1. ¿Achkë kibʼanon rusamajelaʼ Jehová chpan jontir ri junaʼ ri yeqʼaxnäq pä?

 ¿NALOQʼOQʼEJ rït chë Jehová ruyaʼon qʼij chawä rchë junan rubʼanon awäch rkʼë? ¡Kantzij na wä chë rït kan naloqʼoqʼej riʼ! Ye kʼa ma xa xuʼ ta rït, kan ke riʼ chqä kibʼanon pa millón winäq chpan jontir ri junaʼ ri yeqʼaxnäq pä (Sal. 104:33, 34). Ye kʼïy kʼo yekiyaʼon qa rchë nkiyaʼ ruqʼij Jehová, achiʼel ri nazareos ri xejeʼ Israel. Ye kʼa, ¿ye achkë riʼ ryeʼ, y achkë nqatamaj qa röj chkij?

2. a) ¿Ye achkë riʼ ri nazareos? (Números 6:1, 2). b) ¿Achkë nbʼanö wä chkë jojun israelitas chë nkajoʼ yeʼok nazareos?

² Ri tzij nazareo petenäq rkʼë jun tzij pa chʼaʼäl hebreo ri ntel chë tzij «rujachon riʼ». Rma re israelitas reʼ kʼo kiyaʼon qa rchë nkiyaʼ más ruqʼij Jehová, kan ütz nksäx ri tzij riʼ chkij. Ri rupixaʼ Moisés nuʼij wä chë jun achï o jun ixöq ütz wä nujkibʼaʼ rutzij chwäch Jehová y nuʼij che rä chë xttok nazareo jun tiempo (taskʼij ruwäch Números 6:1, 2). a Taq jun israelita nujkibʼaʼ wä rutzij chwäch Jehová, ryä nkʼatzin wä yerusmajij jojun pixaʼ ri ma nkismajij ta ri nkʼaj chik israelitas. ¿Achkë wä nbʼanö che rä jun winäq rchë ntok nazareo?  Kantzij na wä chë ri nbʼanö che rä ya riʼ chë nrajoʼ Jehová chqä nrajoʼ nutyoxij che rä jontir ri utzil ruyaʼon pä pa ruwiʼ (Deut. 6:5; 16:17).

3. ¿Achkë nbʼanö chë röj yoj junan jbʼaʼ kikʼë ri nazareos?

³ Taq «rupixaʼ ri Cristo» xkanaj qa pa rukʼexel Rupixaʼ Moisés, rusamajelaʼ Dios ma yekowin ta wä chik yeʼok nazareos (Gál. 6:2; Rom. 10:4). Tapeʼ ke riʼ, achiʼel ri nazareos, röj chqä nqajoʼ nqayaʼ ruqʼij Jehová rkʼë ronojel qan, rkʼë ronojel qachʼobʼonik chqä qachqʼaʼ (Mar. 12:30). Y kan ya riʼ nqaʼij che rä Jehová taq nqajäch qiʼ pa ruqʼaʼ. Ye kʼa rchë nqaʼän riʼ, nkʼatzin nqaʼän ri nrajoʼ Jehová chqä nqayaʼ qa kibʼanik jojun ri yeqaʼän rchë nqayaʼ ruqʼij ryä. Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët achkë xkiʼän ri nazareos rchë xkiʼän ri xkitzüj che rä Jehová y achkë rubʼanik nqakʼän qanaʼoj chkij rchë nqaʼän chqä ri xqatzüj che rä Jehová (Mat. 16:24). b

MA TQAKʼEWAJ TA NQAYAʼ QA XA BʼA ACHKË RI NKʼATZIN

4. Rkʼë ri nuʼij Números 6:3, 4, ¿achkë wä nkʼatzin nkiʼän ri nazareos?

⁴ (Taskʼij ruwäch Números 6:3, 4). Ri nazareos ma yekowin ta wä nkitäj yaʼ nixta uvas o pasas. Jontir ya reʼ nkitäj wä ri nkʼaj chik israelitas rma ma xajan ta nkitäj riʼ. Chqä, le Biblia nuʼij chë ri vino jun spanïk ri ruyaʼon pä Dios chqë chqä «nuʼän chë ri winäq kiʼ kikʼuʼx nkiʼän» (Sal. 104:14, 15). Tapeʼ ke riʼ, ri nazareos ma nkikʼewaj ta wä nkiyaʼ qa rutjik. c

5. ¿Achkë xkiʼän Madián chqä ya Marcela, y achkë rma?

⁵ Achiʼel ri nazareos, röj chqä kʼo yeqayaʼ qa rchë nqayaʼ más ruqʼij Jehová. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë Madián chqä ya Marcela. d Re jun kʼlaj qachʼalal reʼ aj Colombia kʼo wä kikʼë jontir ri nkʼatzin chkë. Madián kan kʼïy wä päq nuchʼäk, rma riʼ kʼo wä jun jaʼäl kachoch. Tapeʼ ke riʼ ryeʼ xkajoʼ xkiyaʼ más ruqʼij Jehová, rma riʼ kʼo jojun xkijäl chpan kikʼaslemal. Ryeʼ nkiʼij: «Xqayaʼ chqawäch ma kan ta kʼïy chik päq xtqakʼïs, xqqʼax chpan jun ti koʼöl jay chqä xqakʼayij äl qachʼichʼ». Madián chqä ya Marcela ma nkʼatzin ta wä nkiʼän jontir riʼ, ye kʼa ryeʼ xkiʼän riʼ rma xkajoʼ xkitzjoj más  le Biblia. Ryeʼ kan kiʼ kikʼuʼx rma ri xkichaʼ xkiʼän.

6. ¿Achkë rma röj ri cristianos kʼo jojun ri ma nqakʼewaj ta yeqayaʼ qa? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁶ Röj, ri cristianos, ma nqakʼewaj ta nqayaʼ qa xa bʼa achkë ri nkʼatzin rchë nqayaʼ más ruqʼij Jehová (1 Cor. 9:3-6). Jehová ma nuʼij ta chqë chë kʼo chë nqaʼän riʼ chqä ri yeqayaʼ qa ma xajan ta naʼän o ma xajan ta yejeʼ awkʼë. Jojun tzʼetbʼäl. Jojun qachʼalal kiyaʼon qa kachoch, jun ütz kisamaj, kisyan, kitzʼiʼ o xa bʼa achkë chik jun kichkop. Ye kʼo chik jojun qachʼalal kibʼin chë ma xkekʼleʼ ta na y jojun chik kiyaʼon chkiwäch ma yejeʼ ta na kalkʼwal. Nkʼaj chik qachʼalal kitzjun kiʼ rchë yebʼetoʼon akuchï nkʼatzin más toʼïk rchë ntzjöx le Biblia tapeʼ xtkʼatzin xkebʼä äl näj chkë kifamilia chqä kamigos. Kʼïy chqë röj ma nqakʼewaj ta nqaʼän jontir riʼ rma nqajoʼ nqayaʼ ri más ütz che rä Jehová. Ütz nqayaʼ chwäch qan chë ryä nuloqʼoqʼej jontir ri nqaʼän rchë nqayaʼ más ruqʼij (Heb. 6:10).

MA TQAʼÄN TA RI NKIʼÄN RI NKʼAJ CHIK

7. ¿Achkë wä nbʼanö chë jun nazareo rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chwäch nuʼän ri xuʼij che rä Jehová? (Números 6:5; tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁷ (Taskʼij ruwäch Números 6:5). Ri nazareos ma ütz ta wä nkiqpij kiwiʼ, rma ke riʼ nkikʼüt chë ryeʼ nkinmaj rutzij Jehová. We jun israelita kan kʼïy tiempo ntok nazareo, kan kowan xtkʼïy ruwiʼ, y ya riʼ kan xtkitzʼët ri nkʼaj chik. We ruchʼalal o rufamilia nkitoʼ rkʼë ri xchaʼ xuʼän, ryä ma kʼayewal ta xtuʼän chwäch xtkʼwaj ri kʼaslemal riʼ. Ye kʼa kan rkʼë bʼis nqaʼij wä chë kʼo jun tiempo chpan ri tinamït Israel ma nyaʼöx ta wä kiqʼij ri nazareos nixta yeloqʼoqʼëx. Jun tzʼetbʼäl, pa ruqʼij qa ri profeta Amós, ri israelitas ri xkiyaʼ qa kij chwäch Jehová nkitzüj wä vino chkë ri nazareos rma rkʼë jbʼaʼ nkajoʼ wä chë ryeʼ nkiqʼäj rutzij Jehová (Amós 2:12). Kʼo mul, ri nazareos kʼayewal xuʼän chkiwäch xkikʼwaj ri rubʼanik kʼaslemal kikʼwan chqä xkʼatzin ma xkixiʼij ta kiʼ rchë xkiʼän ri xkitzüj che rä Dios.

8. ¿Achkë xqä chawäch rït chrij ri xuʼän Benjamin?

⁸ Rkʼë rutoʼik Jehová, röj chqä nqkowin ma nqaxiʼij ta qiʼ nqakʼwaj jun kʼaslemal ri ma achiʼel ta ri kʼaslemal kikʼwan ri nkʼaj chik, tapeʼ kan qchë wä kowan nqkʼïx o ma kan ta nqä chqawäch nqtzjon. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë Benjamin, jun Testigo aj Noruega ri kʼo 10 rujunaʼ. Chpan rescuela kʼo jun nmaqʼij xbʼan rchë xtoʼöx ri tinamït Ucrania ri kowan najin ntzʼil·öx rma ri chʼaʼoj. Ri akʼalaʼ nkʼatzin wä nkiksaj kitzyaq rkʼë rucolor rubandera Ucrania chqä nkʼatzin wä yebʼixan. Benjamin kʼa näj xjeʼ wä  rchë ma nuʼän ta ri najin wä nkiʼän ryeʼ. Ye kʼa jun maestra xtzʼët apü y xskʼij: «¡Chqʼaʼ riʼ katampä qkʼë, najin yatqayoʼej!». Ryä xjelun apü rkʼë rumaestra y xuʼij che rä: «Rïn ma ntoʼ ta jun tinamït chqä ma yenbʼän ta nmaqʼij ri kikʼwan kiʼ rkʼë política. Chqä, kan ye kʼïy testigos de Jehová xeyaʼöx pacheʼ xa rma ma xkajoʼ ta xebʼä pa chʼaʼoj». Rumaestra majun ta chik xuʼij che rä. Ye kʼa rachiʼil pan escuela xkikʼutuj che rä achkë rma ryä ma xjeʼ ta kikʼë rchë xbʼixan. Benjamin kowan xxiʼij riʼ y kʼo ta xrajoʼ xoqʼ. Tapeʼ ke riʼ, ryä xkamluj chkë ri xuʼij yän che rä rumaestra. Chrij riʼ, xtzjoj chkë ruteʼ rutataʼ chë Jehová xtoʼ pä rchë xqʼalajsaj ri nunmaj.

9. ¿Achkë rubʼanik nqaʼän chë Jehová kiʼ rukʼuʼx nuʼän qkʼë?

⁹ Taq röj nqanmaj rutzij Jehová, ri winäq nkitzʼët chë röj ma junan ta qanaʼoj kikʼë ri nkʼaj chik. Chqä nkʼatzin ma nqaxiʼij ta qiʼ nqaʼij chkë qachiʼil pan escuela o pa samaj chë röj yoj testigos de Jehová. Y rma ri winäq xa más itzel najin nuʼän kinaʼoj, röj qataman chë más kʼayewal xtuʼän chqawäch xtqasmajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia chqä xtqatzjoj ri ütz taq rutzjol chrij Ruqʼatbʼäl Tzij Dios chkë ri winäq (2 Tim. 1:8; 3:13). Tapeʼ ke riʼ, ma tqamestaj ta chë Jehová kiʼ rukʼuʼx nuʼän qkʼë taq röj nqakʼwaj jun kʼaslemal ri ma junan ta rkʼë kikʼaslemal ri winäq ri ma nkiyaʼ ta ruqʼij ryä (Prov. 27:11; Mal. 3:18).

TQAYAʼ NAʼÄY JEHOVÁ PA QAKʼASLEMAL

10. ¿Achkë rma rkʼë jbʼaʼ kʼayewal wä nuʼän chkiwäch ri nazareos nkismajij ri nuʼij chpan Números 6:6, 7?

¹⁰ (Taskʼij ruwäch Números 6:6, 7). Ri nazareos ma ütz ta wä yejelun rkʼë jun kamnäq. Rkʼë jbʼaʼ nqaquʼ chë ya riʼ ma kʼayewal ta naʼän. Ye kʼa kan kʼayewal wä nuʼän chwäch jun nazareo nusmajij ri pixaʼ riʼ taq kan jun chkë ruchʼalal nkäm. ¿Achkë rma? Rma chpan ri tiempo riʼ, ri winäq rukʼulun wä chkë nkibʼetzʼetaʼ jun kamnäq (Juan 19:39, 40; Hech. 9:36-40). Y ri nazareos ma ütz ta wä nkiʼän riʼ. Kantzij na wä chë taq ryeʼ nkinmaj wä rutzij Jehová taq nbʼanatäj ya riʼ kikʼë, nkikʼüt chë kikʼuqbʼan kikʼuʼx chrij ryä. Ye kʼa ryeʼ ma kiyonïl ta wä ye kʼo, röj ütz nqayaʼ chwäch qan chë Jehová xyaʼ kichqʼaʼ taq más xkʼatzin chkë.

11. ¿Achkë kʼo chë nqaʼän taq kʼo jun nkʼatzin nqachaʼ nqaʼän pa qafamilia? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹¹ Röj, ri cristianos, ma nqamestaj ta ri  xqatzüj che rä Jehová taq xqajäch qiʼ pa ruqʼaʼ. Ya riʼ kan nqʼalajin rkʼë ri yeqachaʼ nqaʼän pa qakʼaslemal chqä rkʼë rubʼanik yeqasöl ri kʼayewal chpan qafamilia. Röj nqatäj qaqʼij rchë nqaʼän ri samaj kʼo pa qaqʼaʼ chpan qafamilia. Ye kʼa majun bʼëy nqaʼän ta ri nkiʼij ryeʼ chqë ri xa nuqʼäj rutzij Jehová (Mat. 10:35-37; 1 Tim. 5:8). Kʼo mul, rkʼë jbʼaʼ xtjeʼ jbʼaʼ chʼaʼoj chqawäch rkʼë qafamilia rma röj nqajoʼ nqaʼän ri nqä chwäch Jehová.

12. Taq Alexandru xrïl jun kʼayewal chpan rufamilia, ¿achkë xuʼän ryä, y achkë ma xuʼän ta?

¹² Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë Alexandru chqä ya Dorina, ri rixjayil. Taq kikʼwan chik jun junaʼ kitjon kiʼ chrij le Biblia, ya Dorina ma xrajoʼ ta chik xtjoj riʼ, y xrajoʼ chqä chë Alexandru ke riʼ nuʼän. Ye kʼa Alexandru kan pa rubʼeyal xuʼij che rä ya Dorina chë ryä kʼa nrajoʼ na nutjoj riʼ. Ya riʼ kan ma xqä ta chwäch rixjayil, rma riʼ xtäj ruqʼij chrij rchë nuyaʼ qa rutjonik. Tapeʼ Alexandru xtäj ruqʼij rchë xqʼax chwäch achkë nunaʼ rixjayil, ryä kan kʼayewal xuʼän chwäch. Kʼo mul, taq ya Dorina itzel wä ntzjon chrij chqä itzel runaʼoj nuʼän rkʼë, Alexandru kan xuʼij riʼ ran nuyaʼ qa rutjonik. Tapeʼ ke riʼ, ryä xyaʼ naʼäy Jehová chpan rukʼaslemal chqä ütz runaʼoj xuʼän rkʼë rixjayil y ma xqasaj ta ruqʼij. Taq xqʼax ri tiempo, ya Dorina xtjoj chik jmul riʼ chrij le Biblia rma xtzʼët runaʼoj rachjil, y chrij riʼ xqasäx pa yaʼ. (Tatzʼetaʼ chpan jw.org ri video Alexandru y Dorina Văcar: «Ri winäq ri najowan nkochʼon chqä ütz runaʼoj», ri kʼo chpan ri peraj «Le Biblia nujäl kikʼaslemal ri winäq»).

13. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë nqajoʼ Jehová chqä chë yeqajoʼ qafamilia?

¹³ Yë Jehová xbʼanö kichë ri familias, y ryä nrajoʼ chë ryeʼ kiʼ kikʼuʼx nkiʼän (Efes. 3:14, 15). We röj nqajoʼ kiʼ qakʼuʼx nqaʼän, nkʼatzin nqaʼän ri nuʼij Jehová chqë. Ryä nutzʼët chqä nuloqʼoqʼej jontir ri nqaʼän rchë nqayaʼ ruqʼij tapeʼ nkʼatzin nqatäj qaqʼij rchë yeqachajij qafamilia chqä ütz qanaʼoj nqaʼän kikʼë (Rom. 12:10).

TQATOLAʼ QIʼ RCHË NQAKʼÄN QANAʼOJ CHKIJ RI NAZAREOS

14. ¿Achkë nkʼatzin nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx?

¹⁴ Jontir ri nqajoʼ nqayaʼ ruqʼij Jehová kʼo jojun ri nkʼatzin yeqayaʼ qa. Kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch nqaʼän riʼ. Rma riʼ, ¿achkë rubʼanik nqatolaʼ qiʼ chqawäch rchë nqaʼän riʼ? Rkʼë ri nqaʼij chqawäch (Job 16:5). ¿Ataman ruwäch rït jun qachʼalal pa congregación ri nrajoʼ nukʼwaj jun kʼaslemal ri ma kan ta  achkë rubʼanik rchë nuyaʼ más ruqʼij Jehová? ¿Ataman ruwäch jun kʼajol ri najin nutäj ruqʼij rchë ma nukʼän ta runaʼoj chkij rachiʼil pan escuela tapeʼ kʼayewal najin nuʼän chwäch? ¿Nnatäj jun qachʼalal chawä o jun winäq ri najin nutjoj riʼ chrij le Biblia ri ma kiʼ ta kikʼuʼx rufamilia rkʼë rma ryä nrajoʼ nunmaj rutzij Jehová? Tqakanuj rubʼanik rchë nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal riʼ chqä tqaʼij chkë chë kowan nqaloqʼoqʼej jontir ri najin nkiʼän rchë nkiyaʼ ruqʼij Jehová (Filem. 4, 5, 7).

15. ¿Achkë kibʼanon jojun qachʼalal rchë yekitoʼ ri kiksan kikʼaslemal rchë nkiʼän rusamaj Jehová?

¹⁵ Kʼo mul, röj rkʼë jbʼaʼ nqkowin yeqatoʼ qachʼalal ri kiksan kikʼaslemal rchë nkiʼän rusamaj Jehová (Prov. 19:17; Heb. 13:16). Ya riʼ xuʼän jun qachʼalal ixöq aj Sri Lanka ri ya kʼo chik rujunaʼ. Rma ryä xtoj jbʼaʼ chik che rä rchë rujubilación, ryä xerutoʼ kaʼiʼ qachʼalal qʼopojiʼ ri ma kan ta kʼo wä kirajil. Ronojel ikʼ nresaj qa jbʼaʼ rurajil rchë yerutoʼ ri qʼopojiʼ riʼ rchë nkitöj rusaldo kiteléfono. ¡Kan jaʼäl ri xuʼän ri qachʼalal riʼ!

16. ¿Achkë nqatamaj qa chkij ri nazareos?

¹⁶ ¡Kantzij na wä chë kan kʼïy xqatamaj qa chkij ri nazareos! Ye kʼa kʼo chqä jun naʼoj ri nqatamaj qa chrij Jehová, ri Qatat kʼo chkaj. Ryä retaman chë röj nqajoʼ nqaʼän ri nqä chwäch ryä chqä chë ma nqakʼewaj ta nqayaʼ qa xa bʼa achkë ri nkʼatzin rchë nqaʼän ri xqatzüj che rä. Chqä, Jehová nuyaʼ qʼij chqë rchë nqakʼüt chwäch chë nqajoʼ (Prov. 23:15, 16; Mar. 10:28-30; 1 Juan 4:19). Ri xbʼanatäj kikʼë ri nazareos nukʼüt chqawäch chë Jehová nutzʼët chqä nuloqʼoqʼej jontir ri nqaʼän rchë nqayaʼ ruqʼij. Rma riʼ, tqayaʼ ruqʼij Jehová y kan rkʼë ronojel qan tqayaʼ ri más ütz che rä.