. In nel qnikʼ tiʼj jlu kyuʼn yol xi tqʼama Jehová te profeta Zacarías. Xi tqʼamaʼn te tuʼn tkubʼ tbʼinchaʼn jun corona tukʼil oro ex plata pon kysamaʼn judiy e kyaj ten toj tnam Babilonia (Zac. 6:11). Ajbʼen corona lu tuʼn ttzaj kynaʼn txqantl tkyaqil oyaj otoq pon kysamaʼn (Zac. 6:14). Tuʼn jlu, in nel qnikʼ tiʼj qa mlayx tzikʼ tnaʼl qaqʼunbʼen tuʼn Jehová aj tok tilil quʼn tuʼn qajbʼen te kyoj ambʼil kwest (Heb. 6:10).

21. ¿Tiʼ jaku tzʼonin qiʼj tuʼn miʼn ttzaj bʼaj qkʼuʼj tiʼj ambʼil tzul?

21 Ojtzqiʼn quʼn qa kukx qo okel weʼ kywitz ambʼil kwest kyoj bʼajsbʼil tqʼijlalil ex qa mas kxeʼl toj il (2 Tim. 3:​1, 13). Pero mintiʼ tuʼn ttzaj bʼaj qkʼuʼj. Qnaʼntz aju xi tqʼamaʼn Jehová kye tmajen toj tqʼijlalil Ageo: «Ok chin tele kyukʼile. [ . . . ] Miʼn che xobʼe» (Ageo 2:​4, 5). Ax ikx qe, qʼuqli qkʼuʼj tiʼj qa ktel Jehová qukʼil qa ma tzʼok tilil quʼn tuʼn tkubʼ qbʼinchaʼn aju tajbʼil. Qa ma kubʼ qqʼoʼn toj xnaqʼtzbʼil aju ma tzʼel qnikʼ tiʼj kyoj profecía tqʼama Ageo, Zacarías ex qa ma tzʼel qkanoʼn tiʼj techel kyaj tqʼoʼn Esdras, kukx kʼokel qeʼ qkʼuʼj tiʼj Jehová noq tiʼxku jaku bʼaj.

BʼITZ 122 ¡Qo weʼxix ex miʼn qo yukch!

a Kʼonil xnaqʼtzbʼil lu qiʼj tuʼn tok qeʼ mas qkʼuʼj tiʼj Jehová kyoj ambʼil jatumel mintiʼxix qpwaq, aj ttzaj nya bʼaʼn tuʼn política moqa aj tel qʼiʼn ambʼil qe tuʼn qpakbʼan.

b In kanet 14 maj qe yol «aju Tajaw Tkyaqil» toj uʼj te Ageo. Xi kynaʼn yol lu kye judiy qa mintiʼ bʼajsbʼil tipumal Jehová ex qa in kubʼ nej kywitz nim anjel ex ax jlu in nel qnikʼ tiʼj (Sal. 103:​20, 21).

c Ma che kubʼ chʼexpuʼn junjun bʼibʼaj.

d Tuʼnju ten nim tojtzqibʼil Esdras tuʼn tbʼinchaʼn kyiʼj copia tiʼj Ley, ya otoq tzʼok qeʼ tkʼuʼj kyiʼj profecía tqʼama Jehová tej naʼmxtoq t-xiʼ toj Jerusalén (2 Crón. 36:​22, 23; Esd. 7:​6, 9, 10; Jer. 29:14).

e TQANIL TIʼJ TILBʼILAL: In xi tqanin jun ermano tpermis te tpatrón tuʼn t-xiʼ toj asamblea, pero in xi tqʼamaʼn te qa mlay. In naʼn ermano Dios ex in xi tqanin te Jehová tuʼn tonin tiʼj tuʼn tyolin tukʼil tpatrón juntl maj. In xi tyekʼin ermano jun txokbʼil tiʼj asamblea te tpatrón ex in xi tqʼamaʼn te qa in nonin Biblia qiʼj tuʼn qok te jun tbʼanel xjal. In jaw labʼin tpatrón erman tiʼj jlu ex in xi tqʼoʼn tpermis tuʼn t-xiʼ toj asamblea.