1, 2. ¿Kʼusi vokoliletik ta jnuptantik jech kʼuchaʼal la snuptanik li judaetik ti sutik batel ta Jerusalene? (Kʼelo xtok li rekuadro « Ta skʼakʼalil Ajeo, Sakarias xchiʼuk Esdras»).

 ¿MI CHAVUL-O avoʼonton li kʼusi xuʼ xanuptanik ta jelavele? Xuʼ van muʼyuk xa lek avabtel, vaʼun chavul avoʼonton kʼuxi chamakʼlin li avutsʼ avalale. Xuʼ van xavul-o avoʼonton xtok ti kʼusi xuʼ snuptan avutsʼ avalal ta skoj ti oy skʼopik ta politika ti bu nakalote xchiʼuk ti chavichʼik kontrainel ta skoj ti chacholik mantale. Mi jaʼ jech yakal chanuptane, ta me stsatsubtas avoʼonton mi la achan kʼuxi la skolta Jeova li j-israeletik ti jaʼtik jech la snuptanik eke.

² Li judaetik ti te chʼiik ta Babiloniae skʼan tsots xchʼunel yoʼontonik sventa xikta li skʼulejalike, li kʼusitik x-ayan yuʼunik ta Babiloniae xchiʼuk ti xbatik ta jun jteklum ti jutuk mu skotolikuk mu xojtikinike. Kʼalal mu to jaluk skʼotelike, laj yil svokolik ta takʼin, oy noʼox skʼopik ta sventa politika li jteklumetik ti te nopol oye xchiʼuk laj yichʼik kontrainel. Ta skoj taje, oy buchʼutik ti vokol laj yaʼiik sventa skolta sbaik ta xchaʼvaʼanel li stemplo Jeovae. Jaʼ yuʼun, li ta sjabilal 520 kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse, li Jeovae la stak batel li j-alkʼop Ajeo xchiʼuk Sakarias sventa stsatsubtasbeik yoʼonton li jteklume (Ajeo 1:1; Sak. 1:1). Li kʼusitik la spasik li j-alkʼopetike tsatsub-o yoʼonton yuʼunik li jteklume. Pe kʼalal echʼ 50 jabile, li judaetike chibajik yan velta. Ti jech kʼot ta pasele, jaʼo xa sut batel ta Jerusalen li Esdras ti jaʼ jun jtsʼibajom ta Smantal Diose  sventa xbat stsatsubtas xchiʼuk xbat skolta li jnaklejetik yoʼ xakʼ ta yoʼontonik li yichʼel ta mukʼ Jeovae (Esd. 7:​1, 6).

3. ¿Kʼusitik ta jkʼelbetik skʼoplal? (Proverbios 22:19).

³ Koltaatik-o yajtuneltak Jeova li kʼusi laj yal j-alkʼop Ajeo xchiʼuk Sakarias sventa spat yoʼontonik ta stojolal Jeova akʼo mi laj yichʼik kontrainel. Li voʼotik eke xuʼ me skoltautik sventa jechuk-o jpat koʼontontik ta stojolal Jeova mu ventauk ti kʼusi xkʼot ta pasele (kʼelo Proverbios 22:19). Li ta xchanobil liʼe, ta jkʼeltik batel kʼusi albatik yuʼun Dios li Ajeo xchiʼuk Sakarias sventa skoltaik li jteklume xchiʼuk ta jchantik batel li kʼusi la spas Esdrase. Taje jaʼ tskoltautik sventa xkalbetik batel skʼoplal li sjakʼobiltak liʼe: ¿kʼusi la snuptan judaetik kʼalal sut ta slumalike? ¿Kʼu yuʼun jaʼ skʼan xkakʼ ta koʼontontik spasel li kʼusi tskʼan yoʼonton Dios kʼalal chkil jvokoltike? ¿Kʼusi tskoltautik sventa masuk to jpat koʼontontik ta stojolal Jeova mu ventauk li kʼusi jnuptantike?

4, 5. ¿Kʼu van yuʼun muʼyuk xa ta yoʼonton judaetik svaʼanel li temploe?

⁴ Kʼalal kʼotik ta Jerusalen li judaetike, ep abtelal skʼan pasel. Skʼan smeltsanbeik li skajleb smoton Jeovae xchiʼuk ti xakʼbeik li snakleb temploe (Esd. 3:​1-3, 10). Pe lik chibajikuk. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun maʼuk noʼox skʼan svaʼanik li temploe, skʼan svaʼan snaik xtok, stsʼunolajik xchiʼuk smakʼlin li yutsʼ yalalike (Esd. 2:​68, 70). Jech xtok, li yajkontraike oy kʼusitik la spasik sventa xikta sbaik ta svaʼanel li temploe (Esd. 4:​1-5).

⁵ Li judaetik xtoke laj yil svokolik ta takʼin xchiʼuk ta li politikae. Li vaʼ kʼakʼale, li steklumalike jaʼ ventainbil yuʼun li Persiae. Kʼalal cham xa ox li ajvalil Siro ta 530 kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse, li kʼexolil Cambisese la stsak ta kʼop Ejipto sventa x-och ta skʼob. Kʼalal echʼik ta yosilal Israel li soltaroetike, laj van skʼanbeik judaetik voʼ, veʼlil xchiʼuk bu xuʼ snakʼ sbaik. Ta skoj taje mas to laj yil-o svokolik li jteklume. Kʼalal lik ajvalilajuk li Dario I, ep buchʼutik lik stoy sbaik xchiʼuk lik kʼop li ta yosilal Persiae. Jaʼ yuʼun, epal judaetik ti sutik ta Jerusalene laj van snopik kʼuxi tsmakʼlin li yutsʼ yalalike. Ta skoj li kʼusitik la snuptanike, laj van snopik ti maʼuk to yorail chchaʼvaʼanik li stemplo Jeovae (Ajeo 1:2).

6. ¿Kʼusi to yan la snuptanik li judaetike, xchiʼuk kʼuxi patbat yoʼontonik yuʼun li Sakariase? (Sakarias 4:​6, 7).

⁶ (Kʼelo Sakarias 4:​6, 7). Maʼuk noʼox laj yil svokolik ta takʼin xchiʼuk ta skoj politika li judaetike, yuʼun laj yichʼik kontrainel xtok. Li ta sjabilal 522 kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse, li yajkontraike muʼyuk x-akʼbat xchaʼvaʼanik li stemplo Jeovae. Pe li Sakariase laj yalbe judaetik ti tstunes xchʼul espiritu Jeova sventa xkoltaatike. Li ta 520, li ajvalil Darioe maʼuk noʼox laj yal mantal ti xuʼ xa xlik yichʼ chaʼvaʼanel li temploe, yuʼun laj yakʼbe takʼin xtok judaetik sventa li abtelale xchiʼuk laj yalbe mantal j-abteletik ti akʼo skolta sbaike (Esd. 6:​1, 6-10).

7. ¿Kʼusi bendision la staik judaetik ta skoj ti la spasbeik li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose?

 ⁷ Li Jeovae laj yalbe steklumal ta stojolal Ajeo xchiʼuk Sakarias ti muʼyuk ta x-iktaatik mi laj yakʼ ta yoʼontonik xchaʼvaʼanel li temploe (Ajeo 1:​8, 13, 14; Sak. 1:​3, 16). Koliyal ti patbat yoʼontonik yuʼun li j-alkʼopetike, li judaetike  lik xchaʼvaʼanbeik stemplo Jeova ta 520, vaʼun mu sta voʼob jabil tsuts yuʼunik. Akʼo mi laj yil svokolik, laj onoʼox spasik li kʼusi oy ta yoʼonton Diose. Li Jeovae laj yakʼanbe li kʼusitik chtun yuʼunike xchiʼuk li kʼusitik chtun yuʼunik ta mantale. Jaʼ yuʼun, xmuyubaj laj yichʼik ta mukʼ li Jeovae (Esd. 6:​14-16, 22).

8. ¿Kʼuxi tskoltautik Ajeo 2:4 sventa jaʼuk jpastik li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose? (Kʼelo xtok li tsʼib ta yok vune).

⁸ Jnaʼojtik ti jutuk xa skʼan xtal li mukʼta tsatsal vokolile. Jaʼ yuʼun, tsots skʼoplal ti jcholtik mantale (Mar. 13:10). Pe mi yakal chkil jvokoltik ta takʼin o chalbutik ajvaliletik ti mu stakʼ jcholtik mantale, xuʼ van vokol-o chkaʼitik spasel. ¿Kʼusi van tskoltautik sventa jaʼ xkakʼ ta koʼontontik spasbel li yabtel Diose? Jaʼ ti jpat koʼontontik ti ta onoʼox skoltautik «li Jeova ti jaʼ bankilal yuʼun soltaroetike». b Yuʼun tskoltautik mi maʼuk bat ta koʼontontik spasel li kʼusi ta jkʼantike. Vaʼun, muʼyuk kʼusi chijxiʼo (kʼelo Ajeo 2:4).

9, 10. ¿Kʼuxi laj yil ta xkuxlejalik jun nupultsʼakal li kʼusi chal Mateo 6:33?

⁹ Jkʼeltik kʼusi kʼot ta stojolal Oleg xchiʼuk Irina c ti jaʼ jun nupultsʼakal ti chtunik ta prekursore. Kʼalal bat koltavanikuk ta jun tsobobbaile, chʼabal yabtel komik ta skoj ti oy vokolil ta takʼin li ta jteklume. Akʼo mi jun jabil chʼabal lek yabtelik, laj yilik kʼuxi koltaatik yuʼun Jeova xchiʼuk li ermanoetike. ¿Kʼuxi koltaatik sventa xkuch yuʼunike? Li Oleg chibaj toʼox. Pe ta tsʼakale, xi laj yale: «Jaʼ la skoltaunkutik ti laj kakʼ ta koʼontonkutik xcholel mantale». Kʼalal jaʼo tsaʼ  yabtelike, muʼyuk laj yiktaik li cholmantale.  

¹⁰ Jun velta kʼalal sutik talel ta cholmantale, albatik yuʼun slakʼnaik ti xanav talel 160 kilometro jun yamigoik sventa x-ichʼbat talel sveʼelik. Xi chal kaʼitik Oleg: «Li vaʼ kʼakʼale, laj kilkutik yan velta ti tsvul yoʼonton Jeova ta jtojolalkutik xchiʼuk ti tsvul yoʼonton li ermanoetik eke. Jchʼunojkutik ta melel ti ta onoʼox skolta yajtuneltak li Jeovae akʼo mi tsots yilel li svokolike» (Mat. 6:33).

11. ¿Kʼusi tspas ta jtojolaltik Jeova mi ta jpastik li kʼusi tskʼane?

¹¹ Li Jeovae tskʼan ti jpastik ta yajtsʼaklomtak Kristo li krixchanoetike. Jech kʼuchaʼal la jchantik ta  parafo 7, li Ajeoe la spatbe yoʼonton judaetik sventa xchaʼvaʼanbeik stemplo li Jeovae. Xkoʼolaj ti lik yakʼbeik yan velta li snakleb stemplo Jeovae xchiʼuk ti xchʼay ta sjolik li kʼusi muʼyuk pas yuʼunike. Albatik yuʼun Jeova ti ch-akʼbatik sbendision mi la xchʼunik mantale (Ajeo 2:​18, 19). Ta me xakʼbutik bendision Jeova ek mi laj kakʼ ta koʼontontik spasel li abtelal yakʼojbutike.

12. ¿Kʼu yuʼun skʼan oyuk lek xchʼunel yoʼonton Esdras xchiʼuk li xchiʼiltake?

¹² Li ta sjabilal 468 kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse, li Esdrase bat ta Jerusalen xchiʼuk li xchaʼtsopal judaetike. Skʼan lek xchʼunel yoʼontonik, yuʼun xibal sba li bee xchiʼuk yichʼojik batel epal oro xchiʼuk plata ta sventa li temploe, jaʼ yuʼun xuʼ xlajik ta j-elekʼ (Esd. 7:​12-16; 8:31). Maʼuk noʼox, yuʼun laj yakʼik venta ti xibal sba li Jerusalene, yuʼun chʼabal ep jnaklejetik, chʼabal lek smuroal xchiʼuk chʼabal lek stiʼ. Li kʼusi la spas Esdrase, ¿kʼuxi chakʼ kiltik ti skʼan mas jpat koʼontontik ta stojolal Jeovae?

13. ¿Kʼusi koltaat-o Esdras sventa masuk spat yoʼonton ta stojolal li Jeovae? (Kʼelo xtok li tsʼib ta yok vune).

¹³ Li Esdrase yiloj xa onoʼox ti Jeovae tskolta steklumal kʼalal chil svokolike. Li ta skʼakʼalil toʼox Ester, jaʼ xkaltik, ta sjabilal 484 kʼalal laj yal mantal ajvalil Asuero ti xakʼbe slajeb judaetik ti te nakalik ta yosilal Persiae, xuʼ van te toʼox nakal ta Babilonia li Esdrase (Est. 3:​7, 13-15). Xuʼ ox xichʼ milel li Esdrase. Kʼalal laj yaʼi li kʼusi xuʼ ox xkʼot ta stojolalik li judaetike, la spasik ayuno skotol li lumetike xchiʼuk laj yat yoʼontonik. Jech xtok, la skʼanbeik vokol Jeova ti akʼo xpojatike (Est. 4:3). Jnoptik noʼox avaʼi kʼu yelan laj yaʼi sba Esdras xchiʼuk yan judaetik kʼalal jaʼ laj yichʼik lajesel li yajkontraike (Est. 9:​1, 2). Li kʼusi kʼot ta stojolal Esdrase jaʼ koltaat-o li kʼusi xuʼ snuptan ta tsʼakale xchiʼuk tsatsubtasbat xchʼunel yoʼonton ta stojolal Jeova ti xuʼ xchabi li steklumale. d

14. ¿Kʼusi laj yakʼ venta jun ermana kʼalal chʼabal yabtel kome?

¹⁴ Kʼalal chkakʼtik venta kʼuxi chchabiutik Jeova kʼalal chkil jvokoltike, mas to tstsatsub xchʼunel koʼontontik ta stojolal. Jkʼeltik kʼusi kʼot ta stojolal Anastasia jun ermana ti te nakal ta Europa del Este. Sujat yuʼun xchiʼiltak ta abtel ti stikʼ sba ta politikae, jaʼ yuʼun laj yikta li yabtele. Xi chal kaʼitik li Anastasiae: «Jaʼ to sba velta ti chʼabal jtakʼin likome». Xi to chale: «Laj kalbe li Jeovae, vaʼun laj kakʼ  venta kʼu yelan la xchabiun. Mi oy junuk velta chʼabal kabtel likome, muʼyuk chixiʼ, yuʼun jnaʼoj ti chchabiun Jeova li avie xchiʼuk ti jaʼ jech tspas li ta tsʼakal xtoke».

15. ¿Kʼusi la spas Esdras sventa jechuk-o spat yoʼonton ta stojolal li Jeovae? (Esdras 7:​27, 28).

¹⁵ Li Esdrase laj yil kʼuxi koltaat yuʼun li Jeovae. Ti la snopbe skʼoplal kʼuxi koltaat yuʼun li Jeovae jaʼ koltaat-o sventa masuk to spat yoʼonton ta stojolal. Kakʼtik venta ti xi laj yal li Esdrase: «Te la xchiʼinun li Jeova ti jaʼ Jdiose» (kʼelo Esdras 7:​27, 28). Li ta slivroal Esdrase jechtik to voʼob velta laj yalbe skʼoplal (Esd. 7:​6, 9; 8:​18, 22, 31).

16. ¿Bakʼin xuʼ xkakʼtik venta ti tskoltautik li Jeovae? (Kʼelo xtok li lokʼoletike).

¹⁶ Li Jeovae xuʼ me skoltautik kʼalal chkichʼtik akʼel ta prevae. Kalbetik junuk skʼelobil, xuʼ van ta jkʼanbetik permiso yajval kabteltik sventa xuʼ xijbat ta asamblea o ta jkʼanbetik ti sjelbe skʼakʼalil kabteltik sventa xijbat ta tsobajele. Kʼalal jech ta jnuptantike, te chkakʼtik venta kʼuxi tskoltautik li Jeovae. Xuʼ van labal sba chkiltik ti kʼu yelan tskoltautike, vaʼun mas to me ta jpat koʼontontik ta stojolal.

17. ¿Kʼuxi jnaʼojtik ti bikʼit laj yakʼ sba Esdras kʼalal oy kʼusitik tsots la snuptane? (Kʼelo li lokʼol ta pajina 1).

¹⁷ Li Esdrase bikʼit laj yakʼ sba xchiʼuk la skʼanbe koltael li Jeovae. Kʼalal mu spas yuʼun laj yaʼi li kʼusi sbainoje, bikʼit laj yakʼ sba xchiʼuk la skʼanbe koltael ta orasion li Jeovae (Esd. 8:​21-23; 9:​3-5). Kʼalal laj yilik yantik ti spatoj yoʼonton ta stojolal Dios li Esdrase, la skoltaik xchiʼuk la xchanbeik li xchʼunel yoʼontone (Esd. 10:​1-4). Mi ta jvul koʼontontik ta skoj chkil jvokoltik ta takʼin o chil svokol li kutsʼ kalaltike, jkʼanbetik koltael ta orasion li Jeovae, yuʼun jnaʼojtik ti ta onoʼox skoltautike.

18. ¿Kʼusi tskoltautik sventa masuk to jpat koʼontontik ta stojolal li Jeovae?

¹⁸ Mi bikʼit chkakʼ jbatik, mi ta jkʼantik koltael xchiʼuk mi chkakʼtik akʼo skoltautik li kermanotaktike, mas to me ta jpat koʼontontik ta stojolal Jeova. Li Erika ti jaʼ jun ermana ti oy oxvoʼ yalabe jech-o la spat yoʼonton ta stojolal Jeova akʼo mi tsots kʼusitik la snuptan. Cham stseb ti xchiʼuk toʼox ta xchʼute, mu ta sjaliluk xtoke cham li smalale. Xi chal ta sventa li kʼusi kʼot ta stojolale: «Bakʼintike mu  xanaʼ kʼuxi tskoltaot li Jeovae, yuʼun xuʼ labal to sba chavil. Ep ta velta kakʼoj venta ti kʼusi spasojik o li kʼusi yalojbeikun kamigotake jaʼ li kʼusi la jkʼan ta j-orasione. Mi chkalbeik li kʼusi ta jnuptane, mas kʼun chaʼiik sventa skoltaikun».

19, 20. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li judaetik ti muʼyuk xbatik ta Jerusalene?

¹⁹ Oy kʼusi chakʼ jchantik ek li judaetik ti muʼyuk sutik batel ta Jerusalen ta skoj ti oy xa sjabilalik, ip noʼox chaʼiik o ta skoj ti oy kʼusi sbainoj ta yutsʼ yalalike. Akʼo mi oy xa kʼusitik mu spas yuʼunik, ta sjunul yoʼonton laj yakʼik li kʼusi x-ayan yuʼunike (Esd. 1:​5, 6). Yuʼun 19 jabil ta mas tsʼakale, li judaetik ti te komemik ta Babiloniae nopem xaʼiik chakʼik batel matanal takʼin li ta Jerusalene (Sak. 6:10).  

²⁰ Akʼo mi oy xa kʼusitik mu spas kuʼuntik ta stojolal li Jeovae, jnaʼojtik lek ti oy sbalil chil li kʼusi ta jpastike. ¿Kʼuxi jnaʼojtik? Jaʼ ta skoj li kʼusi laj yalbe j-alkʼop Sakarias li Jeovae. Laj yalbe ti akʼo spas jun korona ta plata xchiʼuk ta oro ti jaʼ stakojik talel li judaetik ta Babiloniae (Sak. 6:11). Li «korona ti stuk noʼox jeche» jaʼ sventa xvul ta sjolik li slekil yoʼonton Jeovae (Sak. 6:​14, tsʼibetik ta yok vun). Jaʼ yuʼun, jchʼunojtik lek ti muʼyuk chchʼay ta sjol Jeova li kʼusi ta jpastik ta stojolale akʼo mi chkil jvokoltik (Ebr. 6:10).

21. ¿Kʼusi xuʼ skoltautik sventa mu xijxiʼutik ta sventa li kʼusi ta jnuptantike?

²¹ Ta skoj ti oyutik xa ta slajebal kʼakʼale, chkil jvokoltik xchiʼuk mas to ta stsatsaj batel (2 Tim. 3:​1, 13). Pe mu me jvul-o tajek koʼontontik. Teuk ta joltik li kʼusi laj yalbe yajtuneltak Jeova li ta skʼakʼalil Ajeoe: «Liʼ jchiʼinojoxuke [ . . . ]. Mu me xaxiʼik» (Ajeo 2:​4, 5). Mi chkakʼtik persa ta spasel li kʼusi oy ta yoʼonton Jeovae, jnaʼojtik ti ta onoʼox skoltautike. Mi chkakʼ ta jkuxlejaltik li kʼusi ta jchantik li ta albil kʼopetik ta Ajeo, Sakarias xchiʼuk li kʼusi la spas Esdrase, jech-o me ta jpat koʼontontik ta stojolal Jeova mu ventauk kʼusi jnuptantik.