1. Ntak emi anade iyak Jehovah ada nnyịn usụn̄? Nọ uwụtn̄kpọ.

 YAK idọhọ ke omosop usụn̄ ke esịt akai. Ndiọi unam ye n̄kpri unam emi ẹdide ẹkpedom fi ẹdọn̄ fi udọn̄ọ ke idem ẹdu do. Mme eto ye ikọn̄ do ẹkpedụk owo inua ẹwot owo. Ndudu ye itiat ẹyọhọ do edi mbiet ye n̄kpri ikọn̄ ẹfụk mmọ, mûtịmke use udiọn̄ọke. Kpukpru oro ẹdịbe ẹdọn̄ọ ke akai oro. Ekpenen̄ede enem fi ekpenyene owo emi adade fi usụn̄, owo oro afiak ọdiọn̄ọ ebiet emi mme n̄kpọndịk oro ẹdude, ye nte akpanamde ọkọhọde mmọ. Ererimbot emi etie nte akai oro. Mme n̄kpọ emi ẹkemede ndidian̄ade nnyịn n̄kpọn̄ Jehovah ẹyọyọhọ ntem tep-tep. Edi Jehovah edi Adausụn̄ nnyịn, enye onyụn̄ ọfọn ama. Ebiet emi n̄kpọndịk odude, enye esimen nnyịn ọkọhọde n̄kan̄ oro, owụt nnyịn nte idisan̄ade inyene se kpukpru nnyịn iduakde ndinyene, oro edi nsinsi uwem ke obufa ererimbot.

2. Didie ke Jehovah esida nnyịn usụn̄?

² Didie ke Jehovah esida nnyịn usụn̄? Akpan n̄kpọ emi enye esidade anam ntre edi Bible. Enye esida n̄ko mme owo ke isọn̄ emi ada nnyịn usụn̄. Se uwụtn̄kpọ mi. Enye esida “ofụn emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄” ọnọ nnyịn mme n̄kpọ Ikọ Abasi emi ẹsin̄wamde nnyịn ibiere nnennen se ikpanamde. (Matt. 24:45) Jehovah esida n̄ko irenowo efen emi ẹkemede ndise mban̄a ikọt esie ada nnyịn usụn̄. Se uwụtn̄kpọ mi. Mme esenyịn circuit ye mbiowo ke esop ẹsisọn̄ọ nnyịn idem ẹnyụn̄ ẹteme nnyịn se ikpanamde ima inyene mfịna. Imọkọm Jehovah etieti nte enye adade nnyịn usụn̄ ke mme akpatre usen emi! Oro anam ika iso idi ufan esie, ikûnyụn̄ ukpọn̄ usụn̄ uwem.

3. Idineme nso ke ibuotikọ emi?

³ Kpa ye oro, ndusụk ini ekeme ndisọn̄ nnyịn ndiyak Jehovah ada nnyịn usụn̄, akpan akpan ekpedi irenowo emi mîfọnke ima ke enye ada eteme nnyịn se ikpanamde. Ntak-a? Se ẹdọhọde  inam ekeme ndidi se nnyịn mîmaha. Mîdịghe edi ke etie nnyịn nte ke inyeneke ibuot, nnyịn inyụn̄ ikere ke utọ n̄kpọ oro ikemeke-keme ndito Jehovah. Ke utọ ini oro ke ana inen̄ede inịm ke Jehovah edi enye emi adade ikọt esie usụn̄, ke inyeneke nte idinamde se enye ọdọhọde yak enye okûdiọn̄ nnyịn. Ke ibuotikọ emi, imọn̄ ineme n̄kpọ ita emi ẹdin̄wamde nnyịn inen̄ede inịm se itịn̄de oro: (1) Nte Jehovah akadade ikọt esie usụn̄ ke eyo Bible, (2) nte enye adade nnyịn usụn̄ mfịn, ye (3) ufọn emi isidiade ima ika iso iyak Jehovah ada nnyịn usụn̄.

NTE JEHOVAH AKADADE NDITỌ ISRAEL USỤN̄

4-5. Didie ke Jehovah okowụt ke ida Moses ida nditọ Israel usụn̄? (Se ndise ikpaedem Enyọn̄-Ukpeme emi.)

⁴ Jehovah ekemek Moses ada nditọ Israel ọwọrọ ke Egypt. Enyene se enye akanamde yak nditọ Israel ẹkụt ke imọ ida Moses ida mmọ usụn̄. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama anam adaha obubịt enyọn̄ odu uwemeyo, ndien okoneyo adaha ikan̄ odu. (Ex. 13:21) Moses eketiene adaha oro, adaha oro okonyụn̄ ada enye ye nditọ Israel ekesịm Ididuot Inyan̄. Ini edide se Ididuot Inyan̄ mi ke iso nditọ Israel, se udịmekọn̄ Egypt ẹdide ko ke edem, idem ama enyek mmọ, mmọ ẹnyụn̄ ẹkere ke eke mmimọ okụre. Mmọ ẹkekere ke Moses akanam ndudue ndimen mmimọ ndi Ididuot Inyan̄. Edi idịghe ndudue ke ekedi-o. Jehovah okokokoi ada Moses usụn̄ yak emen ikọt esie aka do. (Ex. 14:2) Ekem Abasi ama anyan̄a mmọ ke ata utịbe utịbe usụn̄.​—Ex. 14:26-28.

⁵ Ke oro ebede, nte Moses adade ikọt Abasi usụn̄ ke wilderness ke ofụri isua 40, enye eketiene adaha obubịt enyọn̄ oro. a Enyene ini emi Jehovah akanamde adaha oro odu ke enyọn̄ tent Moses yak kpukpru nditọ Israel ẹkụt. (Ex. 33:7, 9, 10) Jehovah ekesidu ke adaha oro etịn̄ se enye oyomde ikọt esie ẹnam ọnọ Moses, ekem Moses eyemen eketịn̄ ọnọ mmọ. (Ps. 99:7) Nditọ Israel ẹma ẹnen̄ede ẹkụt ke Jehovah akada Moses ada mmimọ usụn̄.

6. Nditọ Israel ẹkeda didie owo emi Jehovah akadade ada mmọ usụn̄? (Numbers 14:2, 10, 11)

⁶ Nditọ Israel ẹma ẹda enyịn mmọ ẹkụt mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke Moses ke Jehovah ada ada mmimọ usụn̄, edi ata ediwak mmọ ẹma ẹsịn ndinyịme ke Moses edi andida ke ibuot Abasi ntịn̄ se Abasi oyomde mmimọ inam. Ama ọdiọk etieti. (Kot Numbers 14:2, 10, 11.) Ediwak ini, mmọ ẹma ẹsịn ndinyịme ke Moses ke Abasi ada ada mmimọ usụn̄. Ke ntak oro, Jehovah ikayakke emana nditọ Israel oro ẹdụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ.​—Num. 14:30.

7. Nọ uwụtn̄kpọ mme owo emi ẹkeyakde Jehovah ada mmọ usụn̄. (Numbers 14:24) (Se ndise n̄ko.)

⁷ Edi ndusụk nditọ Israel ẹma ẹyak Jehovah ada mmọ usụn̄. Ke uwụtn̄kpọ, Jehovah ọkọdọhọ ke ‘Caleb etiene imọ ke ofụri esịt.’ (Kot Numbers 14:24.) Jehovah ama ọdiọn̄ Caleb, Enye ama akam ayak Caleb emek itie emi enye akpamade ndidụn̄ ke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. (Josh. 14:12-14) Emana nditọ Israel emi ẹketienede emana mme Caleb oro ẹma ẹyak Jehovah ada mmọ usụn̄ n̄ko. Ini Joshua emi ẹkemekde ẹte ada nditọ Israel usụn̄ akadade itie Moses, mmọ ẹma ‘ẹbak enye ke ofụri usen uwem esie.’ (Josh. 4:14) Ke ntak oro, Jehovah ama ọdiọn̄ mmọ onyụn̄ anam mmọ ẹdụk isọn̄ emi enye ọkọn̄wọn̄ọde ndinọ mmọ.​—Josh. 21:43, 44.

8. Tịn̄ nte Jehovah akadade ikọt esie usụn̄ ini ndidem ẹkekarade mmọ. (Se ndise n̄ko.)

⁸ Ke ediwak isua ama ekebe, Jehovah ama emek mme ebiereikpe ndida ikọt esie usụn̄. Aka ko ini ndidem ẹkarade ikọt esie, Jehovah  ama emek mme prọfet ẹda mmọ usụn̄. Nti ndidem ẹma ẹsinam item mme prọfet. Uwụtn̄kpọ kiet edi Edidem David. Ini prọfet Nathan enen̄erede enye, David ama osụhọde idem enyịme. (2 Sam. 12:7, 13; 1 Chron. 17:3, 4) Edidem Jehoshaphat ama anam item prọfet Jahaziel onyụn̄ ọdọhọ mbon Judah “ẹbuọt idem ke mme prọfet [Abasi].” (2 Chron. 20:14, 15, 20) Ini enyịn akanande Edidem Hezekiah, prọfet Isaiah ke enye ọkọdọhọ an̄wam imọ. (Isa. 37:1-6) Kpukpru ini emi ndidem ẹkeyakde Jehovah ada mmọ usụn̄, Jehovah ama ọdiọn̄ mmọ, n̄kpọ ikonyụn̄ inamke mbon idụt oro. (2 Chron. 20:29, 30; 32:22) Akpakana kpukpru owo ẹkụt ke Jehovah ada mme prọfet esie ada ikọt esie usụn̄. Edi ata ediwak ndidem ye ata ediwak nditọ Israel ikamaha ndikpan̄ utọn̄ nnọ mme prọfet Jehovah.​—Jer. 35:12-15.

NTE JEHOVAH AKADADE MME CHRISTIAN EYO MME APOSTLE USỤN̄

9. Mmanie ke Jehovah akada ada mme Christian eyo mme apostle usụn̄? (Se ndise n̄ko.)

⁹ Jehovah ama ọtọn̄ọ esop Christian ke eyo mme apostle. Didie ke enye akada mme Christian eyo oro usụn̄? Enye ekemek Jesus ete edi ibuot esop. (Eph. 5:23) Edi Jesus ikakaha ibịne mbet kiet kiet ikọdọhọ ‘nam emi, kûnam oko.’ Enye akada mme apostle ye mbiowo ke Jerusalem ada mme esop usụn̄. (Utom 15:1, 2) Ẹma ẹnyụn̄ ẹmek mbiowo ke mme esop man ẹda ikọt Abasi usụn̄.​—1 Thess. 5:12; Titus 1:5.

10. (a) Ata ediwak mme Christian ke eyo mme apostle ẹkeda didie ndausụn̄ emi ẹkenọde mmọ? (Utom 15:30, 31) (b) Nso ikanam ndusụk owo ke eyo Bible ẹkûtiene mbon emi Jehovah akadade ada mmọ usụn̄? (Se ekebe emi, “ Se Inamde Ndusụk Owo Ẹsịn Mbon Emi Jehovah Adade Ada Mmọ Usụn̄.”)

¹⁰ Didie ke mme Christian eyo mme apostle ẹkeda ndausụn̄ emi ẹkenọde mmọ? Ekenenem ata ediwak mmọ ndinam se ẹkedọhọde. Bible akam ọdọhọ ke “mmọ [ẹma] ẹdara ke nsịnudọn̄ oro” ẹkenọde mmọ. (Kot Utom 15:30, 31.) Eke eyo nnyịn emi-e? Didie ke Jehovah ada ikọt esie usụn̄ mfịn?

NTE JEHOVAH ADADE NNYỊN USỤN̄ MFỊN

11. Nọ uwụtn̄kpọ kiet emi owụtde nte Jehovah odude ye mbon emi ẹdade ikọt esie usụn̄ ke eyo nnyịn.

¹¹ Jehovah ke adada ikọt esie usụn̄ mfịn. Enye ada Bible ye Eyen esie emi edide ibuot esop anam ntre. Ndi imokụt mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke enye ke osụk ada mme owo ke isọn̄ emi ada ikọt esie usụn̄? Imokụt. Kere ise mme  n̄kpọ emi ẹketịbede ke isua 1870 ama ekebe. Ini oro ke ọkọtọn̄ọ ndin̄wan̄a Charles Taze Russell ye mbon emi ẹketienede enye ẹdụn̄ọde Bible ke isua 1914 edidi akpan isua, ke isua oro ke prọfesi Bible emi aban̄ade Obio Ubọn̄ Abasi nditọn̄ọ ukara edisu. (Dan. 4:25, 26) Se ikan̄wamde mmọ ẹdiọn̄ọ oro edi ke mmọ ẹma ẹdụn̄ọde Bible ẹnyụn̄ enịm ke mmimọ iyokụt nte prọfesi oro osude. Ndi Jehovah akada mmọ usụn̄ ke ndụn̄ọde oro? Imenen̄ede ikụt ke enye akada mmọ usụn̄. Nsio nsio n̄kpọ emi ẹketịbede ke ererimbot ke 1914 ẹma ẹsọn̄ọ ke Obio Ubọn̄ Abasi ọtọn̄ọ ukara. Akpa ekọn̄ ererimbot ama ọtọn̄ọ, ndiọi udọn̄ọ, unyekisọn̄, ye akan̄ ẹnyụn̄ ẹdiana. (Luke 21:10, 11) Jehovah akada irenowo emi ẹkesiode ofụri esịt mmọ ẹkpep Bible do an̄wam ikọt esie.

12-13. Nso ke nditọete emi ẹkedade usụn̄ ke esop Abasi ẹkenam man ẹnen̄ede ẹkwọrọ ikọ ẹnyụn̄ ẹkpep mme owo Bible ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba?

¹² Kere n̄ko se iketịbede ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba. Ke ẹma ẹketịm ẹkpep se Bible etịn̄de ke Ediyarade 17:8, nditọete emi ẹkedude ke ibuot itieutom, emi ẹkenyụn̄ ẹdade usụn̄ ke esop Abasi, ẹma ẹkụt ke utịt ekọn̄ oro ididịghe Armageddon, ke ekọn̄ oro ama okụre, emem oyodu man ikọt Abasi ẹkeme ndinen̄ede n̄kwọrọ ikọ. Ntre esop Abasi ẹma ẹtọn̄ọ Akamba Ufọkn̄wed Enyọn̄-Ukpeme Ukpep Bible eke Gilead b man ẹkpep mme isụn̄utom nte ẹkpekwọrọde ikọ ẹnyụn̄ ẹkpepde mme owo Ikọ Abasi ke nsio nsio itie ke ofụri ererimbot. Mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ufọkn̄wed oro kpa ye emi eketiede nte utọ n̄kpọ oro ikenyeneke ibuot ini oro. Ẹma ẹnọ mme isụn̄utom ẹka nsio nsio itie ke ini ekọn̄ oro. N̄kpọ efen edi ke ofụn emi anamde akpanikọ ama ọtọn̄ọ ufọkn̄wed emi ẹkekotde Edinọ Ukpep ke Utom Ukara Abasi c man ẹkpep kpukpru owo ke esop ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ ndikwọrọ ikọ ẹnyụn̄ ẹkpep mme owo Ikọ Abasi. Nsio nsio usụn̄ oro ke ẹketịm ikọt Abasi idem ẹnọ utom emi ekedide ke iso.

¹³ Ima ifiak ikere se iketịbede oro, imenen̄ede ikụt ke Jehovah ke akada ikọt esie usụn̄ ke ọkpọsọn̄ ini oro. Toto ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba oro, ikọt Jehovah ke ediwak idụt ẹnyene emem ẹnyụn̄ ẹkwọrọ ikọ, owo ifịnake mmọ. Mbon emi ẹkopde ukwọrọikọ mmọ ẹnyụn̄ ẹdụkde esop Abasi ẹwak etieti.

14. Ntak emi ikemede ndida ndausụn̄ emi esop Jehovah ye mbiowo emi ẹmekde ẹnọde nnyịn? (Ediyarade 2:1) (Se ndise n̄ko.)

 ¹⁴ Mfịn, mbon Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Mme Ntiense Jehovah ke ẹka iso ẹyak Christ ada mmọ usụn̄. Mmọ ẹyom se mmọ ẹdọhọde nditọete ẹnam owụt ke nte Abasi ye Christ ke heaven ẹyomde ẹnam n̄kpọ edi oro. Ekem mmọ ẹyeda mme esenyịn circuit ye mbiowo ẹteme nditọete ke esop se ẹkpenamde. d Mbiowo emi ẹyetde aran ẹsịne ke “ubọk nnasia” Christ. Ẹkeme n̄ko ndidọhọ ke kpukpru mbiowo eken ke esop ẹsịne n̄ko ke “ubọk nnasia” Christ. (Kot Ediyarade 2:1.) Edi oro iwọrọke ke mmọ ẹfọn ẹma; mmọ ẹsinam ndudue. Moses ye Joshua ẹma ẹsinam ndudue ndusụk ini, mme apostle ẹma ẹsinam n̄ko. (Num. 20:12; Josh. 9:14, 15; Rome 3:23) Kpa ye oro, Christ ke etịm ada ofụn emi anamde akpanikọ ye mbiowo emi ẹmekde usụn̄. Enye oyonyụn̄ aka iso ada mmọ usụn̄ “kpukpru usen tutu esịm akpatre ini editịm n̄kpọ emi.” (Matt. 28:20) Ntre imekeme ndinyịme ndausụn̄ ekededi emi enye adade irenowo emi enye emekde ete ada nnyịn usụn̄ mi ọnọ.

IMESIDIA UFỌN IMA IKA ISO IYAK JEHOVAH ADA NNYỊN USỤN̄

15-16. Nso ke ekpep oto mbụk mbon emi ẹkeyakde Jehovah ada mmọ usụn̄?

¹⁵ Ima ika iso iyak Jehovah ada nnyịn usụn̄, imesidia ufọn idem idahaemi. Kop uwụtn̄kpọ Andy ye Robyn. Mmọ ẹma ẹnam item emi ẹkedọhọde ẹkpọn̄ ndiyom enyọn̄ ye isọn̄. (Se se ẹtịn̄de ẹban̄a Matthew 6:22 ke nwtsty.) Ke ntak oro, mmọ ẹma ẹkeme nditiene n̄n̄wam ẹbọp n̄kpọ ẹnọ esop Abasi. Robyn ọdọhọ ete: “Ndusụk ufọk emi isidụn̄de ẹdi ata n̄kpri n̄kpri ntem. Ediwak ini itie isidụhe se ẹtemde udia. Mmama usio ndise etieti, edi akana nnyam ediwak n̄kpọ emi n̄kesidade nsio ndise. N̄kpọ oro ama osio mi mmọn̄eyet ke enyịn. Edi n̄kpebe Sarah n̄wan Abraham. Mma mbiere ke ndisemeke se n̄kọkpọn̄de ke edem, ke ndikam nnem esịt ke se n̄kemede ndinam nnọ Jehovah idahaemi.” (Heb. 11:15) Nso ufọn ke Andy ye Robyn ẹdia ke utọ uwem emi mmọ ẹdude idahaemi? Robyn ọdọhọ ete: “Enen̄ede enem nnyịn sia imọdiọn̄ọ ke nnyịn ke inam ofụri se ikemede inọ Jehovah. Ami ye ebe mi ima itiene ibọp n̄kpọ inọ esop Abasi, oro esinam ikụt nte uwem editiede ke obufa ererimbot.” Andy esịn ke uyo oro n̄ko ete: “Enen̄ede enem  nnyịn nte idade ofụri ini ye odudu nnyịn inam n̄kpọ Abasi.”

¹⁶ Ewe ufọn efen ke isidia ima ika iso iyak Jehovah ada nnyịn usụn̄? Ke Sista Marcia ama okokụre ufọkn̄wed sekọndri, enye ama anam item emi ẹkenọde enye ẹte edi asiakusụn̄. (Matt. 6:33; Rome 12:11) Enye ọdọhọ ete: “Ẹma ẹdọhọ ndika ufọkn̄wed ntaifiọk isua inan̄ ke mfọn. Edi n̄koyom ndinam ofụri se n̄kemede nnọ Jehovah. Ntre, mma mbiere ndikekpep ubọkutom emi edin̄wamde mi nnam utom usiakusụn̄. Ata eti n̄kpọ ke n̄kebiere ndinam oro. Idahaemi ndi asiakusụn̄, ndien sia mmennamke utom nnọ owo, mmesisio usen n̄kanam utom ke Bethel, mmonyụn̄ nnam ediwak nti n̄kpọ eken nnọ Jehovah.”

17. Tịn̄ mme ufọn en̄wen emi isidiade ima ika iso iyak Jehovah ada nnyịn usụn̄. (Isaiah 48:17, 18)

¹⁷ Ndusụk ini esop Abasi ẹsinọ nnyịn mme item emi ẹn̄wamde nnyịn ikpeme idem ke utọ n̄kpọ nte ndima okụk ye mme n̄kpọ emi ẹkemede ndinam ibiat ibet Abasi. Ima inam utọ mme item oro Jehovah adade mmọ ọnọ nnyịn do, imesidia ufọn n̄ko. Esịt isimiaha nnyịn ufen, imesinyụn̄ ikeme ndikọhọde ediwak mfịna emi ikpekemende idem ikesịn. (1 Tim. 6:9, 10) Oro esinam ikeme ndinam n̄kpọ Abasi ke ofụri esịt, inen̄ede ikop idatesịt, inyene emem, idem onyụn̄ enem nnyịn.​—Kot Isaiah 48:17, 18.

18. Ntak emi ebierede ndika iso nyak Jehovah ada fi usụn̄?

¹⁸ Imenịm ke Jehovah ayaka iso ada mme owo ke isọn̄ emi eteme nnyịn se ikpanamde ke ini akwa ukụt, tutu ke isua tọsịn kiet emi Christ edikarade. (Ps. 45:16) Ndi iyama ndika iso ntiene ndausụn̄ esie oro idem ke ini mîdọn̄ke nnyịn ndinam ntre? Nte idade ndausụn̄ emi Jehovah ọnọde nnyịn idahaemi ediwụt m̀mê iyanam ntre ini oro. Ntre, ẹyak ika iso iyak Jehovah ada nnyịn usụn̄, inyịme ndinam se enye adade irenowo emi enye emekde ete ẹse ẹban̄a nnyịn ẹdọhọde inam. (Isa. 32:1, 2; Heb. 13:17) Nte inamde ntre, iyaka iso ikụt ntak ndibuọt idem ye Jehovah emi edide Adausụn̄ nnyịn, emi an̄wamde nnyịn ikọhọde mme n̄kpọ emi ẹkemede ndidian̄ade nnyịn n̄kpọn̄ enye, onyụn̄ owụtde nnyịn se ikpanamde man inyene se kpukpru nnyịn iduakde ndinyene, oro edi nsinsi uwem ke obufa ererimbot.