1-2. O ā luʻi na feagai ma tagata Iutaia na toe foʻi i Ierusalema e talitutusa ma o tatou tulaga i aso nei? (Tagaʻi i le pusa “ Taimi o Hakai, Sakaria, ma Esera.”)

 PE E iai se taimi e te popole ai i le mea o le a tupu i le lumanaʻi? Atonu ua lē toe iai sau galuega, ma ua e popole ai pe faapefea ona tausia lou aiga. Atonu e te popole i le saogalemu o lou aiga ona o fevaevaeaʻiga i pulega a malo, sauāga, po o teteega i le galuega talaʻi. Po o e fesagaʻia na faafitauli? Pe afai o lea, o le a e maua aogā mai i le iloiloina o le auala na fesoasoani ai Ieova i tagata Isaraelu anamua, ina ua latou feagai ma faafitauli faapena.

² Na manaʻomia e tagata Iutaia na fananau i Papelonia le faatuatua, ina ia tuua ai se olaga sologa lelei ae malaga atu i Ierusalema o se atunuu e latou te lē masani ai. E leʻi umi ona latou taunuu ae feagai loa ma faafitauli tau tamaoaiga, lē mautonu ona o fevaevaeaʻiga i pulega a malo, ma teteega. O na tulaga sa faigatā ai i isi ona uaʻi atu i le toe fausia o le malumalu o Ieova. O lea, i le pe ā o le 520 T.L.M., na auina atu ai e Ieova perofeta o Hakai ma Sakaria e toe faamalosia le maelega o tagata Iutaia. (Ha. 1:1; Saka. 1:1) Na matuā aogā faalaeiauga na avatu e nei perofeta. Peitaʻi, i le toetoe 50 tausaga mulimuli ane ai, na toe manaʻomia ai foʻi e tagata Iutaia na toe foʻi i Ierusalema faalaeiauga. O lea, na malaga ai i Ierusalema Esera le tusiupu tomai i le Tulafono, e faalaeiau tagata o le Atua ina ia faamuamua le tapuaʻiga moni.—Esera 7:​1, 6.

3. O ā fesili o le a tatou talanoaina? (Faataoto 22:19)

 ³ Na fesoasoani valoaga a Hakai ma Sakaria i tagata o le Atua i le taimi ua teʻa, ina ia maufaatuatuaina pea Ieova i taimi o teteega. E fesoasoani foʻi na valoaga iā i tatou i aso nei ina ia mautinoa pea i le lagolagosua a Ieova, e ui i faafitauli o le olaga. (Faitau le Faataoto 22:19.) A o tatou talanoaina le feʻau a le Atua na avatu e Hakai ma Sakaria ma le faaaʻoaʻoga a Esera, o le a taliina ai fesili nei: Na faapefea ona aafia tagata Iutaia na toe foʻi i faafitauli na tutupu i lenā taimi? Aiseā e tatau ai ona tatou uaʻi atu pea i le faia o le finagalo o le Atua i taimi e tutupu ai faafitauli? E faapefea ona faamalosia lo tatou mautinoa iā Ieova i taimi o tulaga faigatā?

4-5. O ā māfuaaga atonu na mou ai le maelega o tagata Iutaia mai i le toe faia o le galuega o le malumalu?

⁴ Ina ua taunuu tagata Iutaia i Ierusalema, e tele galuega na manaʻomia ona latou faia. Na vave lava ona latou toe fausia le fata faitaulaga a Ieova, ma faataatia le faavae o le malumalu. (Esera 3:​1-3, 10) Peitaʻi, e leʻi umi ae mou atu lo latou maelega. Aiseā? E lē gata na latou faia galuega o le malumalu, ae na fausia foʻi o latou fale, totō faatoʻaga, ma tausia o latou aiga. (Esera 2:​68, 70) Na latou feagai foʻi ma teteega mai i o latou fili, o ē na taupulepule e taofia le galuega o le malumalu.—Esera 4:​1-5.

⁵ Na latou aafia foʻi i faafitauli tau tamaoaiga, ma fevaevaeaʻiga i le pulega a le malo o Peresia lea na pulea i latou. Ina ua maliu Kuresa i le 530 T.L.M., ona avea lea o Kamasese ma tupu o Peresia, ma na ia siitaua atu iā Aikupito. A o agaʻi atu lana ʻautau i Aikupito, na mananaʻo fitafita e saunia atu e tagata Isaraelu meaʻai, vai, ma mea e nonofo ai, ma na faaopoopo atu ai isi faafitauli iā i latou. I uluaʻi tausaga o le pulega a Tariu I lea na sosoo atu iā Kamasese, e tele fouvalega na tutupu ai ma fevaevaeaʻiga i le malo. O na mea e mautinoa na matuā faapopoleina ai tagata Iutaia na toe foʻi, pe e faapefea ona tausia o latou aiga. O le tele o faafitauli na latou fesagaʻia, na manatu ai nisi tagata Iutaia e lē o le taimi talafeagai lea e toe fausia ai le malumalu o Ieova.—Ha. 1:2.

6. O le ā se isi faafitauli na fesagaʻia e tagata Iutaia, ma o le ā na faamautinoa atu e Sakaria iā i latou? (Sakaria 4:​6, 7)

⁶ Faitau le Sakaria 4:​6, 7. E lē gata na fesagaʻia e tagata Iutaia faafitauli tau tamaoaiga ma fevaevaeaʻiga i le pulega a le malo, ae na latou feagai foʻi ma sauāga. I le 522 T.L.M., na mafai ai e o latou fili ona taofia le fausia o le malumalu o Ieova. Ae na faamautinoa atu e Sakaria i tagata Iutaia, o le a faaaogā e Ieova lona mana e sili ona malosi, e fesoasoani iā i latou e faaauau ai le galuega e ui i faafitauli. I le 520 T.L.M., na faataga ai e le tupu o Tariu le toe faaauau o le galuega o le malumalu, ma na ia foaʻi atu foʻi tupe i tagata Iutaia. Na ia faatonuina foʻi kovana na nonofo latalata ane i Ierusalema e fesoasoani i le galuega.—Esera 6:​1, 6-10.

7. O ā faamanuiaga na maua e tagata Iutaia na toe foʻi ina ua latou faamuamua le faia o le finagalo o Ieova?

 ⁷ E ala mai iā Hakai ma Sakaria, na folafola atu ai e Ieova i ona tagata o le a ia lagolagoina i latou, pe afai e latou te faamuamua le toe fausia o le malumalu. (Ha. 1:​8, 13, 14; Saka. 1:​3, 16) Na matuā faalaeiauina e Hakai ma Sakaria tagata Iutaia na toe foʻi, ma na amata ai ona latou toe fausia le malumalu i le 520 T.L.M. E leʻi atoa le lima tausaga ae māeʻa le galuega. Talu ai na faamuamua e tagata  Iutaia le faia o le finagalo o le Atua e ui i faafitauli, na ia lagolagoina ai i latou e lē gata i le itu faaletino ae faapea foʻi i le itu faaleagaga. O le iʻuga, na latou tapuaʻi ai iā Ieova ma le olioli.—Esera 6:​14-16, 22.

8. E faapefea i le Hakai 2:4 ona fesoasoani iā i tatou e uaʻi atu ai pea i le faia o le finagalo o le Atua? (Tagaʻi foʻi i le faamatalaga pito i lalo.)

⁸ A o latalata mai le puapuaga tele, ua tatou iloa ai le matuā tāua o le usiusitaʻi i le poloaʻiga e fai se sao i le galuega talaʻi. (Mare. 13:10) Peitaʻi, atonu e faigatā ona tatou uaʻi atu i la tatou faiva, pe a feagai ma faafitauli tau tamaoaiga po o teteega i le galuega talaʻi. O le ā e fesoasoani iā i tatou e faamuamua ai manaʻoga o le Malo? Ia mautinoa pea o loo faatasi “Ieova o ʻau” b ma i tatou. O le a ia lagolagoina i tatou, pe afai e tatou te faamuamua pea manaʻoga o le Malo nai lo o o tatou lava manaʻoga. O lea la, e leai se mea e tatou te fefefe ai.—Faitau le Hakai 2:4.

9-10. Na faapefea ona tofo se ulugalii i le moni o fetalaiga a Iesu o loo i le Mataio 6:33?

⁹ Mātau le faaaʻoaʻoga a Oleg ma Irina, c o se ulugalii o loo auauna o ni paeonia. Na la siitia e auauna i se faapotopotoga i se isi vaega o lo latou atunuu. Peitaʻi, na lē toe maua ni a la galuega ona ua faalētonu le tulaga tau tamaoaiga i lenā atunuu. E ui e pe ā ma le tausaga e leʻi iai ni a la galuega mautū, ae na la lagona pea le alofa o Ieova ma lana fesoasoani, ma i nisi taimi na la maua ai le fesoasoani mai i uso ma tuafāfine. Na faapefea ona la fesagaʻia faafitauli o le olaga? I le taimi muamua, na lotovaivai Oleg ae na ia faapea mai: “O le pisi pea i le galuega talaʻi, na fesoasoani iā i maʻua e uaʻi atu ai i le mea e sili ona tāua i le olaga.” Na la pisi pea i le la faiva, a o  faaauau ona saʻili ni a la galuega totogi ma lana avā.

¹⁰ I se tasi aso ina ua la toe foʻi i le fale mai i le talaʻiga, na la iloa ai na malaga mamao mai se tasi o a la uō mamae i le pe ā ma le 160 kilomita (100 maila) e aumai ni ato se lua e tumu i meaʻai. Na faapea mai Oleg: “I lenā aso, na ma toe tofo ai i le tausiga alofa a Ieova e ala mai i le faapotopotoga. Ua atili ai ona ma mautinoa, e lē tuulafoaʻia e Ieova ana auauna e tusa lava pe foliga mai ua leai se faamoemoe.”—Mata. 6:33.

11. O le ā e tatou te faatalitalia pe a uaʻi atu pea i le faia o le finagalo o le Atua?

¹¹ E finagalo Ieova ina ia tatou uaʻi atu i le galuega faasaoola o le faia o isi ma soo. E pei ona taʻua i le  palakalafa e 7, na faalaeiauina e Hakai tagata o Ieova e toe amata la latou auaunaga paia, e pei lava ua latou toe fausia le faavae o le malumalu. Pe a latou faia faapea, na folafola atu e Ieova o le a ia “avatu le faamanuiaga.” (Ha. 2:​18, 19) E tatou te mautinoa foʻi o le a faamanuia e Ieova a tatou taumafaiga, pe a faamuamua le galuega ua ia tofia i ai i tatou.

12. Aiseā na manaʻomia ai e Esera ma isi tagata Iutaia na toe foʻi se faatuatua malosi?

¹² I le 468 T.L.M., na malaga ai Esera ma nisi tagata Iutaia mai i Papelonia e agaʻi i Ierusalema, ma na latou manaʻomia ai le faatuatua malosi. Aiseā? Talu ai na latou ō ma ave le tele o auro ma siliva na foaʻi atu mo le galuega o le malumalu, ma o le a latou uia auala e tele mea e lamatia ai. E tele tagata faomea e iai i na auala. (Esera 7:​12-16; 8:31) Na vave foʻi ona latou iloa, e lē o toe saogalemu le aai o Ierusalema. E lē o toe toʻatele ni tagata na nonofo ai, ma na manaʻomia ona toe faaleleia pā ma faitotoʻa o le aai. O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Esera e faatatau i le faamalosia o lo tatou mautinoa iā Ieova?

13. Na faapefea ona faamalosia e Esera lona mautinoa iā Ieova? (Tagaʻi foʻi i le faamatalaga pito i lalo.)

¹³ Na molimauina e Esera le lagolagosua a Ieova i ona tagata i taimi faigatā. I le 484 T.L.M., a o nofo Esera i Papelonia, na avatu ai e le tupu o Asueru se faatonuga ina ia fasiotia tagata Iutaia uma na iai i le emepaea o Peresia. (Eseta 3:​7, 13-15) Na lamatia le ola o Esera! Na tali atu tagata Iutaia na nonofo i “itumalo uma” o Peresia i lenā faamataʻuga, e ala i le anapopogi ma fetagisi, ma tatalo atu iā Ieova i lana taʻitaʻiga. (Eseta 4:3) Seʻi faaata faalogona o Esera ma isi tagata Iutaia na toe foʻi, ina ua toe ū atu le ulu o le laau iā i latou na taupulepule e fasioti tagata Iutaia. (Eseta 9:​1, 2) O mea na tofo ai Esera i na taimi faigatā, na sauniunia ai o ia mo tofotofoga i le lumanaʻi, ma faamalosia ai lona mautinoa e mafai e Ieova ona puipuia ona tagata. d

14. O le ā na aʻoaʻoina e se tuafafine ina ua ia tofo i le tausiga a Ieova i taimi o faafitauli?

¹⁴ E faamalosia lo tatou mautinoa iā Ieova pe a tatou tofo i lana tausiga i taimi o faafitauli. Seʻi mātau le faaaʻoaʻoga a Anastasia e nofo i Europa i Sasaʻe. Na faamavae o ia i lana galuega ona o lona solitū. Ua ia faapea mai: “O le taimi muamua lava lea ua ou lē maua ai se tupe.” Na ia toe faapea mai: “Na ou tatalo iā Ieova, ma na ou molimauina ai lana tausiga alofa iā te aʻu. Pe a iai se taimi o le a lē toe iai saʻu galuega, ou te lē toe popole. Pe afai e tausia aʻu e loʻu Tamā i le lagi i le asō, e na te tausia foʻi aʻu taeao.”

15. O le ā na fesoasoani iā Esera e faatumauina ai lona mautinoa iā Ieova? (Esera 7:​27, 28)

 ¹⁵ Na molimauina e Esera le aao o Ieova i lona olaga. Na faatumauina le mautinoa o Esera iā Ieova, ina ua ia manatunatu i taimi na fesoasoani ai Ieova iā te ia. Seʻi mātau le faaupuga “sa iā te aʻu le aao o Ieova loʻu Atua.” (Faitau le Esera 7:​27, 28.) E lima isi taimi na faaaogā ai e Esera i lana tusi ni faaupuga e talitutusa ma lenā faaupuga.—Esera 7:​6, 9; 8:​18, 22, 31.

16. O ā tulaga atonu e tatou te molimauina ai le aao o Ieova i o tatou olaga? (Tagaʻi foʻi i le ata.)

¹⁶ E mafai ona fesoasoani Ieova iā i tatou pe a feagai ma se luʻi. O se faataʻitaʻiga, pe a talosaga atu i le pule o le galuega ina ia faataga i tatou e auai i se tauaofiaga, pe toe fetuunaʻi foʻi itula faigaluega ina ia mafai ai ona auai i sauniga uma, ua tatou maua la se avanoa e molimauina ai le aao o Ieova i o tatou olaga. E ono faateʻia oe i se iʻuga lelei e maua ai, ma o le a matuā faamalosia ai lou mautinoa iā Ieova.

17. Na faapefea ona faaalia e Esera le lotomaulalo i taimi faigatā? (Tagaʻi i le ata i le faavaa.)

¹⁷ Na talosaga atu ma le lotomaulalo Esera iā Ieova mo se fesoasoani. Na tatalo atu ma le lotomaulalo Esera iā Ieova i taimi uma na lofitūina ai i ona tiute tauave. (Esera 8:​21-23; 9:​3-5) O le faaaʻoaʻoga a Esera, na uunaʻia ai isi tagata Iutaia e lagolagoina o ia, ma faaaʻoaʻo i lona faatuatua. (Esera 10:​1-4) Pe a lofitūina i tatou i le popole i o tatou manaʻoga faaletino po o le saogalemu o o tatou aiga, e ao ona tatou tatalo atu ma le mautinoa iā Ieova.

18. E faapefea ona faamalosia lo tatou mautinoa iā Ieova?

¹⁸ Pe a tatou saʻili ma le lotomaulalo le fesoasoani a Ieova, ma talia le lagolagosua a o tatou uso ma tuafāfine, o le a faamalosia ai lo tatou mautinoa iā te ia. O Erika o se tinā e toʻatolu lana fanau, na tumau pea lona mautinoa iā Ieova e ui na ia fesagaʻia ni faafitauli ogaoga. I se taimi puupuu, na ia tofo ai i le matuitui o tigā o le maliliu o lana pepe e leʻi fanau mai ma si ana tane. Na ia faapea mai: “E lē mafai ona e muaʻi iloa le auala o le a fesoasoani mai ai Ieova iā te oe. E tatou te maua le fesoasoani i auala e tatou te leʻi faatalitalia. Na ou iloa na tali le tele o aʻu tatalo e ala i upu ma gaoioiga a aʻu uō. Pe a sasaa atu oʻu faalogona i aʻu uō, o le a faigofie ona latou fesoasoani mai.”

19-20. O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i tagata Iutaia e leʻi mafai ona toe foʻi i Ierusalema?

¹⁹ E tatou te aʻoaʻoina foʻi se lesona mai i tagata Iutaia e leʻi mafai ona toe foʻi i Ierusalema. O nisi o i latou na faatapulaa mea e mafai ona latou faia ona o le soifua matua, maʻi tugā, po o tiute tauave i le aiga. E ui i lea, na latou lotomalilie e lagolagoina i latou na toe foʻi e ala i le foaʻi atu o meafaitino. (Esera 1:​5, 6) I le pe ā ma le 19 tausaga talu ona toe foʻi i Ierusalema le vaega muamua o tagata Iutaia, na faaauau pea ona auina atu e tagata Iutaia na nonofo i Papelonia, meaalofa tauofo i Ierusalema.—Saka. 6:10.

²⁰ E tusa pe e faatapulaa mea e mafai ona tatou faia i le auaunaga i le Atua, e mafai ona tatou mautinoa e talisapaia e Ieova a tatou taumafaiga faamaoni e faafiafia o ia. E faapefea ona tatou iloa? I aso o Sakaria, na faatonuina ai e Ieova le perofeta, ina ia faia se pale mai i auro ma siliva na auina atu e tagata Iutaia sa iai i Papelonia. (Saka. 6:11) O lenā “pale matagofie,” na avea o se “faamanatuga” o foaʻi tauofo na faia ma le lotomalie. (Saka. 6:​14, fpl.) E tatou te mautinoa e lē faagaloina e Ieova a tatou taumafaiga fitā e auauna iā te ia i taimi o faafitauli.—Epe. 6:10.

21. E faapefea ona faatumauina lo tatou mautinoa iā Ieova e tusa po o ā faafitauli e tatou te fesagaʻia i le lumanaʻi?

²¹ E mautinoa o le a tatou feagai pea ma tulaga faigatā i nei aso e gata ai, ma o le a faasolo lava ina leaga le tulaga o mea. (2 Timo. 3:​1, 13) Peitaʻi, e lē manaʻomia ona tatou atuatuvale ai. Ia manatua le fetalaiga a Ieova i ona tagata i le taimi o Hakai: “Ou te faatasi ma outou . . . Aua le fefefe.” (Ha. 2:​4, 5) E mafai foʻi ona tatou mautinoa o le a faatasi Ieova ma i tatou, pe a tatou faia le mea sili e faia ai lona finagalo. O le faatatauina o lesona na tatou aʻoaʻoina mai i valoaga a Hakai ma Sakaria ma le faaaʻoaʻoga a Esera, o le a faatumauina ai lo tatou mautinoa iā Ieova, e tusa lava po o ā faafitauli e tatou te fesagaʻia i le lumanaʻi.