1. Lande na ondo kongaso la wɔma tena dimɔtshi?

 ONTO tshɛ mbokaka wɔma tena dimɔtshi. Eelo, wekelo aso wa Bible wambototshungolaka oma lo wɔma wa nyɔi, wɔma w’ɛdiɛngɛ ndo wɔma wa kɛnɛ kayotokomɛ lo nshi yayaye. Koko tekɔ lo nsɛna lo tena diele “ tolembetelo ta weke” efula tekɔ lo mɛnama, ɛnyɛlɔ ata, awui wa ngala ndo elando. (Luka 21:11) Sho mbeyaka monga nto la wɔma w’anto, mbidja ndo wɔma w’aseka lɛɛta watɔhɛnyahɛnya kana kaanga wɔma w’ase nkumbo walɔsha ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Amɔtshi ndjakiyanyaka dia vɔ hawotokoka mbikikɛ ekakatanu wahomana lawɔ nshi nyɛ kana wakoka mpomana lawɔ lo nshi yayaye.

2. Lembetshiya kɛnɛ kakakomɛ Davidɛ etena kakinde la Ngata.

² Davidɛ aki la wɔma tena dimɔtshi. Ɛnyɛlɔ, etena kakatatshanyaka Saolo Davidɛ dia mbodiaka, nde akalawɔ otsha l’osomba w’ase Filistiya la Ngata. Aha la ntshimbatshimba, Akishi nkumekanga ka la Ngata akeye dia Davidɛ aki ɔndɔshi wa ta wa wolo lakawanyanyaka l’osambo wakawembaka ɔnɛ, Davidɛ ambodiaka “nunu akumi akumu” di’ase Filistiya. Davidɛ “akoke wɔma efula.” (1 Sa. 21:​10-12) Nde akayakiyanyaka lo kɛnɛ kakahombe Akishi mbosalɛ. Ngande wakanya Davidɛ wɔma wakinde lawɔ?

3. Lo ndjela Osambo 56:​1-3, 11, ngande wakanya Davidɛ wɔma waki lande?

³ L’Osambo 56, Davidɛ akakɛnɛmɔla woho wakandayaokaka etena kakinde la Ngata. Osambo akɔ mɛnyaka hwe woho waki Davidɛ la wɔma, koko vɔ mɛnyaka nto woho wakandanya wɔma ɔsɔ. Etena kakinde la wɔma, Davidɛ akayaɛkɛ le Jehowa. (Adia Osambo 56:​1-3, 11.) Nde aki l’ɛkɔkɔ efula wa ndjaɛkɛ le Jehowa.  L’ekimanyielo k’ɛtshɔkɔ wa Jehowa, Davidɛ akakongɛ yoho mɔtshi yahatosalemaka, koko yakonge l’etombelo w’amɛna: Nde akayakonya oko kanga dadi! Lo dihole dia nde ndjaka Davidɛ, Akishi akate dia vɔ mbonyɛnde oma lawɔ.—1 Sa. 21:13–22:1.

4. Ngande wakokaso nkeketsha wɛkamu aso le Jehowa? Lembetshiya.

⁴ Sho koka nto minya wɔma lo ndjaɛkɛ le Jehowa. Ko ngande wakeketshaso wɛkamu aso le Jehowa, djekoleko etena keso la wɔma? Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kɛnɛ. Naka wɛ ambeya dia wɛ ekɔ la hemɔ kɛmɔtshi, wɛ mbeyaka l’etatelo monga la wɔma. Koko, wɛ koka minya wɔma esadi eto naka wɛ ndjaɛkɛka le dɔkɔtɛlɛ diayɛ. Ondo nde ambokimanyiyaka ɛkɔnyi efula wele la woho wa hemɔ kakɔ kaamɛ. Nde mbeyaka kohokamɛ la yambalo tshɛ, akoshikikɛ dia nde mɛtɛ mbeyaka woho wayaokayɛ. Ndo nde mbeyaka kosha esakelo ɛmɔtshi wambongaka l’etombelo w’amɛna le anto akina. Woho akɔ waamɛ mbele, sho keketshaka wɛkamu aso le Jehowa lo nsɛdingola kɛnɛ kamondoshilaka nsala, kɛnɛ kasalande l’etena kɛnɛ ndo kɛnɛ kayondotosalɛ lo nshi yayaye. Kɛsɔ mbakasale Davidɛ. Etena katatasɛdingola ɛtɛkɛta ande ɛmɔtshi wakasambiyama wele l’Osambo 56, nkana yimba la woho wakokayɛ ndo wɛ lawɔ nkeketsha wɛkamu ayɛ le Jehowa ndo minya wɔma wele layɛ.

KAKƆNA KAMBOSHILAKA JEHOWA NSALA?

5. Etena kaki Davidɛ la wɔma, dui diakɔna diakandakanaka la diɔ yimba? (Osambo 56:​12, 13)

⁵ Etena kaki lɔsɛnɔ la Davidɛ lo waale, nde akaleke mbidja yimba lo kɛnɛ kamboshilaka Jehowa nsala. (Adia Osambo 56:​12, 13.) Ɔsɔ mbaki dui dimɔtshi diakakanyiyaka Davidɛ lɔsɛnɔ lande l’otondo. Ɛnyɛlɔ, lo tena dimɔtshi nde akakanaka yimba l’etongelo ka Jehowa, kakawoholaka wolo wa Jehowa ndo woho wayakiyanyande lo dikambo di’anto. (Os. 65:​6-9) Davidɛ akakanaka nto yimba la kɛnɛ kamboshilaka Jehowa salɛ anto akina. (Os. 31:19; 37:​25, 26) Ndo nde akakanaka yimba djekoleko lo kɛnɛ kamboshilaka Jehowa mboosalɛ. Jehowa akasukɛ ndo akakokɛ Davidɛ oma ko dikɛnda diande. (Os. 22:​9, 10) Ohokanyiya woho wele nkana yimba akahombe  nkeketsha wɛkamu wa Davidɛ otsha le Jehowa!

6. Etena kongaso la wɔma, kakɔna kayotokimanyiya dia ndjaɛkɛ le Jehowa?

⁶ Etena keyɛ la wɔma, yambola wate: ‘Kakɔna kamboshilaka Jehowa nsala?’ Nkana yimba la kɛnɛ kakandatonge. Ɛnyɛlɔ, etena “kasɛdingolaso dimɛna dimɛna” woho wakokɛ Jehowa tofudu ndo alɛmbɔlɛmbɔ, wele kotongama l’efanelo kande ndo wele bu l’akoka wa mbɔtɛmɔla, sho koka nkeketsha wɛkamu aso ɔnɛ nde koka tokokɛ ndo sho lawɔ. (Mat. 6:​25-32) Sɛdingola nto kɛnɛ kambosalɛka Jehowa atɛmɔdi ande. Wɛ mbeyaka nkana yimba l’ɛnyɛlɔ k’onto ɔmɔtshi lɔtɛkɛtshiwɔ lo Bible lakɛnya mbetawɔ k’efula kana mbadia awui wakahomana la okambi ɔmɔtshi wa Jehowa wa nshi nyɛ. a Ndo nto, nkana yimba lo woho wakashile Jehowa kokokɛ. Ngande wakandakokotola oya l’akambo wa mɛtɛ? (Jni. 6:44) Ngande wakandakadimola alɔmbɛlɔ ayɛ? (1 Jni. 5:14) Ngande wakondjayɛ wahɔ lushi la lushi oma l’olambo w’Ɔnande la ngandji?—Ɛf. 1:7; Hɛb. 4:​14-16.

7. Ngande wakakimanyiya ɛnyɛlɔ ka omvutshi Danyɛlɛ kadiyɛso Vanessa dia nde minya wɔma waki lande?

⁷ Vanessa, b kadiyɛso k’oma la Haïti, akahomana la dikambo dimɔtshi diakawotshaka wɔma. Pami kɛmɔtshi ka lo ngelo kawɔ akawelɛka ndo akawotomɛka mesajɛ lushi tshɛ, awotshutshuya dia nde mbeyana la nde. Vanessa akatone la wolo tshɛ. Koko pami kakɔ akayokomaka ngala efula ndo akayotatɛka mbaanɛ dia mbosalɛ kɔlɔ. Nde mbutaka ate: “Laki la wɔma w’efula.” Ngande wakanya Vanessa wɔma waki lande? Nde akatakola wanya w’ohomba dia nde ndjakokɛ. Ekumanyi kɛmɔtshi akokimanyiya dia nde sawola l’ewandji wa lɛɛta. Koko nde akaleke nto mbidja yambalo yande lo woho wakakokɛka Jehowa ekambi ande wa lo nshi y’edjedja. Vanessa kɔndɔlaka ɔnɛ: “Onto la ntondo lakamakane yimba ko omvutshi Danyɛlɛ. Wakawokɛ lo difuku dia ntambwɛ yaki la ndjala efula kaanga mbakinde ndooko l’onongo. Koko, Jehowa akookokɛ. Lakalɔmbɛ Jehowa dia nde nkandolɛmi okakatanu ami. L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, dimi komonga nto la wɔma kaanga yema.”—Dan. 6:​12-22.

KAKƆNA KASALA JEHOWA L’ETENA KƐNƐ?

8. Eshikikelo kakɔna kaki la Davidɛ? (Osambo 56:8)

⁸ Kaanga mbaki Davidɛ lo waale wa nyɔi etena kakinde la Ngata, nde akatone dia wɔma mbowahemɛ. Koko, nde akasɛdingola kɛnɛ kamboshilaka Jehowa mbosalɛ l’etena kɛsɔ. Lo yoho mɔtshi, Davidɛ akakoke mɛna dia Jehowa akawɔlɔmbɔlaka ndo Nde shihodiaka woho wayaokaso. (Adia Osambo 56:8.) Davidɛ aki nto l’angɛnyi, ɛnyɛlɔ Jɔnatana ndo Ahimɛlɛkɛ laki ɔlɔmbɛdi a laadiko, wanɛ wakosukɛka la kɔlamelo tshɛ ndo wakawoshaka ekimanyielo ka shikaa. (1 Sa. 20:​41, 42; 21:​6, 8, 9) Ndo kaanga mbakinde nyama solo le nkumekanga Saolo, Davidɛ akatsha lɔsɛnɔ lande. Nde aki l’eshikikelo dia Jehowa akeyaka dimɛna dimɛna okakatanu ande ndo woho waki okakatanu akɔ la shɛngiya lo yimba yande.

9. Kakɔna kasɛdingola Jehowa le ɔmɔmɔ la l’atei aso?

⁹ Etena keyɛ la ntondo k’ohemba ɔmɔtshi wakotsha wɔma, eya dia Jehowa ekɔ lo mɛna woho wayaokayɛ. Ɛnyɛlɔ, Jehowa kɔmɛna tsho woho wakawahɛnyahɛnyaka ase Isariyɛlɛ l’Edjibito, koko ndo ‘woho wakawasowaka.’ (Eto. 3:7) Davidɛ akembe dia Jehowa akɛnyi “sui” ndo ‘shɔkɔ yande y’efula.’ (Os. 31:7) Ndo etena kakasowaka ekambi wa Nzambi l’etombelo wa kɔlɔ w’oma lo tɛdikɔ tawɔ, dui sɔ  nto “diakawosoyaka.” (Isa. 63:9) Etena keyɛ la wɔma, Jehowa shihodiaka woho wayaokayɛ ndo nde ekɔ lo nomɔlomɔ dia kokimanyiya dia wɛ minya wɔma ayɛ.

10. Lande na kahombayɛ ndjashikikɛ dia Jehowa kɛnaka ndo diɔnɛ nde ayokokimanyiya dia wɛ ntondoya ohemba tshɛ?

¹⁰ Koko, wɛ mbeyaka ndjambola woho wakosukɛ Jehowa etena kahomanayɛ l’ohemba wakotsha wɔma. Laasɔ lɔmbande dia kokimanyiya dia wɛ mɛna woho wakokokɛnde. (2 Nku. 6:​15-17) Oma laasɔ, sɛdingola dui nɛ: Onde sawo kana kɔmatɛrɛ kɛmɔtshi ka lo losanganya la l’etshumanelo kakakokeketsha? Onde okanda, vidɛo mɔtshi kana osambo ɔmɔtshi wa laande wakakokeketsha? Onde onto ɔmɔtshi akakɛnya divɛsa dimɔtshi diakoshikikɛ kana diakokeketsha? Sho mbeyaka nkeketshama esadi eto oma lo ngandji k’anangɛso l’akadiyɛso ndo oma lo mbo ya ndɛ ya lo nyuma yalongolaso. Lo mɛtɛ, vɔ wekɔ weshasha wa diambo w’oma le Jehowa. (Isa. 65:13; Makɔ 10:​29, 30) Vɔ mɛnyaka dia nde ndjakiyanyaka lo dikambo diayɛ. (Isa. 49:​14-16) Ndo vɔ mɛnyaka dia nde mbasungana wɛ ndjaɛkɛ le nde.

11. Kakɔna kakakimanyiya Aida dia minya wɔma waki lande?

¹¹ Aida, ladjasɛ la Sénégal, akɛnyi woho wakoosukɛ Jehowa etena kakandakikɛka ohemba ɔmɔtshi. Lam’ele nde mbaki ɔna l’enondo, ambutshi ande wakalongamɛka dia nde mbakahombe nkondja falanga efula dia ndjakimanyiya ndo mbaakimanyiya. Koko l’ɔkɔngɔ wa nde mbetɛ lɔsɛnɔ lande ɔsɛlɛngɛ lo nkamba oko ombatshi mboka, Aida akayongaka l’okakatanu wendana l’ekondjelo. L’etena kɛsɔ nkumbo kande wakawomalɛ ndo wakawɔnyɔla. Nde mbutaka ate: “Laki la wɔma w’ɔnɛ hatoyonga l’akoka wa nkimanyiya ambutshi ami ndo ɔnɛ onto tshɛ ayombikasha. Lakɛndja ndo Jehowa onongo lo woho wakandatshike di’awui wa kɔlɔ komɛmi.” Oma laasɔ, nde akoke sawo dimɔtshi dia lo losanganya. “Ɔtɛkɛtshi akatoholaka dia oyadi ekiyanu akɔna wele l’etema aso, Jehowa mbowaeyaka. Yema yema l’ekimanyielo ka dikumanyi ndo k’anto akina, lakayashikikɛ dia Jehowa mbokakami ngandji. Lakatatɛ nɔmba Jehowa dia nde nyomokimanyiya dia dimi nyomoyaɛkɛ nto le nde ko lakonge la wɔladi w’efula  etena kakamɛnyi woho wakandakadimola alɔmbɛlɔ ami.” L’etena kɛmɔtshi, Aida akayotana olimu wakookimanyiya aha tsho dia nde ndjakimanyiya oko ombatshi mboka koko dia nkimanyiya ambutshi ande ndo anto akina. Nde mbutaka ate: “Lakeke woho wa ndjaɛkɛ tshɛ lo tshɛ le Jehowa. Wonya ɔnɛ l’ɔkɔngɔ wa dimi nɔmba, lakɛnyi dia wɔma ami wakatashilaka yema yema.”

KAKƆNA KAYOSALA JEHOWA LO NSHI YAYAYE?

12. Lo ndjela Osambo 56:​9, eshikikelo kakɔna kaki la Davidɛ?

¹² Adia Osambo 56:9. Divɛsa nɛ mɛnyaka yoho kina yakanya Davidɛ wɔma. Kaanga mbaki lɔsɛnɔ lande lo waale, nde akakanaka yimba la kɛnɛ kayowosalɛ Jehowa lo nshi yayaye. Davidɛ akeyaka dia Jehowa ayowotsha l’etena kahombama. Laadiko a laasɔ, Jehowa akatatshi dia Davidɛ ayoyala nkumekanga l’Isariyɛlɛ. (1 Sa. 16:​1, 13) Le Davidɛ, kɛnɛ tshɛ kakalake Jehowa kaki oko kambokotshama.

13. Eshikikelo kakɔna kakokaso monga latɔ le Jehowa?

¹³ Kakɔna kalaka Jehowa dia kosalɛ? Hatokoke nongamɛ dia nde tohandola oma l’ekakatanu tshɛ. c Koko oyadi ehemba wakoka mpomana la yɛ lo dikongɛ nɛ di’akambo, Jehowa ayokonyɛwɔ l’andja w’oyoyo wayaye. (Isa. 25:​7-9) Otungi aso ekɔ la wolo w’efula wa mbolola wanɛ wakavu, wa nkɔnɔla anto ndo minya atunyi aso tshɛ.—1 Jni. 4:4.

14. Lo na ahombaso kanaka yimba lɔkɔ?

¹⁴ Etena keyɛ la wɔma, kanaka yimba lo kɛnɛ kayosala Jehowa lo nshi yayaye. Kanyiya woho wayoyoyaoka etena kayomɔ Satana, etena kayolanyema anto wa kɔlɔ ndo kayotshikala anto w’ɛlɔlɔ ato ndo etena kayotamɔka eongelo kele keema kokele yema yema lushi la lushi. Wɛnyɛlɔ ɔmɔtshi wakasalema lo losanganya la rɛjɔ la lo 2014, wakɛnya woho wahombaso kanaka yimba l’elongamelo kaso. Papa kɛmɔtshi ekɔ lo nkɛtshanya la nkumbo kande woho wakokawɔ ntshikitanya wadielo w’avɛsa wa lo 2 Timɔte 3:​1-5 kɛnɛ kayoyala lo Paradiso: “L’andja w’oyoyo tena di’ɔngɛnɔngɛnɔ diayoyala. Nɛ dia anto wayolanga anto akina, wayolanga akambo wa lo nyuma, wayonga la wɛdimo, l’okitshakitsha, wayotombolaka Nzambi, wayonga l’okitanyiya otsha le ambutshi, wayokanaka losaka, wayoyala la kɔlamelo, wayonga la ngandji k’efula otsha le ase nkumbo yawɔ, wayokanaka l’anto, wayɔtɛkɛtaka l’anto lo yoho ya dimɛna, wayonga la ndjakimɛ, hawotonga ekonda, wayonga la ngandji k’akambo w’ɛlɔlɔ, anto wakokawɔ mbɛkɛ otema, hawotonga afungi, hawotonga akanga w’ɛtɛ wolo, wayolanga Nzambi lo dihole dia nanga ɛngɛnɔngɛnɔ. Wayoyasha l’otema ɔtɔi lo awui wa Nzambi; wayoyala la diokanelo dia ma ma l’anto asɔ.” Onde wɛ kɛtshanyaka la nkumbo kayɛ kana l’asekayɛ ambetawudi woho wayoyala lɔsɛnɔ l’andja w’oyoyo?

15. Kaanga mbaki Tanja la wɔma, kakɔna kakookimanyiya dia minya wɔma waki lande?

¹⁵ Kadiyɛso kadjasɛ lo Nɔrdɛ ka Macédoine lokombo lande Tanja akanya wɔma ande lo kanaka yimba l’ɛtshɔkɔ wa lo nshi yayaye. Ambutshi ande wakatone la wolo tshɛ wekelo ande wa Bible. Nde mbutaka ɔnɛ: “L’atei w’awui amɔtshi wakamokaka wɔma dia vɔ komɛmi, wakakomɛ. Mama kami akakɔmɔlaka l’ɔkɔngɔ wa losanganya tshɛ. Ambutshi ami wakamanɛ dia ndjakami naka dimi nkoma Ɔmɛnyi wa Jehowa.” L’ekomelo, Tanja akayotshanyemaka oma lakawɔ. Kakɔna kakandasale? Nde mbutaka ate: “Lakake washo l’ɔngɛnɔngɛnɔ wayoyala la mi pondjo pondjo lo nsɔna dia ntetemala nama olowanyi ami. Lakakanyiya nto woho wayɔntshɔkɔla Jehowa l’andja w’oyoyo la ɛngɔ tshɛ kakomi nshisha lo dikongɛ nɛ ndo woho wayohamamɛ akambo tshɛ wa kɔlɔ.” Tanja akatetemala  nama olowanyi ande. Ndo l’ekimanyielo ka Jehowa, nde akatane dihole dia mbidjasɛ. Ɛlɔ kɛnɛ, Tanja ambotshukama la ɔnangɛso ɔmɔtshi la kɔlamelo ndo vɔ wekɔ lo nkamba l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ kaamɛ olimu wa lo tena tshɛ.

KEKETSHA WƐKAMU AYƐ OMA KO NSHI NYƐ

16. Kakɔna kayotokimanyiya dia ntetemala monga la dihonga etena kɛnaso ekotshamelo k’awui wa prɔfɛsiya watanaso lo Luka 21:​26-28?

¹⁶ Lo mfɔnu ka woke, anto lo tshɛ kawɔ ‘wayokita hohakayi la wɔma.’ Koko ekambi wa Jehowa wayotetemala ntshikala nge ndo la dihonga. (Adia Luka 21:​26-28.) Lande na kele hatotonga la wɔma? Nɛ dia tamboshilaka mbeka woho wa ndjaɛkɛ le Jehowa. Tanja, lɔtɛkɛtshiso la diko mbutaka di’awui wakookomɛ lo nshi y’edjedja wakookimanyiya dia nde ndɔshana l’ekakatanu ekina. Nde mbutaka ate: “Lakeke dia Jehowa koka kokimanyiya dia mbikikɛ oseka dui tshɛ ndo nde koka tɔtshɔkɔla. Lo tena dimɔtshi mbeyaka mɛnama diele oko anto amɔtshi kokaka nɔngɔsɔla akambo, koko kɛnɛ kele mɛtɛ ele Jehowa ekɔ la wolo w’efula oleki wɔnɛ wele la wɔ. Ndo kaanga mbakoka ohemba ɔmɔtshi monga wolo, vɔ wayokomɛ.”

17. Ngande wayotokimanyiya divɛsa diaso dia l’ɔnɔnyi wa 2024? (Enda osato wa lo lohoso.)

¹⁷ Ekɔ akambo efula wele nshi nyɛ wakoka totsha wɔma. Koko l’ɛnyɛlɔ ka Davidɛ, sho koka ntona mbetawɔ dia wɔma tahemɛ. Divɛsa diaso dia l’ɔnɔnyi wa 2024 ekɔ dɔmbɛlɔ diaki Davidɛ otsha le Jehowa diata ɔnɛ: “Etena kokami wɔma, dimi ndjaɛkɛka le yɛ.” (Os. 56:3) Lembetɛ kɛnɛ kata nomb’ewo kɛmɔtshi k’awui wa lo Bible lo dikambo dia divɛsa sɔ ɔnɛ: “Davidɛ kotetemala nkanyiya akambo wakakoke mbotsha wɔma kana lo dikambo di’ekakatanu ande, koko nde akayaɛkɛka le Ɔnɛ lakakoke mbotshungola.” Kanaka yimba la divɛsa diaso dia l’ɔnɔnyi lo ngɔndɔ yayela, djekoleko etena keyɛ la ntondo k’akambo wakotsha wɔma. Ɔsa etena ka kanaka yimba l’akambo wakasale Jehowa lo nshi y’edjedja, wasalande nshi nyɛ ndo wayondosala lo nshi yayaye. Ɔnkɔnɛ, oko Davidɛ, wɛ koka mbuta ɔnɛ: “Le Nzambi kayaɛkɛmi; dimi haloke wɔma.”—Os. 56:4.