1. ¿Achkë rma kʼo jojun mul nqaxiʼij qiʼ?

 JONTIR röj kʼo jojun mul nqaxiʼij qiʼ. Ye kʼa le Biblia nukʼüt chë nkʼatzin ma nqaxiʼij ta qiʼ chkiwäch ri kamnaqiʼ, chkiwäch ri itzel taq espíritus chqä chwäch ri xtbʼanatäj chqawäch apü. Tapeʼ ke riʼ, röj yoj kʼo chpan jun tiempo ri akuchï kan kʼïy najin yebʼanatäj ri nkiʼän chqë chë nqaxiʼij qiʼ, achiʼel ri chʼaʼoj, ri kamïk, ri eläqʼ chqä ri yabʼil (Luc. 21:11). Chqä, rkʼë jbʼaʼ nqaxiʼij qiʼ chkiwäch ri qʼatbʼäl taq tzij, chwäch ri qafamilia o chkiwäch ri winäq ri ma nkajoʼ ta chë röj nqatzjoj le Biblia. Y ye kʼo jojun nkixiʼij kiʼ rma nkinaʼ chë ma xkekowin ta xkeqʼax chwäch jun kʼayewal ri najin nkiqʼaxaj komä o ri xtkiqʼaxaj chkiwäch apü.

2. ¿Achkë xbʼanatäj taq David xapon chpan ri tinamït Gat?

² Tqaquʼ rij David, jun ütz rusamajel Dios, ri kʼo jojun mul xxiʼij riʼ. Taq ri qʼatöy tzij Saúl xrajoʼ xkamsaj, ryä xanmäj äl chpan ri tinamït Gat, ri kʼo Filistea. Taq xbʼix che rä Akís, ri najin wä nqʼatö tzij chpan ri tinamït Gat, chë David kan pa mil filisteos yerukamsan chik, David kowan xxiʼij riʼ (1 Sam. 21:10-12). Ryä xquʼ achkë rkʼë jbʼaʼ xtuʼän ri qʼatöy tzij che rä. ¿Achkë xuʼän David rchë ma xxiʼij ta chik riʼ?

3. Rkʼë ri nuʼij Salmo 56:1-3, 11, ¿achkë xtoʼö rchë David rchë ma xxiʼij ta chik riʼ?

³ Chpan ri Salmo 56, David xtzjoj achkë xnaʼ taq kʼo wä chpan ri tinamït Gat. Chpan ri salmo riʼ ryä xuʼij achkë rma xxiʼij riʼ chqä xuʼij chë ri xtoʼö rchë ya riʼ xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij  Jehová (taskʼij ruwäch Salmo 56:1-3, 11). Y kan ütz chë ryä xuʼän riʼ. Rkʼë rutoʼik Jehová, David kʼo jun xquʼ xuʼän ri kan ütz xel chwäch: ryä xuʼän chë achiʼel ta xuʼän itzel rujolon. Rma riʼ ri qʼatöy tzij Akís majun ta chik xuʼän che rä, y David xkowin xanmaj äl (1 Sam. 21:13-22:1).

4. ¿Achkë rubʼanik nqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chrij Jehová? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

⁴ We röj chqä xtqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová, ma xtqaxiʼij ta qiʼ. Ye kʼa ¿achkë rubʼanik nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová taq xa qaxiʼin qiʼ? Tqayaʼ jun tzʼetbʼäl. We röj nilitäj jun itzel yabʼil chqë, rkʼë jbʼaʼ pa naʼäy nqaxiʼij qiʼ. Ye kʼa we qataman chë kan rkʼë jun ütz doctor xqbʼä wä, ma kan ta xtqaxiʼij chik qiʼ. Rkʼë jbʼaʼ ri doctor riʼ yeruknan chik (yeruqʼoman chik) jojun winäq ojer ri xjeʼ chqä ri yabʼil riʼ chkë. Rkʼë jbʼaʼ nqatzʼët chë ryä kan nuyaʼ ruxkïn chqë, y rkʼë riʼ nqʼalajin chqawäch chë ryä nqʼax chwäch ri nqanaʼ röj. Y pa rukʼisbʼäl, rkʼë jbʼaʼ nuʼij chqë chë xtyaʼ jun tratamiento chqë ri kan kowan yerutoʼon nkʼaj chik winäq. Ke riʼ chqä nbʼanatäj rkʼë Jehová. Röj xtqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chrij ryä taq nqaquʼ achkë xeruʼän ojer, achkë najin nuʼän komä y achkë xtuʼän qmä röj chqawäch apü. Kan ya riʼ nuʼij ri Salmo 56 chë xuʼän David. Taq xkeqanukʼuj jojun versículos rchë ri Salmo riʼ, tqaquʼ achkë rubʼanik xtqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chrij Jehová chqä ma xtqaxiʼij ta chik qiʼ.

¿ACHKË XUʼÄN JEHOVÁ OJER?

5. ¿Achkë xquʼ David rchë ma xxiʼij ta chik riʼ? (Salmo 56:12, 13).

⁵ Tapeʼ David kan xxiʼin wä rij rukʼaslemal, ryä xquʼ achkë rubʼanik xtoʼöx rma Jehová ojer (taskʼij ruwäch Salmo 56:12, 13). Ryä ronojel mul xuʼän riʼ chpan rukʼaslemal. Jun tzʼetbʼäl, David kʼo mul xquʼ rij ri rubʼanon qa Dios, y rkʼë riʼ xnatäj che rä chë Jehová kan kowan ruchqʼaʼ chqä kowan yerajoʼ ri winäq (Sal. 65:6-9). Chqä xquʼ achkë rubʼanon Jehová pa kiwiʼ nkʼaj chik rusamajelaʼ (Sal. 31:19; 37:25, 26). Y xjäm chqä ruwäch rchë xquʼ achkë rubʼanon Jehová rma ryä, rma rutoʼon pä chqä ruchajin pä taq ryä kʼa jun ti neʼy na (Sal. 22:9, 10). Kantzij na wä chë David  xkʼuqbʼaʼ más rukʼuʼx chrij Jehová taq xquʼ rij jontir riʼ.

6. Tapeʼ qaxiʼin qiʼ, ¿achkë xtqtoʼö rchë xtqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová?

⁶ Taq rït xtaxiʼij awiʼ, taquʼ rij ya reʼ: «¿Achkë xuʼän Jehová ojer?». Chqä taquʼ rij ri yerubʼanon qa ryä. Jun tzʼetbʼäl, taq röj nqatzʼët chë Jehová yeruchajij ri ajxikʼ taq chköp chqä ri kotzʼiʼj —ri ma achiʼel ta ryä xuʼän chkë chqä ma yekowin ta nkiyaʼ ruqʼij—, nqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chë ryä chqä xtqrchajij röj (Mat. 6:25-32). Taquʼ chqä achkë rubʼanon Jehová pa kiwiʼ rusamajelaʼ. Rkʼë jbʼaʼ ütz naquʼ rij jun winäq ri ntzjöx chpan le Biblia o naskʼij chrij ri ruqʼaxan pä jun qachʼalal pa qaqʼij komä. a Chqä, taquʼ achkë rubʼanik yaturchajin pä Jehová kʼa komä. ¿Achkë rubʼanik xaturkʼäm pä chpan rutinamit? (Juan 6:44). ¿Achkë rubʼanik ruyaʼon pä chawä ri akʼutun che rä? (1 Juan 5:14). Chqä ¿achkë utzil awlon ronojel qʼij rma ryä xyaʼ Rukʼajol pa kamïk? (Efes. 1:7; Heb. 4:14-16).

7. ¿Achkë rubʼanik xtoʼ ya Vanessa ri xbʼanatäj rkʼë Daniel?

⁷ Ya Vanessa, b jun qachʼalal ixöq aj Haití, kʼo jun xqʼaxaj ri xuʼän che rä chë kowan xxiʼij riʼ. Kʼo jun achï chpan rutinamit ronojel qʼij nuskʼij chqä nutäq rumensaje rchë nuʼij che rä chë ttok runovia. Ye kʼa ryä ma xrajoʼ ta chwäch, rma riʼ ri achï xkatäj ruyowal y xuʼij che rä chë kʼo jun xtuʼän che rä. ¿Achkë xuʼän ya Vanessa? Ryä xkanuj rubʼanik rchë xchajij riʼ chqä jun ukʼwäy bʼey xtoʼ rchë xtzjon kikʼë ri qʼatbʼäl taq tzij. Ye kʼa xnatäj chqä che rä achkë rubʼanik Jehová xeruchajij rusamajelaʼ ojer. Ryä nuʼij: «Ri naʼäy rusamajel Jehová ri xnatäj chwä ya riʼ Daniel. Tapeʼ majun ta mak xuʼän, ryä xkʼaq chpan jun jül ri akuchï ye kʼo köj, ye kʼa Jehová xköl chkiwäch ri köj riʼ. Rïn xinbʼij che rä Jehová chë ya xinbʼän yän jontir ri yikowin nbʼän chqä chë kirutoʼ pä. Taq xinbʼän riʼ ma xinxiʼij ta chik wiʼ» (Dan. 6:12-22).

¿ACHKË NAJIN NUʼÄN JEHOVÁ KOMÄ?

8. ¿Achkë xyaʼ chwäch ran David? (Salmo 56:8).

⁸ Tapeʼ David kan xxiʼin wä rij rukʼaslemal taq xjeʼ chpan ri tinamït Gat, ryä ma xyaʼ ta qʼij chë ri xbʼïn·ïl xchʼakon chrij. Pa rukʼexel riʼ, ryä xquʼ achkë wä najin nuʼän Jehová rma ryä chkipan ri qʼij riʼ. Ryä xqʼalajin chwäch chë yë Jehová najin nukʼwan rubʼey, najin nuchajij chqä chë nqʼax chwäch ri nunaʼ (taskʼij ruwäch Salmo 56:8). Chqä xtoʼöx kimä ütz taq rachiʼil, achiʼel Jonatán chqä ri sumo sacerdote Ahimélec (1 Sam. 20:41, 42; 21:6, 8, 9). Y tapeʼ ri qʼatöy tzij Saúl xrajoʼ xkamsaj David, ryä xkowin xanmäj äl chwäch. Ryä ruyaʼon wä chwäch ran chë Jehová retaman wä ri najin nuqʼaxaj ryä chqä chë kan nqʼax wä chwäch ri nunaʼ.

9. ¿Achkë retaman Jehová chqij chqajujnal röj?

⁹ We rït axiʼin awiʼ rma kʼo jun kʼayewal najin naqʼaxaj, tnatäj chawä chë Jehová ma xa xuʼ ta retaman achkë najin naqʼaxaj rït, xa kan retaman chqä achkë nanaʼ. Jun tzʼetbʼäl, taq ri israelitas xkitäj poqän taq ye kʼo wä Egipto, Jehová retaman wä achkë xkinaʼ ryeʼ (Éx. 3:7). Ri qʼatöy tzij David xuʼij chpan jun bʼix chë Jehová najin wä nutzʼët chë najin nutäj poqän chqä chë najin wä nchʼpü rukʼuʼx (Sal. 31:7). Yajün taq rusamajelaʼ xkitäj poqän rma ma yë ta ri  ütz xkichaʼ xkiʼän, Jehová chqä poqän xnaʼ ran (Is. 63:9). Kan kowan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx nqatamaj chë taq qaxiʼin qiʼ Jehová retaman achkë nqanaʼ chqä nrajoʼ nqrtoʼ pä rchë ma nqaxiʼij ta chik qiʼ.

10. ¿Achkë rma ataman rït chë Jehová retaman achkë najin naqʼaxaj chqä chë nrajoʼ yaturtoʼ pä?

¹⁰ Ye kʼa we najin nqqʼax chpan jun kʼayewal ri nuʼän chqë chë nqaxiʼij qiʼ, rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqatzʼët achkë rubʼanik najin nqrtoʼ pä Jehová. ¿Achkë ütz nqaʼän? Tqaʼij che rä chë tqrtoʼ pä rchë nqatzʼët achkë rubʼanik najin nuyaʼ pä qatoʼik (2 Rey. 6:15-17). Chrij riʼ tqaquʼ rij reʼ: ¿Rukʼuqbʼan qakʼuʼx jun tzijonem o jun comentario ri xyaʼ jun qachʼalal pa Salón? ¿Rukʼuqbʼan qakʼuʼx jun chkë ri qapublicaciones, jun video o jun bʼix? ¿Kʼo komä jun qachʼalal ruskʼin jun texto chqawäch chqä rukʼuqbʼan qakʼuʼx? Kʼo mul rkʼë jbʼaʼ kan chaq bʼaʼ nqamestaj chë ri kitoʼik qachʼalal chqä jontir ri nuyaʼ pä Jehová chqë kan jun nüm spanïk ri ruyaʼon pä ryä chqë (Is. 65:13; Mar. 10:29, 30). Re spanïk reʼ nkikʼüt chqawäch chë ryä najin nutzʼët ri najin nqaqʼaxaj chqä chë kan ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij (Is. 49:14-16).

11. ¿Achkë xtoʼö rchë ya Aida rchë ma xxiʼij ta chik riʼ?

¹¹ Ya Aida, jun qachʼalal aj Senegal, xtzʼët achkë rubʼanik xtoʼöx pä rma Jehová taq xqʼaxaj jun nüm kʼayewal. Ri ruteʼ rutataʼ nkiyoʼej wä chë nuchʼäk kʼïy päq rchë nutzüq riʼ ryä chqä yeruchajij ryeʼ, rma yë ryä ri naʼäy winäq. Ye kʼa ryä xyaʼ chwäch nukʼwaj jun kʼaslemal ri ma kan ta achkë rubʼanik rchë nkowin ntok precursora, rma riʼ ma kan ta kʼïy wä rajil nuchʼäk. Rufamilia xpë kiyowal che rä chqä itzel xetzjon chrij. Ya Aida nutzjoj achkë xnaʼ ryä: «Nxiʼij wä wiʼ chë ma xkikowin ta xkentoʼ nteʼ ntat chqä chë ri winäq itzel xketzjon chwij. Rïn xinqʼabʼaj chrij Jehová achkë rma xyaʼ qʼij chë xenqʼaxaj más kʼayewal». Ye kʼa kʼo jun qʼij, ryä kʼo jun naʼoj xkʼoxaj chpan jun tzijonem ri kowan xtoʼ: «Ri qachʼalal xnataj chqë chë Jehová retaman achkë kʼo pa qan. Chqä ri ukʼwäy taq bʼey y nkʼaj chik qachʼalal xinkitoʼ rchë xintzʼët chë Jehová yirajoʼ, y taq xqʼax ri  tiempo más jaʼäl xinnaʼ. Rma ntaman wä chë Jehová yirukʼoxaj, rïn xichʼö más rkʼë, y taq xintzʼët achkë rubʼanik xyaʼ pä chwä ri xinkʼutuj che rä, rïn ma kan ta xchʼpü chik nkʼuʼx». Taq xqʼax ri tiempo, ya Aida xrïl jun rusamaj ri xtoʼ rchë xok precursora chqä rchë xerutoʼ ruteʼ rutataʼ. Ryä nuʼij: «Rïn xintamaj xinkʼuqbʼaʼ nkʼuʼx chrij Jehová. Taq yichʼö rkʼë ryä, majun ta chik achoq chwäch nxiʼij wä wiʼ».

¿ACHKË XTUʼÄN JEHOVÁ CHQAWÄCH APÜ?

12. Rkʼë ri nuʼij chpan Salmo 56:9, ¿achkë retaman wä David?

¹² (Taskʼij ruwäch Salmo 56:9). Re texto reʼ nukʼüt chqawäch achkë chik jun xuʼän David rchë ma xxiʼij ta riʼ taq xxiʼin rij rukʼaslemal. Ryä xquʼ achkë xtuʼän Jehová rma ryä chwäch apü. David retaman wä chë Dios ruchaʼon chik ri qʼij taq xtköl. Nqaʼij riʼ rma Jehová rubʼin chik che rä chë ryä xttok qʼatöy tzij rchë Israel (1 Sam. 16:1, 13). David retaman wä chë, we yë Jehová xtzjü ya riʼ che rä, ya riʼ kan xtbʼanatäj.

13. ¿Achkë qataman chë xtuʼän Jehová chqawäch apü?

¹³ ¿Achkë rutzjun Dios chqë röj? Kantzij na wä chë ryä ma rubʼin ta chqë chë kan majun ta kʼayewal xtqïl komä. c Ye kʼa tapeʼ xa bʼa achkë na xtqaqʼaxaj komä, Jehová rubʼin chë xtresaj jontir kʼayewal chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼlew (Is. 25:7-9). Röj qataman chë ryä kʼo ruchqʼaʼ rchë yerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ, rchë xtresaj qayabʼil chqä rchë xtchüp kiwäch ri itzel nkinaʼ chqë (1 Juan 4:4).

14. ¿Achkë ütz nqaquʼ rij?

¹⁴ Taq rït xtaxiʼij awiʼ, taquʼ rij ri xtuʼän Jehová chqawäch apü. Taquʼ achkë xtuʼän qakʼaslemal taq ma xtjeʼ ta chik Satanás, taq xtchup kiwäch ri itzel taq winäq y xa xuʼ chik ütz taq winäq xkejeʼ chqä taq xtqatzʼët chë najin chik ntel qa ri mak chqij. Chpan jun nüm moloj ri xqaʼän pa 2014, xqatzʼët jun tataʼaj ri nuʼij che rä rufamilia achkë ta nuʼij 2 Timoteo 3:1-5 xa ta ya riʼ jun profecía chrij ri kʼakʼakʼ Ruwachʼlew. Ryä xuʼij: «Chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼlew, kan kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän, rma ri winäq xkekajoʼ ri nkʼaj chik, xtkajoʼ ri naʼoj yerukʼüt Dios, ma xtkinaʼ ta kiʼ, xtkiyaʼ ruqʼij Dios, xtkinmaj kitzij kiteʼ kitataʼ, xketyoxin chqä ma kaʼiʼ ta kipaläj xtkiʼän, xtkajoʼ kifamilia, xtkiʼän ri nkiʼij ri nkʼaj chik, ronojel mul ütz xketzjon chkij ri winäq, xtkiqʼïl kiʼ, ma chanin ta xtmeqʼeʼ kikʼë, xtkajoʼ ri ütz, ütz xtakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chkij chqä ma xkeʼok ta tïx taq winäq, xtkajoʼ Dios pa rukʼexel xtkajoʼ ri kʼastanen y kan xtkikʼüt chë kan rkʼë ronojel kan najin nkiyaʼ ruqʼij Dios. Ronojel mul takʼwaj awiʼ kikʼë ri winäq riʼ». ¿Rukʼulun chqë röj nqtzjon chqawäch rkʼë qafamilia o kikʼë qachʼalal pa congregación chrij ri rubʼanik xtuʼän qakʼaslemal chqawäch apü?

15. ¿Achkë xtoʼö ya Tanja rchë ma xxiʼij ta chik riʼ?

¹⁵ Ya Tanja, jun qachʼalal aj Macedonia del Norte, ma xxiʼij ta chik riʼ taq xquʼ rij ri rutzjun Jehová chqë. Ryä nuʼij chë taq xtjoj riʼ chrij le Biblia, ri ruteʼ rutataʼ xpë kiyowal che rä, y kan xbʼanatäj ri ruquʼun wä ryä. Ryä nuʼij: «Ri nteʼ yiruchʼäy wä ronojel mul taq yitzolin pä pa Salón. Y che kaʼiʼ rkʼë ntat xkiʼij chwä chë xkinkikamsaj we xkinok Testigo». Ya Tanja xjqotäx pä chrachoch. ¿Achkë xnaʼ ryä? Ryä nuʼij: «Rïn xinquʼ chë we ma xtinyaʼ ta qa Jehová, kan kiʼ nkʼuʼx xtinbʼän pa nkʼaslemal. Rïn nquʼ wä chë tapeʼ kʼo xtkʼatzin xkenyaʼ qa komä, chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼlew  Jehová xtyaʼ utzil pa nwiʼ chqä xtuʼän chë xtinmestaj ri ma ütz ta xinqʼaxaj». Ya Tanja ma xyaʼ ta Jehová, y rkʼë rutoʼik ryä, xrïl jun rachoch akuchï xjeʼ wä. Komä ryä kʼlan rkʼë jun ütz qachʼalal y che kaʼiʼ kiksan kikʼaslemal rchë nkiʼän rusamaj Jehová.

TQAKʼUQBʼAʼ MÁS QAKʼUʼX CHRIJ JEHOVÁ

16. ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma xtqaxiʼij ta qiʼ taq xtbʼanatäj ri nuʼij Lucas 21:26-28?

¹⁶ Chpan ri jun nüm kʼayewal ri xtqaqʼaxaj chqawäch apü, kan konojel bʼaʼ chkë ri winäq xtkixiʼij kiʼ. Ye kʼa röj, ri rusamajelaʼ Dios, ma xtqaxiʼij ta qiʼ chqä kuw xtqpaʼeʼ (taskʼij ruwäch Lucas 21:26-28). ¿Achkë rma? Rma kan rukʼulun chik chqë nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová. Ya Tanja nuʼij chë ri xqʼaxaj ojer rutoʼon chkiwäch nkʼaj chik kʼayewal rlon. Ryä nuʼij: «Rïn ntzʼeton chë Jehová nqrtoʼ pä chqä nuyaʼ utzil pa qawiʼ tapeʼ xa bʼa achkë na kʼayewal nqïl. Kʼo mul achiʼel ta nqʼalajin chë ri winäq kʼo uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ rchë nkiʼän ri nkajoʼ, ye kʼa ma ronojel ta uchqʼaʼ yaʼon qa pa kiqʼaʼ rma Jehová. Tapeʼ röj kan jun nüm kʼayewal xtqaqʼaxaj, ri kʼayewal riʼ xa xtkʼis».

17. ¿Achkë rubʼanik xtqrtoʼ ri texto rchë ri junaʼ 2024? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl ri kʼo pä chwäch re revista reʼ).

¹⁷ Tapeʼ pa qaqʼij komä kʼo kʼïy ri nbʼanö chqë chë nqaxiʼij qiʼ, röj nqakʼän qanaʼoj chrij David y ma nqayaʼ ta qʼij chë ri xbʼïn·ïl nchʼakon chqij. Ri texto rchë ri junaʼ 2024 nuʼij achkë xuʼij David che rä Jehová. Ryä xuʼij che rä: «Taq rïn nxiʼij wiʼ, nkʼuqbʼaʼ nkʼuʼx chawij rït» (Sal. 56:3). Kʼo jun libro nuʼij reʼ chrij re versículo reʼ: «Tapeʼ David xxiʼij riʼ, ryä ma xa xuʼ ta ya riʼ xquʼ nixta xquʼ kowan ri kʼayewal xeruqʼaxaj; ryä xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij ri nkowin nkolö rchë». Chkipan ri ikʼ ri ye petenäq, tnatäj chawä ri texto rchë re junaʼ reʼ, y más taq xtaqʼaxaj jun nüm kʼayewal. Tajamaʼ awäch rchë yachʼobʼon chrij ri xuʼän Jehová ojer, chrij ri najin nuʼän komä chqä chrij ri xtuʼän chqawäch apü. We rït xtaʼän riʼ, xtaʼij chqä achiʼel xuʼij David: «Chrij Dios nkʼuqbʼan wä nkʼuʼx rïn; ma nxiʼin ta wiʼ» (Sal. 56:4).