1, 2. ¿Achkë nqrtoʼ rchë nqʼax chqawäch achkë nunaʼ Jehová rma ri tzʼukün taq tzij ri yebʼin chrij ryä?

 TQABʼANAʼ che rä chë jun winäq ri kowan nawajoʼ kʼo jun ma ütz ta nuʼij chawij rït. Rït ataman chë ma tzij ta, ye kʼa ye kʼo jojun nkinmaj ri tzʼukün tzij riʼ. Y ma xa xuʼ ta riʼ, ryeʼ yatkitzjoj chkë nkʼaj chik winäq. ¿Achkë xtanaʼ rït? Kantzij na wä chë ma xtawajoʼ ta chë ri nkʼaj chik itzel xketzjon chawij chqä poqän xtnaʼ awän, ¿tapeʼ? (Prov. 22:1).

² Ya reʼ nqrtoʼ rchë nqʼax chqawäch achkë xnaʼ Jehová taq jun chkë ralkʼwal xqʼabʼaj tzij chrij chqä xtzʼilbʼisaj rubʼiʼ. Eva xnmaj ri tzʼukün tzij riʼ, y rma riʼ ryä chqä Adán xkiyaʼ qa kij chwäch Jehová. Rma ryeʼ xkiʼän riʼ, jontir röj, ri winäq, nqmakun y pa rukʼisbʼäl nqkäm (Gén. 3:1-6; Rom. 5:12). Ri tzʼukün taq tzij ri xeruʼij Satanás pa jardín de Edén rubʼanon chë kʼo kïy kʼayewal pa qaqʼij komä, achiʼel ri kamïk, ri chʼaʼoj chqä ri tijöj poqonal. Kantzij na wä chë Jehová kan kowan nbʼison rma ri tzʼukün taq tzij riʼ chqä rma ri najin yebʼanatäj chwäch le Ruwachʼlew. Ye kʼa ma rma ta riʼ ryä chaq ruyowal o rukʼolon qa pa ran ri xbʼan che rä. Pa rukʼexel riʼ, le Biblia nuʼij chë yë ryä «ri Dios ri kʼo kiʼkʼuxlal rkʼë» (1 Tim. 1:11).

3. ¿Achkë yaʼon qʼij chqë nqaʼän?

 ³ Röj yaʼon qʼij chqë nqtoʼon rchë nchʼajchʼobʼëx rubʼiʼ Jehová. ¿Achkë rubʼanik nqaʼän riʼ? Taq nqasmajij re naʼoj reʼ: «Tiyaʼ ruqʼij rubʼiʼ Jehová» (Sal. 113:1). Röj nqayaʼ ruqʼij rubʼiʼ Jehová taq ütz nqtzjon chrij ryä. ¿Narayij rït naʼän ya riʼ? Tqatzʼetaʼ oxiʼ rma ri xtbʼanö chqë chë kan rkʼë ronojel qan xtqayaʼ ruqʼij rubʼiʼ Dios.

RÖJ NQAʼÄN CHË JEHOVÁ KIʼ RUKʼUʼX NUʼÄN

4. Tatzjoj jun tzʼetbʼäl ri nukʼüt achkë nunaʼ Jehová taq nqayaʼ ruqʼij. (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁴ Jehová, ri Qatat kʼo chkaj, kowan nqä chwäch taq röj nqayaʼ ruqʼij rubʼiʼ (Sal. 119:108). ¿Ntel chë tzij riʼ chë ryä achiʼel ri winäq ri nkitäj kiqʼij rchë nyaʼöx kiqʼij xa xuʼ rchë ütz nkinaʼ o rchë nkinaʼ chë kʼo kiqʼij? Manä. Rchë nqʼax re naʼoj reʼ chqawäch, tqaquʼ rij jun ti qʼopoj ri njelun rkʼë rutataʼ, nuqʼetej y nuʼij che rä: «¡Pap, kowan yatinwajoʼ!». Ri tataʼaj kan kiʼ rukʼuʼx nuʼän chqä kan jaʼäl nunaʼ taq nukʼoxaj ri nuʼij rumiʼal che rä. ¿Achkë rma? ¿Nkʼatzin komä che rä ri tataʼaj chë rumiʼal nuʼij jaʼäl taq tzij che rä rchë ryä nunaʼ chë kʼo ruqʼij? Manä. Ryä xa xuʼ jaʼäl nunaʼ taq nutzʼët chë rumiʼal nrajoʼ y ntyoxin che rä. Chqä retaman chë ri naʼoj riʼ, ri ye kʼo rkʼë rumiʼal, xtuʼän chë kan kiʼ rukʼuʼx xtuʼän taq xtkʼïy qʼanäj. Ke riʼ chqä nunaʼ ri Qatat Jehová taq röj nqayaʼ ruqʼij.

5. ¿Achkë nqakʼüt taq nqayaʼ ruqʼij Jehová?

⁵ Taq Satanás xtzʼük tzij chij Dios, xqrjïkʼ chqä röj pa tzij. Ryä xuʼij chë majun ta jun winäq xtyaʼ na ruqʼij Dios we xtqʼaxaj jun nüm kʼayewal. Ryä nuʼij chë jontir röj xtqayaʼ qa qij chwäch Jehová we xtqanaʼ chë ya riʼ ri más ütz (Job 1:9-11; 2:4). Ye kʼa Job xkʼüt chë Satanás xa jun ajtzʼuküy tzij. ¿Achkë xtqaʼän röj? Taq nqayaʼ ruqʼij Jehová, nqakʼüt chë Satanás ma tzij ta ri xuʼij. Chqawäch röj, kan jun nüm spanïk yaʼon chqë ri nqkowin nqtoʼon rchë nchʼajchʼobʼëx rubʼiʼ Jehová chqä nqaʼän chë kiʼ rukʼuʼx nuʼän taq nqanmaj rutzij (Prov. 27:11).

6. ¿Achkë rubʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij ri qʼatöy tzij David chqä chkij ri levitas? (Nehemías 9:5).

⁶ Ri winäq ri nkajoʼ Jehová kan nkirayij nkiyaʼ ruqʼij rubʼiʼ ryä. Ri qʼatöy tzij David xtzʼibʼaj reʼ: «Tyaʼöx qʼij chwä rchë nyaʼ ruqʼij Jehová; ronojel ri kʼo pa wan tyaʼ ruqʼij ri loqʼoläj rubʼiʼ» (Sal. 103:1). David xqʼax chwäch chë ri nayaʼ ruqʼij Jehová xa junan rkʼë nayaʼ ruqʼij rubʼiʼ. Ri yatzjon chrij rubʼiʼ Jehová xa junan rkʼë ri yatzjon chrij ryä, chkij ri ütz taq naʼoj ye kʼo rkʼë chqä chrij jontir ri rubʼanon  qa. Chwäch David, rubʼiʼ Jehová kan loqʼoläj, rma riʼ xrajoʼ xyaʼ ruqʼij. Ryä xuʼij chë nrajoʼ nuʼän riʼ rkʼë jontir ri kʼo pa ran, ntel che tzij, rkʼë ronojel ran. Ri levitas chqä kan rkʼë ronojel kan xkiyaʼ ruqʼij Jehová. Ryeʼ xqʼax chkiwäch chë ma yekowin ta nkiyaʼ ruqʼij rubʼiʼ Jehová kan achiʼel taqäl chrij (taskʼij ruwäch Nehemías 9:5). ¡Kantzij na wä chë Jehová kan kiʼ rukʼuʼx xuʼän taq xyaʼöx ruqʼij kimä rusamajelaʼ!

7. ¿Achkë rubʼanik nqkowin nqayaʼ ruqʼij Jehová chutzjoxik le Biblia o taq najin nqaʼän xa bʼa achkë chik jun?

⁷ Röj nqkowin nqayaʼ ruqʼij Jehová taq nqatzjoj chrij ryä chkë ri nkʼaj chik. Ri nqajoʼ röj taq nqatzjoj le Biblia ya riʼ chë ri winäq nkajoʼ nkitamaj ruwäch Jehová chqä nkajoʼ achiʼel nqajoʼ röj (Sant. 4:8). Röj nqä chqawäch nqakʼüt chkiwäch ri winäq chpan le Biblia achkë ütz taq naʼoj ye kʼo rkʼë Jehová, achiʼel chë ryä kowan najowan, kʼo runaʼoj, kʼo ruchqʼaʼ chqä kan pa rubʼeyal nuʼän che rä jontir. Jun chik rubʼanik nqayaʼ ruqʼij Dios chqä nqaʼän chë ryä kiʼ rukʼuʼx nuʼän ya riʼ taq nqakʼän qanaʼoj chrij (Efes. 5:1). Taq röj nqaʼän riʼ, rkʼë jbʼaʼ ri winäq nkitzʼët chë röj ma junan ta qanaʼoj kikʼë ri nkʼaj chik y nkiquʼ achkë rma (Mat. 5:14-16). Rkʼë jbʼaʼ taq najin nqsamäj o najin nqaʼän xa bʼa achkë chik jun, ütz nqatzjoj chkë achkë rma röj ke riʼ qanaʼoj. Pa rukʼisbʼäl, ri winäq ri ütz kan xtkajoʼ xtkitamaj más ruwäch qaDios. Taq röj ke reʼ rubʼanik nqayaʼ ruqʼij Jehová, ryä kan kiʼ rukʼuʼx nuʼän (1 Tim. 2:3, 4).

RÖJ NQAʼÄN CHË JESÚS KIʼ RUKʼUʼX NUʼÄN

8. ¿Achkë rma nqaʼij chë Jesús kan ütz xkʼüt qa chqawäch achkë rubʼanik nqayaʼ ruqʼij rubʼiʼ Jehová?

⁸ Majun ta jun ri kʼo chkaj o chwäch le Ruwachʼlew ri retaman más ruwäch Jehová chwäch Jesús (Mat. 11:27). Jesús kowan nrajoʼ Rutataʼ chqä rukʼutun chqawäch achkë rubʼanik nqayaʼ ruqʼij rubʼiʼ Jehová (Juan 14:31). Taq ryä xchʼö rkʼë Rutataʼ chpan rukʼisbʼäl aqʼaʼ che rä rukʼaslemal, ryä xuʼij che rä achkë xuʼän chwäch le Ruwachʼlew: «Rïn nqʼalajsan pä ri abʼiʼ» (Juan 17:26). ¿Achkë rubʼanik xuʼän riʼ?

9. ¿Achkë kʼambʼäl tzij xtzjoj Jesús rchë xkʼüt achkë runaʼoj Jehová?

⁹ Jesús ma xa xuʼ ta xuʼij chkë ri winäq chë rubʼiʼ Dios ya riʼ Jehová, rma ri judíos ya kitaman wä chik riʼ. Pa rukʼexel riʼ, ryä xkʼüt chkiwäch achkë runaʼoj Rutataʼ (Juan 1:17, 18). Jun tzʼetbʼäl, chpan ri Antiguo Testamento nuʼij chë Jehová kan nupoqonaj kiwäch ri winäq (Éx. 34:5-7). Ye kʼa Jesús xkʼüt chë Dios kan ke riʼ runaʼoj taq xtzjoj ri kʼambʼäl tzij chrij ri kʼajol ri ma xnman ta tzij. Taq röj nqaskʼij chpan le Biblia chë rutataʼ ri kʼajol riʼ xkowin xtzʼët apü tapeʼ «kʼa näj na kʼo wä», xkʼäq äl anin rchë xbʼerukʼuluʼ, xqʼetej chqä xküy rumak, nqatzʼët chë Jehová kan kowan nupoqonaj qawäch (Luc. 15:11-32). Kantzij na wä chë Jesús xerutoʼ ri winäq rchë xqʼax chkiwäch achkë runaʼoj Jehová.

10. a) ¿Achkë rma qataman chë Jesús xksaj rubʼiʼ Jehová chqä chë xrajoʼ chë ri winäq tkitamaj ri bʼiʼaj riʼ? (Marcos 5:19; tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl). b) ¿Achkë nrajoʼ Jesús rchë nqaʼän röj?

¹⁰ ¿Xrajoʼ komä Jesús chë ri nkʼaj chik nkiksaj rubʼiʼ Rutataʼ? Jaʼ, kan ya riʼ xrajoʼ ryä. Rkʼë jbʼaʼ jojun chkë ri kʼamöl taq bʼey judíos nkinmaj wä chë ma ütz ta nbʼix rubʼiʼ Dios rma kan kowan loqʼoläj. Ye kʼa Jesús ma xyaʼ ta qʼij chë ri naʼoj riʼ —ri ma chpan ta ri Loqʼoläj taq Wuj lenäq wä pä— xkiqʼät rchë nuyaʼ ruqʼij rubʼiʼ Jehová. Tqaquʼ rij ri qʼij taq ryä xresaj jun demonio ri kʼo rkʼë jun achï chpan ri tinamït Gerasa. Ri winäq kan kowan xkixiʼij  kiʼ chwäch Jesús rma riʼ xkiʼij che rä chë tbʼä äl chriʼ (Mar. 5:16, 17). Ye kʼa rma ryä xrajoʼ chë jontir winäq nkitamaj rubʼiʼ Jehová, taq ya nbʼä äl, xuʼij che rä ri achï chë ttzjoj chkë ri winäq achkë xuʼän Jehová rma ryä (taskʼij ruwäch Marcos 5:19). a Jesús, ri Qaqʼatöy Tzij, nrajoʼ chë röj chqä ke riʼ nqaʼän. Ryä nrajoʼ chë röj nqakʼüt rubʼiʼ Jehová chkiwäch jontir winäq (Mat. 24:14; 28:19, 20). Taq nqaʼän riʼ, Jesús kan kiʼ rukʼuʼx nuʼän.

11. ¿Achkë xuʼij Jesús chkë rutzeqelbʼëy chë tkiʼij che rä Dios taq xkechʼö rkʼë? Y, rkʼë ri nuʼij Ezequiel 36:23, ¿achkë rma ya riʼ kan kʼo ruqʼij?

¹¹ Jesús retaman wä chë ri nrajoʼ Jehová ya riʼ nuchʼajchʼobʼej rubʼiʼ rma kan kʼïy tzʼukün taq tzij yebʼanon chrij. Rma riʼ xuʼij chkë rutzeqelbʼëy chë tkiʼij reʼ taq xkechʼö rkʼë Dios: «Qatataʼ ri yït kʼo chlaʼ chkaj, xtchʼajchʼobʼëx ta kʼa abʼiʼ» (Mat. 6:9). Jesús qʼaxnäq wä chwäch chë majun ta chik jun ri kʼo más ruqʼij chwäch ya riʼ (taskʼij ruwäch Ezequiel 36:23). Y majun ta chik jun winäq ri bʼanayon achiʼel xuʼän Jesús rchë nchʼajchʼobʼëx rubʼiʼ Jehová. Tapeʼ ke riʼ taq xyut äl, ¿achkë xkiqʼabʼaj rukʼulel chrij? Chë ryä xtzʼilbʼisaj rubʼiʼ Rutataʼ. Chwäch ryä, majun ta chik jun mak más nüm chwäch ya riʼ. Rma riʼ taq majanä tyut äl, kan poqän wä chik runaʼon ran rma retaman wä chë xtqʼabʼäx ri mak riʼ chrij. Rkʼë jbʼaʼ ya riʼ xbʼanö che rä chë kowan xbʼison chkipan ri qʼij riʼ (Luc. 22:41-44).

12. ¿Achkë xuʼän Jesús rchë xchʼajchʼobʼej rubʼiʼ Rutataʼ?

¹² Jesús xköchʼ taq xchʼay, xyoqʼ chqä taq xebʼan tzʼukün taq tzij chrij rma xrajoʼ xchʼajchʼobʼej rubʼiʼ Rutataʼ. Ryä retaman wä chë xnmaj rutzij Jehová chqä chë ma xuʼän ta jun ri xa xttzäq rukʼïx (Heb. 12:2). Chqä retaman wä chë jontir ri kʼayewal ri xqʼaxaj, yë Satanás ri xyaʼö chrij (Luc. 22:2-4; 23:33, 34). Ri Diablo nrajoʼ wä chë Jesús nuqʼäj rutzij Jehová, ye kʼa ma xkowin ta chrij. Jesús xkʼüt chë Satanás xa jun ajtzʼuküy tzij chqä chë Jehová ye kʼo rusamajelaʼ ri ma nkiqʼäj ta rutzij ryä tapeʼ yeqʼax chpan nmaʼq taq kʼayewal.

13. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë Jesús kiʼ rukʼuʼx nuʼän?

¹³ ¿Nawajoʼ rït naʼän chë Jesús kiʼ rukʼuʼx  nuʼän? We ke riʼ, tayaʼ ruqʼij rubʼiʼ Jehová y keʼatoʼ ri nkʼaj chik rchë nkitamaj achkë runaʼoj ryä. We xtaʼän riʼ, xtakʼän anaʼoj chrij Jesús (1 Ped. 2:21). Y achiʼel xuʼän ryä, rït chqä xtaʼän chë Jehová kiʼ rukʼuʼx xtuʼän chqä xtakʼüt chë Satanás, ri rukʼulel ryä, xa jun ajtzʼuküy tzij.

RÖJ YEQATOʼ RI WINÄQ

14, 15. ¿Achkë nbʼanatäj taq nqakʼüt chrij Jehová chkiwäch ri winäq?

¹⁴ ¿Achkë rma nqkowin nqaʼij chë taq röj nqayaʼ ruqʼij rubʼiʼ Jehová yeqatoʼ ri winäq rchë xtkïl kikʼaslemal? Rma Satanás rutzʼapin kiwäch ri winäq ri ma nkiyaʼ ta ruqʼij Jehová (2 Cor. 4:4). Rma riʼ kan ye kïy kinman ri tzʼukün taq tzij ri yerubʼin ryä, y nkiquʼ chë majun ta Dios, chë ma nqkowin ta junan nuʼän qawäch rkʼë ryä, chë ma nqrajoʼ ta, chë itzel runaʼoj chqä chë yeruyaʼ pa tijöj poqonal ri itzel taq winäq. Jontir re tzʼukün taq tzij reʼ nkitzʼilbʼisaj rubʼiʼ Jehová chqä nkiʼän chë majun ta jun winäq nrajoʼ njelun rkʼë ryä. Ye kʼa taq röj nqatzjoj le Biblia chqä nqakʼüt achkë runaʼoj Qatat kʼo chkaj, yeqatoʼ ri winäq rchë ma yeqʼol ta rma Satanás chqä nqayaʼ ruqʼij rubʼiʼ Jehová. ¿Achkë utzil xtkʼäm pä ri xtqaʼän riʼ?

¹⁵ Ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia kan kʼo kichqʼaʼ. Taq nqakʼüt chkiwäch ri winäq achkë riʼ Jehová chqä achkë runaʼoj ryä, nqkowin nqatzʼët achkë nkinaʼ ryeʼ taq nkitamaj riʼ. Taq ryeʼ yekiyaʼ qa ri tzʼukün taq naʼoj ri rukʼutun Satanás chkiwäch, nkitamaj ruwäch Jehová achiʼel qataman ruwäch röj. Kan ntel kikʼuʼx taq nkitamaj chë kowan ruchqʼaʼ (Is. 40:26). Ryeʼ kan jaʼäl nkinaʼ taq nkitamaj chë Jehová kan pa rubʼeyal nuʼän che rä jontir (Deut. 32:4). Nqä chkiwäch nkitzʼët chë ryä kowan runaʼoj (Is. 55:9; Rom. 11:33). Y kan nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx nkitamaj chë ryä kowan najowan (1 Juan 4:8). Taq ryeʼ nkitamaj ruwäch Jehová, nkiyaʼ chwäch kan chë xkekowin xtkïl ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta chqä chë xkekowin xkeʼok ralkʼwal ryä. ¿Tapeʼ chë kan jun nüm spanïk chqawäch röj yeqatoʼ ri winäq rchë nkitamaj ruwäch ri Qatat kʼo chkaj? Y taq röj nqaʼän riʼ, nqtoʼon rkʼë Jehová (1 Cor. 3:5, 9).

16. ¿Achkë nkinaʼ ri winäq taq nkitamaj rubʼiʼ Dios? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

 ¹⁶ Taq röj nqtzjon rkʼë jun winäq chrij Dios, rkʼë jbʼaʼ pa naʼäy xa xuʼ nqakʼüt chwäch chë rubʼiʼ ryä ya riʼ Jehová. Ye kʼa we ri winäq riʼ nrajoʼ nutamaj ruwäch Dios, ri naʼoj riʼ kan xtjäl rukʼaslemal. Jun tzʼetbʼäl. Ya Alía, b ri xkʼïy pä chpan jun familia ri ma nkinmaj chrij Jesús, ma kan ta nunmaj wä ri xkʼut chwäch chqä ma nunaʼ ta wä chë junan rubʼanon ruwäch rkʼë Dios. Jontir riʼ xjalatäj taq xtjoj riʼ chrij le Biblia kikʼë ri Testigos. Taq ryä xtamaj chë chpan kʼïy Biblias elesan qa rubʼiʼ Dios y pa rukʼexel xa xuʼ yaʼon qa ri tzij Ajaw, ryä kan ma xnmaj ta chë ri winäq ke riʼ xkiʼän. Ya Alía xjalatäj rukʼaslemal taq xtamaj rubʼiʼ Jehová, rma xtzʼët achiʼel ta jun rachiʼil. Ryä kan kiʼ rukʼuʼx xuʼij: «¡Wamigo rïn kʼo rubʼiʼ!». Chqä xuʼij: «Komä kan kiʼ nkʼuʼx; nnaʼ chë xyaʼöx jun nüm spanïk chwä». Steve, jun achï ri nqʼojoman, xkʼïy pä chpan jun familia judía. Rma xtzʼët chë ri winäq pa taq religiones xa kaʼiʼ kipaläj, ryä xuʼij chë ma xttok ta chpan jun religión. Tapeʼ ke riʼ, taq xkäm jun ruchʼalal, ryä xjeʼ rkʼë jun winäq ri retaman ruwäch taq xyaʼöx rutjonik rma jun Testigo. Steve kan xapon pa ran taq xtamaj rubʼiʼ Dios. Ryä nuʼij: «Rïn ma ntaman ta wä achkë rubʼiʼ Dios». Chqä nuʼij: «Kʼa riʼ xqʼax chi nwäch chë Dios kantzij kʼo. Ri qʼij riʼ xqʼalajin chi nwäch chë xinwïl jun wachiʼil».

17. ¿Achkë rma nawajoʼ rït nayaʼ ruqʼij rubʼiʼ Jehová? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁷ Taq röj najin nqatzjoj le Biblia o najin yeqatjoj ri winäq, ¿nqaʼij chkë ryeʼ achkë rubʼiʼ Dios y achkë runaʼoj ryä? We xtqaʼän riʼ, xtqayaʼ ruqʼij rubʼiʼ Jehová. Rma riʼ, keʼatoʼ ri winäq rchë nkitamaj achkë runaʼoj Jehová, rchë ke riʼ xtayaʼ ruqʼij rubʼiʼ ryä. Taq xtaʼän riʼ xkeʼatoʼ ri nkʼaj chik rchë xkekolotäj, xtakʼän anaʼoj chrij Jesús chqä xtaʼän chë Jehová, ri Qatat kʼo chkaj, kan kiʼ rukʼuʼx xtuʼän. Rma riʼ achiʼel xuʼij ri xtzʼibʼan ri Salmo 145:2, röj chqä tqaʼij ya reʼ: «Xtinyaʼ ruqʼij abʼiʼ chpan jontir nkʼaslemal».