Ye kʼo jojun achiʼaʼ xekʼïy pä chpan jun tinamït ri akuchï nqasäx kiqʼij ri ixoqiʼ. Jun tzʼetbʼäl. Jun ukʼwäy bʼey ri nbʼechʼaʼen kichë ri congregaciones nuʼij: «Ye kʼo jojun achiʼaʼ xekʼïy pä chpan jun tinamït ri akuchï ri achiʼaʼ nkinaʼ chë kʼo más kiqʼij chkiwäch ri ixoqiʼ». a Shengxian, jun ukʼwäy bʼey aj Taiwán, nuʼij: «Chpan ri tinamït akuchï yïn kʼo wä rïn, ye kʼïy achiʼaʼ nkiquʼ chë ri ixoqiʼ kʼo chë ma nkitïtzʼ ta kiʼ rkʼë ri yekiʼän ri achiʼaʼ. We jun achï nutzjoj ri nuquʼ jun ixöq, rkʼë jbʼaʼ xtqasäx ruqʼij kimä ri nkʼaj chik». Ye kʼo chik jojun achiʼaʼ jojun chik rubʼanik nkikʼüt chë nkiqasaj kiqʼij ri ixoqiʼ, achiʼel taq kʼo jun nkiʼij xa xuʼ rchë yetzeʼen ri nkʼaj chik, ye kʼa ri nkiʼij xa nuqasaj kiqʼij ri ixoqiʼ.

Jun achï ri xkʼïy pä chpan jun chkë ri tinamït riʼ nkowin nujäl runaʼoj y ma nunmaj ta chik chë ri achiʼaʼ kʼo más kiqʼij chkiwäch ri ixoqiʼ (Efes. 4:22-24). ¿Achkë rubʼanik nuʼän riʼ? Taq nukʼän runaʼoj chrij Jehová. Chpan re peraj reʼ xtqatzʼët achkë runaʼoj nuʼän Jehová kikʼë ri ixoqiʼ, achkë ütz nkiʼän ri qachʼalal achiʼaʼ rchë ütz kinaʼoj nkiʼän kikʼë ri ixoqiʼ achiʼel nuʼän Jehová y achkë rubʼanik ri ukʼwäy bʼey nkikʼüt chqawäch achkë rubʼanik nqaʼän riʼ.

¿ACHKË RUNAʼOJ NUʼÄN JEHOVÁ KIKʼË RI IXOQIʼ?

Jehová nukʼüt chqawäch achkë qanaʼoj nkʼatzin nqaʼän kikʼë ri ixoqiʼ. Ryä jun ütz Tataʼaj ri kowan yerajoʼ jontir ri ye kʼo chpan rufamilia (Juan 3:16). Chwäch ryä, ri ixoqiʼ ye achiʼel rumiʼal ri kowan yerajoʼ. Tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik rukʼutun ryä chë yerajoʼ chqä ma nuqasaj ta kiqʼij.

Chwäch ryä, kan junan kiqʼij kikʼë ri achiʼaʼ. Taq Jehová xuʼän ri achï chqä ri ixöq, kan achiʼel rubʼanik ryä kan ke riʼ xuʼän qa chkë (Gén. 1:27). Ryä ma  xyaʼ ta más kinaʼoj ri achiʼaʼ chkiwäch ri ixoqiʼ nixta xuʼän chkë chë kʼo más yekowin nkiʼän chkiwäch ryeʼ. Jehová xuʼän che ri achï chqä ri ixöq nqʼax chkiwäch ri naʼoj ri ye kʼo chpan le Biblia chqä yekowin nkikʼüt ri ütz taq naʼoj ri ye kʼo rkʼë ryä. Jehová ma nuyaʼ ta más kiqʼij ri achiʼaʼ chkiwäch ri ixoqiʼ (2 Crón. 19:7). Chwäch ryä, rukʼuqbʼäl kʼuʼx jun ixöq xa junan rkʼë rukʼuqbʼäl kʼuʼx jun achï, y kan che kaʼiʼ ruyaʼon qʼij chkë rchë yekowin nkïl kikʼaslemal ri ma xtkʼis ta, chlaʼ chkaj o chwäch le Ruwachʼlew (2 Ped. 1:1, nota). Rkʼë ya reʼ nqʼalajin chë Jehová ma nuqasaj ta kiqʼij ri ixoqiʼ.

Nuyaʼ ruxkïn chkë. Chwäch Jehová, kan kowan ruqʼij ri nkinaʼ chqä ri nkiqʼaxaj ri ixoqiʼ. Jun tzʼetbʼäl. Ryä xerukʼoxaj Raquel chqä Ana taq xechʼö rkʼë y kan xyaʼ chkë ri xkikʼutuj che rä (Gén. 30:22; 1 Sam. 1:10, 11, 19, 20). Chqä, ryä xuʼän chë xtzʼibʼäx qa chpan Ruchʼaʼäl achkë rubʼanik jojun achiʼaʼ xkiʼän ri xkiʼij jojun ixoqiʼ chkë. Jun chkë ryeʼ ya riʼ Abrahán, ri xnmaj rutzij Jehová taq xuʼij che rä chë tnmaj rutzij Sara, ri rixjayil (Gén. 21:12-14). Ri qʼatöy tzij David xyaʼ ruxkïn che rä Abigaíl chqä xuʼij yë Jehová xtaqö pä rchë chë xbʼetzjon rkʼë (1 Sam. 25:32-35). Jesús chqä kan xkʼüt ri naʼoj ri ye kʼo rkʼë Jehová, rma riʼ xyaʼ ruxkïn che rä María, ri ruteʼ (Juan 2:3-10). Achiʼel nqatzʼët, Jehová nukʼüt chë ma nuqasaj ta kiqʼij ri ixoqiʼ taq nuyaʼ ruxkïn chkë.

Nukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chkij. Jun tzʼetbʼäl. Jehová xyaʼ jun nüm samaj pa ruqʼaʼ Eva; ryä xyaʼ qʼij che rä rchë ntoʼon rchë nusmajij chqä nuchajij jontir le Ruwachʼlew (Gén. 1:28). Ryä ma xquʼ ta chë Eva majun ta más ruqʼij chwäch Adán, ryä retaman wä chë Eva kowan xttoʼ ri rachjil chqä chë yë ryä ri ntzʼaqatsan rchë. Jehová chqä xyaʼ jun nüm samaj pa kiqʼaʼ Débora chqä Huldá. Ryeʼ xeʼok profetisas chqä xekiqʼïl ri israelitas, yajün jun qʼatöy tzij chqä jun sacerdote (Juec. 4:4-9; 2 Rey. 22:14-20). Pa qaqʼij komä, Jehová nukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chkij qachʼalal ixoqiʼ chqä nuyaʼ jojun samaj pa kiqʼaʼ. Re qachʼalal reʼ kan rkʼë ronojel kan nkitzjoj le Biblia. Jojun chkë ryeʼ ye precursoras y jojun chik ye misioneras. Ye kʼo chik nkʼaj yetoʼon rchë ntzʼet achkë rubʼanik nkʼatzin nbʼan chkë ri Salones del Reino chqä ri sucursales y yetoʼon rchë yeyak o nbʼan kibʼanik. Jojun chik najin yetoʼon pa Betel o chkipan Oficinas Remotas rchë traducción. Jontir ryeʼ kan ye jun nüm ejército ri nuksaj Jehová rchë nuʼän ri nrajoʼ ryä (Sal. 68:11). Rkʼë ya reʼ nqʼalajin chë, chwäch Jehová, ri ixoqiʼ yekowin nkiʼän xa bʼa achkë samaj ri nyaʼöx chkë.

¿ACHKË ÜTZ NKIʼÄN RI QACHʼALAL ACHIʼAʼ RCHË ÜTZ KINAʼOJ NKIʼÄN KIKʼË RI IXOQIʼ ACHIʼEL NUʼÄN JEHOVÁ?

Qachʼalal achiʼaʼ, rchë nqatamaj we ütz qanaʼoj najin nqaʼän kikʼë qachʼalal ixoqiʼ achiʼel nuʼän Jehová, nkʼatzin nqatzʼët achkë yeqaquʼ chqä achkë yeqaʼän. Rchë riʼ, nkʼatzin qatoʼik. Achiʼel jun máquina rchë rayos X nqrtoʼ rchë nqatzʼët we jun winäq kʼo ruyabʼil ran, jun ütz qamigo chqä Ruchʼaʼäl Dios nkowin nqrtoʼ rchë nqatzʼët we ütz qanaʼoj najin nqaʼän kikʼë ri ixoqiʼ o manä. Tqatzʼetaʼ achkë rma nqaʼij riʼ.

Tqakʼutuj qatoʼik che rä jun ütz qamigo (Prov. 18:17). Qtzjon rkʼë jun qamigo o jun qamiga ri qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij, ütz runaʼoj chqä kan pa rubʼeyal nchʼobʼon, y tqakʼutuj reʼ che rä: «¿Achkë nnaʼoj atzʼeton rït chë nbʼän kikʼë qachʼalal ixoqiʼ? ¿Nkiquʼ ryeʼ chë xa najin nqasaj kiqʼij? ¿Kʼo jun ri yikowin más ütz nbʼän che rä?». We ryä nuyaʼ jun qanaʼoj, ma tpë ta qayowal che rä. Pa rukʼexel riʼ, ma tqakʼewaj ta nqajäl ri nkʼatzin.

Tqatjoj qiʼ chrij Ruchʼaʼäl Dios. Ri más ütz rubʼanik nqatamaj we ütz qanaʼoj najin nqaʼän kikʼë qachʼalal ixoqiʼ o manä, ya riʼ nqajnamaj ri yeqaquʼ chqä ri yeqaʼän rkʼë ri nuʼij le Biblia (Heb. 4:12). Taq nqaskʼij ruwäch le Biblia, kʼo nqatamaj qa chkij jojun achiʼaʼ ri ütz kinaʼoj xkiʼän kikʼë ri ixoqiʼ y chkij ri ma xkiʼän ta riʼ. Rma riʼ nqkowin nqatamaj achoq chkij qakʼamon wä qanaʼoj röj. Chqä ütz yeqajnamaj jalajöj textos, rchë ke riʼ ma xkeqachaʼ ta jojun versículos xa xuʼ rchë nqaqasaj kiqʼij ri ixoqiʼ. Jun tzʼetbʼäl, 1 Pedro 3:7 nuʼij chë ri achiʼaʼ nkʼatzin nkiyaʼ kiqʼij kixjayil «rma ryeʼ ye achiʼel ta jun xar ri kan chanin npax». b ¿Ntel chë tzij riʼ chë ri ixoqiʼ majun ta más kiqʼij chkiwäch ri achiʼaʼ o ma kan ta kʼo kinaʼoj o ma kan ta achkë ri yekowin nkiʼän? Manä, ma ya riʼ ta ntel chë tzij. Rchë nqʼax chqawäch achkë xrajoʼ xuʼij Pedro, tqaquʼ rij ri nuʼij Gálatas  3:26-29. Chriʼ nuʼij chë Jehová yeruchaʼon jojun ixoqiʼ chqä achiʼaʼ rchë nkiqʼät tzij rkʼë Jesús chlaʼ chkaj. We nqatjoj qiʼ chrij le Biblia y nqakʼutuj qanaʼoj che rä jun ütz qamigo o qamiga, xtqatamaj achkë qanaʼoj xtqaʼän kikʼë qachʼalal ixoqiʼ.

¿ACHKË RUBʼANIK NKIKʼÜT RI UKʼWÄY TAQ BʼEY CHË MA NKIQASAJ TA KIQʼIJ QACHʼALAL IXOQIʼ?

Ri qachʼalal achiʼaʼ ri ye kʼo chpan ri congregación nkitamaj chrij ri kinaʼoj nkiʼän ri ukʼwäy taq bʼey kikʼë qachʼalal ixoqiʼ. ¿Achkë ütz nkiʼän ryeʼ rchë nkiyaʼ qa jun ütz tzʼetbʼäl chkiwäch ri qachʼalal riʼ? Tqatzʼetaʼ jojun rubʼanik ri yekowin nkikʼüt chë yekajoʼ qachʼalal ixoqiʼ chqä ma nkiqasaj ta kiqʼij.

Nkiʼij chkë chë nkiloqʼoqʼej ri yekiʼän. Ri apóstol Pablo xkʼüt qa chkiwäch ri ukʼwäy taq bʼey achkë rubʼanik nkiʼän riʼ. Ryä xtzjoj chkë ri cristianos aj Roma achkë samaj najin nkiʼän ye kʼïy qachʼalal ixoqiʼ (Rom. 16:12). ¿Achkë komä xkinaʼ ri ixoqiʼ riʼ taq xskʼïx ri carta chwäch ri congregación? Ke riʼ chqä ri ukʼwäy taq bʼey, ryeʼ rukʼulun chkë nkiʼij chkë qachʼalal ixoqiʼ chë kowan yekiloqʼoqʼej rma ri ütz taq naʼoj kʼo kikʼë y rma ri kisamaj najin nkiʼän chpan rutinamit Jehová. Rma ryeʼ nkiʼän riʼ, ri qachʼalal ixoqiʼ nkinaʼ chë yejowäx chqä chë yeloqʼoqʼëx. Ri jaʼäl taq tzij ri nuʼij jun ukʼwäy bʼey chkë, rkʼë jbʼaʼ kan ya riʼ wä ri nkʼatzin nkikʼoxaj ryeʼ rchë nkiyaʼ más chwäch kan nkiyaʼ ruqʼij Jehová (Prov. 15:23).

Taq ri ukʼwäy taq bʼey nkiʼij chkë qachʼalal ixoqiʼ chë nkiloqʼoqʼej ri yekiʼän, ryeʼ kan pa kan ntel wä pä ri nkiʼij chkë chqä kan nkiʼij chkë achkë ütz kitzʼeton chkij. ¿Achkë rma? Tqatzʼetaʼ achkë nuʼij ya Jessica. Ryä nuʼij: «Kantzij na wä chë röj, ri ixoqiʼ, nqä chqawäch taq nkiʼij reʼ chqë ‹Kan ütz xaʼän che rä›. Ye kʼa kan más na chik nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx taq kan nkiʼij chqë achkë ütz kitzʼeton chqij, achiʼel taq nqatäj qaqʼij rchë yeqatjoj qal rchë chaq jun yejeʼ wä pa Salón o rma xqbʼä chukʼamarik jun winäq ri najin nqatjoj chrij le Biblia rchë napon pa qaSalón». Taq ri ukʼwäy taq bʼey kan nkiʼij chkë qachʼalal ixoqiʼ achkë ütz kitzʼeton chkij, ryeʼ nkinaʼ chë yekʼatzin pa congregación chqä chë yeloqʼoqʼëx.

 Nkiyaʼ kixkïn chkë. Ri ukʼwäy taq bʼey ri ma nkinaʼ ta kiʼ nqʼax chkiwäch chë ma xa xuʼ ta ryeʼ npë pa kijolon achkë nkʼatzin nbʼan. Rma riʼ yekikʼulbʼej qachʼalal ixoqiʼ y nkikʼoxaj ri nkiʼij ryeʼ chkë. We xtkiʼän riʼ, kan jontir xtkïl utzil. Ri qachʼalal ixoqiʼ más kiʼ kikʼuʼx xtkiyaʼ ruqʼij Jehová. ¿Y achkë utzil nkïl ri ukʼwäy taq bʼey? Gerardo, jun ukʼwäy bʼey ri kʼo pa Betel, nuʼij: «Rïn ntzʼeton chë ri naʼoj nkiyaʼ ri qachʼalal ixoqiʼ chwä yinkitoʼ rchë más ütz nbʼän che rä nsamaj. Kʼo mul, yë ryeʼ ri kikʼwan más tiempo chubʼanik ri samaj riʼ chkiwäch kan jontir bʼa chkë qachʼalal achiʼaʼ». Chpan ri congregación ye kʼo ye kʼïy qachʼalal ixoqiʼ ri ye precursoras, rma riʼ kitaman achkë rubʼanon ri territorio. Bryan, jun ukʼwäy bʼey, nuʼij: «Ri qachʼalal ixoqiʼ kʼo kʼïy ri yekowin nkiʼän chpan rutinamit Jehová. ¡Tqatamaj qa chrij ri samaj kibʼanon pä!».

Ri ukʼwäy taq bʼey nkikʼän ri naʼoj nkiyaʼ ri qachʼalal ixoqiʼ chkë. ¿Achkë rma taq ryeʼ nkiʼän riʼ nkikʼüt chë kʼo kinaʼoj? Edward, jun ukʼwäy bʼey, nuʼij: «Ri nuʼij jun qachʼalal ixöq chqä ri ruqʼaxan pä chpan rukʼaslemal nkowin nutoʼ jun qachʼalal achï rchë nqʼalajin chwäch achkë xtuʼän rkʼë jun ri nrajoʼ nuʼän chqä rchë nqʼax chwäch ri nkinaʼ ri nkʼaj chik» (Prov. 1:5). Y, tapeʼ rkʼë jbʼaʼ ri ukʼwäy taq bʼey nkiquʼ chë ma ütz ta xtkiʼän ri xuʼij jun qachʼalal ixöq chkë, ryeʼ nkityoxij che rä rma xuʼij apü ri nuquʼ.

Yekitjoj. Ri ukʼwäy taq bʼey nkikʼüt chë kʼo kinaʼoj taq nkikanuj rubʼanik rchë yekitjoj ri qachʼalal ixoqiʼ. Ryeʼ ütz nkikʼüt chkiwäch achkë naʼoj ütz nkitzjoj chkë qachʼalal ri yeʼel chutzjoxik le Biblia we majun ta jun qachʼalal achï. Chqä, ütz nkikʼüt chkiwäch achkë rubʼanik yekiksaj jojun samajbʼäl chqä jojun máquinas rchë yetoʼon chkiyakik jay o rchë nkiʼän kibʼanik. Pa Betel, ri qachʼalal achiʼaʼ ri kikʼwan bʼey chkiwäch jun molaj qachʼalal, yekitjon ri qachʼalal ixoqiʼ rchë yekiʼän jalajöj samaj, achiʼel ri nbʼan kibʼanik xa bʼa achkë jun pa Betel, yekiʼän loqʼoj, nkitzʼët achkë rubʼanik yeksäx ri kchaj chqä nkitamaj yekiʼän o yekismajij ri programas ri yekʼatzin rchë nsamäj jun computadora o nkʼaj chik samajbʼäl. Ri ukʼwäy taq bʼey ri yekitjoj ri qachʼalal ixoqiʼ nkikʼüt chë kikʼuqbʼan kikʼuʼx chkij ryeʼ chqä chrij ri yekowin nkiʼän.

Ye kʼïy qachʼalal ixoqiʼ nkiksaj ri kitaman kikʼë ri ukʼwäy taq bʼey rchë yekitoʼ ri nkʼaj chik. Ye kʼo jojun ri xetjöx rchë yetoʼon pa construcción yetoʼon rchë yekichojmij ri jay ri xkiʼän itzel rma jun qʼeqäl jöbʼ, jun slonel o xa bʼa achkë chik jun kʼayewal. Jojun chik nkiksaj ri xkʼut chkiwäch chrij ri rubʼanik nkitzjoj le Biblia chrij exhibidor rchë yekitoʼ nkʼaj chik qachʼalal ixoqiʼ rchë nkiʼän chqä ri samaj riʼ. ¿Achkë nkiʼij ri qachʼalal ixoqiʼ chkij ri ukʼwäy taq bʼey ri xetjon kichë? Ya Jennifer nuʼij: «Taq xitoʼon chyakik jun Salón del Reino, jun qachʼalal ri paʼäl pa ruwiʼ ri samaj xjäm ruwäch rchë xirutjoj. Ri qachʼalal riʼ chaq taqïl wä nutzʼët ri najin nbʼän chqä nuʼij wä chwä chë ütz najin nbʼän che rä nsamaj. Rïn kan nqä wä chi nwäch yisamäj rkʼë ri qachʼalal riʼ rma xintzʼët chë rukʼuqbʼan rukʼuʼx chwij chqä xuʼän chë xinnaʼ chë kan kʼo ruqʼij ri samaj najin nbʼän».

RI UTZIL YEQÏL TAQ ÜTZ QANAʼOJ NQAʼÄN KIKʼË QACHʼALAL IXOQIʼ

Achiʼel Jehová, röj chqä yeqajoʼ ri qachʼalal ixoqiʼ. Rma riʼ kan ütz qanaʼoj nqaʼän kikʼë achiʼel nqaʼän kikʼë qachʼalal pa qachoch (1 Tim. 5:1, 2). Kan jun nüm spanïk chqawäch röj ri nqkowin nqayaʼ ruqʼij Jehová kikʼë ryeʼ. Y kan jaʼäl nqanaʼ taq nqatzʼët chë ryeʼ nkinaʼ chë yejowäx chqä chë yetoʼöx. Ya Vanessa nuʼij: «Kan kowan yityoxin che rä Jehová rma ruyaʼon qʼij chwä yïn kʼo chpan rutinamit ri akuchï ye kʼo ye kʼïy qachʼalal achiʼaʼ ri kan ütz kinaʼoj nkiʼän wkʼë». Jun qachʼalal ixöq aj Taiwán nuʼij: «Kan kowan yityoxin che rä Jehová chqä che rä rutinamit rma yojkiloqʼoqʼej chqä ma nkiqasaj ta qaqʼij. Ya riʼ nbʼanö chwä chë nkʼuqbʼaʼ más nkʼuʼx chrij Jehová chqä yityoxin más che rä rma yïn kʼo chpan rutinamit».

Kantzij na wä chë Jehová kan kiʼ rukʼuʼx kikʼë ri qachʼalal achiʼaʼ ri ütz kinaʼoj nkikʼän kikʼë ri ixoqiʼ achiʼel nuʼän ryä (Prov. 27:11). Benjamin, jun ukʼwäy bʼey aj Escocia, nuʼij: «Pa qaqʼij komä, ye kʼïy achiʼaʼ ri ma nkiyaʼ ta ruqʼij Jehová nkiqasaj kiqʼij ri ixoqiʼ. Rma riʼ, taq ri ixoqiʼ yeʼok pa jun Salón del Reino, nqajoʼ chë ryeʼ nkinaʼ chë röj ma ke riʼ ta qanaʼoj». Tqatjaʼ qaqʼij rchë nqakʼän qanaʼoj chrij Jehová rchë ütz qanaʼoj nqaʼän kikʼë qachʼalal ixoqiʼ chqä yeqajoʼ, rma kan ya riʼ taqäl chkij nqaʼän kikʼë (Rom. 12:10).