1. Ne̱ni bonasango bō̱ ba masengano̱ ke̱ bangame̱n kwalisane̱ bato o dikalo e? (Ombwa pe̱ duta.)

 BISO̱ baboledi ba Yehova di mate̱ye̱ nde bato dikalo ońolana di to̱ndi Sango asu ńe o mo̱ń, di mapula pe̱ jongwane̱ bape̱pe̱ o bia mo̱. Jita la bate̱ dikalo ba mabwane̱ ebol’a dikalo muńe̱nge̱. Nde bape̱pe̱ ba si mawe̱le̱ bwane̱ mo̱ muńe̱nge̱. Ońola nje e? Bō̱ be iso̱n, ba maye̱use̱ pe̱ babo̱me̱ne̱. Bane̱ ba me̱ne̱ ná e titi bwam o wala omboa bato ba titi jenge̱le̱ babo̱. Bape̱pe̱ ba mabwa bo̱ngo̱ ná ba me̱nde̱ panga babo̱. Bape̱pe̱ pe̱ ba si mapula wana myambo na bato. To̱ná ba bonasango na bonańango ba to̱ndino̱ Yehova jita, ye babo̱ ndutu o te̱ye̱ bato ba si bino̱ dikalo. Nde ba memba ná y’ebolo ye mweńa jita, ba mano̱ngo̱ pe̱ dongo oten ponda ye̱se̱. Nik’e mabwese̱ Yehova muńe̱nge̱ jita!

2. Yete̱na ye wa ndutu o bwane̱ ebol’a dikalo muńe̱nge̱, ońola nje o s’angame̱nno̱ bo̱bo̱ e?

² Mo̱ ye wa ndutu ponda iwo̱ o bwane̱ ebol’a dikalo muńe̱nge̱ o njo̱m a besengedi ka ben e? Yete̱na e, o si bo̱bo̱. Si be̱ lo̱ngo̱ la mbaki di malee̱ nde ná o be̱n sibise̱ la ńolo, na ná o si mapula wana myambo na bato. Moto to̱ mō̱ a si mapula pe̱ to̱ lingise̱ bane̱ sepo̱n ke̱ janda lao le nde ná a boleye babo̱ bwam. Sango ango ńe o mo̱ń a bi mitakisan mo̱ngo̱ me̱se̱ e pe̱ be̱be̱ o wanea wa jongwane̱ di mapule̱. (Yes. 41:13) O din jokwa, di me̱nde̱ je̱ne̱ malea matanu me ná mongwane̱ biso̱ o buka be besengedi na nje bola ná di bate bwane̱ ebol’a dikalo muńe̱nge̱.

ESE̱LE̱ NÁ EYAL’A LOBA YEMBE̱ WA

3. Nje yongwane̱ muto̱pe̱d’a mudī Yeremia o te̱ye̱ bato dikalo e?

³ O ponda ye̱se̱, Eyal’a Loba yembe̱ baboledi ba Yehova  ponda ba tano̱ bangame̱n londe̱ m’bē̱ ma bodilo. Jombwe eyembilan a muto̱ped’a mudī Yeremia. A bo bo̱ngo̱ ponda Yehova a bake̱no̱ mo̱ m’bē̱ ma te̱ dikalo. A kwali ná: “Na si bi lam mba bwambo, ebanja na dia mūtu bwambi.” (Yer. 1:6) Mo̱, nje yongwane̱ Yeremia o be̱ne̱ ngiń’a mulema o te̱ dikalo e? Byala Yehova a kwalisane̱no̱ mo̱ nde be boli mo̱ ngiń’a mulema. Yeremia a kwali ná: “Teten am e mabe̱ nde ka wea i mońe̱ yena i dibangan o bewese bam; na keki o we̱lisane̱ mo̱, nde na si we̱li.” (Yer. 20:8, 9) To̱ná mōnda ma dikalo ma Yeremia mu tano̱ ndutu, mwe̱ndi a tano̱ angame̱ne̱ bīse̱ mu boli mo ngińa o bola ebolo e ta e bakabe̱ mo̱.

4. Nje di matombwane̱no̱ ke̱ di langi Eyal’a Loba nde di dutea pe̱ ońol’ao e? (Kolose 1:9, 10)

⁴ Kriste̱n i makusa nde ngińa ni mapule̱ babo̱ o Eyal’a Loba. O leta lena a tiledino̱ mwemba ma Kolose, ńamuloloma Paulo a kwali ná so̱ṅtane̱ di te̱nge̱n di me̱nde̱ tute̱le̱ bonasango ao “o dangwa kana yangame̱nno̱ o Sango” na benga “ya bepuma o ebol’a bwam te̱.” (Langa Kolose 1:9, 10.) Y’ebol’a bwam e bambe̱ pe̱ ebol’a dikalo la myango ma bwam. Ponda te̱ di malangano̱ Eyal’a Loba, di dutea pe̱ o nje e makwalano̱, di mouse̱ dube̱ di be̱nedino̱ Yehova, di so̱ṅtane̱ pe̱ ońola nje yeno̱ mweńa ná di bīse̱ bato myango ma bwam ma Janea.

5. Nje jeno̱ ná di bola ná di busane̱ tombwane̱ o bolanga na jokwa lasu la Bibe̱l e?

⁵ Ná di tombwane̱ nje Eyal’a Loba e makwalano̱ o mususu, di s’angame̱n wasa langa, jokwa na dutea o musunga. Ye mweńa ná di no̱nge pond’asu. We te̱ langa epas’a Bibe̱l yena o titino̱ we̱le̱ so̱ṅtane̱, o si pomane̱ tomba mo̱. O diwengisan, bolane̱ Index des Publications des Témoins de Jéhovah to̱ Mudied’a Muwaso ońola Mboṅ a Yehova ná o kuse beteledi be bolabe̱ ońola y’epas’a Bibe̱l. O no̱ngi te̱ pond’ango̱ niponda weno̱ jokwa, o me̱nde̱ be̱ mbaki ná nje Bibe̱l e makwalano̱ ye mbale̱. (1 Tes. 5:21) We te̱ mbaki na nje wokono̱, o me̱nde̱ pe̱ bwa muńe̱nge̱ o bīse̱ mo̱ bape̱pe̱.

BOṄSANE̱ BWAM OŃOLA DIKALO

6. Ońola nje jangame̱nno̱ boṅsane̱ biso̱me̱ne̱ bwam ońola dikalo e?

⁶ O boṅsane̱ te̱ bwam ońola dikalo, e me̱nde̱ be̱ wa lambo di bo̱bi o kwalisane̱ bato bena o me̱nde̱no̱ dongame̱ne̱. Yesu  ongwane̱ bokwedi bao o boṅsane̱ obiana a maloma babo̱ o te̱ dikalo. (Lukas 10:1-11) Kana ba we̱le̱no̱ o ebolo nje ye̱se̱ Yesu okwe̱le̱no̱ babo̱, ba we̱li bola mambo jita; nika e lenedi pe̱ babo̱ muńe̱nge̱ munde̱ne̱.—Lukas 10:17.

7. Ne̱ni jeno̱ na di boṅsane̱ biso̱me̱ne̱ ońola dikalo e? (Ombwa pe̱ duta.)

⁷ Ne̱ni jeno̱ ná di boṅsane̱ ońola dikalo e? Jangame̱n dutea oboso ba ponda ońola nje di me̱nde̱no̱ kwalea, na ne̱ni jeno̱ ná di tele̱ye̱ bato mambo o mbadi ni wam na ni nangedi. Ye pe̱ mweńa ná jo̱nge̱le̱ mikidi miba to̱ milalo di ko̱lo̱ngo̱nno̱ kusa o dikalo, na dutea ne̱ni buka mo̱. Kańena di nikwala te̱ na bato, di me̱nde̱ be̱ pī, di ńamwe̱le̱ lo̱, di be̱ pe̱ muyao.

8. O njika mbadi kriste̱n yeno̱ ka bewa ba weya Paulo a kwaledino̱ e?

⁸ Ńamuloloma Paulo a lee̱le̱ mweńa ma ebol’a dikalo ponda a kwalino̱ ná: “Di be̱n nde din diwuta la bema o bewa ba weya.” (2 Kor. 4:7) Nje ye di diwuta la bema e? Le nde ebol’a dikalo la myango ma bwam ma janea yena e masunge̱ malonge̱. (2 Kor. 4:1) Nje pe̱ ye bewa ba weya e? Be nde baboledi ba Yehova ba mabīse̱ bato myango ma bwam ma janea. O mińa ma Paulo, bato ba ńunga ba ta ba bolane̱ bewa ba weya ońola mambo ma mweńa ka da, wań, na mo̱ni. Mulemlem pe̱ nde Yehova a bake̱no̱ biso̱ ebol’a mweńa ye nde bīse̱ la myango ma bwam. Na jongwane̱ lao, je ná di kusa ngińa ni mapule̱ o benga langwa myango ma bwam.

KANE̱ NÁ O BE̱NE̱ NGIŃ’A MULEMA

9. Ne̱ni jeno̱ ná di buka bo̱ngo̱ ba bato o dikalo e? (Ombwa pe̱ duta.)

⁹ Ponda iwo̱, je ná di bwa bo̱ngo̱ ná bato ba te̱nge̱ne̱ biso̱ to̱ ná ba si kasa mwe̱ndi masu. Ne̱ni jeno̱ ná di buka bo bo̱ngo̱ e? Jombweye muka ma bamuloloma ponda bekino̱ babo̱ ná ba si te̱ pe̱ dikalo. O mulopo ná ba bwe bo̱ngo̱, ba baise̱ nde Yehova ná ongwane̱ babo̱ “o langwa [Eyal’ao] na bokenju bwe̱se̱.” Na Yehova alabe̱ muka mabu dibokime̱ne̱. (Bebolo 4:18, 29, 31) Yete̱na po̱nda iwo̱ bo̱ngo̱ ba bato bo meka wa o te̱ye̱ babo̱ dikalo, kane̱ Yehova ná ongwane̱ wa. Baise̱ Yehova ná ongwane̱ wa ná ndolo o be̱nedino̱ bato e tute̱le̱ wa o buka bo̱ngo̱ ba te̱ye̱ babo̱ dikalo.

10. Ne̱ni Yehova a mongwane̱no̱ biso̱ o bola mboṅ ońola dina lao e? (Yesaya 43:10-12)

 ¹⁰ Yehova a po̱si biso̱ o be̱ mboṅ ao, a kakane̱ pe̱ ná a me̱nde̱ jongwane̱ biso̱ o be̱ne̱ ngiń’a mulema. (Langa Yesaya 43:10-12.) Jombweye mbadi ine̱i a mabolano̱ nika. Ńaboso, Yesu e na biso̱ ponda ye̱se̱ di malangwano̱ myango ma bwam. (Mat. 28:18-20) Ni londe̱ iba, Yehova a mabolane̱ ange̱l o jongwane̱ biso̱ o y’ebolo. (Bbī. 14:6) Ni londe̱ ilalo, Yehova a boli biso̱ mudī mao musangi o jo̱nge̱le̱ biso̱ nje jokono̱. (Yohane 14:25, 26) Ni londe̱ ine̱i, Yehova a boli biso̱ bonasango na bonańango o jongwane̱ biso̱ o y’ebolo. Na jongwane̱ la Yehova, name̱ne̱ pe̱ na la bonasango o wase ńe̱se̱, je ná di be̱ne̱ ngin’a mulema o benga te̱ dikalo.

TE̱ DIKALO BUPANE̱ ŃO̱NG’A BATO, O BE̱NE̱YE̱ PE̱ BABO̱ MO̱NGE̱LE̱ MA BWAM

11. Nje weno̱ ná o bola o so̱ bato jita weno̱ ná o kwalisane̱ o dikalo e? (Ombwa pe̱ duta.)

¹¹ Mo̱ o yo̱ki bo̱bo̱ ke̱ o si bomane̱ bato ndongo o mbo’abu e? Baise̱ wame̱ne̱ ná: ‘Owe̱ni bato ba mōnda mam beno̱ tatan e?’ (Bebolo 16:13) ‘Mo̱ be nde o wum’abu y’ebolo nga balo nde po̱ngo̱ don e?’ Yete̱na nika, mo̱ we ná o no̱ngo̱ dongo o dikalo la ngea owe̱ni weno̱ ná o kwalisane̱ bato jita e? Munasango mō̱ nu mabelabe̱ ná Yosua mo̱ ná, “Na we̱li te̱ dikalo wuma sapi inde̱ne̱ yeno̱ na o bepolo bepe̱pe̱ bato ba ko̱lo̱ngo̱ne̱no̱ ko̱to̱me̱.” Mo̱ na munj’ao Bridget ba we̱li kwala na bato jita ponda ba bele̱no̱ babo̱ ebiamu ke̱ ban bā o mboa, tobotobo bebiamu ba Eti.—Efe. 5:15, 16.

12. Ne̱ni jeno̱ ná di bia mambo bato ba dube̱no̱ na mena beno̱ ná ba to̱ndo̱ kwalea e?

¹² Ye̱ne̱n te̱ biana bato ba si mapula senga mwe̱ndi masu, di wase bia mambo ba dube̱no̱ to̱ mena beno̱ ná ba to̱ndo̱ kwalea. O byingedi b’ekwal’abu, Yosua na Bridget ba mabolane̱ nde myuedi mi maso̱be̱ o dipapa laboso la trakt yasu. Keyembilan, be te̱ bolane̱ trakt Ne̱ni o me̱ne̱no̱ Bibe̱l e? ba makwala ná: “Bato bō̱ ba me̱ne̱ nde Bibe̱l ka kalati ni mawe̱ na Loba, bane̱ ke̱m. Wa o mo̱nge̱le̱ ná nje e?” Nik’e yo̱ki tindea babo̱ epolo o kwalisane̱ bato.

13. Ońola nje jeno̱ ná di bwane̱ ebol’a dikalo muńe̱nge̱ to̱ e be̱ nde ná bato ba si malambe̱ye̱ biso̱ toi e? (Minia 27:11)

 ¹³ To̱ e be̱ nde ná bato ba si malambe̱ye̱ mwe̱ndi masu toi, nik’e si mapula kwala ná di titi tongwe̱le̱ o ebol’asu ya dikalo. Ońola nje e? Ońolana di boli nje Yehova na Mun’ao ba mengane̱no̱ biso̱, nika ńe nde ná di boli mboṅ. (Bebolo 10:42) E be̱ ná di si so̱i nde moto jeno̱ ná di kwalisane̱, to̱ ná bato ba bangi nde lambe̱ye̱ biso̱ toi, di mabwa te̱ nde muńe̱nge̱ ońolana di bi ná je o bwese̱ Sango asu ńe o mo̱ń muńe̱nge̱.—Langa Minia 27:11.

14. Ońola nje di mabwano̱ muńe̱nge̱ yete̱na mute̱ dikalo nupe̱pe̱ a so̱i moto nu lee̱le̱ ńo̱ngi e?

¹⁴ Je pe̱ ná di bwa muńe̱nge̱ ke̱ mute̱ dikalo nupe̱pe̱ a so̱i moto nu lee̱le̱ ńo̱ngi o mōnda. Njongo a Betatedi po̱ e kobisane̱ ebol’asu na ya bato ba mawase̱ muna nu pimbedi. Be̱se̱ ba mano̱nge̱ dongo ba mawasa nu muna wuma ye̱se̱. Ponda ba maso̱no̱ mo̱, seto̱ buka te̱ nu nu so̱i mo̱ nde a mabwe̱ muńe̱nge̱, nde be̱se̱ ba no̱ngi dongo o mu muwaso. Mulemlem pe̱ nde yeno̱ na ebol’a timbise̱ bato bokwedi; ye nde ebol’a dia no̱ngo̱ dia no̱ngo̱. Bato be̱se̱ o mwemba nde ba mańo̱nge̱ dongo o y’ebolo, babo̱ be̱se̱ pe̱ nde ba mabwe̱ muńe̱nge̱ ponda mot’a peńa a maboteano̱ jukea o ndongame̱n.

NDOLO OŃOLA YEHOVA NA OŃOLA BATO NDE ŃANGAME̱N TUTE̱LE̱ BISO̱

15. Ne̱ni we̱le̱ la malea me o Mateo 22:37-39 o ebolo di mongwane̱no̱ biso̱ o bata bwane̱ ebol’a dikalo muńe̱nge̱ e? (Ombwa pe̱ duta .)

¹⁵ Ndolo ońola Yehova na ońola bato e me̱nde̱ jongwane̱ biso̱ o bata bwane̱ ebol’a dikalo muńe̱nge̱. (Langa Mateo 22:37-39.) Di duteye te̱ ne̱ni Yehova a mabwano̱ muńe̱nge̱ ke̱ a me̱ne̱ biso̱ di mano̱ngo̱ dongo o y’ebolo na ne̱ni bato ba mabwano̱ muńe̱nge̱ ponda ba maboteano̱ jokwa Bibe̱l. Jo̱nge̱le̱ pe̱ ná be̱se̱ ba malambe̱ye̱ mwe̱ndi masu toi na bena ba mano̱nge̱ bedomsedi ba bolea Yehova, be ná ba be̱ longe̱ o bwindea.—Yohane 6:40; 1 Tim. 4:16.

16. Ne̱ni jeno̱ ná di bwane̱ ebol’asu ya dikalo muńe̱nge̱ to̱ e be̱ nde ná di dibangane̱ ombo’asu e? Bola byembilan.

¹⁶ Mo̱ o dibangane̱ nde o mboa ońola njo̱m iwo̱ te̱nge̱ e? Yete̱na e, wasa mambo weno̱ ná o bola o lee̱le̱ ndolo o be̱nedino̱ Yehova na bato. O pond’a diboa la CORONA, Samuel  na Dania ba ta ba dibangane̱ ombo’abu. O ni pambo a ponda ndutu, ba we̱li te̱ dikalo na telefo̱n, tila maleta, na tombise̱ mokwa ma Bibe̱l tongwea na Zoom. Samuel a ta pe̱ a te̱ dikalo o dokita wuma ba tano̱ ba bolea mo̱ ońola diboa lao la kanse̱r. Mo̱ ná: “Mitakisan mi mańo̱so̱ biso̱ mo̱nge̱le̱, eyobo na mudī. Jangame̱n wasa ne̱ni benga bwane̱ ebol’a dikalo muńe̱nge̱.” O ni pambo a ponda pe̱ nde diboa di ne̱nge̱le̱no̱ munj’ao Dania a no̱ngo̱ myo̱di milalo. Ombusa nika, a bolane̱ ebamban o pambo a ponda ńa myo̱di mutoba. Dania mo̱ ná: “O be bete̱medi, na boli nje ye̱se̱ e ta o ngud’am. Na we̱li te̱ye̱ dokita di ta di bolea mba o mboa dikalo, name̱ne̱ pe̱ na bato ba ta ba wanea biso̱ mambo. Na ta pe̱ na be̱ne̱ makwalisane̱ ma bwam o telefo̱n na dokita di mabole̱ ebolo wuma ba mandise̱no̱ myanga.” To̱ná bete̱medi ba Samuel na Dania be si tano̱ be bola babo̱ epolo o te̱ dikalo ka nje te̱ e tano̱ kwaṅ, ba we̱li bola nje ye̱se̱ e ta o ngud’abu, na bwane̱ pe̱ ebol’abu muńe̱nge̱.

17. Ne̱ni weno̱ ná o tombwane̱ malea me̱se̱ mena ma bolabe̱ o din jokwa e?

¹⁷ Malea ma bolabe̱ o din jokwa ma matombwane̱ nde ke̱ ma we̱le̱be̱ o ebolo. Mō̱ te̱ me nde ka bebolan ba mabolane̱no̱ o jipe̱ la da. Ba lati te̱ bebolan be̱se̱ bwam, da di mabe̱ kango. Biso̱ pe̱ di we̱le̱ te̱ man malea me̱se̱ o ebolo, di me̱nde̱ be̱ ńai ni dongame̱n o panga mo̱nge̱le̱ ma bobe na bata bwane̱ ebol’a dikalo muńe̱nge̱.