'Dho -a 'gü -wɔn -ta

'Dho -a 'gü -wɔn -nu 'sëëdhɛ -ta

ˈWƆN GƆ 8

ˈˈTAN 123 ˗Kwa ˈˈwɩ ˗Zlan ˗bha mɛn ꞊kɔɔn ˗sü ˗bha, ˈkwa ˈwɔn man ˗a ˗ta

˗Kwa ˈˈwɩ Zoova ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗sü ˗bha ˗kplawo

˗Kwa ˈˈwɩ Zoova ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗sü ˗bha ˗kplawo

«Maan Zoova, man. . . ] ˈnën ʒiaan ˈö ü dua ˈdhö ˗mü kö ˈü˗ ˈsü, ˈa˗ ˗zɔn ü ˗dhɛ.»IS. 48:17.

˗A ˗GƆ

ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗yö ˗dho kwa ˗takun kö ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ˗a ˈka ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka ꞊dɛɛ waa ˈwɔn ˗së ˗nu ˈwo go ˗a ˈgü, ˈkwa ˗an dɔ.

1. ˈMën ˗kë ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö Zoova ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗sü ˗bha? ˗A ˈwɔnzuan ˗zɔn.

 ˗KWA kwa ˗zota kö ˈkwa ꞊dhiɔŋ ˈˈblü ˈgü. ˗A ˗dhɛ ˗yö ˈya˗ ꞊dedewo ˈö wü ˈˈdhiʋ̈˗ ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo mɛn ˈkun ɛɛnˈˈ ˈˈdhünën ˗nu waa pëbhɩɩdhe ˗nü ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo ˗yua ˗da mɛn ˈgü, ˗wo mü. ˗Ya ˈgo mü ˈzü, ˗gwö kpö ˗nu ˗wo mü ꞊va ˈö˗ ˗dhɛ ˈyaa ˈkpɛikpɛ. ˈˈKɛɛ kö mɛn do ˈbha ˈö ˗dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a dɔ ˗së ˈka ˗yö ʒian bho kwa ˈka, ˗yö kwa ˗takun kö pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˈya ˗dhö kë kwa ˈka, ˗yö ˗dho kë kwa ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo. ˈˈKpɔnŋtaadhɛ ˗yö kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ ˈˈblü ˈö bhë ˗a ˈdhö. ˈWɔn yaa ꞊va ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo kwaa Zoova kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ shiʋ̈ˈˈ, ˗wo mü. ˈˈKɛɛ ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗mɛn do ˗yö ˗dhö. Yö ˈnën ˗tɔ Zoova. ˗Yö kwa ˗gɔ ˗bho ˈwɔn yaa ˗nu ˗gɔ ʒian ˈö yö kwa ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈ kö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈgü bhë, ˈkwa˗ ꞊slɔɔ.

2. Zoova ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

2 Zoova ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Pë ˗blɛɛsü ˈö bɔ ˗a ˗ta ˈyö ˗tɔ Biblö. ˈˈKɛɛ ˗yö ˗bɔ ˈpö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗ta. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗yö ˗bɔ «gwëëmi ˗towotasü ˈö ꞊kpaɔsü» ˗a ˗ta ˈö ˗zuu ˈgü ˗bhöpë ˗nu kwa ˗dhɛ kö ˗yö kwa ˗takun ˈkwa ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ʒian ˗ta. (Mat. 24:45) Zoova ˗yö ˗bɔ ˈzü mɛn ˈbha ˗nu ˈö ˗kɔmɔnwɔnbhasü ˈdhö ˗an ˗gɔ ˗an ˗ta ˈö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˈˈpian do ˈˈpiʋ̈ ˗maankëmɛn ˗nu waa mɛn zii ˗nu ˈwo kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˗nu ˈgü ˗wo kwa ꞊faanmën, ˈwo ˗dhioo ˗nu dɔ kwa ˗ta kö ˈwo kwa ˗takun ˈkwa bɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. Zoova ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗kɔ ˗së ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ˗totaabhasü ˈö yö ˗a ˈgü bhë, kwa˗ ˈˈnuɛ ˗bho ˗a ˗bha ꞊dedewo. ˗A ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗sü ˗yö kwa ˗takun kö ˈkwa kë ˗a ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka ˗kplawo, ˈkwa ˈto ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ˗ʒian ˗ta

3. ˈMën ˈkwa dho ˗a draanˈˈ ˈwɔn ˗gɔ yö ˗a ˈgü?

3 ˈˈKɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈö ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˈdhö ˗an ˗bha ˈö Zoova ˗yö bɔ ˗an ˗ta ˈö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka bhë, ˗gɔ ˗dho ˗an ˗dhɛ ˈˈshia ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. ˈMën ˗kë? ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗dhioo ˗nu ˈwo ˗an dɔ kwa ˗ta ˈwaa kwa ˗dhɛ ˗së ɛɛnˈˈ kwa ˗bha ˈgü ˗wo ˈti ˗an dɔ ꞊kpɔɔdhɛ ˗bha, ˈö ˈkwa˗ pö kwa ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo ˈti ˈgo Zoova ˈˈpiʋ̈. ˈˈTʋ̈ŋ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ꞊dhɛ Zoova ˈnën ˈˈdhiʋ̈sü ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka, ˈö ˈwɔn ˗së ꞊va ˗yö go ˗to ˗a ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈgü. ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗yö ˗dho kwa ˗takun kö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗yö ˗gban. Pë ˗nu ˈkwa dho ˗an draanˈˈ ˈnën ˈwo ˗tɔ: (1) Zoova ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka Biblö ˗ya ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (2) Zoova ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka ꞊dɛɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (3) ˈKwa ˈto ˗a ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü mɛn ˈka ˗sü ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo, ˈmën ˈkwa dho ˗a ꞊slɔɔ?

Zoova ˗yö ˗bɔ mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗ta ˗kplawo ˈö ˈˈdhiʋ̈sü ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˈka. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 3 gü.)


ZOOVA ˗YÖ ˈˈDHIƲ̈SƲ̈ IZRAƐDHÖMƐN ˗NU ˈKA ˗KƆ ˗KË ꞊DHƐ?

4-5. Zoova ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ˗dhɛ ꞊dhɛ yö ˈnën bɔ Moizö ˗ta ˈö ˈˈdhiʋ̈sü Izraɛdhömɛn ˗nu ˈka? (Kpɔɔˈˈ pë ˈˈbin ˈö˗ kwi ˗ta bhë ˗a ˗bha.)

4 Zoova ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ Moizö ˗bha kö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü Izraɛdhömɛn ˗nu ˈka ˗wo ˈgo Eʒitö. Pë ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ yö ˈnën bɔ Moizö ˗ta kö ˈö ˈˈdhiʋ̈sü ˗an ˈka ˗wo ˗kun ꞊va. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗ya ˗kë ˈö ˈˈdhuu ˗yö yö ˗an ˗nu ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈ ˈɲënŋ˗ ˈgü, ˈö ˈˈwo ˈbhü ˗yö ʒian bho ˗an ˈka gbeŋ. (Ex. 13:21) Moizö ˗to pë ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈˈpiʋ̈ ˈö waa Izraɛdhömɛn ˗nu ˈwo ˗lo ꞊weeyi ˗zɔɔndhö ꞊bhaa. ˈˈKɛɛ ˗yö ˗kun Izraɛdhömɛn ˗nu ˈgü ꞊dhɛ ˈwa ꞊nënŋ ꞊weeyi ˗zɔɔndhö waa Eʒitö ˈˈsɔdha ˗nu ˈwo kun ˗an kë ˗ni ˈgü ˗bia bhë, ˗an ꞊zinŋgü. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗wa ˗pö Moizö ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗ya ˈˈkpënŋ kë wo ˗gɔ ꞊weeyi ˗zɔɔndhö ꞊bhaa. ˈˈKɛɛ ˈˈkpënŋ ˈyaa ˈnën ˗kë ˗an gɔ. Zoova ˈnën bɔ ˗a ˗ta ˈö nu ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˈka ˗dhɛ ˈö bhë ˗a ˈgü. (Ex. 14:2) ˗Zlan ˗yö ˈˈdhabhliwɔn ˗kë ˈö ˗an dha ˗an ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗gɔ.—Ex. 14:​26-28.

Moizö ˗bhawɔn ˗kun ˈˈdhuu kpö ˗bha kö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ˗Zlan ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˈka ˈˈyɛta. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 4-5 ˗bha, ˗an ˈgü.)


5 ˗Kwɛ 40 ˈˈpiʋ̈, Moizö ˗yö ˗to ˈˈdhuu kpö ˈˈpiʋ̈ ˈö ˈˈdhiʋ̈sü ˗Zlan ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˈka ˈˈyɛta. a ˈˈTʋ̈ŋ ˈnën ˈbha ˈˈpiʋ̈, Zoova ˗yö ˈˈdhuu kpö ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗dɔ Moizö ˗bha sɔ ˈkɔ ˗ta kë ˈˈdhʋ̈ kö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗wa yö. (Ex. 33:​7, 9, 10) Zoova ˗yö ˗bɔ ˈˈdhuu kpö ˈgü ˈö dhiaŋzë Moizö ˗dhɛ, ˈö Moizö ˗de ˈpö ˈö Zoova ˗wodhiʋ̈lo ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗dhɛ. (Ps. 99:7) Izraɛdhömɛn ˗nu ˗wa ˗yö ˈkpakpadhö ꞊dhɛ Zoova ˈnën bɔ Moizö ˗ta ˈö ˈˈdhiʋ̈sü wo ˈka.

Moizö waa Ʒozue ˈö dho yö ˗a ꞊ʒiaan ˈgü (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 5 waa 7 ˈgü.)


6. Izraɛdhömɛn ˈbha ˗nu ˗wo Zoova ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü ˗an ˈka ˗sü ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Nombres 14:​2, 10, 11)

6 ˗Wëëwɔn ˈö kun mü ˈyö ˗tɔ Izraɛdhömɛn ꞊vadhɛ ˈwii wo ˈˈtʋ̈ŋ kë pë ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˈnën bɔ Moizö ˗ta ˈö ˈˈdhiʋ̈sü ˗an ˈka, ˗an ˈgü. (Nombres 14:​2, 10, 11 ˗wo pö.) ˈWii ˈˈwɩ Moizö ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü ˗an ˈka ˗sü ˗bha ˗gɛnɲan ˈka ꞊va. ˗A ˗wɔn ˈgü, Zoova ˈyii ˈˈwɩ˗ ˗bha kö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗wo ˗da ˈˈsɛ ˈö˗ ˈˈplüün bho ˗an ˗dhɛ bhë, ˗a ˈgü.—Nomb. 14:30.

7. Mɛn ˗nu ˈwo to Zoova ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü ˗an ˈka sü ˈˈpiʋ̈, ˗a ˈwɔnzuan ˗nu ˗zɔn. (Nombres 14:24) (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

7 ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Izraɛdhömɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗wɩ Zoova ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü ˗an ˈka ˗sü ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ Zoova ˗ya ˗pö ꞊dhɛ «Kalɛbö ˗to n ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo ö zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka.» (Nombres 14:24 ˗wo pö.) Zoova ˗yö ˈwɔn ˗së ˗kë Kalɛbö ˗dhɛ ˈö ö ꞊kwaa˗ ˗zü ˗ʒiaanwo kö ˗yö ˈö ˗kɔ ˈˈyɛ ˈˈsɛ ˈˈpian ˈö˗ ˗dhɛ ˗së ˗a ˗bha Kanaan ˗sɛ ˈgü. (Jos. 14:​12-14) Izraɛdhömɛn ˗nu ˈwo ˗da ˈˈsɛ ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho ˗an ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü, ˗wo ˈwɔnzuan ˗së ˗zɔn ˈö ˗gban ˗wɩ Zoova ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü mɛn ˈka ˗sü ˗bha. ˈDhɛ Ʒosue ˗yö yö Moizö ꞊ʒiaan ˈgü kö ˈö ˈˈdhiʋ̈sü Izraɛdhömɛn ˗nu ˈka, ˗wa «꞊bhlëë ˗ya ꞊dedewo ˗a ˗bha ˗tosɛta ꞊gban ˈgü.» (Jos. 4:14) ˗A ˗wɔn ˈgü, Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ ˗kpɔ ˗an ˗bha ˈö ˗an ˗takun kö ˗wo ˗da ˈˈsɛ ˈö˗ ˈˈplüün bho ˗an ˗dhɛ, ˗a ˈgü.—Jos. 21:​43, 44.

8. Zoova ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

8 ˗Dhɛ ˈö ˗kwɛ ˗nu ˗wo ˗ʒiö, Zoova ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ zakanmɛn ˗nu ˗bha kö ˗wo ˈˈdhiʋ̈sü ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka. ꞊Taabha ˗gblüdë ˗nu ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, Zoova ˗yö ö ˗wodhiʋ̈lomɛn ˗nu ˗ya kö ˗wo ˈˈdhiʋ̈sü ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka. ˗Gblüdë ˗nu ˈwo ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗wo wo ˈˈtʋ̈ ˗to ˗a ˗wodhiʋ̈lomɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗gblüdë Davi ˗yö ö ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ ˈö ˗wɩ ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Natan ˗bha ö ꞊dɔɔ ˗sü ˗bha. (2 Sam. 12:​7, 13; 1 Chron. 17:​3, 4) ˗Gblüdë Ʒozafa ˗yö ˗to ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Ʒaaziɛdhö ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈö ˈˈsɛgümɛn ˗nu ꞊faanmën kö ˗wo «ˈdhaŋ˗ bho [˗Zlan] ˗wodhiʋ̈lomɛn ˗nu ˈˈdhiʋ̈.» (2 Chron. 20:​14, 15, 20) ˈDhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗yö nu ˗gblüdë Ezekiasö ˗ta, ˗yö ˗takundhe ˗dhɛ ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Izai gɔ. (Is. 37:​1-6) ˈˈTʋ̈ŋ ˈˈpɛpɛ ˈö ˗gblüdë ˗nu ˗wa ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö Zoova ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü wo ˈka ˗a ˈgü, ˗yö ˈdhuëë˗ ˗kpɔ ˗an ˗bha ˈö ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗takpa. (2 Chron. 20:​29, 30; 32:22) Mɛn ꞊gban dua ˗mü kö ˗wa yö ˈkpakpadhö ꞊dhɛ Zoova ˈnën bɔ ö ˗wodhiʋ̈lomɛn ˗nu ˗ta kö ˈö ˈˈdhiʋ̈sü ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˈka. ˈˈKɛɛ ˗gblüdë ꞊vadhɛ waa Izraɛdhömɛn ˈbha ˗nu ˈwii wo ˈˈtʋ ˈto Zoova ˗wodhiʋ̈lomɛn ˗nu ˗bha.—Jér. 35:​12-15.

˗Gblüdë Ezekiasö waa ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Izai (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 8 ˈgü.)


ZOOVA ˗YÖ ˈˈDHIƲ̈SÜ KLETIƐN ˗BLƐƐSÜ ˗NU ˈKA ˗KƆ ˗KË ꞊DHƐ?

9. De ˈö Zoova ˗ya ˗ya kö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kletiɛn ˗blɛɛsü ˗nu ˈka? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

9 Zoova ˗yö kletiɛn ˗nu ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˗blɛɛsü ˗ya ˗kwɛ 33 K.Y., Pantekɔtö yi ˈka. ˗Yö ˈˈdhiʋ̈sü kletiɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Yö Yesu ˗ya ˗zlanwokɔdhi ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈. (Efɛ. 5:23) ˈˈKɛɛ Yesu ˈti kletiɛn ˗dhɛ ˈö ˗dhö pë ˈö dho ˗a kë ˗a pö ˗a ˗dhɛ vɛɛdhö. ˗Yö ˗bɔ bɔmɛn ˗nu waa mɛn zii ˗nu ˈwo kun Zedhizadhɛmö ˗an ˗ta ˈö ˈˈdhiʋ̈sü ˗an ˈka. (Këw. 15:​1, 2) ˗Yö mɛn zii ˗nu ˗ya ˈpö kö ˗wo ˈˈdhiʋ̈sü ˗zlanwokɔdhi ˗nu ˈka.—1 Tes. 5:12; Tit. 1:5.

Bɔmɛn ˗nu waa mɛn zii ˗nu ˈwo kun Zedhizadhɛmö (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 9 ˈgü.)


10. (1) Kletiɛn ˗blɛɛsü ˗nu ˗wo ˗dhioo ˗nu ˈwo ˗an dɔ ˗an ˗ta ˗an ˗sü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Këw. 15:​30, 31) (2) ˈMën ˗kë ˈö˗ mɛn ˈbha ˗nu ˈwii ˈˈwɩ Zoova ˗bha ˗yamɛn ˗nu ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗bha? (Kpɔɔˈˈ ˈkɔnën « Pë ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˈnën ˗an ˗ya bhë, ˈmën ˗kë ˈö mɛn ˈbha ˗nu ˈwii ˈdhaŋ˗ bho ˗an ˈˈdhiʋ̈?» ˗bha.)

10 Kletiɛn ˗blɛɛsü ˗nu ˗wo ˗wɩ ˗a ˗bha kö bɔmɛn ˗nu ˗wo ˈˈdhiʋ̈sü wo ˈka ˗ee? ˗A mɛn ꞊vadhɛ ˗wo ˗wɩ ˗an ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗bha zuʋ̈gblüdhi ˈka. ˗An «zuëˈˈ ꞊nii [˗yö] ˗da ꞊dedewo ˗a ˗nu faan dɔ ˗[sü]» ˗wɔn ˈgü. (Këwɔn ˗nu 15:​30, 31 ˗wo pö.) Kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ꞊dɛɛ, Zoova ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

ZOOVA ˗YÖ ˈˈDHIƲ̈SÜ KWA ˈKA ꞊DƐƐ ˗KƆ ˗KË ꞊DHƐ?

11. ˗Kɔ ˈö Zoova ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ˗a ˈka mɛn ˈbha ˗nu ˈka kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈö yö ˗a ˈgü, ˗a ˈwɔnzuan do ˗zɔn.

11 ꞊Dɛɛ, Zoova ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü ˗kplawo ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka. ˗Yö ˗bɔ ö ˈˈDhiwo waa ö Gbö ˈö ˗zlanwokɔdhi ˗gɔmɛn ˈka bhë ˗an ˗ta ˈö˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈. Pë ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˗kë ˈˈdhʋ̈ kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, kwa ˈˈɲan ˗yö ˗an ˗bha ˗ee? ꞊Ii. ˈWɔn ˈö ˗kë kö ˗kwɛ 1870 ˗ya ʒiö ˗a ˈgü bhë, ˗kwaa ˗ga. Shadhö Tazö Rusɛdhö waa ö ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗wa ˗yö ꞊dhɛ ˗kwɛ 1914 ˗dho kë ˗kwɛ ˗wɔngbɩɩsü ꞊dede ˈka ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗bha ˈka. (Dan. 4:​25, 26) ˗Wo ˗gban ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗an yö Biblö ˈgü ˗an ˗ta ˈwo˗ pö ˈˈdhʋ̈. Zoova ˈnën kun ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü ˗an ˈka ˗ee? ꞊Ii. ˈWɔn ˗nu ˈwo ˗kë ˗kwɛ 1914 ˈgü bhë ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗ya ˗ya. ˈˈKpɔnŋ ꞊taa ˗gblü ˗blɛɛsü ˗yö ˗da ˈö ˈˈyua yaa ˗nu ˗wo ˈsa, ˈö ˈˈsɛ ˗yo ꞊zii, ˈö go mü ˈö din ˗yö ˗da. (Dhu. 21:​10, 11) Zoova ˗yö ˗bɔ zuʋ̈puumɛn ˗nu ˈwo kun Biblö draanˈˈ ˗ni ˈgü ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗ta ˈö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗takun.

12-13. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo kun ˈˈLüman ˗gblü ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˈmën ˈwo˗ ˗kë kö ˗zlanwopösü ˗yö ˗dadhiʋ̈?

12 ˈWɔn ˈö ˗kë ˈˈLüman ˗gblü ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˗kwaa ˗ga. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo kun ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü kwa ˗bha Betɛdhö ˈkɔ ˈkpii˗ ˈö ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗a ˈka bhë ˗wo ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 17:8 ˗draan, ˈwo˗ yö ꞊dhɛ ˈˈLüman ˗gblü ˈˈdhiʋ̈ ˈti ˗dho ta Aamagedɔn ˗gblü ˗ta. ˈˈKɛɛ ˗ya ɲën ꞊ʒiaan, ˗yadeflëëgüsü ˗dho nu ˈö kwa ˗bha ˗zlanwopösü ˗yö ˗dadhiʋ̈. ˗A ˗wɔn ˈgü ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˈgüman ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˈˈgbɩɩ˗, kwa ˈˈdhiʋ̈ʒiöwomɛn ˗nu ˗wo Galaadö ꞊klaŋkɔ ˈˈdhi ˗pʋ kö ˈwo bɔmɛn ˗nu ˗kian ˗wo ˈdho ˗zlanwopö ˈˈsɛ ˗nu ˈgü ˈˈkpɔnŋ ꞊taa. ˗Gblü ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü, ˗wo bɔmɛn ˈbha ˗nu ˗bɔ. ˗Ya ˈgo mü, gwëëmi ˗towotasü ˗yö ꞊klaŋkɔ ˈwo˗ ˗dhɛ Cours supérieur de ministère théocratique b ˗ya ˗zlanwokɔdhi ˈˈpɛpɛ ˈgü kö ˗yö mɛn ꞊gban ˗kian ˗zlanwopösü waa mɛn ˗nu ꞊klaŋkësü ˗bha. ˗Wa ˗kë ˈˈdhʋ̈ kö yö ˈö kun ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan ˗ni ˈgü bhë ˗wa kë ˗dhɛ dɔ ˗së ˈka.

13 ꞊Dɛɛ, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ yö ˈkpakpadhö ꞊dhɛ Zoova ˗kun ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü. ˈÖ sü ˈˈLüman ˗gblü ˈˈtʋ̈ŋ ˗bha ˈö yö˗ ˈka ꞊dɛɛ ˗bha ˈˈsɛ ꞊vadhɛ ˈgü, ˗potaadhe ˗yö Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗gɔ kö ˗wo ˗zlanwopö. Mɛn ꞊vadhɛ ˗wa bɔ ˗a ˗ta ˗wa Zoova dɔ.

14. ˈMën ˗kë ˈö ˈkwa dho ˈdhaŋ˗ bho Zoova ˗bha ˗kɔlokota waa mɛn zii ˗nu ˈö ˗an ˗ya, ˗an ˈˈdhiʋ̈? (˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 2:1) (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

14 ꞊Dɛɛ, kwa ˈˈdhiʋ̈ʒiöwomɛn ˗nu ˗wo ˗bɔ Yesu ˗bha ˗takundhe ˗ta ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka. ˗Wa ˈˈpiʋ̈ kö ˗dhioo ˗nu ˈwo ˗an dɔ kwa ˗ta bhë, ˗wo kë ˈwɔn yö ˗kɔ ˈö go dhaŋ˗ ˈgü ˗a ˈka. ˗Dhioo ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˗an ˗nu ˈˈpian do ˈˈpiʋ̈ ˗maankëmɛn ˗nu waa mɛn zii ˗nu ˗dhɛ kö ˗wo ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗takun ˗an ˈka. c Mɛn zii ˗nu ˈwo ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˈka bhë, ˗wo Klito «˗kɔ ˗së ˈgü.» (˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 2:1 ˗wo pö.) ˈˈKɛɛ mɛn zii ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö ˗an ˗bha ˈö ˈwɔn ˗nu ˗wo zë ˗an ˗gɔ. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˈwɔn ˗nu ˗wo ˗zë Moizö waa Ʒozue ˗an ˗gɔ, ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈpö bɔmɛn ˗nu ˈka. (Nomb. 20:12; Jos. 9:​14, 15; Wlɔ. 3:23) ˈˈKɛɛ kwa˗ ˗yö ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ Klito ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü gwëëmi ˗towotasü waa mɛn zii ˗nu ˗an ˈka, ˈö dho ˗a kë ˈˈdhʋ̈ ˗kplawo «ˈö zun˗ ˈka ˈˈsɛ ˈˈdhiʋ̈toyi ˗bha.» (Mat. 28:20) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗a ˗dhɛ ˗mü kö ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗sü ˈö bɔ ˗a ˈka ˗an ˗ta bhë, ˗a ˈˈdhiʋ̈.

Kwa ˈˈdhiʋ̈ʒiöwomɛn ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 14 ˈgü.)


ˈKWA ˈTO ZOOVA ˗BHA ˈˈDHIƲ̈SÜ KWA ˈKA ˗SÜ ˈˈPIƲ̈, KWA ˈWƆN ˗SË ˗SLƆƆ

15-16. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü mɛn ˗nu ˈwo ˗wɩ ˗a ˗bha kö Zoova ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü wo ˈka, ˗an ˗bha?

15 ˈKwa ˈto Zoova ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗sü ˈˈpiʋ̈, kwa ˈwɔn ˗së ˗slɔɔ ˗ʒiaanwo ꞊dɛɛ. ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ Andi waa Robinö ˗wo to gwëëmi ˗towotasü ˗bha ˗dhioo ˈˈpiʋ̈ ˈwo wo ˗bha ˗tosɛta ˗kë ˗bhaasü. (Mat. 6:22) ˗A ˗wɔn ˈgü ˗wo wo ˗kɔ ˗da ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ dɔ ˗sü waa kwa ˗bha ˈkɔ ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu dɔ ˗sü ˈgü. Robinö ˗ya ˗pö: «ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, yi ˗ya ˈkɔ ˈsɛɛn˗ ˈö˗ ˗bhöpë ˗kpa ˗dhɛ ˈyaa mü ˗a ˈgü. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ foto ˈsü ˗dhɔ ˗yö n ˗kë, a n ˗man foto ˗sü ˗a ˈka ˗pë ꞊va ꞊dede ˈˈdhoodɔ. A ˈˈdhoodɔ ˗ni ˈgü ˗ʒiaanwo n ˈˈɲɛɛn ˗yö ˗lo. ˈˈKɛɛ ꞊dhɛ Ablaamö ˗bha dhebɔ Saadha ˈdhö, a pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈa n ˈˈɲan ˗klu pë ˗nu ˈwo n ˈˈdhiʋ̈ ˗an ˗bha ˈö ˈmaan ˗dhɛ ˗ga n ꞊zlöö.» (Ebl. 11:15) ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˈwo˗ ꞊slɔɔ ˗a ˈgü? Robinö ˗ya ˗pö ˈzü: «Yi zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ˗sü ˈka yi ˗bha pë ˗wɔngbɩɩsü ˈˈpɛpɛ ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗wɔn ˈgü. Yaa n ꞊gɔɔn, yö ˈö Zoova ˗ya dɔ yi ˗kɔ ˈka bhë yi˗ kë ˗ni ˈgü, ˗kɔ ˈö ˗tosɛta dho kë ˗a ˈka ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta yi ˗kpan ˗a blɛɛnˈˈ ˗bha.» Pë do ˈö bhë ˈyö Andi ˗ya ꞊blɛɛ, ˈö˗ pö: «Yi zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ˗sü ˈka, ˈyö sü ꞊dhɛ yi yi ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ waa yi ꞊faan ˈˈpɛpɛ ˗sü kö ˈyi Zoova ˗bha yö kë.»

16 ˈKwa ˈˈwɩ Zoova ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗sü ˗bha, ˈwɔn ˗së ˗mɛɛn ˈö ˈkwa˗ ꞊slɔɔ ˈzü? ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Maasia, ˈdhɛ ɲën ꞊klaŋ ˗bha ˗yö ˗to ˗dhioo ˈwo˗ dɔ ˗a ˗ta ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈö ˗kë ˗yödhiʋ̈ ˈka. (Mat. 6:33; Wlɔ. 12:11) ˗Ya ˗pö: «˗Wa ˗pö n ˗dhɛ ˈa ˗kwɛ ˗yiishiö kë nivɛsite ˈˈwɛwɛ. ˈˈKɛɛ a ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈa yö ꞊va kë Zoova ˗dhɛ. ˗A ˗wɔn ˈgü, a yö ˈbha kë ˗sü ˗draan kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈman kë ˗yödhiʋ̈ ˈka ˈa n ˗zokë n ˗de ˈˈpiʋ̈. ˗Yö ˗kun ˈwɔn ˗nu ˈa n ˗kɔ ˗yɛ ˗an ˗bha ˗a ˗së ꞊dede ˈka. ꞊Dɛɛ, ˗kë ˗yödhiʋ̈ ˈka ˗sü ˗yö n zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi ˈö go mü a ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˗dhi n ˗dhɛ ˗a kë n ˗de ˗bha yö ˈˈdhiʋ̈. ˗Ya ˗kë ˈa ˗takundhe nu Betɛdhö, ˈa Zoova ˗bha yö ˗së ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˗kë ˈzü.»

17. ˈKwa ˈˈwɩ Zoova ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗sü ˗bha, ˈwɔn ˗së ˈˈwɛɛ ˈbha ˗mɛɛn ˈkwa˗ ꞊slɔɔ? (Isaïe 48:​17, 18)

17 ˗Ya kë ꞊shiöŋ, Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˗yö ˗dhioo ˗nu ˈwo dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˈˈkan ꞊nɔɔn ˗dhɔ waa ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗lögü ˗sü ˗bha, ˗an ˗dɔ kwa ˗ta. ˗Dhioo ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈkwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ˗wo ˈwɔn ˗së ˗kë kwa ˗dhɛ. ˗A ˈbha ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ kwa zuʋ̈ga ˈyaa zadɔ kwa ˗bha, ˗ya ˈgo mü ˈkwaa nu ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈka kwa ˗de ˗ta. (1 Tim. 6:​9, 10) ˗Ya ˗kë ˈzü ˈö ˈkwa ˗mɔn Zoova ˗dhɔkësü ˗bha kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka. Pë ˈˈwɛɛ ˈbha ˈö dho kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ꞊dhɛ ˗a ˈdhö, ˈyaa ˈdhö.—Isaïe 48:​17, 18 ˗wo pö.

18. ˈMën ˗kë ˈü dho pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈü ˈto Zoova ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗sü ˈˈpiʋ̈?

18 ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho bɔ mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗ta ˈö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈkpii˗ ˈˈtʋ̈ŋ waa Yesu ˗bha ˗kwɛ ˈˈgblü do ˗Gblüdëdhɛ kë ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü. (Ps. 45:16) Kwa ˗dho ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö Zoova ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka, ˈkö ˗kë ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗dho ˗a kë ˈkwa ˗kan kwa ˗de ˗dhidhɛwɔn kë ˗sü ˗bha ˗ee? ˈKwa˗ pö ˗yö kë kwa ˗kɔa ˈˈplëëplë, kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ ꞊dɛɛ. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗kwa ˈˈwɩ Zoova ˗bha ˗bɔ ö ˗bha ˗yamɛn ˗nu ˗ta ˗sü kö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka bhë ˗a ˗bha ˗kplawo. (Is. 32:​1, 2; Ebl. 13:17) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa to ˈˈDhiʋ̈sü kwa ˈka ˗mɛn Zoova ˈˈpiʋ̈, ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ꞊dede ˈka ˈyö sü ꞊dhɛ ˗yö kwa ˗kan pë ˗nu ˈwo dho kwaa˗ ˗nu kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ shiʋ̈ˈˈ ˗an ˗bha, ˈö dho kwa ˈka ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a kë ˗dhɛ ˈgü ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈgü.

Ü ˗DHO ˗A ˗YƆ BƆ ˗KƆ ˗KË ꞊DHƐ?

  • Zoova ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü Izraɛdhömɛn ˗nu ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

  • Zoova ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kletiɛn ˗blɛɛsü ˗nu ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

  • ˈKwa ˈˈwɩ Zoova ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗sü ˗bha, ˈwɔn ˗së ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa dho ˗an ꞊slɔɔ ꞊dɛɛ?

ˈˈTAN 48 ˗Kwa ˈˈta ˈsü Zoova ˈˈpiʋ̈ yi ˈsaadhö ˈka

a Zoova ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ ˈˈkiö do ˗bha kö «˗yö yö ˗an ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈,» ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü Izraɛdhömɛn ˗nu ˈka ˗wo ˈdho ˈˈsɛ ˈö˗ ˈˈplüün bho ˗an ˗dhɛ ˗a ˈgü. ˈˈKiö ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈnën ˗tɔ Yesu ˈwo kun ˗a ˗dhɛ ˗ni ˈgü Misɛdhö kö ˈyii kë mɛnbhɩɩdhe ˈka ˈˈsɛ ˗ta yö ꞊köŋ.—Ex. 14:19; 32:34.

b ˗Wa ˗dhɛ ꞊taabha École du ministère théocratique. ꞊Dɛɛ, ꞊klaŋ ˈö bhë kwa˗ ˗kë ˗bhɔkwëë ˈö ˈˈdhoogɔ ꞊zinŋgü ˗a ˗ta.

c Kpɔɔˈˈ ˈkɔnën «Kwa ˈˈdhiʋ̈ʒiöwomɛn ˗nu ˗bha yö ˈnën ˗tɔ ˗mën?» ˈö ˗kwɛ 2021 Fevlie ˈˈGlaadhiʋ̈ ˗tɔn ˈˈp. 18 ˈgü bhë, ˗a ˗bha.