Bamo banakolela mu bisemwa muje banalume bakamono banakazi kupwa banu ba kwisi manene. Cakumwenako, Hans uje wapwa kanyungi wa kuzenguluka mu lifuti lya Bolivia ngwendi: “Banalume bamo banakolela mu bisemwa bije byamona banalume kupwa ba seho manene, co bakalyalesa na kulyatelela banakazi. Bakabamono kupwa banu ba kwisi manene.” Shengxian uje wapwa mukulunu mu cikungulukilo mu lifuti lya Taiwan ngwendi: “Ku mutambela kunjinakolela banalume babangi bakalizibi ngwabo banakazi kubapandele kubaleka byakulinga. Nga munalume asingimika na kukabangeya biyongola bya munakazi, banalume bakwabo kubamusingimika.” Banalume bamo bakamwesa kangu banakazi mu bingila byeka. Cakumwenako, basa kwendeka biñanda bije bishaula banakazi mangana bajolese lika banu.

Muzimbu waubwa ou, munalume woshe nameme nakolela mu cisemwa coshe-coshe asa kutenguluka na kumona banakazi mu ngila yaibwa. Asa kutengulula bisinganyeka byendi bya kuliziba ngwendi banalume bapwa ba seho kutubakana banakazi. (Efeso 4:22-24) Asa kulinga ngoco nga atembwinina Yehova. Muno mu ñanda tusimutwiya mwakamwenamo Yehova banakazi, bandolome mubanapande kuyoyelamo na banakazi na byuma bibanapande kulinga bakulunu mangana bakele bakwabo mwanja waubwa mu kusingimika bandokazi.

YEHOVA AKAMONO BATI BANAKAZI?

Yehova natwakela mwanja waubwa. Akamono banakazi mu ngila yaibwa. Napu Tate wa cizemo uje akamwesa mema ku mbunge bana bendi boshe. (Iwano 3:16) Co bandokazi ba kulongwa baje banamukulahela banapu ngwe bana bendi. Tucisimutwiyeni ha bingila binatako bije bimwesa ngwabyo Yehova wazema na kusingimika banakazi.

Yehova kesi kuyengula banakazi. Yehova watangele banalume na banakazi mu cifwa cendi. (Gene 1:27)  Katangele banalume mu ngila ya kulitila manene kutubakana banakazi, co kanene lika mana nambe cashu banalume. Kutundaho, kazemene lika banalume, oloni wazema na banakazi. (2 Mizi 19:7) Yehova natanga banalume na banakazi na cashu ca kulifwa ca kuzibisisa busunga bwa mu Mbimbiliya na kutembwinina bifwa byendi byabibwa. Yehova lalo wamona banalume na banakazi boshe baje banamukulahela kupwa ba seho kuli ikeye. Boshe nabana lilabelelo lya kukayoya myaka yoshe hano hasi nambe kukapwa bimyene na tupilistu mwilu. (2 Pita 1:1) Ebi byuma bitunasimutwiya bimwesa ngwabyo Yehova kakele na kangu.

Yehova akatolilila banakazi. Yehova waka mbunge mubakalizibila banakazi na bukalu bubakaliwana nabwo. Cakumwenako, watolililile ku lilombelo lya Recho na lya Hana, co wabakumbulwile (Gene 30:22; 1 Samwe 1:10, 11, 19, 20) Kutundaho lalo, Yehova wahwimininine baka-kusoneka Mbimbiliya basoneke na mizimbu ya banalume baje batolililile kuli banakazi. Cakumwenako, Abrahamu wakabangeyeye byamulekele Yehova, co watolililile kuli munakazi wendi Sala. (Gene 21:12-14) Mwene Devidi watolililile kuli Abingaile. Devidi walizibile ngwe Yehova ikeye watumine Abingaile akusimutwiye nendi, co wamutolilile mwamubwa. (1 Samwe 25:32-35) Yesu uje akatembwinina bifwa byakala nabyo Ishe mu kulumbunuka watolililile kuli ina, Maliya. (Iwano 2:3-10) Ebi byuma bitunasimutwiya bimwesa ngwabyo ngila imo yakamweselamo Yehova ngwendi wasingimika banakazi inapu kubatolilila.

Yehova nakulahela banakazi. Cakumwenako, Yehova wakulahelele Eva omwo wamwanene cipangi ca kukwasa kunyunga hano hasi hamolika na munalume wendi. (Gene 1:28) Yehova mwanene Eva eci cipangi wamwesele ngwendi kamumwene kupwa wangoco, oloni wapwile mukwasi wamubwa manene wa Adama, co wamufwililile. Yehova wapangesele tupolofweto ba banakazi ba kufwa ngwe Ndembola na Hulunda mu kunangula banu bendi kwambateselela na lyako na mwene. (Maako 4:4-9; 2 Vimye 22:14-20) Ano matangwa, Yehova ali na kupangesa na banakazi mu kulinga cipangi cendi. Aba bandokazi ba kulongwa banapu baka-kwambulula na bapainiya, bamoco bamishinali. Bakwaboco bali na kukwasa mu cipangi ca kuyongola mubifwila Binjibo bya Bumwene na mitungo ikwabo ya mu munga, kuitunga na kuibwahesa. Beka bali na kupangela ha Betheu nambe ha myela ya kunungulwila. Aba bandokazi banapu ngwe maswalale babangi banakungulwila hamo Yehova, co ali na kubapangesa mu cipangi cendi. (Samu 68:11) Cili bene Yehova muka-kusingimika banakazi, co kesi kubamona kupwa bangoco.

BANDOLOME BASA KUMONA BATI BANDOKAZI NGWE MWABAMWENA YEHOVA?

Bandolome banapande kusinganyekesesa mwamubwa ha byuma bibakalingi na kulilula mangana bamone indi bali na kumona bandokazi ngwe mwabamwena Yehova. Kuli byuma bimo byasa kutukwasa. Ngecilika likina lya X-ray mulyasa kukwasela ndotolo kuzibuka indi mbunge ya munu ili na kupanga mwamubwa nambe indi ili na kubinja, kabusamba wamubwa hamolika na kupangesa Lijwi lya Njambi byasa kutukwasa kunanguka mutukalizibila ha banakazi. Bika bitunapande kulinga mangana tutambule obu bukwasi?

Simutwiyeni na kabusamba keni wa ha mbunge. (Visi 18:17) Twasa kwihula kabusamba itwakulahela, uje akamono byuma mu ngila inapande bihula binatako: Umona bati, njikamono bati bandokazi? Kuma bakamono ngwabo njabasingimika ndi? Kuli byuma bimo binjinapande kulinga mangana njibalinge mwamubwa ndi? Nga kabusamba keni endekako hamo hamunapande kupangela, keti mulyamene. Tengululeni bisinganyeka byeni na kupangela ha buzeye bweni.

Lilongeseni Lijwi lya Njambi. Kupangesa Lijwi lya Njambi inapu ngila imo itwasa kuzibukilamo indi tuli na kumona bandokazi mu ngila inapande. Lyasa kutukwasa kumona indi bisinganyeka byetu na bilinga byetu bilitombola na cizango ca Njambi. (Hebe 4:12) Omwo tulilongesa Mbimbiliya, tumona banalume baje balingile mwamubwa banakazi na baje kubabalingile mwamubwa. Twasa kulilongesa bimo ku myanja ei na kumona indi netu tuli na kulinga byuma bya kulifwa. Kutundaho, kulilongesa mwamubwa Mbimbiliya na kwesekesa mwamubwa Bisoneka bilimo kutukwasa tujeneke kuzibisisa byuma mu ngila yeka na kupangesa Bisoneka bimo mangana bikundwiye bisinganyeka bya kuhenga bitunasa kukala nabyo ha banakazi. Cakumwenako, mukanda wa 1 Pita 3:7 unendeka byuma bibanapande kulinga banalume. Banapande kusingimika banakazi babo “mwafwa bapwa ngwe byuma bya buma.” b Kuma awa majwi alumbununa ngwabo  munakazi kapwile wa seho, kakele na mana nambe kazibuka byuma bimo ndi? Embwe. Esekeseni byendekele Pita na majwi ali ku mukanda wa Galatiya 3:26-29. Oku ku mukanda Yehova nangula na banakazi mangana bakayule hamo na Yesu mwilu. Kutanda Lijwi lya Njambi na kwihula kabusamba keni amileke mumukamwenamo bandokazi kumikwasa kumona bandokazi mu ngila inapande.

BAKULUNU BASA KUMWESA BATI NGWABO BALI NA KUSINGIMIKA BANAKAZI?

Bandolome basa kulilongesa ku mwanja wa bakulunu wa kumona banakazi mu ngila inapande na kubasingimika. Bakulunu bakamwesa bati ngwabo bali na kusingimika bandokazi? Tucisimutwiyeni ha byuma binatako.

Bakulunu bakashangala bandokazi. Kapositolo Paulu nakela bakulunu mwanja waubwa ubasa kutembwinina. Washangalele banakazi babangi na kubatumbula ha mazina mu mukanda wasonekelele cikungulukilo cakele mu Loma. (Loma 16:12) Acisinganyekeni lika mubalizibilile baje banakazi mubazibile mazina abo oku baatanda mu cikungulukilo? Mu ngila ya kulifwa, bakulunu bakashangala bandokazi mwafwa ya bifwa byabibwa bibakala nabyo na cipangi cacibwa cibakalingi. Oku kukakwasa bandokazi bamone ngwabo cikungulukilo cabazema, co lalo cabaka mbunge. Nga bakulunu bapangesa majwi aje atakamesa omwo basimutwiya na bandokazi, majwi abo asa kubakwasa manene omwo bapangela Yehova mu kulongwa.—Visi 15:23.

Bakulunu mubashangala bandokazi, banapande kulinga ngoco kutundilila kwisi ya mbunge na kwendeka byuma mpundu bibali na kulinga mwamubwa. Mwafwa bika banapande kulinga ngoco? Ndokazi wa lizina lya Jessica ngwendi: “Kukazibisa kubwaha nga bandolome baleka ndokazi ngwabo ‘mwalingi bwino.’ Oloni tukakandelela manene nga bendeka ha byuma bene bitunalingi, bya kufwa ngwe kuleka bana betu kutolilila mwamubwa ku biwano na kujeneka kulinga miyoyo. Nambe kulifwita kutukalingi mangana tukambate munu itukalilongesa nendi mangana awaniwe ku  biwano.” Nga bakulunu bashangala bandokazi ha byuma byabibwa bibanalingi, bakwasa bandokazi balizibe ngwabo babamona kupwa ba seho, co cikungulukilo cabaka mbunge.

Bakulunu bakatolilila bandokazi. Bakulunu ba kulikehesa bakananguka ngwabo kubazibuka byuma byoshe. Aba bakulunu bakalombo bandokazi bendeke biyongola byabo, co bakatolilila mwamubwa nga bandokazi betesa biyongola byabo. Mubakalingi ngoco, aba bakulunu bakashongangeya bandokazi, co nabo nawa bakawana bukwasi. Mu ngila muka? Mukulunu umo wa lizina lya Gerardo uje akapangela ha munango wendekele ngwendi: “Njikalombo bandokazi betese biyongola byabo ha bipangi binjikalingi. Kulinga ngoco kukanjikwasa njilinge mwamubwa bipangi byange. Kakangi aba bandokazi hamo banapanga oco cipangi cinjili na kulinga ha simbu yailaha kutubakana bandolome babangi.” Mu bikungulukilo byabingi, bandokazi babangi bali na kulinga cipangi ca bupainiya, ngeci bazibuka byabingi ha banu bali mu citingitingi cabo. Mukulunu umo wa lizina lya Bryan ngwendi: “Bandokazi bali na bifwa byabingi, co lalo bazibuka byuma byabingi bije byasa kukwasa munga. Ngeci, tunapande kulilongesa kuli bakebo!”

Bakulunu ba kulikehesa kubapandele kubyana biyongola bya bandokazi. Mwafwa bika kubapandele kulinga ngoco? Mukulunu wa lizina lya Edward ngwendi: “Bisinganyeka bya ndokazi ha ñanda imo byasa kukwasa ndolome azibisise ñanda yoshe mu kushula, co biyongola byendi byasa kukwasa ndolome ake bakwabo mbunge.” (Visi 1:5) Nameme nga mukulunu kapangesa biyongola bya ndokazi, asa kumukandelela ha kwetesa biyongola byendi na byuma byanasinganyeka ha ñanda imo.

Bakulunu bakalongesa bandokazi. Bakulunu baje bali na cashu ca kunanguka bakalongesa bandokazi bipangi bimo. Cakumwenako, basa kulongesa bandokazi mwakwendesela ciwano ca kulibwahesela kuya mu lihya nga simbu imo bandolome baje banapandele kucendesa bahi. Basa kubalongesa mwakupangesela bikwata na makina amo mangana base kukwasa mu kupanga bipangi bimo bya mu munga. Ha munango, bandolome baje bakendesa bipangi banalongesa bandokazi mwakupangela bipangi bimo bya kufwa ngwe kunyunga byuma, kulanda byuma bibakapangesa ha munango, kutala mubyendela bimbongo, mwakupangesela makompyuta na bipangi bikwabo byabingi. Nga bakulunu balongesa bandokazi bipangi bamwesa ngwabo babamona kupwa ba seho, co lalo banabakulahela.

Bandokazi babangi bakapangesa byuma bibanalilongesa mu kukwasa bakwabo. Cakumwenako, bandokazi bamo bakapangesa byuma bibanalilongesa mu cipangi ca kutunga mu kukwasa kutungulula binjibo bya bandolome na bandokazi babo nga kunasholoka bukalu bwa kulizila. Bandokazi bamoco bakapangesa byuma bibanalilongesa bya kufwa ngwe mwakwambulwila ku mbunga mu kukwasa bandokazi bakwabo babangi mangana nabo base kulinga eci cipangi. Bandokazi bekaco bakalizibi bati ha cipangi cibanabalongesa bakulunu? Ndokazi wa lizina lya Jennifer ngwendi: “Mutwakele na kutunga Njibo ya Bumwene, mukulunu umo wanjilongesele bipangi. Wamwene cipangi cinjakele na kulinga, co wanjizumbangeyeye manene. Njashakele manene kupanga nendi mwafwa njalizibile kupwa wa seho, co njalizibile lalo ngwange wanjikulahelele.”

BUBWA BUTUNDAMO NGA TUSINGIMIKA BANDOKAZI

Twazema bandokazi betu mwafwa na Yehova wabazema. Ngeci, tukabalingi mwamubwa. (1 Timo 5:1, 2) Twabaka mbunge, co twabezika kupangela hamo nabo. Bakazibi mwamubwa mubakamono ngwabo twabaka mbunge. Ndokazi wa lizina lya Vanessa ngwendi: “Njakandelela manene kuli Yehova ha kukala mu munga yendi, muje muli bandolome na bandokazi baje bakanjitakamesa manene.” Ndokazi wakala mu Taiwan ngwendi: “Njakandelela manene kuli Yehova na munga yendi, mwafwa inaka manene banakazi mbunge na kubasingimika. Kuzibuka ebi byuma kukakanyamesa manene likulahelo lyange na kunjikwasa njitwaleleleho kukandelela kuli Yehova ha kunjangula kukala mu munga yendi.”

Yehova akabwahelela manene kumona bandolome baje bali na kweseka mubasela mwoshe kusingimika na kumona banakazi ngwe mwabamwena ikeye. (Visi 27:11) Mukulunu umo wa lizina lya Benjamin uje wakala mu Scotland ngwendi: “Banu babangi muno mu kaye kubesi na kusingimika banakazi. Ngeci, nga banakazi baneja ku Njibo ya Bumwene, tunapande kubakwasa bashubuluke.” Tubaboshe tulingeni mutwasela mwoshe kutembwinina Yehova uje akasingimika banakazi, tubasingimikeni, kubazema na kubamona kupwa ba seho.—Loma 12:10.