Mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗gla ˗dhɛ ˈö gɔɔn˗ ˗nu ꞊vadhɛ ˗wo dhebɔ ˗nu sü ˗bhaasü ˗a ˈgü. Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Ansö ˈö ˈˈpian do ˈˈpiʋ̈ ˗maankëmɛn ˈka Bodhivi, ˗ya ˗pö: «ˈWɔkɔ ˈbha ˗nu ˈgü, ˗wo gɔɔn˗ ˗nu ꞊faanmën kö ˗wo ˈwɔn ˗nu kë ˗desüva ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, gɔɔn˗ ˗nu ˗wa ˗ga ꞊dhɛ wo ˗tiaandhö dhebɔ ˗nu ˗bha, ˈö ˈwaa ˗an ꞊bhlëë ˗ya.» Shianshiaŋ ˈö mɛn zii ˈka Taiwanö, ˗ya ˗pö: «˗Dhɛ ˈa ˗bha yö, gɔɔn˗ ˗nu ˈwaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö dhebɔ ˗nu ˗wo wo ˈˈdhi ˗da wo ˗bha ˈwɔn ˗nu ˈgü. Kö gɔɔn˗ do ˗yö bɔ dhebɔ ˗wo ˗ta yö ˈwɔn blɛɛˈˈ, ˗a ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˈwaa˗ ꞊bhlëë ˗ya.» Gɔɔn˗ ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˗wo dhebɔ ˗sü ˈya ˗kɔ ˈˈwɛɛ ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗an ˗bha ˈˈgbɛɛta ˗nu ˈgü, ˗wo ˗wɩ dhebɔ ˗nu ˗dhɛ.

ˈWɔn ˗së ˈö ˗mü ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗dhɛ suu ˈˈoo ˗sü ˈwo kwa ˗to ˗a ˗bha, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˈˈtakɔ ˗nu bho ˈˈgblʋʋ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö kwa ˈˈkan ˗zotakɔ ˈö ˗kë ꞊dhɛ dhebɔ ˗nu ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö bhë, ˗a ˗bha. (Efɛ. 4:​22-24) ˈKwa˗ pö ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈto Zoova ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö dhebɔ ˗nu sü ˗a ˈka waa ˗kɔ ˈö kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu dho ˗gleŋ ˈsü ˗a ˈka Zoova ˗bha kwa ˗dho ˗an yö. ˗Ya ˈgo mü ˈzü ˗kɔ ˈö mɛn zii ˗nu ˈdhö ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü ˗a ˈka ˗zlanwokɔdhi ˈka, dhebɔ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya ˗sü ˈka kwa ˗dho ˗a yö ˈpö.

˗KƆ ˗MƐƐN ˈÖ ZOOVA ˗YÖ DHEBƆ ˗NU SÜ ˗A ˈKA?

Zoova ˗yö dhebɔ ˗nu ˈsü ˗kɔ ˈwɔnzuan ˗së ꞊dede ˗zɔn. ˗Yö ˈNëndë ˈö˗ ˗bha ˈnën ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗dhɔ ˗ya ˗kë, ˗a ˈka. (Zan 3:16) ˗Ya ˈgo mü, kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈwo wo ˗zoyö ˗a ˗dhɛ bhë, ˗an ꞊bhlëë ˗yö ˈkpii˗ ˗a ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈. ˗Kɔ ˈö Zoova ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ dhebɔ ˗nu ˗dhɔ ˗yö ö ˗kë, ˈö ˗an ꞊bhlëë ˈdhö ꞊va, ˗kwaa ˈbha ˗nu ˗ga.

 ˈYaa bɔ mɛn ˈbha ˈka. Zoova ˗yö gɔɔn˗ ˗nu waa dhebɔ ˗nu ˗an ˗da ö ˈˈbin ˈbha. (ˈWun. 1:27) ˈYii gɔɔn˗ ˗gɔ ˈgü kë ˗së kö ˗yö ʒiö ˗a ˈka dhebɔ ˗ta, ɛɛnˈˈ kö ˗yö ˈwɔn ˗nu kë kwɛɛsëdhɛ ˈka ˗yö ʒiö ˗a ˈka dhebɔ ˗ta. Ɛɛnˈˈ ˈzü ˈyaa ö ˗kɔ ˈˈyɛ gɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö dhebɔ ˈto. (2 Chron. 19:7) ˗Yö gɔɔn˗ waa dhebɔ ˗an ˗da, ˈö gagade ˗nu ˈwo Biblö ˈgü bhë ˗an ˈgüman ˗sü ˈˈsɩ ˗kë ˗an ˗dhɛ kö ˗wo ˈto ö ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈˈpiʋ̈. Gɔɔn˗ ˗nu waa dhebɔ ˗nu ˈwo wo ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗an ꞊bhlëë ˗yö ꞊va ˗a ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈. ˗Yö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a kë ˗sü ˗ʒian ˈˈdhi ˗pʋ ˗kɔ ˈwo˗ ˗bha ꞊plɛ ˗an ˗gɔ. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗dho kë ˈˈsɛ ˗ta yö, ˈö˗ mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˗wo kë ˗gblüdë waa ˈˈsaabhomɛn ˗nu ˈka dhaŋ˗ ˈgü. (2 Piɛ. 1:1) Gagade ˈka, Zoova ˈyaa dhebɔ ˗nu yö ˗kɔ yaa kë.

˗Yö ö ˈˈtʋ ˗to ˗an ˗bha. ˗Kɔ ˈö dhebɔ ˗nu ˈdhö˗ ˈka wo ˗de ˈgü waa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˗an ˗bha, Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗an ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to Dhasɛdhö waa Anö ˗an ˗bha bhɛɛwo ˗bha, ˈö˗ ˗daakë ˗an ˗gɔ. (ˈWun. 30:22; 1 Sam. 1:​10, 11, 19, 20) ˗Kwɛzlan ˗nu ˈwo ˗gban gɔɔn˗ ˗nu ˈwo wo ˈˈtʋ to dhebɔ ˗nu ˗bha, Zoova ˗ya ˗kë ˈwo ˗an ˗ya Biblö ˈgü ˈzü. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ Zoova ˗ya ˗pö Ablaamö ˗dhɛ ˗yö ö ˈˈtʋ ˈto ö ˗bha dhebɔ Saadha ˗bha. (ˈWun. 21:​12-14) ˗Gblüdë Davi ˗de ˈpö ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to Abigaidhö ˗bha ˈö˗ yö ꞊dhɛ Zoova ˈnën bɔ kö ˗yö dhiaŋzë ö ˗dhɛ. (1 Sam. 25:​32-35) Yesu ˈö to ö Dë ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈkpakpadhö bhë ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to ö dhö Madhi ˗bha. (Zan 2:​3-10) ˈWɔnzuan ˗nu ˈwö bhë ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗bha ꞊bhlëë ˗ya dhebɔ ˗nu ˗bha ˗kɔ do ˈnën ˗tɔ ö ˈˈtʋ ˗to ˗an ˗bha ˗sü.

˗Yö ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗an ˈˈdhiʋ̈. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ Zoova ˗ya ˗pö Ɛvö ˗dhɛ ˗yö ö ꞊gɔɔn ˗takun kö ˗wo wo ˗zokë ˈˈsɛtadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈˈpiʋ̈. (ˈWun. 1:28) ˗A kë ˈö ˈwo ˈˈdhʋ̈ bhë, ˗yö ˈti Ɛvö ˈsü ˗bhaasü ˗a ꞊gɔɔn ˗bha. ˗Ya ˗sü ꞊ʒiaan ꞊dhɛ Adan ˗takunmɛn ˈdhö. Zoova ˗yö ˗bɔ ö ˗wodhiʋ̈lodhe Debora waa Uda ˗an ˗ta ˈö ˗dhioo dɔ ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu, ˈö˗ mɛn ˈbha kun zakanmɛn waa ˗gblüdë ˈka, ˗an ˗ta. (Juges 4:​4-9; 2 Rois 22:​14-20) ꞊Dɛɛ, Zoova ˗yö yö ˗dɔ kletiɛn dhebɔ ˗nu ˗kɔ ˈka. ˗Klu ˗Zlan ˗bha ˗mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗a mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗zlanwopömɛn ˗nu, ˗yödhiʋ̈ ˗nu waa bɔmɛn ˗nu ˈka. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗wo wo ˗kɔ ˗da ˈkɔ dɔ ˗sü waa ˗zokë kwa ˗bha ˗bhɔkwëëkëgükɔ ˗nu waa Betɛdhö ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈgü. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˗wo yökë Betɛdhö, ˈwo yökë ˈzü ˗wodhiëëtadhɛ ˗nu ˈgü. Kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ ˈˈsɔdha kpö ˈkpii˗ ˈö Zoova bɔ ˗a ˗ta kö ˈö ö dhɔɔbhaawɔn kë ˗a ˈdhö. (Ps. 68:11) Gagade ˈka, Zoova ˈyaa dhebɔ ˗nu ˈsü ꞊dhɛ mɛn ˗bhaasü ˗nu ɛɛnˈˈ mɛn ö ˗an ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn pë ˈbha kë ˗sü ˗bha ˗an ˈdhö.

KWA ꞊DHEGBLÜ GƆƆN˗ ˗NU ˗DHO DHEBHƆ ˗NU ˈSÜ ꞊DHƐ ˗KƆ ˈÖ ZOOVA ˗YÖ ˗AN SÜ ˗A ˈKA ˗A ˈDHÖ ˗KƆ ˗KË ꞊DHƐ?

Yi ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu, ˈkwa˗ pö ˈkwa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈkwa kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗sü ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Zoova ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈka ˗a ˈdhö, kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˗zotakɔ waa kwa ˈwɔn kë ˗kɔ ˗ga ˗së ˈka. ˈKwa˗ pö ˗yö kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗takundhe ˗bha. ꞊Dhɔtrɔɔ˗ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗dhɛ ˗ga ˗manziŋ ˈgü kö ˗ya kë ꞊dhɛ ˈˈyua ˗yö mɛn ˈbha zuʋ̈ˈˈ ˈgü ɛɛnˈˈ ˈyaa ˗mü, ˈö˗ ˈwɔn dɔ. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, kwa ˈˈtɔŋdë ˗nu waa Biblö ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗takun kö ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ dhebɔ ˗nu yö ˗kɔ ˗së ˗yö kwa ˗gɔ ɛɛnˈˈ ˈyaa kwa ˗gɔ. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

˗Kwa kwa ˈˈtɔŋdë ˗tiaandhö do dhɛɛˈˈ ˈkpɔ. (Prov. 18:17) Kwa ˈˈtɔŋdë ˈö ˈkwa ˈdhaŋ˗ bhö ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˈö ˈˈgblu ˈdhö ˗së, ˈö ˈwɔngümanmɛn ˈka ˗kwaa dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˈkwa˗ pö: «Ü ˗bha ˈgü, a kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗sü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Wa ˗yö ꞊dhɛ a wo ꞊bhlëë ˗ya ˗ee? Pë ˈbha ˗yö ˗dhö ˈö n dua ˈdhö ˗mü kö ˈa˗ kë, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈa ˗an ˈsü ˗së ˗ee?» Pë ˈbha ˈkwa dho ˗a kë kö kwa ˗gɛn ˗yö ˈdho ˈˈdhiʋ̈ ˗a ˈgü, kwa ˈˈtɔŋdë ꞊yaa˗ pö kwa ˗dhɛ, ˈya ˗dho ˗shiö kwa ˗dhɛ. ˗Kwa pë ˈˈpɛpɛ kë ꞊ʒiaan kö ˈkwa kwa ˈˈtakɔ ˗nu bho ˈˈgblʋʋ.

˗Kwa ˗Zlan ˈˈDhiwo draanˈˈ. ˈKwa˗ pö ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ kwa kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗sü ˗së, pë wɔngbɩɩsü do ˈö ˈkwa dho ˗a kë ˈnën ˗tɔ ˗bɔ Biblö ˗ta ˗sü kö ˈkwa kwa ˗zotakɔ waa kwa ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˗ga. (Ebl. 4:12) Kwa Biblö ˗wo pö ˗ni ˈgü, gɔɔn˗ ˗nu ˈwo dhebɔ ˗nu sü ˗së ɛɛnˈˈ ˈwii ˗an ˈsü ˗së kwa ˗dho ˗an ˗bha ˗kwɛzlan yö. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa ˗an ˈwɔn ˗kë ˗kɔ waa kwa ˗bha ˗an dan kwööˈˈ. ˗Ya ˈgo mü, ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë Biblö ˈˈɲan ꞊va ˈgü ˗yö ˗dho ˗a kë ö kwa ˈti ˗dho dhebɔ ˗nu yö ˗kɔ yaa kë. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˈkwa ˗dhɛ ˗ga 1 Piɛdhö 3:7 ˈgü, Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ «[Dhebɔ] ˗nu ˈgü ˈyaa ˗gban ˗sü ˈka kö ˈˈsɩ˗ kë˗ ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ka ˈdhö. ˗A ˗nu ꞊bhlëë ˗yö kë ka ˗gɔ.» b ˗A ˗gɛn ˈpö ˗tɔ ꞊dhɛ dhebɔ ˗yö ˗bhaasü, ˗a ˗gɔ ˈgü ˈyaa ˗së ɛɛnˈˈ ˗kɔmɔnwɔnbhasü ˈyaa ˗gɔ ˗ee? ˗Abin toŋtoŋdhö. Piɛdhö ˗wo ˈö bhë, ˗kwaa ˗zɔn Gadhatö  3:​26-29 ˈka. ˗Ya ˗pö mü ꞊dhɛ Zoova ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ dhebɔ ˗nu waa gɔɔn˗ ˗nu ˗an ˗bha kö ˗wo ˗gblüdëdhɛ ˗kë Yesu ˈˈpiʋ̈ dhaŋ˗ ˈgü. Kwa Biblö draanˈˈ, ˈkwa kwa ˈˈtɔŋdë ˗tiaandhö do dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˗kɔ ˈö kwa dhebɔ ˗nu sü ˗a ˈka bhë ˗a ˈka ꞊yaa˗ pö kwa ˗dhɛ, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈkwa ꞊bhlëë ˗ya kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗bha ˗sü ꞊draan.

MƐN ZII ˗NU ˗WO KWA ꞊DHEGBLÜDHE ˗NU ꞊BHLËË ˗YA ˗KƆ ˗KË ꞊DHƐ?

Kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ꞊bhlëë ˗ya ˗sü draanˈˈ ˗to mɛn zii ˗nu ˈö ˗dhɔkaadhe ˈdhö ˗an ˈgü, ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈka. Mɛn zii ˗nu ˗wo ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü, ˗wo kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ꞊bhlëë ˗ya ˗sü ˈwɔnzuan ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ˗dhɛ? ˗Kwaa ˈbha ˗nu ˗ga.

Mɛn zii ˗nu ˗wo ˗an ˈˈnuɛ ˗bho. Bɔmɛn Pɔdhö ˗yö ˈwɔnzuan ˗së ˗to mɛn zii ˗nu ˗gɔ. ˗Yö kwa ꞊dhegblüdhe ˈbha ˗nu ˈˈnuɛ ˗bho mɛn ꞊gban ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ ˈsëëdhɛ ˈö˗ bɔ ˗zlanwokɔdhi ˈö kun Wlɔmö ˗a ˗dhɛ, ˗a ˈgü. (Wlɔ. 16:12) ˈDhɛ ˈsëëdhɛ ˈö bhë ˈwo˗ ˗wo pö ˗zlanwokɔdhi ˗dhɛ, ˗kɔ ˈö kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü kun dhi ˗ni ˈgü ˗a ˈka, ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka mɛn zii ˗nu ˗wo kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈˈnuɛ ˗bho ˗an ˗bha ˈˈklʋʋsë waa ˗an ˗bha yö ˗kë Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗yö kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗takun ˈwo˗ yö ꞊dhɛ ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗wo wo ꞊bhlëë ˗ya, ˈö wo ˗wɔn ˈdhö ˗an ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. Mɛn zii ˗bha mɛn ꞊faanmën ˗wo ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kë pë ꞊dede ˈö kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗bhawɔn yö ˗a ˗bha kö ˗wo ˈto ˗klü ˗sü ˈka Zoova ˗dhɔkë ˗sü ˗bha, ˗a ˈka.—Prov. 15:23.

Mɛn zii ˗nu ꞊waa˗ pö ˈwo kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈˈnuɛ bho ˗yö ˈgo ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈. Kö pë ˈwo ˗an ˈˈnuɛ ˗bho ˗a ˗wɔn ˈgü, ˗wo yö ˗a ˗bha. ˈMën ˗kë? Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Ʒesika, ˗ya ˗pö: «Kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu ꞊waa˗ pö kwa ꞊dhegblü dhebɔ ˗nu ˗dhɛ: ‹ü ˗bha yö ˈö bhë ˈü˗ ˗kë ˗së,› ˈyaa ˈya˗. ˈˈKɛɛ pë ˈwo yi ˈˈnuɛ bho ˗a ˗wɔn ˈgü, ꞊waa˗ pö ˗yö yi ꞊faanmën ꞊dedewo. ˗A ˈbha ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗kë yi ˗bha ˈnen ˗nu ˗takun ˗sü kö ˗wo ˈˈɲaannu ˈˈsɛnŋdhö ˗bhɔkwëë ˗ta ɛɛnˈˈ yi ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˗sü kö yi ˈdho Biblö ꞊klaŋnën ˈbha ˗gɔ ꞊ʒian kö ˗yö nu ˗bhɔkwëë ˗ta, ˗an  ˈka.» Pë ꞊dede ˈö kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗wa ˗kë, mɛn zii ˗nu ꞊waa˗ ˗an ˈˈnuɛ bho ˗a ˗wɔn ˈgu, kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗wa ˗yö ꞊dhɛ wo ꞊trɔɔn ˗yö ˗dhö, ˈö ˈwo ˗wɔn ˗dhö ˈgbɩɩ˗ ˗zlanwokɔdhi ˈgü.

˗Wo wo ˈˈtʋ ˗to ˗an ˗bha. Mɛn zii ˗nu ˈwo wo ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ ˈwaa pö ꞊dhɛ ˈwo do ˈnën ˈwɔn yö ˗kɔ ˗së ˈdhö wo ˗gɔ. ˗Wo kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu dhɛɛˈˈ ˗kpɔ kö ˗wo wo ˗bha ˈˈslö ˗nu ˗zɔn. Kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü, ˗wo wo ˈˈtʋ ˗to ˗an ˗bha ˗së ˈka. Mɛn zii ˗nu ꞊waa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ꞊faanmën ˈö wo ꞊dede ˈwo ˈwɔn ˗së ꞊slɔɔ ˗a ˈgü ˈpö. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Mɛn zii do ˈwo˗ ˗dhɛ Ʒedhado ˈö Betɛdhö ˗ya ˗pö: «ˈMan kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu dhɛɛˈˈ ˈkpɔ yökë ˗kɔ ˈbha ˈka, ˗yö n ˗takun ˈö ˈa˗ ˗kë ˗së ˈka. ˗A ˈbha ˗ya kë kö yö ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗waa ˗an kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gblɛɛn ˈˈpiʋ̈ kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˈbha ˗nu ˗bha.» Kwa ꞊dhegblüdhe ꞊vadhɛ ˗nu ˗wo ˗yödhiʋ̈ ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈwɔn ꞊va ˈö ˗gban mɛn ˗nu ˈwo ˗zlanwopödhɛ ˈgü ˗an ˗bha bhë, ˗wa ˗dɔ. Mɛn zii do ˈwo˗ ˗dhɛ Blayanö ˗ya ˗pö: «ˈˈKlʋʋsë waa ˈwɔn kë ˗kɔ ˗së ꞊va ˗nu ˈö Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˗bhawɔn ˈdhö ˗an ˗bha ˗wo kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗gɔ. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, kwa ˗takundhe ˗dhɛ ˗an ˗gɔ.»

Mɛn zii ˗nu ˈwo ꞊kpɔɔsü, kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗wa ˈˈslö ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ˈwaa ˗kɔ ˗a ˈka. ˈMën ˗kë? Mɛn zii do ˈwo˗ ˗dhɛ Eduaa ˗ya ˗pö: «Kwa ꞊dhegblüdhe do ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ waa pë ˗nu ˈö ˗ya bɔ ˗an ˈgü bhë ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗takun kö ˗yö ˈwɔn ˈbha dɔ ˗së ˈka. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü kö ˗ya ˗takun kö ˗yö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wëëzë.» (Prov. 1:5) ˈKö ˗kë ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ mɛn zii ˈti ˈto ˈpë kwa ꞊dhegblüdhe ˗ya pö ˗a ˈˈpiʋ̈, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˈˈnuɛ bho ˗a ˗bha ˈwɔndɔdhe waa˗ ˗bha ˈwɔngümansü ˗bha.

˗Wo kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗kian. Mɛn zii ˗nu ˈö ˈwɔnbhokoodɔsü ˈdhö ˗an ˗gɔ, ˗wa ˈˈslö ˗mɛɛn kö ˈwo kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗kian. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗bhɔkwëë ˈka ˗sü ˗zɔn kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗dhɛ, kë ˈˈdhʋ̈ kö kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˈö ˗ya bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˈyaa mü, ˗wo yö ˗a ꞊ʒiaan ˈgü. Mɛn zii ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈwo yö ˗kë ˗a ˈka ꞊kwɛɛ˗ ɛɛnˈˈ ˗manziŋ ˈbha ʒiö ˗kɔ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ kö ˗wo wo ˗kɔ ˗da kwa ˗bha ˈkɔdɔsü ˈgü. Kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü Betɛdhö, ˗wo kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗kian yö ꞊vadhɛ ˗bha. ˗A ˈbha ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ ˗dhɛbaasü, pëdhɔsü, ˗zokë ˈwëë˗ ˈˈpiʋ̈ ˗sü, yökë ɔdinatëë ˗ta ˗sü waa˗ ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu. Mɛn zii ˗nu ˗wa kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗kian kö ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ ˗kɔmɔnwɔnbhasü ˗yö ˗an ˗gɔ, ˈwo ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗mɛn ˈka.

Mɛn zii ˗nu ˗bha kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗kian ˗sü ˗yö ˈwɔn ˗së ˗kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ. ˈˈTee ˈgbɩɩ˗ ˗ya ʒiö ɛɛnˈˈ ˈˈyi ˗ya pa ˗dhɛ ˈbha ˈgü, ˈkɔdɔsü ˈö kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗wa ꞊draan bhë, ˗wo ˗bɔ ˗a ˗ta ˈwo mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈkɔ dɔ. Kwa ꞊dhegblüdhe ˈbha ˗nu ˈwo ˗zlanwopösü ˈö ˈˈdhɛɛta ˗a ˗zɔn ˗an ˗dhɛ bhë, ˗wo ˗dho ˈpö ˈwo kwa ꞊dhegblüdhe ꞊va ˗takun ˗a kë ˗sü ˗bha. Kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗wo mɛn zii ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A mɛn do ˈwo˗ ˗dhɛ Ʒenifɛɛ ˗ya ˗pö: «ˈDhɛ ˈa kun yökë ˗ni ˈgü ˗bhɔkwëëkëgükɔ do dɔ ˗dhɛ ˈgü, mɛn zii do ˗yö ö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˗sü ˈö n ˗kian. ˗Dhɛ ˈö ˗kpan yö ˈa kun ˗a kë ˗ni ˈgü ˗a ˗bha, ˗yö n ˈˈnuɛ ˗bho. Yökë ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗dhɔ ˗yö n ˗kë ˈyö ˈtɔ ꞊dhɛ ˗yö n ˗sü ꞊va ˈö ˈdhaŋ˗ bho n ˈˈdhiʋ̈.»

ˈKWA KWA ꞊DHEGBLÜDHE ˗NU ˈSÜ ꞊DHƐ KWA ˗BHA ˈKƆDHIGÜMƐN ˗NU ˈDHÖ, ˈWƆN ˗SË ˗NU ˗WO -GO -A ˈGÜ

Kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗dhɔ kwa ˗kë ˈpö ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö ˗an ˗dhɔ Zoova ˗kë ˗a ˈka ˗a ˈdhö. ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa ˗an ˗sü ꞊dhɛ kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈdhö. (1 Tim. 5:​1, 2) ˗An ˗wɔn kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo ˈö yökë ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈdhö kwa ˗dhɛ ˗së. ꞊Waa˗ yö ꞊dhɛ ˈwo ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë ˈö ˈkwa wo ˗takun, ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi ꞊dedewo. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Vanesa ˗ya ˗pö: «A Zoova ˈˈnuɛ ˗bho n ˗man ˗kë ˗a ˗bha ˗kɔlokota ˈgü ˗sü ˗wɔn ˈgü, ˈyö sü ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu ˈwo n ꞊faanmën ꞊dedewo ˗wo mü ꞊va.» Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈö Taiwanö ˗ya ˗pö: «A Zoova waa ö ˗bha ˗kɔlokota ˗an ˈˈnuɛ ˗bho ꞊dedewo, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗wo dhebɔ ˗nu waa wo ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya. ˗A ˗wɔn ˈgü n ˗man ˗zoyödhe ˗gɛn ˗yö ˗gban ˗sü ˈka, ˈa Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈˈnuɛ ˗bho ˗kplawo n ˗man ˗kë ˗a ˈgü ˗sü ˗bha.»

Zoova ˗ya ˗kpan gɔɔn˗ ˗nu ˗bha kö ˗wo wo ˈgü dɔ ˗ni ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈwo dhebɔ ˗nu ˈsü ˗së ꞊dhɛ ö ˈdhö, ˗yö ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo. (Prov. 27:11) Mɛn zii do ˈwo˗ ˗dhɛ Bɛnʒamɛn ˈö Ekɔsö ˗ya ˗pö: «Gɔɔn˗ ˗nu ꞊vadhɛ ˈwo ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ꞊dɛɛ ˈwaa dhebɔ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya. ˗A ˗wɔn ˈgü ˈkwa kë kwa ˗bha ˗bhɔkwëëkëgükɔ ˈgü, kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗wa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ kwa wo ꞊bhlëë ˗ya ˈö ˗an ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë.» Kwa dua ˗mü ˈkwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa ˈto Zoova ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˈkwa kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈsü ˗së. ˗An ˗dhɔ ˗yö kwa kë, ˈkwa ˗an ꞊bhlëë ˗ya.—Wlɔ. 12:10.