1. ?Kɛ ɔ fɛ i laa lele m’ɔ́ fá jú andɛ’n, ngue yɛ Ɲanmiɛn i sufuɛ kpanngban be yoli-ɔ?

 KƐ A nin Zoova amun afiɛn mantan kpa’n, i sɔ’n yo ɔ fɛ kpa. ?Nɛ́n i-ɔ? Nán ɔ kunngba yɛ ɔ yo ɔ sɔ-ɔ. Kɛ ɔ fɛ i laa lele m’ɔ́ fá jú andɛ’n sran kpanngban be wun yoli be sɔ. (Jue. 104:​33, 34) Be nun kpanngban be yacili ninnge wie’m be yolɛ naan b’a kwla su Zoova. I wie yɛle be mɔ laa Izraɛli lɔ’n, be flɛ be Nazirifuɛ mun’n be liɛ’n. ?Wan yɛle i sɔfuɛ mun? ?Yɛ wafa sɛ yɛ e kwla nian be ajalɛ’n su-ɔ?

2. (1) ?Wan mun yɛle Nazirifuɛ mun? (Kalɛ 6:​1, 2) (2) ?Yɛ ngue ti yɛ Izraɛlifuɛ wie’m be ta nda kɛ bé yó Nazirifuɛ-ɔ?

² Ebre nun’n, “Nazirifuɛ’n” i bo’n yɛle “sran m’ɔ ti i liɛ ngunmin’n,” “sran mɔ be sieli i ngunmin’n,” annzɛ “sran m’ɔ fɛli i wun mannin’n.” Ɔ maan Nazirifuɛ’m be ti Izraɛlifuɛ mɔ be klun klo su be kpɔcili ninnge wie mun naan wafa nga be su Zoova’n w’a yo i liɛ ngunmin’n. Moizi mmla’n nun’n yasua kun annzɛ bla kun kwla ta Zoova i nda kɛ ɔ́ yó Nazirifuɛ blɛ wie nun. a (An kanngan Kalɛ 6:​1, 2 nun.) Kɛ Izraɛlifuɛ kun ko ta nda sɔ’n, ninnge wie’m be o lɛ’n, Izraɛlifuɛ onga’m be kwla yo be, sanngɛ i liɛ’n ɔ kwlá yoman be. ?Ngue yɛ ɔ kwla su Izraɛlifuɛ kun bo kɛ ɔ yo Nazirifuɛ-ɔ? Kɛ m’ɔ klo Zoova m’ɔ si ye’n, i ti yɛ ɔ kwla fɛ i sɔ ajalɛ-ɔ.—Mml. 6:5; 16:17.

3. ?Wafa sɛ yɛ andɛ Ɲanmiɛn i sufuɛ mun be ti kɛ Nazirifuɛ mun sa-ɔ?

³ Kɛ mɔ “Klisi i mmla’n” kacili Moizi mmla’n ti’n, ɔ nunman nun kɛ Ɲanmiɛn i sufuɛ kun yo Nazirifuɛ kun.  (Gal. 6:2; Rɔm. 10:4) Sanngɛ kɛ Nazirifuɛ mun sa’n, andɛ Zoova i sufuɛ’m be kunndɛ kɛ bé fá be awlɛn’n kwlaa, nin be nguan’n kwlaa, ɔ nin be akunndan’n kwlaa, ɔ nin be wunmiɛn’n kwlaa bé sú i. (Mar. 12:30) Kɛ e fa e wun e man Zoova’n, e klun klo su e tɛ i nda kɛ é sú i. Kɛ ɔ ko yo naan y’a yia nda sɔ’n i nuan’n, ɔ fata kɛ e yo Zoova i klun sa’n yɛ e klun klo su e yaci ninnge wie’m be yolɛ naan y’a kwla su i. I lɛ nun’n, sɛ e fa e ɲin e sie i like nga Nazirifuɛ’m be yoli naan b’a kwla yia nda nga be tali’n i nuan’n i su’n, i sɔ’n úka e naan e kusu y’a kwla yo sɔ wie. b—Mat. 16:24.

MAAN E KLUN KLO SU E KPƆCI NINNGE WIE MUN

4. ?Kɛ nga Kalɛ 6:​3, 4 fa kan’n sa’n, ngue yɛ Nazirifuɛ kun yoman-ɔn?

⁴ An kanngan Kalɛ 6:​3, 4 nun. Nazirifuɛ’m be nɔnman nzan i wafa wie fi, yɛ be diman viɲin mma, ɔ nin like kwlaa nga be fali viɲin mma yɛ be yoli’n. Izraɛlifuɛ onga’m be kwla nɔn nzan, yɛ be di ninnge sɔ mun, afin be timan like tɛ. I kpa bɔbɔ’n, Biblu’n se kɛ duvɛn’n ɔ fin Ɲanmiɛn naan ɔ ti like m’ɔ man aklunjɔɛ-ɔ. (Jue. 104:​14, 15) Sanngɛ Nazirifuɛ’m be klun klo su be fali ajalɛ kɛ be nuan su kanman ninnge sɔ mun. c

5. (1) ?Ajalɛ benin yɛ Madian nin Masela be fali-ɔ? (2) ?Yɛ ngue ti yɛ be fɛli i sɔ ajalɛ’n niɔn?

⁵ Kɛ Nazirifuɛ mun sa’n, e kusu e yacili ninnge wie’m be yolɛ naan y’a kwla su Zoova. I sɔ wie yɛ aniaan bian Madian nin i yi Masela d be yoli-ɔ. Aniaan sɔ’n nin i yi’n be le sika kpa. Madian i junman ng’ɔ di’n ti’n, ɔ ɲan sika lɔun kpa, yɛ be tran sua klanman kun nun. Sanngɛ be kunndɛli kɛ bé sú Zoova kpa ekun trá laa’n. I sɔ’n ti’n, be fali ajalɛ wie mun. Be seli kɛ: “E wa yoli e sika’n i cɛcɛ, e ko trannin sua kaan kun nun, kpɛkun e yoli e loto’n i atɛ.” Be bɔbɔ be klun klo su yɛ be fali ajalɛ sɔ mun-ɔn. Be yoli sɔ naan b’a kwla bo jasin fɛ’n i kpa b’a tra laa’n. Ajalɛ sɔ mɔ be fali’n w’a yoman be nsisɔ.

6. ?Ngue ti yɛ andɛ Klisifuɛ wie’m be yaci ninnge wie’m be yolɛ-ɔ? (An nian desɛn’n wie.)

⁶ Andɛ’n Klisifuɛ’m be klun klo su be  yaci ninnge wie’m be yolɛ naan b’a kwla di Ɲanmiɛn i junman’n i kpa tra laa’n. (1 Kor. 9:​3-6) Zoova mianman e kɛ e yaci ninnge sɔ’m be yolɛ. Yɛ sɛ e yo be’n, nán kɛ y’a fɔn Ɲanmiɛn mmla’n ti-ɔ. I wie yɛle kɛ aniaan wie’m be fali ajalɛ kɛ be su diman junman wie mɔ be klo i kpa’n i kun, annzɛ be su kplanman be bɔbɔ be sua. Wie’m be liɛ’n, be fali ajalɛ kɛ bé mínndɛ kan ekun ka naan b’a ja bla annzɛ bian, annzɛ kusu b’a wu ba. Wie mun ekun be fali ajalɛ kɛ bé jáso kan be awlofuɛ mun nin be janvuɛ’m be o lɛ’n, naan bé kɔ́ kan be mian jasin bofuɛ’m be wun lɔ’n. E klun klo su e fɛ i sɔ ajalɛ mun naan y’a kwla tu e klun y’a su Zoova kpa. Sɛ like nga e kpɔcili i naan y’a kwla su Zoova’n, ɔ ti kaan annzɛ ɔ ti dan-o, maan e lafi su kɛ Zoova bu like sɔ mɔ e yoli’n, i like cinnjin.—Ebr. 6:10.

MAAN E KLE KƐ E TIMAN KƐ E WIENGU’M BE SA

7. ?Ngue ti yɛ kɛ ɔ ko yo naan Nazirifuɛ kun w’a yia nda ng’ɔ tali Ɲanmiɛn’n i nuan’n, ɔ kwla yo kekle-ɔ? (Kalɛ 6:5) (An nian desɛn’n wie.)

⁷ An kanngan Kalɛ 6:5 nun. Nazirifuɛ’m be ta nda kɛ be su yiman be ti. I sɔ’n kle kɛ be lo be wun be man Zoova mlɔnmlɔn. Sɛ sran kun kaci Nazirifuɛ naan ɔ cɛ i sɔ yolɛ’n nun’n, i timuɛn’n fú dan. Ɔ maan sran’m bé síe i nzɔliɛ. Sɛ Nazirifuɛ’n i mantanfuɛ’m be suɛn i bo’n, ajalɛ ng’ɔ fali’n i su nantilɛ’n su yoman kekle dan mɛnmɛn i. Sanngɛ Izraɛlifuɛ’m be blɛ su’n, blɛ wie nun’n b’a buman Nazirifuɛ’m be sran, yɛ b’a suanman be bo. Amɔsu m’ɔ ti Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’n i blɛ su’n, Izraɛlifuɛ mɔ be nin Ɲanmiɛn b’a bu’n, ‘be man Nazirifuɛ’m be duvɛn kɛ be nɔn.’ Be yo sɔ naan Nazirifuɛ sɔ’m b’a kwlá yiaman nda mɔ be tali Ɲanmiɛn kɛ be nuan su kanman duvɛn’n i nuan. (Amɔ. 2:12) Ɔ maan ɔ ju wie’n, ɔ fata kɛ Nazirifuɛ’m be yo yakpafuɛ kpa naan b’a kwla yia nda nga be tali’n i nuan, naan kusu b’a yoman kɛ be wiengu’m be sa.

8. ?Ngue ti yɛ Bɛnzamɛn i su ndɛ’n wla wɔ fanngan-ɔn?

⁸ Zoova fanngan nun’n, kannzɛ e sa ɲan bɔbɔ’n, sanngɛ e kwla yo yakpafuɛ naan y’a yoman kɛ e wiengu’m be sa. I wie yɛle Zoova i Lalofuɛ kun mɔ be flɛ i kɛ Bɛnzamɛn’n i liɛ’n. Ɔ le afuɛ blu yɛ ɔ tran Nɔɔvɛzi. I suklu lɔ’n, be sieli cɛn kun naan be fa suan nvle nga be flɛ i Ikrɛnin’n i nunfuɛ’m be bo. Cɛn sɔ’n nun’n, be seli suklu ba’m be kɛ maan tralɛ nga bé wlá’n i kulɛɛ’n yo kɛ Ikrɛnin’n i flanga’n sa, naan be to jue kun. Kɛ ɔ ko yo naan Bɛnzamɛn w’a fɛmɛn i wun w’a wlaman nun  wie’n, ɔ cuɛnnin i wun ko trannin mmua lɔ. Sanngɛ i like klefuɛ’n wunnin i. Kpɛkun ɔ kpannin kekle kpa seli i kɛ: “Bla wa, e kwlaa e su minndɛ wɔ.” Bɛnzamɛn mantannin lɔ, yɛ yakpa su ɔ seli i like klefuɛ’n kɛ: “N jranman nvle wie fi sin. N faman min wun n wlaman politiki ninnge’m be yolɛ’n nun. I kpa bɔbɔ’n be wlali Zoova i Lalofuɛ kpanngban be bisua, alɛ mɔ be waan be kunman’n ti.” I like klefuɛ’n w’a fa yoman ndɛ, yɛ ɔ seli i kɛ sɛ ɔ klo’n nán maan ɔ yo wie. Sanngɛ i wiengu suklu ba’m be usɛli i sa nga ti yɛ ɔ fɛmɛn i wun wlaman nun wie’n. Bɛnzamɛn i wun m’ɔ usuli i dan’n ti’n, ɔ ka kan naan w’a sun. Sanngɛ ndɛ kunngba ng’ɔ kan kleli i like klefuɛ’n, ɔ kan kleli be yakpa su.

9. ?Ngue yɛ e kwla yo naan Zoova i klun w’a jɔ e wun-ɔn?

⁹ Kɛ mɔ e kunndɛ kɛ é yó Zoova i klun sa’n ti’n, e wiengu’m be sie i nzɔliɛ kɛ e yoman kɛ be sa. Ɔ fata kɛ e yo yakpafuɛ naan y’a kwla se e wiengu junman difuɛ mun, nin e wiengu suklu ba’m be kɛ e ti Zoova i Lalofuɛ. Asa’n kɛ lika’n cɛ́n m’ɔ́ sán mɔ sran’m be ayeliɛ’n yó tɛ trá laa’n, nn Ɲanmiɛn i mmla’n i su nantilɛ’n ɔ nin jasin fɛ bolɛ’n, ɔ́ yó kekle kpa ekun trá laa’n. (2 Tim. 1:8; 3:13) Sanngɛ maan ɔ tran e klun titi kɛ, kɛ yakpa su e kle kɛ e nin be nga be suman Zoova’n e timan kun’n Zoova i klun jɔ.—Ɲan. 27:11; Mal. 3:18.

MAAN E FA ZOOVA I SULƐ’N E SIE I LIKE KWLAA ƝRUN TITI

10. ?Ngue ti yɛ ndɛ ng’ɔ o Kalɛ 6:​6, 7 nun’n i su nantilɛ’n, ɔ kwla yo kekle man Nazirifuɛ mun-ɔn?

¹⁰ An kanngan Kalɛ 6:​6, 7 nun. Nazirifuɛ’m be kwlá mantanman fuɛn. Sran wie kwla bu i kɛ mmla sɔ’n i su nantilɛ timan kekle. Sanngɛ Izraɛlifuɛ’m be blɛ su’n, sɛ Nazirifuɛ kun i sran kpa kun wu’n, i sɔ yolɛ’n kwla yo kekle kpa mɛn i. Afin blɛ sɔ’n nun’n, kɛ bé yó sran kun i sɛ’n be mɛntɛn i fuɛn’n i koko. (Zan 19:​39, 40; Yol. 9:​36-40) Sanngɛ nda nga Nazirifuɛ’n tali’n ti’n, i liɛ’n ɔ kwlá yoman sɔ wie. Blɛ sɔ’n nun’n, ɔ nin i awlofuɛ’m be wla w’a bo be wun. Sanngɛ ɔ nin be kwlá yoman ninnge wie mun likawlɛ. Ɔ nin i sɔ ngba’n, ɔ miɛn i ɲin yia nda ng’ɔ tali’n i nuan, Ɲanmiɛn su m’ɔ lafi’n ti. E kwla lafi su kpa kɛ Zoova suɛnnin i sufuɛ kpa sɔ’m be bo blɛ kekle kɛ ngalɛ sa’m be nun.

11. ?E mɔ e ti Klisifuɛ’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ ɔ yo e cinnjin dan tra like kwlaa-ɔ? (An nian desɛn’n wie.)

 ¹¹ E mɔ e ti Klisifuɛ’n, nda nga e tali Zoova kɛ é fá e wun é mɛ́n i’n, ɔ ti e cinnjin kpa. Nda sɔ’n ti’n, kwlaa naan y’a fa ajalɛ wie mun, annzɛ y’a yo ninnge wie mun e awlobo’n nun’n, e bu i sin kpa. E di junman kekle kpa naan y’a kwla nian e awlofuɛ’m be lika. Sanngɛ like nga Zoova se e kɛ e yo’n, ɔ ti e cinnjin tra like nga e awlofuɛ’m be kunndɛ kɛ e yo’n. (Mat. 10:​35-37; 1 Tim. 5:8) I sɔ’n ti’n, ɔ ju wie’n e kwla fa ajalɛ wie m’ɔ ti Zoova i klun su mɔ sanngɛ ɔ su yoman e osufuɛ’m be fɛ-ɔ.

12. ?Kɛ Alɛsandru i yi tɛnndɛnnin i ɲrun’n, ngue yɛ ɔ yoli-ɔ?

¹² Maan e kan bian kun mɔ be flɛ i Alɛsandru ɔ nin i yi Dorina be ndɛ kan. Be nɲɔn’n be nin Zoova i Lalofuɛ’m be suannin Biblu’n nun like afuɛ kun. I sin’n Dorina waan ɔ suanman Biblu’n nun like kun. Yɛ ɔ seli i wun Alɛsandru kɛ i kusu yaci Biblu’n nun like suanlɛ wie. Sanngɛ Alɛsandru seli i amanniɛn su kɛ ɔ su yaciman like suanlɛ. I sɔ’n w’a yoman Dorina fɛ, ɔ maan ɔ yoli like kwlaa ng’ɔ kwla yo naan i wun w’a yaci Biblu’n nun like suanlɛ’n. Alɛsandru kunndɛli kɛ ɔ́ wún sa nga ti yɛ i yi yo sɔ’n i wlɛ, sanngɛ w’a yoman pɔpɔ. Ɔ ju wie’n, kɛ Dorina kɛn i ndɛ tɛtɛ’n, ɔ yo i kɛ ɔ yaci Biblu’n nun like suanlɛ sa. Ɔ nin i sɔ’n ngba’n, Zoova i sulɛ’n yoli i cinnjin trali like kwlaa. Asa’n ɔ kleli titi kɛ ɔ klo i yi’n naan ɔ bu i sran. I nzuɛn kpa’n ti’n, bla’n wa sɛli i sin wa suannin Biblu’n nun like ekun. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n be yoli i batɛmun.—An nian video nga be flɛ i Alɛsandru nin Dorina Vakaa: “Sran ng’ɔ klo sran’n, ɔ trɛ i awlɛn, kpɛkun ɔ yo sran ye.” Ɔ o jw.org su, video akpasua nga be flɛ i kɛ “Ndɛ Nanwlɛ’n maan sran’m be kaci’n” nun.

13. ?Wafa sɛ yɛ a kwla kle Zoova nin ɔ awlofuɛ’m be kɛ a klo be-ɔ?

¹³ Zoova yɛ ɔ kpɛli awlobo’n i ba-ɔ, yɛ ɔ kunndɛ kɛ awlobo’n nunfuɛ’m be di aklunjɔɛ. (Efɛ. 3:​14, 15) Sɛ e kunndɛ kɛ é dí aklunjɔɛ’n, ɔ fata kɛ e yo ninnge mun kɛ nga Zoova fa klo’n sa. Maan e lafi su kpa kɛ, kɛ e mian e ɲin naan y’a fa Zoova i sulɛ’n y’a sie i like kwlaa ɲrun’n, yɛ kɛ e kle e awlobo’n nunfuɛ mun kɛ e klo be naan e bu be sran’n, i sɔ’n yo Zoova i fɛ.—Rɔm. 12:10.

MAAN E WLA E WUN FANNGAN NAAN E NIAN NAZIRIFUƐ’M BE AJALƐ’N SU

14. ?Wan mun yɛ ɔ fata kɛ e wla be fanngan kpa-ɔ?

¹⁴ E kwlaa nga e su Zoova andɛ’n klolɛ mɔ e klo i’n ti’n, ɔ fata kɛ e kpɔci ninnge  wie mun naan y’a kwla su i kpa y’a tra laa’n. Wie liɛ’n, i sɔ yolɛ’n timan pɔpɔ. ?É yó sɛ naan y’a wla e wun fanngan naan y’a kwla yo sɔ? Maan e kan ndɛ m’ɔ wla fanngan’n. (Zɔb. 16:5) Atrɛkpa’n ɔ asɔnun’n nun’n, aniaan wie’m be o lɛ’n, be mian be ɲin kpa naan b’a kpɔci ninnge wie mun naan b’a kwla su Zoova kpa b’a tra laa’n. Annzɛ kusu’n a si gbanflɛn nin talua wie mɔ be mian be ɲin kpa naan b’a yoman kɛ be wiengu’m be sa-ɔ. Biblu’n nun like suanfuɛ wie mun, ɔ nin aniaan wie’m be liɛ’n, be osufuɛ’m be tanndan be ɲrun, sanngɛ be mian be ɲin be su Zoova kpa titi. Maan e wla i sɔfuɛ’m be fanngan yɛ e kle be kɛ, kɛ e wun kɛ be su Zoova yakpa su’n i sɔ’n yo e fɛ.—Flm. 4, 5, 7.

15. ?Wafa sɛ yɛ aniaan wie’m be ukali be nga be di Ɲanmiɛn i junman’n blɛ kwlaa nun’n mun-ɔn?

¹⁵ Ɔ ju wie’n, e kwla yo like trele wie e fa ti be nga be su Ɲanmiɛn blɛ kwlaa nun’n be wun ɲanman nun. (Ɲan. 19:17; Ebr. 13:16) I sɔ yɛ aniaan bla kpɛnngbɛn kun m’ɔ tran Srilanka’n kunndɛli kpa kɛ ɔ́ yó-ɔ. Kɛ be ukɛli i antrɛti sika’n su kan’n ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ úka aniaan bla nɲɔn mɔ sika ndɛ’n ti kekle be su’n naan b’a kwla di be atin bolɛ junman’n titi. Ɔ maan ɔ fali ajalɛ kɛ ɔ́ mán be sika kan anglo kwlaa nun naan b’a fa wla be telefɔnun’n nun inite. Nanwlɛ, ajalɛ sɔ mɔ aniaan bla’n fali’n, ɔ ti kpa dan.

16. ?Ngue like yɛ Nazirifuɛ’m be su ndɛ’n kle e-ɔ?

¹⁶ Nanwlɛ, Nazirifuɛ’m be kle e ajalɛ klanman. Asa’n be su ndɛ’n kle e like kun e Si Ɲanmiɛn Zoova su. Ɔ si kɛ e kunndɛ kpa kɛ i klun jɔ e wun, naan e kunndɛ kɛ é kpɔ́ci ninnge wie mun naan y’a kwla yia nda nga e tɛli i’n i nuan. I lɛ nun’n Zoova bu e sran. Ɔ man e atin naan e klun klo su e yo ninnge wie mun e fa kle kɛ e klo i. (Ɲan. 23:​15, 16; Mar. 10:​28-30; 1 Zan 4:19) Nazirifuɛ’m be su ndɛ’n kle kɛ like kwlaa nga e yo naan y’a kwla su Zoova kpa’n, ɔ sie i nzɔliɛ yɛ ɔ bu i like dan. Maan e fua kpa kɛ e klun klo su é yó like kwlaa nga e kwla yo naan y’a su Zoova kpa titi’n.