Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

SAWO DIA WEKELO 6

OSAMBO 10 Totombole Jehowa Nzambi kaso!

“Nyotombole lokombo la Jehowa”

“Nyotombole lokombo la Jehowa”

“Nyosha lotombo, nyu ekambi wa Jehowa, nyotombole lokombo la Jehowa.”OS. 113:1.

KƐNƐ KAYOTEKA

Dia ntɔtɔmiya kɛnɛ katotshutshuya dia ntombola lokombo l’ekila la Jehowa l’oseka diaaso tshɛ.

1-2. Kakɔna kakoka tokimanyiya dia nshihodia woho wayaoka Jehowa l’ɔtɛ wa kashi yatama lo dikambo diande?

 OHOKANYIYA dui nɛ: Onto ɔmɔtshi lalangayɛ ambota dui dimɔtshi dia kɔlɔ efula lo dikambo diayɛ. Wɛ ambeya dia dui sɔ diekɔ kashi; koko anto amɔtshi wambodietawɔ. Kɛnɛ koleki kɔlɔ ele, nde ambotatɛ dianganya kashi kɛsɔ ndo anto akina wambokietawɔ. Ngande wayoyaoka? Naka wɛ ndjakiyanyaka lo dikambo di’anto ndo dia lokumu layɛ l’ɔlɔlɔ, keema wɛ ayoka kɔlɔ efula lo dikambo di’emamatanya ɛsɔ?—Tok. 22:1.

2 Ɛnyɛlɔ kɛnɛ koka tokimanyiya dia nshihodia woho wakayaoke Jehowa etena kakalana lokumu lande. Ɔnande ɔmɔtshi la l’atei w’anande wa lo nyuma akatɛ womoto la ntondo, mbuta ate Eva kashi lo dikambo diande. Eva aketawɔ kashi kɛsɔ. Kashi kɛsɔ kakakonya ambutshi aso wa ntondo dia tɔmbɔkwɛ Jehowa. Etombelo waki la sui sɔ ele, pɛkato ndo nyɔi kakɔtɔ lo nkumbo k’ana w’anto. (Eta. 3:​1-6; Rɔmɔ 5:12) Ekakatanu tshɛ wɛnaso l’andja ɔnɛ, mbuta ate nyɔi, ata, asui wakaye l’ɔtɛ wa kashi kakatatɛ Satana dianganya l’ekambɔ k’Ɛdɛna. Keema Jehowa ekɔ la lɔkɔnyɔ l’efula l’ɔtɛ w’emamatanya ɛsɔ ndo etombelo wambonga la dui sɔ? Ngasɔ mbediɔ. Koko, Jehowa bu onto lombanɛ tokumbɛkumbɛ. Ndo nto, nde tetemalaka monga “Nzambi k’ɔngɛnɔngɛnɔ.”—1 Tim. 1:11.

3. Diɛsɛ diakɔna diele laso?

3 Tekɔ la diɛsɛ dia mbisha lonya l’okidiamelo wa lokombo la Jehowa lo nkitanyiya tsho didjango dia wɔdu nɛ: “Nyotombole lokombo la Jehowa.” (Os. 113:1) Sho tombolaka lokombo la Jehowa lo mbutɛ anto akina awui w’ɛlɔlɔ tshɛ wendana la lokombo lande l’ekila. Onde wɛ ayotombola lokombo la Jehowa? Nyɛsɔ tɔsɛdingole eyango esato wa weke wayotokimanyiya dia ntombola lokombo la Nzambi kaso l’otema ɔtɔi.

SHO NGƐNYANGƐNYAKA JEHOWA ETENA KATOMBOLASO LOKOMBO LANDE

4. Lande na kele Jehowa ngɛnangɛnaka etena kootombolaso? Sha ɛnyɛlɔ. (Endo ndo osato.)

4 Sho ngɛnyangɛnyaka Shɛso lele l’olongo etena katombolaso lokombo lande. (Os. 119:108) Onde kɛsɔ mɛnyaka dia Nzambi-Kanga-Wolo-Tshɛ ekɔ oko anto wele bu kokele watolangaka di’anto akina mbatombola dia vɔ ndjaoka dimɛna ndo diaha vɔ mboka wɔma? Ndooko. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi. Ohokanyiya dia yana ya yimato mɔtshi ambotshɔ le she ndo ambokimɛ lo kingo ko ambowotɛ ate: “Wɛ ekɔ papa koleki waa papa tshɛ ya l’andja w’otondo!” Papa kɛsɔ ambɔngɛnangɛna, ambonandema efula oma l’ɛtɛkɛta w’oma k’ɛse otema wowote ɔnande ɛsɔ. Lande na? Onde sho koka mbuta ɔnɛ paka l’ɔtɛ wa pami kɛsɔ mbokaka wɔma ndo nde ndjaokaka dimɛna paka l’ɔtɛ w’ɔnande ambowandola lo yoho shɔ? Ndooko. Koko, sho mbeyaka dia nde ekɔ papa kele la lokalo katɔngɛnangɛnaka etena kawɛnya ɔnande ngandji ndo kawandolande. Nde mbeyaka dia waonga asɔ wayokimanyiya ɔnande dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena katandole. Ɛkɔkɔ akɔ waamɛ mbele, Jehowa lele Ombutshi woleki ambutshi akina tshɛ, ngɛnangɛnaka etena kootombolaso.

Paka oko watɔngɛnangɛnaka ombutshi etena kɔkɛnɛmɔlɛ ɔnande woho wawokande ngandji ndo w’ɔngɛnangɛnande, mbele ndo Jehowa ngɛnangɛnaka etena katombolaso lokombo lande (Enda odingɔ 4)


5. Etena katombolaso Jehowa, kashi kakɔna katondjaso sɛkɛ?

5 Etena katombolaso Shɛso lele l’olongo, sho kimanyiyaka dia mɛnya dia dui dikina diakate Satana lo dikambo dia ɔmɔmɔ la l’atei aso diekɔ kashi. Satana funaka dia ndooko onto layamɛ lokombo la Nzambi la kɔlamelo tshɛ. Lo ndjela Satana, ndooko onto ɔtɔi l’atei aso layotshikala l’olowanyi. Nde mbutaka dia sho tshɛ tayotshika kambɛ Nzambi naka hatoyokondja wahɔ waya lo nsala dui sɔ. (Jɔbɔ 1:​9-11; 2:4) Koko Jɔbɔ laki la kɔlamelo akɛnya dia Satana ekɔ kanga kashi. Kayotota lo dikambo diayɛ? Sho tshɛ tekɔ la diɛsɛ dia mamɛ la kɔlamelo tshɛ lokombo la Shɛso ndo mbɔngɛnyangɛnya lo mbokambɛka la kɔlamelo tshɛ. (Tok. 27:11) Ekɔ dui dia nɛmɔ efula nsala ngasɔ.

6. Ngande wakokaso mbokoya nkumekanga Davidɛ ndo ase Lɛwi? (Nɛhɛmiya 9:5)

6 Ngandji ka Nzambi tshutshuyaka anto wele la kɔlamelo dia ntombola lokombo lande l’otema ɔtɔi. Nkumekanga Davidɛ akafunde ate: “Dimi nte ntombole Jehowa; kɛnɛ tshɛ kele l’etei kami katombole lokombo lande l’ekila.” (Os. 103:1) Davidɛ akashihodia dia ntombola lokombo la Jehowa ekɔ ntombola Jehowa ndamɛ. Lokombo la Jehowa mendanaka ndo la lokumu lande, ɔnkɔnɛ, dui sɔ toholaka waonga ande tshɛ w’amɛna ndo etsha ande wa diambo. Davidɛ akakombolaka dia mbɔsa lokombo la She oko ekila ndo mbolitombola. Nde akakombolaka nsala dui sɔ lo “kɛnɛ tshɛ kele l’etei” kande, mbuta ate l’otema ɔtɔi. Woho akɔ waamɛ mbele ase Lɛwi wakete la ntondo dia ntombola lokombo la Jehowa. L’okitshakitsha tshɛ, vɔ waketawɔ dia ɛtɛkɛta awɔ hawokokaki pondjo nkɛnɛmɔla tshɛ lo tshɛ lotombo lasungana monga la lokombo la Jehowa l’ekila. (Adia Nɛhɛmiya 9:5.) Aha la taamu, okitshakitsha ndo lotombo la l’otema ɔtɔi ngɛnyangɛnyaka otema wa Jehowa.

7. Ngande wakokaso ntombola Jehowa l’olimu aso w’esambishelo ndo lo lɔsɛnɔ laso la lushi la lushi?

7 Ɛlɔ kɛnɛ sho koka ngɛnyangɛnya Jehowa lo ntɛkɛta awui wendana lande la wangasanu tshɛ, la lowando ndo la ngandji. Etena keso l’esambishelo, sho tetemalaka nama lo timba taso oyango woleki tshɛ, mbuta ate nsukanya anto suke suke la Jehowa, lo mbakimanyiya dia vɔ mɛna Shɛso ka ngandji oko wawɛnaso. (Jak. 4:8) Sho ngɛnangɛnaka mɛnya anto woho watɛkɛta Bible lo dikambo dia Jehowa, woho washolatɔ ngandji kande, losembwe, lomba, wolo ndo waonga akina w’amɛna. Sho tombolaka Jehowa nto ndo mbɔngɛnyangɛnyaka lo nsala tshɛ kakokaso nsala dia mbowokoya. (Ɛf. 5:1) Etena kasalaso dui sɔ, sho ndjatshikitanyaka l’andja wa kɔlɔ ɔnɛ. Anto koka mɛna dia sho ntshikitana lawɔ ndo vɔ koka ndjambola lande na. (Mat. 5:​14-16) Etena kongaso kaamɛ lawɔ l’akambo wasalaso lawɔ lushi la lushi, sho koka monga l’akoka wa mbaletshiya lande na kasalaso akambo lo yoho shɔ. Etombelo wele la dui sɔ ele, anto w’etema ɛlɔlɔ ndjasukanyaka la Nzambi kaso. Etena katombolaso Jehowa lo toho tɔsɔ, sho ngɛnyangɛnyaka otema ande.—1 Tim. 2:​3, 4.

SHO NGƐNYANGƐNYAKA YESO ETENA KATOMBOLASO LOKOMBO LA JEHOWA

8. Ngande wakasha Yeso ɛnyɛlɔ koleki tshɛ ka ntombola lokombo la Jehowa?

8 Lo ditongami tshɛ diele la tomba oyadi l’olongo ndo la nkɛtɛ, ndooko ɔnɛ leya Papa dimɛna ko ndeka Ɔna. (Mat. 11:27) Yeso mbokaka She ngandji ndo nde mbakete la ntondo dia ntombola lokombo la Jehowa. (Jni 14:31) Lo dɔmbɛlɔ diande otsha le She l’otsho wa la ntondo ka nyɔi kande, nde akalembetshiya dui diakaleke ohomba etena kakandakambaka olimu ande lanɛ la nkɛtɛ lo yoho nyɛ: “Dimi lakawaewoya lokombo layɛ.” (Jni 17:26) Kakɔna kakandalange mbuta?

9. Ngande wakakambe Yeso la wɛɛla ɔmɔtshi dia mbeyanya She lo yoho yoleki tshɛ?

9 Yeso akasale akambo efula lo dihole dia mbutɛ anto tsho dia lokombo la Nzambi ekɔ Jehowa. Ase Juda waketshama oma le Yeso wamboshilaka mbeya lokombo la Nzambi. Koko Yeso akete la ntondo lo “tolembetshiya woho Wende.” (Jni 1:​17, 18) Ɛnyɛlɔ, Efundelo wa lo Hɛbɛru wakɛnya dia Jehowa ekɔ la kɛtshi ndo mbokanaka kandji. (Eto. 34:​5-7) Yeso akɛnya mɛtɛ kɛsɔ lo yoho ya hwe lo wɛɛla wendana la ɔna la lotshito nde la she. Etena kadiaso awui wendana la ombutshi ɔsɔ lakɛnyi ɔnande lakayatshumoya ‘oma lo tshalola,’ nde akalawɔ dia tohomana lande, akookumbatɛ ndo akoodimanyiya l’otema ɔtɔi, sho mɛnaka lo yoho ya didjidji yoho yoleki tshɛ nkɛtshi ndo kandji kele la Jehowa. (Luka 15:​11-32) Yeso akakimanyiya anto akina dia nshihodia woho w’onto wele mɛtɛ Jehowa.

10. a) Ngande weyaso dia Yeso akakambe la lokombo la mɛtɛ la She ndo akakombola di’anto akina nkamba lalɔ? (Makɔ 5:19) (Enda ndo osato.) b) Kakɔna kalanga Yeso dia sho nsala ɛlɔ kɛnɛ?

10 Onde Yeso akakombola nto di’anto akina nkamba la lokombo la mɛtɛ la She? Eelo. Ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa nshi nyɛ mbeyaka ntetemala monga la kanyi ya ndeka mbɔsa lokombo la Nzambi oko lekɔ ekila kamboleka lo woho wele anto hawokoke lielɛ, koko Yeso kombetawɔ pondjo dia mbekelo kahɔtɔnɛ l’Afundelo kɛsɔ mboshimba diaha nde nɛmiya lokombo la She. Tɔsɛdingole etena kakandakɔnɔla pami kaki la ɔdiɛngɛ l’ɛtshi ka nkɛtɛ ka Ngerasɛni. Anto wakandama la wɔma w’efula ndo wakasɛngasɛnga Yeso dia nde mimɔ oma lo ngelo kakɔ, ko nde akamɔ. (Makɔ 5:​16, 17) Koko, Yeso akakombola dia lokombo la Jehowa mbeyama lɛkɔ. Ɔnkɔnɛ, nde akatɛ pami kakandakɔnɔla dia mbitɛ anto tshɛ, aha dia kɛnɛ kakosalɛ Yeso, koko kɛnɛ kambosalɛ Jehowa. (Adia Makɔ 5:19.) a Nde kombolaka woho akɔ waamɛ ɛlɔ kɛnɛ dia sho mbeyanya lokombo la She l’andja w’otondo! (Mat. 24:14; 28:​19, 20) Etena kasalaso dui sɔ, sho ngɛnyangɛnyaka Nkumekanga kaso, Yeso.

Yeso akadjangɛ pami kakandakɔnɔla kakahɛnyahɛnyamaka oma le ɛdiɛngɛ dia totɛ anto woho wakokimanyiya Jehowa (Enda odingɔ 10)


11. Kakɔna kaketsha Yeso ambeki ande dia nɔmbaka ndo lande na kele dui sɔ ohomba? (Ɛzɛkiyɛlɛ 36:23)

11 Yeso akeyaka dia sangwelo diaki Jehowa ele dia lokombo Lande kidiama ndo mbolɛdia oma lo kashi tshɛ yata anto lo dikambo diande. Diakɔ diele, Ombetsha aso wa woke aketsha ambeki ande dia nɔmbaka ɔnɛ: “Shɛso lele l’olongo, lokombo layɛ lakidiame.” (Mat. 6:9) Yeso akashihodia dia ɔsɔ kele dui dioleki tshɛ woke diendana la ditongami tshɛ. (Adia Ɛzɛkiyɛlɛ 36:23.) Ndooko etongami ka lomba kele l’olongo kakasale akambo efula dia nkidia lokombo la Jehowa ko ndeka woho wakasale Yeso. Etena kakandama Yeso, pɛkato kakɔna kakandasale kakofunde atunyi ande? Ele ɔnɛ nde akatɛngɛ Nzambi! Yeso akeyaka dia ntɛnga kana mamatanyiyɛ lokombo l’ekila la She aki pɛkato kakaleke tshɛ woke. Yeso aki la lɔkɔnyɔ l’efula lo woho wakawate dia nde ambosala dui sɔ. Ɔsɔ ondo mbaki ɔkɔkɔ wakaleke tshɛ wɛnya lande na kaki Yeso “la lɔkɔnyɔ l’efula” lo wenya wa la ntondo ka vɔ mbowonda.—Luka 22:​41-44.

12. Ngande wakakidia Yeso lokombo la She lo yoho yoleki tshɛ?

12 Dia nkidia lokombo la She, Yeso akakikɛ weho w’ɛhɛnyɔhɛnyɔ tshɛ, ntɛngɔ ndo emamatanya. Nde akeyaka dia nde akakitanyiyaka She l’oseka dui tshɛ; takinde l’ɔkɔkɔ wa mboka nsɔnyi. (Hɛb. 12:2) Nde akeyaka nto dia Satana mbakɔlɔshaka mbala kakɔ ɔtɔi lo tena di’ekakatanu dia wolo sɔ. (Luka 22:​2-4; 23:​33, 34) Satana akalongamɛka dia Yeso ayoshisha olowanyi ande; koko Satana akakite tatala! Yeso akɛnya hwe dia Satana ekɔ kanga kashi ka lokolokolo ndo ɔnɛ Jehowa ekɔ l’ekambi wele la kɔlamelo wayotetemala nama olowanyi awɔ, kaanga la ntondo ka ehemba woleki tshɛ welo!

13. Ngande wakokayɛ ngɛnyangɛnya Nkumekanga kayɛ koolɛ?

13 Onde wɛ kombolaka ngɛnyangɛnya Nkumekanga kayɛ koolɛ? Tetemala ntombola lokombo la Jehowa, nkimanyiya anto akina dia mbeya Nzambi kaso dimɛna dimɛna. Etena kasalayɛ dui sɔ, wɛ ndjelaka wanya wa Yeso. (1 Pe. 2:21) L’ɛnyɛlɔ ka Yeso, wɛ ekɔ lo ngɛnyangɛnya Jehowa ndo ekɔ lo mɛnya dia otunyi Ande, mbuta ate Satana ekɔ kanga kashi kahoke nsɔnyi!

SHO KIMANYIYAKA DIA NSHIMBƐ ANTO ETENA KATOMBOLASO LOKOMBO LA JEHOWA

14-15. Naa awui amɔtshi wa diambo wakoka ntomba etena ketshaso anto awui wendana la Jehowa?

14 Etena katombolaso lokombo la Jehowa, sho kimanyiyaka dia anto shimbamɛ. Lo woho akɔna? Satana “ambetɛ wanɛ wele bu ambetawudi totshungu lo timba tawɔ.” (2 Kɔr. 4:4) Etombelo ele, vɔ wamboyokoma lo mbetawɔ kashi ya Satana yele oko nyɛ: Nzambi bu, Nzambi mangana etele laso, hayakiyanya lo dikambo di’anto, Nzambi ekɔ kanga esehe ndo nde pɛnyahɛnyaka anto wa kɔlɔ pondjo pondjo. Kashi shɔ yekɔ paka dia ndanya lokombo la dimɛna la Jehowa ndo nkonya anto diaha vɔ mbokambɛ. Koko olimbu aso w’esambishelo mbidjaka oyango wele la Satana otshumba. Sho mbetshaka anto akambo wa mɛtɛ wendana la Shɛso, tombolaka lokombo l’ekila la Nzambi kaso. Etombelo akɔna wonga la dui sɔ?

15 Akambo wa mɛtɛ w’oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi wekɔ la wolo w’efula. Lo mbetsha anto akambo wendana la Jehowa ndo woho mɛtɛ w’onto wende, sho mɛnaka dui dimɔtshi dia diambo. Anto waya bu nto totshungu oma lo kashi yaki Satana ndo anto asɔ l’onto ndo l’onto wambotatɛ mɛna waonga w’amɛna wa Shɛso ka ngandji. Vɔ wambolola tɔɔ la diambo lo wolo ande waha l’elelo. (Isa. 40:26) Vɔ wambeka dia ndjaɛkɛ le nde l’ɔtɛ wa losembwe lande la kokele. (Eoh. 32:4) Vɔ wambeka nto awui efula wendana la lomba lande lahadjama anya. (Isa. 55:9; Rɔmɔ 11:33) Ndo vɔ wambosambema lo mbeka dia nde ekɔ ngandji. (1 Jn. 4:8) Etena katawayasukanya la Jehowa, mbele elongamelo kawɔ ka sɛnaka pondjo pondjo oko anande mongaka dui dia mɛtɛ. Ande diɛsɛ dia diambo diele laso dia nkimanyaya anto dia vɔ ndjasukanya la Shɛwɔ lee! Etena kasalaso dui sɔ, Jehowa tɔsaka dia tekɔ “ekambi” ande.—1 Kɔr. 3:​5, 9.

16. Ngande wakanandema anto amɔtshi etena kakaweye lokombo la Nzambi? Sha bɛnyɛlɔ.

16 Oma l’etatelo, sho mbeyaka tsho mbetsha anto dia lokombo la Nzambi ekɔ Jehowa. Dui sɔ diɔamɛ koka monga la shɛngiya ya pondjo le onto lele l’otema w’ɔlɔlɔ. Ɛnyɛlɔ, womoto ɔmɔtshi lelɛwɔ Aaliyah b akodiama lɔtɛmwɛlɔ ɔmɔtshi wakiwɔ kokambaka la Bible. Koko nde kɔngɛnangɛnaka ɔtɛmwɛlɔ ande ndo nde kondjaokaka suke la Nzambi. Dui sɔ diakatshikitanyema l’ɔkɔngɔ wa nde mbeka l’Ɛmɛnyi wa Jehowa. Nde akatatɛ mɛna Nzambi oko ɔngɛnyi ande. Ndo nde akaambe dia mbeya dia lokombo la Nzambi lakanyɛma oma lo Bible efula ndo lakahɛnyama la titrɛ yele oko Nkumadiɔndjɔ. Mbeya lokombo la Jehowa, aki dui di’ohomba efula lo lɔsɛnɔ lande. Nde mbutaka ate: “Ɔngɛnyi ami woleki tshɛ ekɔ la lokombo!” Etombelo akɔna waki la dui sɔ? Nde mbutaka ate: “Laya kakianɛ la wɔladi wa l’etei k’otema. Loyaoka dia lekɔ la nɛmɔ di’efula.” Pami kɛmɔtshi kelɛwɔ Steve aki opumi wa mishiki wakayashaka tshɛ l’ɔtɛmwɛlɔ w’ase Juda. Nde akayanganya la tshunda di’ɔtɛmwɛlɔ sɔ l’ɔtɛ w’awui wa dungi pende waki lɛkɔ. Koko, l’ɔkɔngɔ wa nyango mvɔ, nde akayodjasɛ lam’akalɔmbɔlaka Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi wekelo wa Bible. Nde akanandema efula dia mbeya lokombo la Nzambi. Nde mbutaka ate: “Takameyaka lokombo la Nzambi.” Nde kotshaka ate: “Ɔsɔ mbaki mbala kami ka ntondo ka nshihodia dia Nzambi ekɔ onto la mɛtɛ! Dimi lakawɛnyi oko onto la mɛtɛ mɛtɛ. Lakeye dia lambotana Ɔngɛnyi ɔmɔtshi.”

17. Lande na kamboyoyashikikɛ dia ntetemala ntombola lokombo la Jehowa? (Enda ndo osato.)

17 L’olimu ayɛ wa nsambisha ndo wa mbetsha, onde wɛ mbitɛka anto dia lokombo l’ekila la Jehowa? Onde wɛ mbakimanyiyaka dia vɔ mɛna woho w’onto wele Nzambi mɛtɛ? Lo nsala ngasɔ, wɛ tombolaka lokombo la Nzambi. Tetemala ntombola lokombo l’ekila la Jehowa lo nkimanyiya anto dia mbeya onto akɔna lele l’edia ka lokombo lakɔ. Lo nsala ngasɔ, wɛ ayoshimbɛ anto. Wɛ ayoyela ɛnyɛlɔ ka Nkumekanga kayɛ, Kristo Yeso. Ndo kɛnɛ koleki tshɛ ele, wɛ ayɔngɛnyangɛnya Shɔ ka ngandji, Jehowa. Sala tshɛ dia “tombolaka lokombo [lande] pondjo pondjo”!—Os. 145:2.

Sho tombolaka lokombo la Jehowa lo mbetshaka anto lokombo lakɔ ndo mbowaɛnyaka woho w’onto wele Jehowa (Enda odingɔ 17)

NGANDE WELE NTOMBOLA LOKOMBO LA NZAMBI . . .

  • ngɛnyangɛnyaka Jehowa?

  • ngɛnyangɛnyaka Kristo Yeso?

  • shimbɛka anto?

OSAMBO 2 Jehowa mbele lokombo layɛ

a Tekɔ l’ɛkɔkɔ w’eshika wa mbetawɔ dia Makɔ akakambe ntondo la lokombo la Nzambi lam’akandashile ɛtɛkɛta wa Yeso. Lɔ lakayokaloyamaka lo Bible––Ekadimwelo k’andja w’oyoyo. Enda nɔtɛ ka wekelo ka lo divɛsa nɛ.

b Nkombo mɔtshi yakatshikitanyema.