Agbaẹbho nan i da mun ekpẹn nin ikhuo, ọle ibhio mhan nin ikpea eso da wanre. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọfẹotughe ọkpa natiọle Hans bhi Bolivia da yọle: “A bẹẹ ikpea eso wanre bhi uwedẹ nin ele ha rẹ ha ghe egbe ele bii okpọria, ranmhude ọnan ele i ghe ikhuo bii emhin soso.” Ọwanlẹn ọkpa natiọle Shengxian bhi Taiwan da yọle: “Bhi eji mẹn da wanre, ikpea ne bunbun riale ghe, ikhuo i mhọn unun nan rẹ talọ bhi eji ikpea ye. Bhiriọ, ahamiẹn okpea tẹmhọn ebi okhuo ghe ẹmhọn yẹ man ikpea bii ọle, ele sabọ rẹ ha ghe ọle bii ọria nọn bha sẹ okpea.” Uwedẹ ọbhebhe yẹ ribhọ nin ikpea eso rẹ nin ikhuo lu emhin bhi uwedẹ nọn bha gba. Bhi ọsi ijiẹmhin, ele sabọ rẹ re ẹmhọn ele ha zọojiẹ.

Ọ ti mhan bhọ ghe, uwedẹ nọn hi ki rẹ khin nan rẹ bẹẹ okpea wanre, ọle dẹ sabọ fidenọ. Ọle dẹ sabọ khọn ọne iria-eria ghe, ikpea mhẹn gbera ikhuo. (Ẹfẹ. 4:22-24) Ele dẹ sabọ lu ọnan sade ele re egbe khọkhọ Jehova. Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan ebi Jehova rẹ ne ikhuo lu emhin yẹ, ebi ibhio mhan nin ikpea ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ Jehova yẹ, bi ebi ene ewanlẹn ha rẹ sabọ ha mun ọkalo bhi uwedẹ nan rẹ re ekpẹn nin ikhuo lu emhin yẹ.

BE JEHOVA RẸ NIN IKHUO LU EMHIN YẸ?

Jehova wo re ijiẹmhin nọn gbale ọbhi otọ rẹji uwedẹ nọn khẹke nan rẹ ha ne ikhuo lu emhin. Ranmhude Aba nọn mhọn ẹkẹ-ẹjẹjẹ ọle khin, ọle wo hoẹmhọn azagba-uwa nọnsọle nọn ribhi ọne otọ nan. (Jọni 3:16) Ẹmhọn ibhio mhan nin ikhuo ne sun rẹkhan ọlẹn wo ti ọle bhọ. Bha ji mhan fẹ uwedẹ eso ghe nin Jehova rẹ rẹman ghe ọle mun ekpẹn ikhuo bhi egbe.

 Jehova i zọn ele. Jehova man okpea bi okhuo bhi arẹkhọkhọ nọnsọle. (Gen. 1:27) Ọle bha re ẹrere ikẹ nin ikpea beji ele ha da lẹn emhin nẹ la guẹ emhin nẹ ikhuo; sẹyẹ, ẹmhọn ikpea i yẹẹ ọle gbera ikhuo. (2 Chron. 19:7) Ẹrere ọkpa ọle re nin okpea bi okhuo beji ele ha da sabọ lẹn ẹmhọanta ne ribhi Baibo, yẹ ha re egbe khọkhọ ikpẹ nesọle. Ẹmhọn ikpea bi ikhuo ne mhọn urẹọbhọ da ọle wo ti ọle bhọ. Ikpea bi ikhuo ọle re ọne isẹhoa nan nin ele rẹ nyẹnlẹn bhi ọne otọ nan bhi ighegheghe, la nin ele rẹ diọbhi okhun dọ ha gbẹloghe bọsi ijie bi ohẹn. (2 Pita 1:1.) Bhi ọsi ẹmhọanta, ẹlo ọkpa Jehova rẹ ghe ikpea bi ikhuo.

Jehova ka ele ehọ. Ebi emhin dia ikhuo yẹ bhi egbe, bi ọnọghọ nin ele ye wo rẹtẹ Jehova. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin Rechẹl bi Hana rẹ nan erọnmhọn ji ọle, ọle da ka ele ehọ, yẹ rẹkpa ele. (Gen. 30:22; 1 Sam. 1:10, 11, 19, 20) Jehova da yẹ lu ọle nan gbẹn okha ọsi ikpea ne ka ikhuo ehọ ọbhi Baibo. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin Jehova rẹ taman Ebraham nin ọle ka Sera ehọ, ọle da wo lu beji a taman ọlẹn tee. (Gen. 21:12-14) Devid nin Ojie yẹ ka Abigẹ ehọ. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọle lẹnmhin ghe Jehova hi ọnọn je Abigẹ nin ọle dọ nanlẹn talọ. (1 Sam. 25:32-35) Jesu wo re egbe khọkhọ Aba ọle. Ọle da ka inẹn ọlẹn nin Meri ehọ. (Jọni 2:3-10) Ene ijiẹmhin nan rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe Jehova ka ikhuo ehọ. Ọnan hi uwedẹ ọkpa nin ọle rẹ rẹman ghe ọle mun ekpẹn ikhuo bhi egbe.

Jehova gbaẹkẹ ele. Bhi ọsi ijiẹmhin, Jehova da taman Ivi nin ọle deba gbẹloghe ọne otọ nan ranmhude ọle gbaẹkẹ ọle. (Gen. 1:28) Nin ọle rẹ lu ọnan, ọle da rẹman Ivi ghe, ẹlo ọkpa Ọle rẹ ghe ọle bi ọdọ ọle, sẹyẹ udede urẹkpa ọle khin rẹji ọdọ ọle. Ranmhude Jehova yẹ wo gbaẹkẹ Dẹbora bi Huda nin akhasẹ, ọle da noo ele rẹ re adia nin ẹbho nesọle, rẹ dọ sẹbhi ọbhuohiẹn bi ojie. (Judg. 4:4-9; 2 Ki. 22:14-20) Ẹlẹnan nian, Jehova yẹ noo ikhuo rẹ lu iwẹnna oga ranmhude ọle wo gbaẹkẹ ele. Ibhio mhan nin ikhuo wo dagbare bhi inẹbho, lu iwẹnna ọkanẹfan bi iwẹnna Misiọnari. Ele rẹkpa bọn Kindọn Họọ bi uwa oga kẹkẹ nẹsẹmhan, yẹ deba hẹnhẹn ele. Eso ga bhi Bẹtẹ bi ije kẹkẹ nan da zedu ebe nesẹmhan. Inian ibhio mhan nin ikhuo nin Jehova noo rẹ mun iho nọnsọle sẹ diabe eyokhọnlẹn ne bunbun. (Ps. 68:11) Bhi ọsi ẹmhọanta, Jehova i ghe ikhuo bii ẹbho ne wẹghẹa, la ẹbho ne i miẹn ebe ele sabọ lu.

BE IBHIO MHAN NIN IKPEA HA RẸ SABỌ RE EGBE KHỌKHỌ JEHOVA YẸ BHI UWEDẸ NIN ELE RẸ NIN IKHUO LU EMHIN?

Nin mhan nin ikpea rẹ lẹn si mhan gene ne ikhuo lu emhin beji Jehova rẹ nin ele lu emhin, ọkhẹke nin mhan gbẹlokotọ bhi uwedẹ nin mhan rẹ ria eria, bi uwedẹ nin mhan rẹ lu emhin. Nin mhan rẹ sabọ lu ọnan, ọkhẹke nin mhan guanọ urẹkpa. Beji mashin nin dọkitọ noo rẹ fẹ ọria udu ghe rẹ rẹkpa ọle rẹ lẹn emianmhẹn nọn ri ọria bhi udu, iriọ ọmọẹ ọsaje bi Baibo ha rẹ rẹkpa mhan rẹ lẹn si mhan mhọn emhin nọn imhẹn bhi ọkhọle rẹji ikhuo. Be imhan ha lu rẹ sabọ miẹn ene urẹkpa nan?

Guanọ urẹkpa bhi obọ ọmọẹ ọsaje. (Prov. 18:17) Mhan sabọ rẹ bu ọmọẹ mhan nin mhan gbaẹkẹ ọle, nọn yẹ ta ẹmhọanta, dọ nọọn ọlẹn ene inọnta nan: “Be uwẹ riale imẹn rẹ ne ibhio mhan nin ikhuo lu emhin yẹ? Uwedẹ nin mẹn rẹ ne ele lu emhin be rẹman si mẹn mun ekpẹn nin ele? Emhin be ribhọ nin mẹn ha lu, beji a ha da miẹn uwedẹ nin mẹn rẹ ne ele lu emhin ki manman ha mhẹn ọbhọ?” Ahamiẹn ọmọẹ ẹ taman ẹn eji ọ da kẹ uwẹ re, hẹi nanlẹn ha gbugan, ọkpakinọn, dọnmhegbe rẹ wẹnna ọbhọ.

Ha luẹ Baibo. Uwedẹ nọn mhẹn nẹ nin mhan ha rẹ sabọ lẹn si mhan ne ikhuo lu emhin nọnsẹn hi, nin mhan rẹ dọ noo Baibo rẹ fẹ egbe mhan ghe. (Hib. 4:12) Beji mhan rẹ tie Baibo, mhan ki dọ daghe okha ọsi ikpea ne lu ikhuo nọnsẹn, bi ikpea ne bha lu ele nọnsẹn. Ẹghenin, mhan ki re ene okha rẹ fẹ egbe mhan ghe. Rẹ deba ọnin, ọkhẹke nin okpea mhọn ẹwan, beji a ha da miẹn ọle bha dọ ha noo ulọnlẹn ọkpa bhi Baibo rẹ dia iria-eria nọn imhẹn nin ọle mhọn bhi ọkhọle rẹji ikhuo. Sokpan, ọ dẹ ha mhẹn nin ọle noo ulọnlẹn kẹkẹ bhi Baibo rẹ luẹ ẹmhọn uwedẹ nọn khẹke nin okpea rẹ ha ne ikhuo lu emhin. Bhiriọ, ọle ki dọ sabọ lẹn ẹlo nin Jehova rẹ ghe ikhuo. Bhi ọsi ijiẹmhin, 1 Pita 3:7 yọle ghe nin ikpea ha mun ekpẹn ikhuo egbe “beji a rẹ re obọ ekpẹn mun ukpamanku nọn guọghọ.” b Ọnan be rẹman ghe ọne okhuo wẹghẹa, sẹyẹ, ọle bha miẹn ebi  ọle lẹn bhi eji okpea ye? Eye! Bha ji mhan re ẹmhọn nin Pita tale rẹ fẹ ẹmhọn nọn ribhi Galesha 3:26-29 ghe. Enin ji mhan lẹn ghe, Jehova zẹ ikpea bi ikhuo nin ele deba Jesu gbẹloghe bhi okhun. Ahamiẹn mhan tie Baibo yẹ nọọn ọmọẹ mhan inọnta rẹji ebi ọle riale mhan rẹ ne ikhuo lu emhin yẹ, ọ dẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ ha mun ekpẹn nọn khẹke nin ene ikhuo.

BE ENE EWANLẸN HA RẸ HA MUN EKPẸN IKHUO BHI EGBE YẸ?

Ijiẹmhin esili ọsi ene ewanlẹn dẹ sabọ rẹkpa ibhio mhan nin ikpea bhi agbotu rẹ luẹ ebi ele ha rẹ ha re ekpẹn nin ibhio mhan nin ikhuo lu emhin yẹ. Be ene ewanlẹn ha rẹ sabọ mun ọkalo bhọ yẹ rẹ ha mun ekpẹn nin ibhio mhan nin ikhuo? Bha ji mhan fẹ uwedẹ eso ghe.

Ele gẹn ibhio mhan nin ikhuo. Pọl wo re ijiẹmhin esili ọbhi otọ nin ene ewanlẹn. Pọl wo gẹn ikhuo eso bhi ilẹta nin ọle gbẹn ji agbotu nọn ribhi Romu. (Rom. 16:12) Ria ẹmhọn ebi egbe ha dia ene ikhuo nan yẹ beji a ha tie ọne ilẹta bhi agbotu. Ẹlẹnan nian, ene ewanlẹn yẹ wo gẹn ibhio mhan nin ikhuo bhi ikpẹ esili nin ele rẹman, bi iwẹnna nin ele lu nin Jehova. Ọnan rẹkpa ibhio mhan nin ikhuo rẹ lẹn ghe emhin nin ele lu ti ibhio mhan bhọ, sẹyẹ ele mun ekpẹn nin ele. Asabọmiẹn ọta izebhudu nin ọwanlẹn ha taman ibhio mhan nin ikhuo, ọle hi ebi ele wo guanọ tee beji ele rẹ sun rẹkhan Jehova.—Prov. 15:23.

Ahamiẹn ene ewanlẹn gẹn ibhio mhan nin ikhuo, ọkhẹke nin ele wo sounun bhi ebi ele gẹn ele nan, yẹ ji ọ na ọkhọle vae. Bezẹle? Obhio mhan nin okhuo natiọle Jessica da yọle: “Emhin nọn mhẹn nọn sade obhio mhan nin okpea taman obhio mhan nin okhuo yọle, ‘uwẹ wo lu nọnsẹn.’ Ọkpakinọn, ọ manman wo ti mhan bhọ sade ibhio mhan nin ikpea sounun bhi ebi ele gẹn mhan nan, bọsi uwedẹ nin mhan rẹ man imọn nesẹmhan emhin nọnsẹn beji ele ha da ha mun ekpẹn ọbhi egbe bhi ikolo oga, la uwedẹ nin mhan rẹ dọ ha mun ẹbho nin mhan man ele Baibo vae bhi ikolo oga.” Ahamiẹn ene ewanlẹn sounun bhi  emhin nin ele gẹn ibhio mhan nin ikhuo nan, ọ ki rẹkpa ele rẹ lẹn ghe, ẹmhọn ele ti ọrebhe bhọ bhi agbotu.

Ele ka ibhio mhan nin ikhuo ehọ. Ewanlẹn ne mhọn idegbere lẹnmhin ghe, ọ iyi ele ọkpa lẹn ebi a rẹ re emhin khian yẹ. Ele re otọ nin ibhio mhan nin ikhuo rẹ tare ebi ele ghe emhin yẹ. Ele gbehọkotọ sade ele talọ. Ele re ọnan rẹman ghe, ibhio mhan nin ikhuo ghan bhi ẹlo nọnsele. Sẹyẹ, ele tobele miẹn elele bhọ. Be ele rẹ miẹn elele bhọ yẹ? Ọwanlẹn ọkpa natiọle Gerardo nọn ga bhi Bẹtẹ da yọle: “Ọ wo rẹkpa mẹn rẹ miẹnsọn nọnsẹmhẹn nọnsẹn sade mẹn nọọn ibhio mhan nin ikhuo ebi ele ghe emhin yẹ. Asabọmiẹn ele bhọ guẹ iwẹnna nọn ribhi otọ nẹ ibhio mhan nin ikpea beji ọ rẹ kẹ wo sunu.” Ọkanẹfan ibhio mhan nin ikhuo ne bunbun khin bhi agbotu, bhiriọ, ele manman lẹn ẹmhọn ẹbho bhi agọ nin ele da tẹmhọn Osẹnobulua. Ọwanlẹn ọkpa natiọle Bryan da yọle: “Ibhio mhan nin ikhuo mhọn emhin ne bunbun nin ele guẹ nin ele ha sabọ noo rẹ rẹkpa agbotu. Bhiriọ, luẹ emhin bhi obọ ele.”

Ewanlẹn ne re ẹwanlẹn lu emhin i wo re ẹlo gbe ebi ibhio mhan nin ikhuo ta a. Bezẹle? Ọwanlẹn ọkpa natiọle Edward da yọle: “Uwedẹ nin obhio mhan nin okhuo rẹ ghe emhin dẹ sabọ rẹkpa obhio mhan nin okpea rẹ sabọ lẹn otọ ẹmhọn nọnsẹn.” (Prov. 1:5) Aharẹmiẹn ọle bha noo ebi ọne obhio mhan nin okhuo taman ọlẹn, ọle dẹ sabọ khuẹnmhẹn ọlẹn bhi ebi ọle tale, bi ẹwanlẹn nin ọle rẹman.

Ele man ibhio mhan nin ikhuo emhin. Ewanlẹn ne re ẹwanlẹn lu emhin guanọ isẹhoa kẹkẹ nin ele rẹ man ibhio mhan nin ikhuo emhin. Bhi ọsi ijiẹmhin, ele sabọ rẹ man ele ebi a rẹ sun ikolo nan do yẹ ọkuẹsẹ a dagbare bhi inẹbho beji ele ha da sabọ lu ọle sade obhio mhan nin okpea nọn mianmẹn bha vae. Ele sabọ rẹ man ele ebi a rẹ noo mashin eso rẹ wẹnna yẹ, beji ele ha da sabọ ha rẹkpa bhi uwa oga nan bọn, yẹ re ele ọi nọnsẹn. Ewanlẹn bhi Bẹtẹ sẹ wo rẹkpa ibhio mhan nin ikhuo rẹ luẹ ebi a rẹ miẹnsọn kẹkẹ yẹ. Ẹsọn bii, ebi a rẹ hẹnhẹn emhin yẹ, dẹ emhin yẹ, noo igho yẹ, noo kọmputa yẹ, bi emhin ebhebhe ne bunbun. Ahamiẹn ene ewanlẹn man ibhio mhan nin ikhuo emhin, ọ rẹman ghe, ele gbaẹkẹ ele, sẹyẹ ele rẹọbhọ ghe ele dẹ sabọ miẹnsọn nọn hi ki rẹ khin.

Ibhio mhan nin ikhuo sẹ wo noo emhin nin ene ewanlẹn man ele le rẹ rẹkpa ẹbho ebhebhe. Bhi ọsi ijiẹmhin, ibhio mhan nin ikhuo sẹ wo noo emhin nan man ele le bhi eji a da bọn uwa oga nesẹmhan rẹ rẹkpa bọn uwa ọsi ibhio mhan nin emhin idumhunri riia ele uwa a. Eso yẹ wo noo ebi a man ele le rẹji uwedẹ nan rẹ lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nan lu bhi ogbakha rẹ rẹkpa ibhio mhan nin ikhuo ebhebhe. Be ibhio mhan nin ikhuo ghe ene ewanlẹn yẹ ne man ele emhin? Obhio mhan nin okhuo natiọle Jennifer da yọle: “Ẹghe nin mẹn rẹ deba wẹnna bhi Kindọn Họọ ọkpa nan ha bọn, ọwanlẹn ọkpa da wo re ẹghe ọbhi otọ rẹ man mẹn emhin. Ọle daghe ẹsọn nin mẹn ha miẹn, sẹyẹ ọle da gẹn mẹn. Ọ yẹẹ mẹn rẹ deba ọle ha wẹnna ranmhude ọle rẹọbhọ mẹn dẹ sabọ lu ọne iwẹnna, sẹyẹ iwẹnna nin mẹn lu ti ọle bhọ.”

ELELE NE NABHỌRE SADE MHAN RE EKPẸN NIN IBHIO MHAN NIN IKHUO LU EMHIN

Mhan wo hoẹmhọn ibhio mhan nin ikhuo ne lu nọnsẹn bhi oga beji Jehova rẹ hoẹmhọn ele. (1 Tim. 5:1, 2) Ọ wo ti mhan bhọ rẹ deba ele ha ga Jehova. Ọ re imhan ghọnghọn sade ele daghe ọle ghe mhan hoẹmhọn ele, sẹyẹ mhan muegbe rẹ rẹkpa ele. Obhio mhan nin okhuo natiọle Vanessa da yọle: “Mẹn wo manman khuẹnmhẹn Jehova nin ọle rẹ ji mẹn da ha ribhi agbotu nọnsọle—agbotu nin ibhio mhan nin ikpea da manman re izebhudu nin mẹn.” Obhio mhan nin okhuo nọn nyẹnlẹn bhi Taiwan da yọle: “Ọ manman wo ti mẹn bhọ ghe, Jehova bi agbotu nọnsọle manman wo re ẹlo nọn ghanlẹn rẹ ghe ikhuo, sẹyẹ ebi emhin dia ele yẹ bhi egbe wo rẹtẹ ele. Ọnan wo ziẹn mẹn urẹọbhọ, ọ yẹ wo re isẹhoa nin mẹn mhọn rẹ ha ga Jehova bhi agbotu nọnsọle ti mẹn bhọ.”

Ọ dẹ manman re Jehova ha ghọnghọn sade ọle daghe ene ikpea ne ga ọle wo ha ne ikhuo lu emhin beji ọle yẹ lu. (Prov. 27:11) Ọwanlẹn ọkpa natiọle Benjamin nọn nyẹnlẹn bhi Scotland da yọle: “Ikpea ne bunbun bhi ọne agbọn nan ẹlẹnan i ghe ikhuo bii emhin soso. Bhiriọ, ahamiẹn ikhuo vae bhi agbotu nọnsẹmhan, mhan guanọ nin ele daghe ikikẹ nọn ribhi ẹwẹ ikpea nesẹmhan bi ene ribhi ọne agbọn nan.” Bha ji mhan rebhe wo ha re egbe khọkhọ Jehova, yẹ lu eka nin mhan ha sabọ lu rẹ ha re oyẹẹ bi ekpẹn nọn khẹke ibhio mhan nin ikhuo rẹ ne ele lu emhin.—Rom. 12:10.