1. ¿Tiko näˈäty ntsëˈkëm?

 KYAJ wiˈixëty ko näˈäty ntsëˈkëm. Biiblyë jyënaˈany ko kyaj mbäät ntsëˈkëmë oˈkpë, kaˈoybyëtëjk ets ja tiempë mëdiˈibë miimp këdakp. Per oy duˈun njanijäˈäwëm, duˈunyëm ntsëˈkëm mët ko nëgoo yˈokmëjwindëjkënë ja axëkˈäjtën. Extëm ko jäˈäy xitsoow yatsoow tsyiptundë ets ko jyaˈˈatyë yuu päˈäm (Luk. 21:11). Waˈan nanduˈun ntsëˈkëmë gobiernëtëjk, jëëky mëguˈuk o näägë jäˈäy ko xytyukmëtsipˈäjtëm ko nDiosmëduˈunëm. Ets ta nääk mëdiˈibë tsyëˈkëdëp ko tkamëmadäˈäktët ja amay jotmay mëdiˈibë tyam wyinguwäˈkëdëp ets mëdiˈibë miimp këdakp.

2. ¿Wiˈixë David nyayjyäˈäwë ko jyajty jam Gat?

² Min nˈoknimaytyakëm niduˈugë Diosmëduumbë mëdiˈibë nanduˈun tuktëjkë tsëˈëgë, yëˈë David. Ko ojts jyayaˈoogäˈänyëty ja rey Saúl, ta tkugeky ets jam ojts nyëjkxy Gat mä nety tsyëënëdë filisteety. David “nëgooyë ojts tsyëˈkënë” ko tnijäˈäwë ko ja rey Akís të yajtukˈawäänë ko yëˈë nëgooyë ttukjäjnë tsyiptunët ets ko “milˈamë” nety të dyaˈooky ja myëtsip (1 Sam. 21:​10-12). Päätyë David nëgooyë ojts tmëmääy tmëdäjnë ko wiˈix tyunëdët ja rey Akís. ¿Ti pudëjkë parë kyaj myëmadakë ja tsëˈëgë?

3. Extëm jyënaˈanyë Salmo 56:​1-3, 11, ¿ti David pudëjkë parë kyaj tsyëˈkë?

³ Mä Salmo 56, jap ojtsë David tnimaytyaˈaky wiˈixë nety nyayjyawëty jam Gat. Ojts nanduˈun tnimaytyaˈaky tiko ojts  tsyëˈëgë ets ko yëˈë pudëjkë ko ttukjotkujkˈäjtyë Jyobaa (käjpxë Salmo 56:​1-3, 11). Jantsy oy ko David yëˈë ttukjotkujkˈäjtyë Jyobaa, pes oybyëtsëëm mëdiˈibë ok tyuun. Ko yajpaty mä yäˈädë lugäär, duˈun ojts nyayajnaxyëty extëmë jäˈäy mëdiˈibë lokë. ¿Wiˈix ojts wyimbëtsëmy? Ja rey Akís kyaj ojts yaˈoogyëty etsë David ta kyeky (1 Sam. 21:​13–22:1).

4. ¿Ti mbäät nduˈunëm parë niˈigyë ndukjotkujkˈäjtëmë Jyobaa? Oknimaytyäˈäk mët tuˈugë ijxpajtën.

⁴ Ko ndukjotkujkˈäjtëmë Jyobaa, mbäät xypyudëjkëm parë kyaj ntsëˈkëm ets nnijäˈäwëm wiˈix tijaty nduˈunëm. Per ¿ti xypyudëkëyäˈänëm parë niˈigyë ndukjotkujkˈäjtëmë Jyobaa ko nety xytyuktëjkëmë tsëˈëgë? Extëm nˈokpëjktakëm, ko ja doktoor xyˈanmäˈäyëm ko nmëdäjtëm tuˈugë päˈäm, mbäät ntsëˈkëm. Per kyaj nmëmayäˈän nmëdäjäˈänëm mët ko nnijäˈäwëm ko yäˈädë doktoor të duˈumbë jäˈäy tˈokˈyajtsooybyajtpë ets jyaygyujkëp ko ndukmëtmaytyakëm wiˈix nnayjyäˈäwëm. Waˈanë net xyˈanmäˈäyëm ko xymyoˈoyäˈänëm tsooy mëdiˈibë jäˈäy të pyudëkëdë. Nanduˈunën jyaty mëdë Jyobaa, niˈigyë ndukjotkujkˈatäˈänëm pën nwinmäˈäyëm tijaty të ttuny, tijaty tyam xytyukmëduˈunëm ets tijaty tyunaampy mä tiempë myiny kyëdaˈaky. Duˈunënë David tkujäˈäyë mä Salmo 56. Mientrës ngäjpxëmë yäˈädë tekstë, nˈokwinmäˈäyëm ti mbäät nduˈunëm parë niˈigyë ndukjotkujkˈäjtëmë Jyobaa ets parë kyaj xymyëmadakëm tijaty xyˈatsëˈkëm.

TIJATYË JYOBAA TË TTUNY

5. ¿Tijaty pyawinmääyë David parë kyaj myëmadakë tsëˈëgë? (Salmo 56:​12, 13).

⁵ Näˈätyë David yajpat oˈkën jëjpˈam, per xëmë twinmääy tijatyë netyë Jyobaa të tyukmëdunyëty (käjpxë Salmo 56:​12, 13). Ets duˈunën xëmë ttuuny nuˈunë xyëëw jyukyˈäjtën. Extëm nˈokpëjktakëm, ko David tpawinmääy wiˈixë Dios tijaty të dyajkojy, ta tˈijxy ko yëˈë tuˈugë Dios mëdiˈibë myëdäjtypyë mëkˈäjtën ets ko mëk ttsokyë naxwinyëdë jäˈäy (Sal. 65:​6-9). Pyawinmääy nanduˈun wiˈix netyë Jyobaa të tpudëkë ja yˈuˈunk yˈënäˈk mëdiˈibë mëduunë (Sal. 31:19; 37:​25, 26). Per mëdiˈibë niˈigyë pyawinmääy yëˈë tijatyë netyë Jyobaa të tyukmëdunyëty. Të nety pyudëkëty ets yˈijxˈity kyuentëˈatyëty ko yajpaty tyääk jodoty (Sal. 22:​9, 10). Ko duˈunë David  tpawinmääy, yëˈë pudëjkë parë niˈigyë ttukjotkujkˈäjtyë Jyobaa.

6. ¿Ti xypyudëkëyäˈänëm parë ndukjotkujkˈäjtëmë Jyobaa ko ntsëˈkëm?

⁶ Ko mtsëˈëgët, winmay tijatyë Jyobaa të ttuny ets tijaty të dyajkojy. Extëm nˈokpëjktakëm, pawinmay wiˈix tˈijxˈity tkuentëˈatyë joon jëyujk etsë pëjy ujts oy kyawinmaytyë ets oy kyamëdunëdë. Ko duˈun xyˈixët, yëˈë myaˈitanëp seguurë ko Jyobaa nanduˈunën mˈijxˈitäˈäny mguentëˈatäˈänyëty (Mat. 6:​25-32). Mbäät nanduˈun xypyawinmay wiˈixë Jyobaa të tpudëkë pënaty mëduunëp. Käjpx mä Biiblyë wiˈix nääk ja Diosmëduumbë dyajnigëxëˈktë myëbëjkën o käjpxë eksperiensyë mä yajnimaytyäˈäktë nmëguˈukˈäjtëm. a Winmay nanduˈun tijatyë Jyobaa të mdukmëdunyëty ets wiˈix mbudëjkë parë xynyijäˈäwë ja tëyˈäjtën (Fwank 6:44). ¿Wiˈix tˈatsoowëmbityë mnuˈkxtakën? (1 Fwank 5:14). ¿Wiˈix xytyukˈoyˈaty tuˈuk tuˈugë xëëw ko yˈUˈunk tkëyajky parë ojts xykyuˈoˈkëm? (Éfes. 1:7; Eb. 4:​14-16).

7. ¿Wiˈixë Vanessa pyudëjkë extëm yajnimaytyaˈaky ja kugajpxy Daniel?

⁷ Vanessa b mëdiˈibë tsënaapy Haití, pyat tuˈugë jotmay mëdiˈibë atsëˈkë. Xëmë nety tuˈugë jäˈäy myëgajpxyëty ets tyuknigexyëtyë mensaje ko noobyëˈatanëp, perë Vanessa kyaj tkupëjky. Ta yäˈädë jäˈäy jyantsy jyotˈambëjky ets yˈanmääyë ko axëëk tyunäˈänyëty. ¿Ti net tyuunë Vanessa? Yˈijx wiˈix nyaygyuentëˈatäˈänyëty ets tyukˈawäˈänë niduˈuk ja ansianë, ets ojts tniˈëënë. Perë Vanessa yëˈë nanduˈun jyamyajts wiˈixë netyë Jyobaa të tˈijxˈity të tkuentëˈaty pënaty mëduunë. Yëˈë tnimaytyaˈaky: “Yëˈëts njamyajts wiˈix jyajty ja kugajpxy Daniel. Yajkujëbijpë kääjutoty oyë nety nitii të tkatuundëgoy, perë Jyobaa yëˈë yaˈˈawäˈätspëtsëëmë. Pääty, yëˈëtsë Jyobaa ndukëdëjkë ja njotmay. Nˈanmääyëts ets tˈadëk ttuktëkët ja jäˈäy parëts kyaj wixaty xynyekyˈanëëmët. Kots duˈun nduuny, tats kyaj nekytsyëˈkë” (Dan. 6:​12-22).

TIJATY TYAMË JYOBAA XYTYUKMËDUˈUNËM

8. Extëm jyënaˈanyë Salmo 56:​8, ¿ti pyëjkë kuentë David?

⁸ Ko David ojts nyëjkxy jam Gat, oˈkën jëjpˈamë nety yajpääty, per kyaj ojts yëˈë tmëmääy tmëdäjnë. Yëˈë yˈijx tijatyë netyë Jyobaa jam tukmëduunëp, pyëjkë kuentë ko yëˈë nety nëˈëmooy tuˈumooyëp, ijxˈijt kuentëˈäjtëp ets ko Jyobaa jyaygyujkëbë nety wiˈix nyayjyawëty (käjpxë Salmo 56:8). Perë David pudëjkë ets mëjääwmooyë nanduˈun pënatyë nety oy mëët nyayjyawëty, extëmë Jonatán ets ja saserdotë wintsën, Ahimélec (1 Sam. 20:​41, 42; 21:​6, 8, 9). Ets kyugak nanduˈun ja rey Saúl ko jyayaˈooganë. David ijtpë nety seguurë ko Jyobaa wäˈäts tnijawë wiˈix jyaty kyëbety ets wiˈix nyayjyawëty.

9. ¿Ti Jyobaa nyijäˈäwëp mä niduˈuk niduˈuk ëtsäjtëm?

⁹ Pën mijts jam tyam xywyinguwäˈägë tuˈugë jotmay ets mtsëˈkëp, jamyats ko Jyobaa nyijäˈäwëp wiˈix mjaty mgëbety ets jyaygyujkëp wiˈix mnayjyawëty. Extëm ko ja israelitëty yˈayoow jyotëgooytyë jap Egipto, Jyobaa wäˈätsë nety tnijawë, “wiˈix jap jyattën kyëbattën” (Éx. 3:​7, MNM). David jyënany mä tuˈugë ëy ko Jyobaa të nety tˈixy wiˈix dyajnaxy “ja ayoˈon jotmay” ets “wiˈix jyantsy myony jyantsy tyuky” (Sal. 31:7). Axtë Jyobaa “ojts tnimay tnidäjy” ja israelitëty oyë nety yëˈë tjakuˈayowëdë ja pyoky kyaytyey (Is. 63:9). Jantsy agujk jotkujk nnayjyäˈäwëm ko Jyobaa jyaygyujkëp wiˈix nnayjyäˈäwëm ets xypyudëjkëm parë kyaj ntsëˈkëm.

10. ¿Tiko mjënäˈäny ko Jyobaa mmëmääy mmëdäjëp ets ko xëmë mbudëkëyaˈanyëty?

 ¹⁰ Mbäät näˈäty tsyiptaˈaky nˈijxëm wiˈixë Jyobaa xypyudëjkëm ets mas niˈigyë ko nbatëm tuˈugë jotmay mëdiˈibë xyˈatsëˈkëm. Per ¿ti mbäät xypyudëjkëm? Yëˈko nˈanmäˈäyëmë Jyobaa parë xytyukˈijxëm wiˈixën xypyudëjkëm (2 Rey. 6:​15-17). Ta net nwinmäˈäyëm: ¿Tëts xypyudëkë extëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm të dyiskursaraty o të kyomentaraty? ¿Tëts xymyëjääwmoˈoy tijaty yajmaytyakp mä ëxpëjkpajn, mä tuˈugë bideo o ëy? ¿Waˈanëts tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm të xymyëjääwmoˈoy mëdë yˈääw yˈayuk o kots të xytyukwingugäjpxë tuˈugë tekstë? Näˈäty, pojën njäˈäytyëgoˈoyëm wiˈix ja nmëguˈukˈäjtëm xytyukˈijxëm ko xytsyojkëm ets wiˈix xypyudëjkëm ja Diosë yˈAyuk. Per duˈunënë Jyobaa xytyukˈijxëm ko mëk xytsyojkëm (Is. 65:13; Mar. 10:​29, 30). Nanduˈunën xytyukˈijxëm ko xymyëmäˈäy xymyëdäjëm ets ko pat nitëjkëp parë ndukjotkujkˈäjtëm (Is. 49:​14-16).

11. ¿Ti pudëjkë Aida parë kyaj ojts nëgoo tijaty tmëmay tmëdäjy?

¹¹ Aida mëdiˈibë tsënaapy Senegal, pyat tuˈugë jotmay, per yˈijx wiˈixë Jyobaa pyudëjkë. Ja tyääk tyeety, yëˈë nety tsyojktëp parë tnidunët ja meeny ets yˈijxˈit kyuentëˈatëdët mët ko yëˈë kaˈaxkopk. Perë Aida, ta tyuundëjkë prekursoora, ko duˈun tyuundëjkë, kyaj ojts nëgoo ja meeny sentääbë tnekypyaaty. Pääty ja jyëëky myëguˈuk jyantsy jyotˈambëjktë ets jeˈeyë ojts yˈëbäät kyäjpxpäädëdë. Aida tnimaytyaˈaky wiˈix nyayjyäˈäwë: “Ntsëˈkëts kots ja ndääk ndeety nganekymyoˈojëty tijaty yajtëgoyˈäjttëp ets kots ja njëëky nmëguˈuk xykyanekykyupëktët. Axtë yëˈëtsë Jyobaa nbokyˈijx kots duˈun nbaty ja jotmay. Per tëgok, yëˈëts xypyudëjkë tuˈugë diskursë mä yajnimaytyaky ko Jyobaa pyejkypyë kuentë wiˈix niduˈuk niduˈuk nmënäjx nyajnäjxëmë jotmay. Xypyudëjkëts nanduˈun ja mëjjäˈäytyëjkëty ets ja nmëguˈukˈäjtëmëty parëts xytyukˈijxtë ko mëkëts xytsyokyë Jyobaa. Kots duˈun nyajpudëjkë, tats amumduˈukjot nmënuˈkxtakyë Jyobaa. Agujk jotkujk nnayjyäˈäwë kots nˈijxy wiˈix tˈatsoowëmbity ja nnuˈkxtakënëts”. Ko tiempë nyajxy, ta Aida tpatyë tyuunk ets duˈunyëm tyuuny prekursoora, per pyudëjkë nanduˈun ja tyääk tyeety ets ja wiink jäˈäy. Aida tnimaytyaˈaky: “Tyam,  niˈigyëts ndukjotkujkˈäjnë Jyobaa, kots nmënuˈkxtaˈaky xypyudëjkëbëts parëts kyaj nëgoo tijaty nmëmay nmëdäjy”.

TIJATYË JYOBAA TYUNAAMPY MÄ TIEMPË MYINY KYËDAˈAKY

12. Extëm jyënaˈanyë Salmo 56:​9, ¿ti nety nyijäˈäwëbë David?

¹² (Käjpxë Salmo 56:9). Yäˈädë tekstë yëˈë myaytyakypy ti ja tuk pëky pudëjkë David ko yajpaty oˈkën jëjpˈam. Jyënany ko yëˈë pudëjkë ko tpawinmääy ti netyë Jyobaa tukmëdunanëp mä tiempë myiny kyëdaˈaky. David nyijäˈäwëbë nety ko Jyobaa yaˈˈawäˈätspëtsëmanëp jatëgok, pes të nety tyukwandaˈagyëty ko yëˈë tunäämp rey jam Israel (1 Sam. 16:​1, 13). David nyijäˈäwëbë nety nanduˈun ko Jyobaa kyuytyunaampy ja yˈayuk mët ko yëˈë duˈun tukwandakë.

13. ¿Ti të twandaˈagyë Jyobaa ttunäˈäny mä tiempë myiny kyëdaˈaky?

¹³ Tyam nbatëmë amay jotmay, per ¿ti Jyobaa të xytyukwandakëm ttunäˈäny? c Ko mä ja tsujpë it lugäär yajjëjptëgoyaampy tukëˈëyë nˈamayˈäjt njotmayˈäjtëm (Is. 25:​7-9). Komë Jyobaa myëdäjtypyë mëkˈäjtën, yajjukypyëkaampy pënaty të yˈooktë, yaˈˈagëdäˈägaambyë päˈämjäˈäy ets yajkutëgoyaampy niˈamukë pënaty xymyëtsipˈäjtëm (1 Fwank 4:4).

14. ¿Tijaty mbäät nbawinmäˈäyëm?

¹⁴ Ko nety mduktëkëty tsëˈëgë, pawinmay ti Jyobaa tyunaampy mä tiempë myiny kyëdaˈaky. Winmay wiˈix njukyˈatäˈänëm ko nety kyaj yˈokˈanaˈamnë Satanás, ko nety të kyutëgooytyaaynyë axëkjäˈäytyëjk, ko nety ak yëˈë jyukyˈäjnëdë jäˈäy mëdiˈibë myëmëdoowdëbë Jyobaa ets ko nety wanaty wanaty njëmbijtënë wäˈätsjäˈäy. Mä asamblee tëgëk xëëbë mëdiˈibë tuunë 2014, ojts tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm dyajnaxyë demostrasyonk mëdë fyamilyë mä tnimaytyaktë wiˈixxyëp njukyˈäjtëm mä ja tsujpë it lugäär koxyëbë 2 Timoteo 3:​1-5, duˈun jyënaˈany: “Mä ja jembyë jukyˈäjtën jantsy agujk jotkujk njukyˈatäˈänëm. Mët ko ja jäˈäyëty tsyokandëp ja jyëëky myëguˈuk, tsyokandëp ja Diosë tyëyˈäjtën, yujy tudaˈaky jyaˈayˈatäˈändë, wyingutsëˈëgëyandëbë Dios, myëmëdowandëbë tyääk tyeety, kyukäjpxëyandëp tijaty, ak oy tijaty ttunäˈändë, naytsyokanëdëp, nayjyaygyukëyanëdëp, kyaj pën nyaynyiˈojëyaˈanyë, nayˈaguwitsëyanëdëp, kyaj awäˈän jyaˈayˈatäˈändë, yëˈë tsyokandëp mëdiˈibë oy, yajtukjotkujkˈatandëp, jaygyukëyandëp, kyaj nyayjyawëyäˈänëdë mëj këjxm, yëˈë tsyokandëbë Dios këdiinëm ja xondakën ets amumduˈukjot tmëdunäˈändë. Mmëwingondë yëˈëjëty”. ¿Nnimaytyakëm xëmë mëdë familyë etsë nmëguˈukˈäjtëm wiˈix njukyˈatäˈänëm mä ja tsujpë it lugäär?

15. ¿Ti Tanja pudëjkë parë kyaj myëmadakë tsëˈëgë ets duˈunyëm tmëduunˈadëtsyë Jyobaa?

¹⁵ Min nˈokˈijxëm wiˈix jyajty kyëbejtyë Tanja tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë tsënaapy Macedonia. Ko tyëjkë ëxpëjkpë nëgooyë tyääk tyeety ojts tyukmëtsipˈäjtënë. Per yëˈë pudëjkë ko tpawinmääy tijatyë Jyobaa tyunaampy mä tiempë myiny kyëdaˈaky. Yëˈë jyënaˈany: “Yëˈëtsë nety ntsëˈkëp kots ndääk ndeety jyotˈambëktët. Kots ijty nëjkxy reunyonk, nëgooyëts ndääk xywyojpnë ets axtë xyˈanmääytyëts ko xyaˈoogandëbëts pën Testiigëˈäjtpëts ets xyˈëxwojptëts”. ¿Ti net tyuun? Yëˈë tnimaytyaˈaky: “Yëˈëyëts nwinmääy ko pën ninäˈäts ngamastuˈutyë Jyobaa, nëjkxëbëts njukyˈaty xëmëkyëjxm agujk jotkujk. Tats këˈëm nnayjyënanë ko oyëts tyam nˈokˈyajtëgooytyaˈayët tijatyëts nmëdäjtypy, ijtpëts seguurë ko mëjwiin kajaatsë Jyobaa xykyunuˈkxäˈäny mä jembyë jukyˈäjtën ets kyajts nekyjyamyatsäˈäny wixatyëts të njaty të ngëbety”. Tanja ninäˈä tkamastutyë  Jyobaa ets yëˈë pudëjkë parë tpaty mä mbäät tsyëënë. Të pyëjknë ets aduˈugë xyëëw tiempë dyajtuny mëdë myëmëjjäˈäy mä Diosë tyuunk, ets agujk jotkujk yajpääty.

NˈOKTUKJOTKUJKˈÄJTËM DUˈUNYËMË JYOBAA

16. Extëm jyënaˈanyë Lukʉs 21:​26-28, ¿ti xypyudëkëyäˈänëm parë kyaj ntsëˈkëm?

¹⁶ Ko nety tsyondaˈaky ja mëj ayoˈon, nimayë jäˈäy “oˈktsoˈogëp mët ja tsëˈëgë”. Per niˈamukë Diosmëduumbë kyaj ntsëˈëgëyaˈan njawëyäˈänëm, amëk jotmëk nyajpäädäˈänëm (käjpxë Lukʉs 21:​26-28). ¿Tiko kyaj ntsëˈëgëyäˈänëm? Yëˈko të nety nˈijxwëˈëmëm ko xëmë ndukjotkujkˈäjtëmë Jyobaa. Tanja tnimaytyaˈaky ko extëm jyajty kyëbejty, yëˈë tyam pudëjkëp parë tmëmadaˈaky ja jotmayë kajaabë. Yëˈë jyënaˈany: “Tëts nˈixy ko Jyobaa xëmë xypyudëjkëm ko nbatëmë amay jotmay ets xykyunuˈkxëm. Näˈäty duˈun kyëxëˈëky ko ja jäˈäy mbäät xytyuˈunëm wiˈix xytyimtunäˈänëm, per nipën duˈun kyakumëjääwëty extëmë Jyobaa. Ja amay jotmay mëdiˈibë tyam nbatëm këxäämp naxäämp”.

17. ¿Wiˈix xypyudëkëyäˈänëm ja tekstë mëdiˈibë tunäämp mä jëmëjt 2024? (Ixë dibujë mëdiˈibë miimp mä rebistë nyiˈak).

¹⁷ Mä yäˈädë tiempë mëdiˈibë ndukjukyˈäjtëm, taaˈäjtp kanäk pëky mëdiˈibë xyˈatsëˈkëm, per ëtsäjtëm duˈun njäˈäyˈäjtëm extëmë David ets kyaj nasˈijxëm parë tsëˈëgë xyajxujxëm. David duˈun tˈanmääyë Jyobaa extëm jyënaˈanyë tekstë mëdiˈibë tunäämp mä yäˈädë jëmëjt: “Kots ntsëˈëgë, mijts ndukjotkujkˈäjtypy” (Sal. 56:3). Tuˈugë liibrë duˈun tnimaytyaˈagyë yäˈädë bersikulo: “David kyaj ojts yëˈëyë tmëmääy tmëdäjnë ja yˈamay jyotmay, yëˈëjën tyukjotkujkˈäjt ja mëdiˈibë nety mbäät yaˈˈawäätspëtsëmyëtyën”. Ko xypyäädëdë amay jotmay, xëmë jamyats ja tekstë mëdiˈibë tunäämp mä yäˈädë jëmëjt. Winmay tijatyë Jyobaa të ttuny, tijaty tyam xytyukmëduˈunëm ets tijaty tyunaampy mä tiempë myiny kyëdaˈaky. Ets mbäädë net nanduˈun mjënäˈäny extëmë David: ‘Diosës ndukjotkujkˈäjtypy, päätyëts käˈäp ntsëˈëgë’ (Sal. 56:​4, TY).