Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

NIKASEMƆ 22

LALA 127 Nɔ Gbɔmɔ Ni Esa Akɛ Matsɔ

Bɔ Ni Nyɛbaafee Nyɛhã Nyɛnyiɛmɔ Lɛ Ahã Nyɛkpɛ Yiŋ Kpakpa

Bɔ Ni Nyɛbaafee Nyɛhã Nyɛnyiɛmɔ Lɛ Ahã Nyɛkpɛ Yiŋ Kpakpa

‘Tsuiŋ gbɔmɔ ni akɛtee lɛ jara wa.’1 PET. 3:4.

NƆ NI WƆBAAKASE

Nɔ ni mɛi enyɔ ni nyiɛ lɛ baanyɛ afee ni baahã amɛkpɛ yiŋ kpakpa, kɛ bɔ ni nyɛmimɛi krokomɛi baanyɛ aye abua amɛ.

1-2. Te mɛi komɛi nu he amɛhã tɛŋŋ be ni amɛnyiɛ koni amɛkɛle amɛhe jogbaŋŋ lɛ?

 BE NI mɛi enyɔ kɛnyiɛɔ koni amɛkɛle amɛhe jogbaŋŋ lɛ baanyɛ afee be ni yɔɔ miishɛɛ waa. Kɛ́ bianɛ lɛ, okɛ mɔ ko nyiɛ lɛ, ekã shi faŋŋ akɛ, ooshwe ni nyɛná miishɛɛ yɛ be nɛɛ mli. Ni yɛ mɛi pii agbɛfaŋ lɛ, nakai ebaa lɛ. Nyɛmi yoo ko ni jɛ Ethiopia ni atsɛɔ lɛ Seyan a lɛ wie akɛ: “Be ni miná miishɛɛ waa yɛ shihilɛ mli lɛ ateŋ ekome ji be ni mikɛ miwu nyiɛ koni wɔle wɔhe jogbaŋŋ lɛ. Eyɛ mli akɛ wɔsusu saji ni yɔɔ hiɛdɔɔ waa ahe yɛ be nɛɛ mli moŋ, shi wɔfee nibii ni hã wɔná miishɛɛ waa hu. Mina akɛ miná mɔ ko ni misumɔɔ lɛ, ni lɛ hu esumɔɔ mi, ni enɛ hã miná miishɛɛ waa.”

2 Shi nyɛmi nuu ko ni jɛ Netherlands ni atsɛɔ lɛ Alessio lɛ hu wie akɛ, “Be ni mikɛ miŋa nyiɛ koni wɔle wɔhe jogbaŋŋ lɛ, wɔná miishɛɛ, shi wɔkɛ naagbai hu kpe.” Yɛ nikasemɔ nɛɛ mli lɛ, wɔbaasusu naagbai komɛi ni mɛi enyɔ ni nyiɛ lɛ baanyɛ amɛkɛkpe lɛ ahe, kɛ Biblia mli shishitoo mlai komɛi ni baanyɛ aye abua amɛ ni amɛnyɛ amɛkpɛ yiŋ kpakpa. Agbɛnɛ hu, wɔbaakwɛ nɔ ni nyɛmimɛi krokomɛi baanyɛ afee kɛye amɛbua mɛi enyɔ ni nyiɛ lɛ.

YIŊTOO HEWƆ NI NUU KƐ YOO NYIƐƆ

3. Mɛni ji yiŋtoo hewɔ ni nuu kɛ yoo nyiɛɔ? (Abɛi 20:25)

3 Eyɛ mli akɛ be ni nuu ko kɛ yoo ko nyiɛ lɛ baanyɛ afee miishɛɛ be waa moŋ, shi eji be ni yɔɔ hiɛdɔɔ hu, ejaakɛ ebaanyɛ eyagbe naa yɛ gbalashihilɛ mli. Yɛ gbi ni nuu lɛ kɛ yoo lɛ boteɔ gbalashihilɛ mli lɛ nɔ lɛ, amɛkãa Yehowa kitã akɛ amɛbaasumɔ amɛhe, ni amɛbaajie bulɛ kpo amɛtsɔɔ amɛhe bei abɔ ni amɛyi enyɔ lɛ fɛɛ amɛyɔɔ wala mli lɛ. Shi dani wɔbaakã kitã ko lɛ, esa akɛ wɔsusu nibii ahe jogbaŋŋ. (Kanemɔ Abɛi 20:25.) Ni nakai pɛpɛɛpɛ esa akɛ wɔfee yɛ gbalashihilɛ kitã lɛ hu he. No hewɔ lɛ, nyiɛmɔ lɛ hãa mɛi enyɔ lɛ náa hegbɛ amɛleɔ amɛhe jogbaŋŋ koni amɛnyɛ amɛkpɛ yiŋ kpakpa. Nyiɛmɔ nɛɛ baanyɛ aye abua amɛ ni amɛkpɛ amɛyiŋ akɛ amɛbaabote gbalashihilɛ mli, ni ebaanyɛ eye ebua amɛ ni amɛkpɛ amɛyiŋ akɛ amɛbaafo nyiɛmɔ lɛ sɛɛ. Emli eko fɛɛ eko ni amɛbaakɔ lɛ, yiŋ kpakpa ni. No hewɔ lɛ, kɛ́ mɛi enyɔ nyiɛ ni amɛkpɛ amɛyiŋ akɛ amɛbaafo nyiɛmɔ lɛ sɛɛ lɛ, amɛtɔ̃ko. Moŋ lɛ, nyiɛmɔ lɛ eye ebua amɛ ni amɛnyɛ amɛkpɛ yiŋ kpakpa. Ni no ji yiŋtoo hewɔ ni nuu kɛ yoo nyiɛɔ.

4. Mɛni hewɔ esa akɛ wɔnu nɔ ni nyiɛmɔ ni nuu kɛ yoo nyiɛɔ lɛ ji lɛ shishi jogbaŋŋ lɛ?

4 Mɛni hewɔ ehe hiaa waa akɛ wɔbaanu nɔ ni nyiɛmɔ ni nuu kɛ yoo nyiɛɔ lɛ ji lɛ shishi jogbaŋŋ lɛ? Kɛ́ nyɛmimɛi oshijafoi nu nɔ ni nyiɛmɔ nɛɛ ji lɛ shishi jogbaŋŋ lɛ, amɛyabiŋ mɔ ko ni amɛle faŋŋ akɛ amɛsumɔŋ ni amɛkɛ lɛ abote gbalashihilɛ mli lɛ suɔmɔ. Shi jeee mɛi ni boteko gbalashihilɛ mli lɛ pɛ esa akɛ amɛnu nɔ ni nyiɛmɔ nɛɛ ji lɛ shishi jogbaŋŋ. Esa akɛ wɔ fɛɛ wɔhã yiŋtoo hewɔ ni nuu kɛ yoo nyiɛɔ lɛ ahi wɔjwɛŋmɔ mli jogbaŋŋ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, mɛi komɛi susuɔ akɛ kɛ́ nuu ko kɛ yoo ko nyiɛ lɛ, belɛ amɛkpɛ amɛyiŋ akɛ amɛbaabote gbalashihilɛ mli, ni no hewɔ lɛ esa akɛ amɛbote gbalashihilɛ mli. Mɛɛ gbɛ nɔ susumɔ ni tamɔ nɛkɛ lɛ baanyɛ aye Kristofoi oshijafoi awui? Nyɛmi yoo oshijafo ko ni yɔɔ United States ni atsɛɔ lɛ Melissa lɛ wie akɛ: “Nyɛmimɛi komɛi yɛ ni kɛ́ amɛna ni nyɛmi nuu ko kɛ nyɛmi yoo ko nyiɛ lɛ, belɛ amɛmiikpa gbɛ akɛ bɔ fɛɛ bɔ ni fee lɛ amɛbaabote gbalashihilɛ mli. Enɛ hewɔ lɛ, kɛ́ mɛi enyɔ lɛ na akɛ amɛfeŋ gbalashihilɛ mli hefatalɔi ni sa kɛhã amɛhe po lɛ, amɛnyɛɛɛ amɛfo nyiɛmɔ lɛ sɛɛ. Oshijafoi komɛi hu yɛ ni enɛ hewɔ lɛ, amɛsumɔɔɔ ni amɛkɛ mɔ ko jeɔ nyiɛmɔ shishi kwraa po. Enɛ suɔ mɔ tsui waa.”

LE MƆ KROKO LƐ JOGBAŊŊ

5-6. Mɛɛ nibii esa akɛ ole yɛ mɔ lɛ he be ni nyɛnyiɛ lɛ? (1 Petro 3:4)

5 Kɛ́ okɛ mɔ ko nyiɛ lɛ, mɛni baaye abua bo ni onyɛ okpɛ oyiŋ kɛji okɛ mɔ lɛ abote gbalashihilɛ mli loo nyɛfo nyiɛmɔ lɛ sɛɛ? Nɔ ni baaye abua bo ji, ni obaale mɔ lɛ jogbaŋŋ. Eeenyɛ efee akɛ, oná ole nibii komɛi yɛ ehe dani nyɛje nyiɛmɔ lɛ shishi. Shi bianɛ lɛ, oná hegbɛ akɛ obaale “tsuiŋ gbɔmɔ ni akɛtee,” ni ji bɔ ni mɔ lɛ ji diɛŋtsɛ lɛ jogbaŋŋ. (Kanemɔ 1 Petro 3:4.) Obaanyɛ ole bɔ ni wekukpaa ni yɔɔ mɔ lɛ kɛ Yehowa teŋ lɛ ji diɛŋtsɛ, bɔ ni efeɔ enii ehãa lɛɛlɛŋ, kɛ bɔ ni esusuɔ nii ahe ehãa lɛ jogbaŋŋ. Be ni nyɛnyiɛ saŋŋ lɛ, esa akɛ onyɛ ohã sanebimɔi ni nyiɛ sɛɛ nɛɛ hetoo: ‘Ani mɔ nɛɛ baafee gbalashihilɛ mli hefatalɔ ni sa mi?’ (Abɛi 31:​26, 27, 30; Efe. 5:33; 1 Tim. 5:8) ‘Ani manyɛ maya nɔ masumɔ lɛ, ni lɛ hu ebaanyɛ eya nɔ esumɔ mi? Ani ewa kɛhã mi akɛ maku mihiɛ mashwie efatɔi anɔ? Ni ani ewa kɛhã lɛ hu akɛ ebaaku ehiɛ eshwie mifatɔi anɔ?’ b (Rom. 3:23) Be ni nyɛyaa nɔ nyɛleɔ nyɛhe jogbaŋŋ lɛ, hã ehi ojwɛŋmɔ mli akɛ, nɔ ni he hiaa waa ji bɔ ni nyɛnyɛɔ nyɛkɛ nyɛhe yeɔ jogbaŋŋ, shi jeee nibii ni osumɔɔ ni lɛ hu esumɔɔ lɛ.

6 Mɛɛ nibii krokomɛi esa akɛ ole yɛ mɔ lɛ he be ni nyɛnyiɛ lɛ? Saji komɛi yɛ ni he hiaa waa ni esa akɛ ole dani suɔmɔ ni oyɔɔ kɛhã mɔ lɛ mli awa. Saji nɛɛ ateŋ ekome ji otii ni ekɛmamɔ ehiɛ yɛ shihilɛ mli. Shi mɔ lɛ shihilɛ mli saji tamɔ, egbɔmɔtsoŋ hewalɛnamɔ, shika he saji, loo nɔ ko gbonyo ko ni ekɛkpe pɛŋ ni ená enɔ hewalɛ hu? Jeee saji lɛ fɛɛ eko abaanyɛ asusu he yɛ nyiɛmɔ lɛ shishijee mli nɔŋŋ. (Okɛto Yohane 16:12 lɛ he.) Kɛ́ oonu he akɛ eyɛ mra tsɔ akɛ nyɛbaawie saji ni tamɔ nɛkɛ ahe lɛ, hã mɔ lɛ ale. Shi be ni be shwieɔ mli lɛ, esa akɛ ohã mɔ lɛ ale saji nɛɛ fɛɛ bɔ ni afee ni enyɛ ekpɛ eyiŋ jogbaŋŋ. No hewɔ lɛ, bɔ fɛɛ bɔ ni fee lɛ, esa akɛ okɛɛ lɛ nibii nɛɛ.

7. Kɛ́ nuu ko kɛ yoo ko nyiɛ lɛ, te amɛbaafee tɛŋŋ amɛle amɛhe jogbaŋŋ? (Kwɛmɔ akrabatsa ni ji, “ Kɛ́ Mɔ Ni Okɛnyiɛ Lɛ Kɛ Bo Teŋ Jekɛ Waa” lɛ hu.) (Kwɛmɔ mfonirii lɛ hu.)

7 Te obaafee tɛŋŋ ole bɔ ni mɔ lɛ ji jogbaŋŋ diɛŋtsɛ lɛ? Gbɛ kome ni hi fe fɛɛ ji, ni obaabi mɔ lɛ saji ni obo lɛ toi jogbaŋŋ, ni esa akɛ kɛ́ nyɛmiigba sane lɛ, nyɛjɛ nyɛtsui mli nyɛwie. (Abɛi 20:5; Yak. 1:19) Enɛ hewɔ lɛ, ebaahi waa akɛ nyɛbaafee nibii ni tsɛɔ sanegbaa kɛbaa, tamɔ ni nyɛbaafee ekome kɛye nii, nyɛbaayashara shi yɛ he ko, loo ni nyɛbaafee ekome kɛya shiɛmɔ. Agbɛnɛ hu, kɛ́ okɛ lɛ kɛ enanemɛi loo lɛ kɛ ewekumɛi shãra lɛ, no hu baanyɛ ahã ole lɛ jogbaŋŋ. Kɛfata he lɛ, nyɛfea nibii krokomɛi ni baahã ona bɔ ni mɔ lɛ feɔ enii ehãa yɛ shihilɛi srɔtoi amli, kɛ agbɛnɛ hu kɛ́ eyɛ mɛi srɔtoisrɔtoi ateŋ. Naa nɔ ni nyɛmi nuu ko ni atsɛɔ lɛ Aschwin ni jɛ Netherlands lɛ fee be ni ekɛ nyɛmi yoo ko ni atsɛɔ lɛ Alicia lɛ nyiɛ lɛ. Ewie akɛ: “Wɔfee nibii srɔtoi ni baaye abua wɔ ni wɔle wɔhe jogbaŋŋ. Bei pii lɛ, jeee nɔ ko tsɔ wɔfeɔ; wɔhoɔ nii, wɔfeɔ shĩa nii, loo nɔ kroko ni tamɔ nakai. Nibii nɛɛ ni wɔfee lɛ hã wɔna sui kpakpai ni wɔteŋ mɔ fɛɛ mɔ yɔɔ, kɛ wɔfatɔi hu.”

Kɛ́ nyɛfee nibii ni tsɛɔ sanegbaa kɛbaa lɛ, ewaŋ tsɔ akɛ nyɛbaale nyɛhe jogbaŋŋ (Kwɛmɔ kuku 7-8)


8. Kɛ́ nuu ko kɛ yoo ko nyiɛ ni amɛfee ekome kɛkase nii lɛ, mɛɛ gbɛ nɔ amɛbaanyɛ amɛná he sɛɛ?

8 Nɔ kroko hu ni baaye abua nyɛ ni nyɛle nyɛhe jogbaŋŋ ji, ni nyɛbaafee ekome kɛkase Biblia lɛ loo asafo lɛ woji lɛ eko. Kɛ́ nyɛbote gbalashihilɛ mli lɛ, ehe baahia ni nyɛto be kɛfee Weku Jamɔ bɔ ni afee ni Nyɔŋmɔ afee mɔ titri yɛ nyɛgbãla lɛ mli. (Jaj. 4:12) No hewɔ lɛ, bianɛ ni nyɛnyiɛ lɛ, ekolɛ ebaafee nɔ ni hi waa akɛ nyɛbaato be ni nyɛfee ekome kɛkase nii. Eyɛ mli akɛ nyɛboteko gbalashihilɛ mli, ni nuu lɛ jeee yoo lɛ yitso moŋ, shi kɛ́ nyɛfee ekome kɛkase nii daa lɛ, no baaye abua nyɛ ni nyɛna bɔ ni nyɛteŋ mɔ fɛɛ mɔ sumɔɔ Yehowa hã. Nyɛmi nuu ko ni atsɛɔ lɛ Max lɛ kɛ eŋa Laysa, ni amɛjɛ United States lɛ hu na akɛ, sɛɛnamɔ yɛ he waa akɛ kɛ́ nuu ko kɛ yoo ko nyiɛ lɛ, amɛbaafee ekome kɛkase nii. Max wie akɛ: “Be ni wɔje nyiɛmɔ shishi nɔŋŋ ni wɔbɔi saji ni asafo lɛ eŋmala yɛ mɛi enyɔ ni miinyiɛ koni amɛle amɛhe jogbaŋŋ, gbalashihilɛ, kɛ weku shihilɛ he lɛ kasemɔ. Enɛ ye ebua wɔ ni wɔnyɛ wɔsusu saji pii ni he hiaa waa ni kulɛ ebaawa kɛhã wɔ akɛ wɔbaawie he lɛ ahe.”

NIBII KROKOMƐI NI ESA AKƐ NYƐSUSU HE

9. Kɛ́ nuu ko kɛ yoo ko bɔi nyiɛmɔ lɛ, mɛɛ nibii esa akɛ amɛsusu he ni no ahã amɛna mɛi ni esa akɛ amɛhã amɛle akɛ amɛje nyiɛmɔ shishi?

9 Namɛi esa akɛ nyɛhã amɛle akɛ nyɛje nyiɛmɔ shishi? Nyɛ nyɛbaakpɛ nyɛyiŋ yɛ he. Kɛ́ kpaako nyɛje nyiɛmɔ lɛ shishi lɛ, ebaafee nɔ ni hi akɛ nyɛbaakɛɛ mɛi fioo pɛ. (Abɛi 17:27) Enɛ hãŋ mɛi kɛ sanebimɔi pii asu nyɛtsui ni no ahã nyɛkpɛ nyɛyiŋ kpalakpala. Shi kɛ́ nyɛkɛɛɛ mɔ ko hu lɛ ehiii, ejaakɛ no baanyɛ ahã nyɛkɛ nyɛhe atee koni mɛi akana nyɛ, ni enɛ yɛ oshãra waa. No hewɔ lɛ, nilee yɛ mli akɛ kɛ́ hooo kwraa lɛ, nyɛbaakɛɛ mɛi ni baanyɛ awo nyɛ ŋaa kpakpa ni baaye abua nyɛ. (Abɛi 15:22) Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, nyɛbaanyɛ nyɛkɛɛ nyɛwekumɛi komɛi, nyɛnanemɛi komɛi ni eda yɛ mumɔŋ, loo asafoŋ onukpai komɛi.

10. Mɛni baaye abua nuu ko kɛ yoo ko ni nyiɛ lɛ koni amɛkafee nɔ ko ni esaaa Yehowa hiɛ? (Abɛi 22:3)

10 Mɛni baaye abua nyɛ koni nyɛkafee nɔ ko ni esaaa Yehowa hiɛ be ni nyɛnyiɛ lɛ? Be ni be shwieɔ mli lɛ, suɔmɔ ni nyɛyɔɔ kɛhã nyɛhe lɛ mli baawa. Mɛni baaye abua nyɛ ni nyɛkafee nɔ ko ni Yehowa sumɔɔɔ? (1 Kor. 6:18) Nyɛkagbaa saji ni teɔ bɔlɛnamɔ henumɔi ashi, nyɛ pɛ nyɛkahia he ko, ni agbɛnɛ hu, nyɛkanua dãa ni wa babaoo. (Efe. 5:3) Nibii ni tamɔ nɛkɛ baanyɛ atee nyɛbɔlɛnamɔ henumɔi ashi, ni ebaahã ewa kɛhã nyɛ akɛ nyɛbaafee nɔ ni sa Yehowa hiɛ. Ebaafee nɔ ni hi waa akɛ, yɛ be kɛ beiaŋ lɛ, nyɛbaasusu nibii ni baaye abua nyɛ ni nyɛkafee nɔ ko ni esaaa Yehowa hiɛ lɛ ahe. (Kanemɔ Abɛi 22:3.) Naa nɔ ni nyɛmi nuu ko ni atsɛɔ lɛ Dawit kɛ nyɛmi yoo ko ni atsɛɔ lɛ Almaz ni amɛjɛ Ethiopia lɛ fee be ni amɛnyiɛ lɛ. Amɛwie akɛ: “Be ni wɔnyiɛ lɛ, wɔyaa hei ni mɛi pii yɔɔ loo wɔkɛ wɔnanemɛi jeɔ kpo. Wɔ pɛ wɔhiii tsɔne mli loo shĩa be ni mɔ ko mɔ ko bɛ jɛmɛ. Enɛ hã wɔtsi wɔhe kɛje shihilɛi ni baanyɛ ahã wɔfee nɔ ko ni esaaa Yehowa hiɛ lɛ ahe.”

11. Kɛ́ nuu ko kɛ yoo ko nyiɛ lɛ, mɛɛ nibii esa akɛ amɛsusu he kɛ́ amɛmiitao amɛjie suɔmɔ kpo amɛtsɔɔ amɛhe?

11 Nifeemɔi ni akɛjieɔ suɔmɔ kpo hu? Be ni suɔmɔ ni yɔɔ nyɛteŋ lɛ mli waa lɛ, ekolɛ nyɛbaasumɔ ni nyɛjie suɔmɔ kpo nyɛtsɔɔ nyɛhe yɛ gbɛi komɛi anɔ. (Sol. 1:2; 2:6) Naagba bɛ nifeemɔi nɛɛ ekomɛi ahe, shi ebaanyɛ ehã bɔlɛnamɔ henumɔi ni oyɔɔ kɛhã mɔ kroko lɛ mli awa, ni no baanyɛ ashwila bo, ni eyeŋ ebuaŋ bo ni ole lɛ jogbaŋŋ. Agbɛnɛ hu, nifeemɔi nɛɛ amli baanyɛ awa kɛshɛ he ko ni nyɛnyɛŋ nyɛye nyɛhe nɔ dɔŋŋ, ni no baahã nyɛfee nɔ ko ni esaaa Yehowa hiɛ. (Abɛi 6:27) Bɔ ni afee ni ekaba lɛ nakai lɛ, kɛ́ nyɛje nyiɛmɔ lɛ shishi nɔŋŋ lɛ, nyɛbaanyɛ nyɛsusu Biblia mli shishitoo mlai ni kɔɔ nifeemɔi nɛɛ ahe koni nyɛkpɛ nyɛyiŋ yɛ nɔ ni nyɛbaafee kɛjie suɔmɔ kpo kɛ nɔ ni nyɛfeŋ lɛ ahe. c (1 Tes. 4:​3-7) Nyɛbaanyɛ nyɛfee ekome kɛsusu sanebimɔi nɛɛ ahe: ‘Te mɛi naa suɔmɔ nifeemɔi tamɔ nɛkɛ kɛ nɛkɛ amɛhãa tɛŋŋ yɛ he ni wɔyɔɔ lɛ? Ani nifeemɔi nɛɛ baatee wɔteŋ mɔ ko bɔlɛnamɔ henumɔi ashi?’

12. Kɛ́ nuu ko kɛ yoo ko nyiɛ ni amɛbéɔ loo amɛtaa saji anaa lɛ, mɛɛ nibii esa akɛ amɛsusu he?

12 Kɛ́ béi loo naataamɔi ba lɛ, te esa akɛ nyɛtsu he nii nyɛhã tɛŋŋ? Kɛ́ nyɛtaa saji anaa yɛ be kɛ beiaŋ lɛ, ani no tsɔɔ akɛ nyɛsaaa kɛhãaa nyɛhe? Dabi, etsɔɔɔ nakai doo; jeee be fɛɛ be mɛi enyɔ kɛ amɛhe kpãa gbee yɛ saji ahe. Nɔ ni hãa gbalashihilɛ yeɔ omanye ji, kɛ́ mɛi enyɔ lɛ yɛ bulɛ kɛhã amɛhe ni mɔ fɛɛ mɔ miisumɔ ni efee nɔ ni sa mɔ kroko lɛ hiɛ. No hewɔ lɛ, kɛ́ nyɛnyɛɔ nyɛtsuɔ naagbai ni baa nyɛteŋ lɛ ahe nii bianɛ lɛ, no baanyɛ ahã nyɛna akɛ nyɛbaaye omanye kɛ́ nyɛbote gbalashihilɛ mli. Nyɛbaanyɛ nyɛbi nyɛhe akɛ: ‘Ani wɔnyɛɔ wɔjɛɔ naajɔlɛ kɛ bulɛ mli wɔsusuɔ saji ahe? Ani wɔjɛɔ wɔtsui mli wɔkpɛlɛɔ wɔtɔmɔi anɔ ni wɔfeɔ nɔ fɛɛ nɔ ni wɔbaanyɛ koni wɔkafee nakai dɔŋŋ? Ani wɔŋmɛɔ sane he, wɔjɛɔ wɔtsui mli wɔkpaa fai, ni wɔkɛ tɔmɔi keɔ oya?’ (Efe. 4:​31, 32) Shi kɛ́ daa nɛɛ nyɛmiitaa saji anaa loo nyɛmiibé yɛ nyɛnyiɛmɔ lɛ mli lɛ, no lɛ, ekolɛ kɛ́ nyɛbote gbalashihilɛ mli lɛ, nakai nɔŋŋ ebaaya lɛ. Kɛ́ ona akɛ mɔ kroko lɛ esaaa bo lɛ, no lɛ, yiŋ ni hi fe fɛɛ ni obaanyɛ okpɛ ji, ni obaahã nyɛfo nyiɛmɔ lɛ sɛɛ. Ni nyɛyi enyɔ lɛ fɛɛ nyɛbaaná enɛ he sɛɛ. d

13. Mɛni baanyɛ aye abua mɛi enyɔ ni nyiɛ lɛ koni amɛle be abɔ ni esa akɛ amɛnyiɛmɔ lɛ ahe?

13 Be enyiɛ esa akɛ nyiɛmɔ lɛ ahe? Bei pii lɛ, kɛ́ wɔyaye wɔhe oyai kɛkpɛ yiŋ lɛ, nibii eyaaa lɛ jogbaŋŋ. (Abɛi 21:5) No hewɔ lɛ, esa akɛ nyɛná be saŋŋ ni nyɛkɛle nyɛhe jogbaŋŋ. Shi esaaa akɛ nyɛhãa nyɛnyiɛmɔ lɛ sɛɛ tsɛɔ fe nine. Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Kɛ́ aakwɛ nɔ ko gbɛ ni ebaaa mli mra lɛ, ewoɔ tsui hela.” (Abɛi 13:12) Agbɛnɛ hu, kɛ́ nyiɛmɔ lɛ sɛɛ yatsɛ fe nine lɛ, ewaaa akɛ nyɛkɛ nyɛhe baawo jeŋba sha mli. (1 Kor. 7:9) No hewɔ lɛ, nɔ najiaŋ ni okɛ ojwɛŋmɔ baama be abɔ ni nyɛkɛnyiɛ lɛ nɔ lɛ, obaanyɛ obi ohe akɛ, ‘Ani nɔ ko yɛ lolo ni esa akɛ male yɛ mɔ ni mikɛnyiɛ lɛ he dani manyɛ makpɛ miyiŋ?’

MƐNI NYƐMIMƐI KROKOMƐI BAANYƐ AFEE KƐYE ABUA MƐI ENYƆ NI NYIƐ LƐ?

14. Mɛni nyɛmimɛi krokomɛi baanyɛ afee kɛye abua mɛi enyɔ ni nyiɛ lɛ? (Kwɛmɔ mfoniri lɛ hu.)

14 Kɛ́ wɔná wɔle akɛ nyɛmimɛi enyɔ komɛi nyiɛ lɛ, mɛni wɔbaanyɛ wɔfee kɛye wɔbua amɛ? Wɔbaanyɛ wɔfɔ̃ amɛ nine kɛba wɔshĩa lɛ ni wɔkɛ amɛ aye nii, wɔkɛ amɛ afee weku jamɔ, loo wɔkɛ amɛ afee ekome kɛjie wɔhiɛtserɛ. (Rom. 12:13) Enɛ baanyɛ ahã amɛyi enyɔ lɛ hegbɛ ni amɛkɛle amɛhe jogbaŋŋ. Kɛ́ amɛmiiya he ko ni amɛmiitao mɔ ko afata amɛhe kɛya loo mɔ ko awó amɛ lɛ, ani wɔbaanyɛ wɔye wɔbua amɛ? Ni kɛ́ amɛmiitao he ko ni amɛbaanyɛ amɛta amɛgba amɛ diɛŋtsɛ amɛsane ko lɛ, ani wɔbaanyɛ wɔfɔ̃ amɛ nine kɛba shĩa koni ekashwɛ amɛ kome too pɛ? (Gal. 6:10) Alicia, ni wɔtsĩ etã kɛtsɔ hiɛ lɛ, kaiɔ nɔ ni nyɛmimɛi komɛi fee amɛhã lɛ kɛ Aschwin ni amɛhiɛ sɔ waa. Ewie akɛ, “Wɔná miishɛɛ waa be ni nyɛmimɛi komɛi kɛɛ wɔ akɛ, kɛ́ wɔmiitao he ko ni wɔbaanyɛ wɔta wɔgba wɔ diɛŋtsɛ wɔsane ko lɛ, wɔbaanyɛ wɔba amɛshĩa lɛ koni ekashwɛ wɔ kome too pɛ lɛ.” Kɛ́ nyɛmimɛi komɛi ni nyiɛ lɛ kɛɛ obafata amɛhe kɛya he ko lɛ, ŋɔɔ lɛ akɛ hegbɛ ni oná ni okɛbaaye obua amɛ. Ohiɛ ahi ohe nɔ koni okashi amɛ kome too pɛ yɛ he ko banee ni mɔ ko mɔ ko enaaa amɛ. Shi yɛ nakai beiaŋ nɔŋŋ lɛ, kɛ́ ona akɛ amɛmiitao amɛgba amɛ diɛŋtsɛ amɛsane ko lɛ, tsi ohe fioo koni amɛnyɛ amɛfee nakai.—Fip. 2:4.

Kɛ́ wɔná wɔle akɛ nyɛmimɛi enyɔ komɛi nyiɛ lɛ, wɔbaanyɛ wɔkwɛ nɔ ni wɔbaanyɛ wɔfee kɛye wɔbua amɛ (Kwɛmɔ kuku 14-15)


15. Mɛɛ nɔ kroko wɔbaanyɛ wɔfee kɛye wɔbua mɛi enyɔ ni nyiɛ lɛ? (Abɛi 12:18)

15 Nɔ kroko ni wɔbaanyɛ wɔfee kɛye wɔbua mɛi enyɔ ni nyiɛ lɛ ji, ni wɔbaakwɛ wɔwiemɔ jogbaŋŋ. Ni bei komɛi lɛ, enɛ biɔ ni wɔye wɔhe nɔ. (Kanemɔ Abɛi 12:18.) Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ekolɛ wɔbaasumɔ ni wɔkɛɛ mɛi akɛ nyɛmi nuu ko kɛ nyɛmi yoo ko nyiɛ, shi ekolɛ nyɛmi nuu lɛ kɛ nyɛmi yoo lɛ baasumɔ ni amɛ diɛŋtsɛ amɛkɛɛ mɛi. Agbɛnɛ hu, esaaa akɛ wɔyeɔ amɛhe osheku, ni esaaa akɛ wɔwieɔ wɔshiɔ amɛ yɛ yiŋ ko ni amɛkpɛ ni tɔmɔ ko bɛ he lɛ hewɔ. (Abɛi 20:19; Rom. 14:10; 1 Tes. 4:11) Kɛfata he lɛ, esaaa akɛ wɔwieɔ nɔ ko loo wɔbiɔ amɛ saji ni baahã efee tamɔ nɔ ni bɔ fɛɛ bɔ ni fee lɛ, esa akɛ amɛbote gbalashihilɛ mli. Nyɛmi yoo ko ni atsɛɔ lɛ Elise lɛ kɛ ewu wie akɛ, “Mɛi komɛi bi wɔ gbɛjianɔ ni wɔto kɛhã wɔyookpeemɔ lɛ be mli ni wɔyi enyɔ lɛ wɔgbako he sane po, ni enɛ gba wɔnaa waa.”

16. Kɛ́ nyɛmi nuu ko kɛ nyɛmi yoo ko ni nyiɛ lɛ kpɛ amɛyiŋ akɛ amɛbaafo nyiɛmɔ lɛ sɛɛ lɛ, te esa akɛ wɔfee wɔnii yɛ he wɔhã tɛŋŋ?

16 Ni kɛ́ nyɛmi nuu ko kɛ nyɛmi yoo ko ni nyiɛ lɛ kpɛ amɛyiŋ akɛ amɛbaafo nyiɛmɔ lɛ sɛɛ hu? Esaaa akɛ wɔkoliɔ sane lɛ mli, ni esaaa akɛ wɔshwaa amɛteŋ mɔ ko hu akɛ lɛ efee. (1 Pet. 4:15) Nyɛmi yoo ko ni atsɛɔ lɛ Lea lɛ wie akɛ: “Be ni mikɛ nyɛmi nuu ko kpa nyiɛmɔ lɛ, miná mile akɛ mɛi komɛi miiwie nibii komɛi yɛ sɛɛ, ni egba minaa waa.” Tamɔ bɔ ni awie kɛtsɔ hiɛ lɛ, kɛ́ mɛi enyɔ ni nyiɛ lɛ fo nyiɛmɔ lɛ sɛɛ lɛ, amɛtɔ̃ko. Moŋ lɛ, nyiɛmɔ lɛ eye ebua amɛ ni amɛnyɛ amɛkpɛ yiŋ kpakpa, ni no ji yiŋtoo hewɔ ni nuu kɛ yoo nyiɛɔ. Fɛɛ sɛɛ lɛ, yiŋkpɛɛ nɛɛ baanyɛ ahã amɛwerɛ aho amɛhe loo amɛnu he akɛ amɛhe efee shoo. No hewɔ lɛ, esa akɛ wɔkwɛ nɔ ni wɔbaanyɛ wɔfee kɛye wɔbua amɛ.—Abɛi 17:17.

17. Mɛni esa akɛ mɛi enyɔ ni nyiɛ lɛ aya nɔ afee?

17 Tamɔ bɔ ni wɔna yɛ nikasemɔ nɛɛ mli lɛ, kɛ́ nyɛmi nuu ko kɛ nyɛmi yoo ko nyiɛ lɛ, amɛbaanyɛ amɛkɛ naagbai akpe, shi yɛ nakai beiaŋ nɔŋŋ lɛ, amɛbaanyɛ amɛná miishɛɛ. Nyɛmi yoo ko ni atsɛɔ lɛ Jessica lɛ wie akɛ: “Yɛ anɔkwale faŋŋ mli lɛ, be ni wɔnyiɛ lɛ, wɔnáaa nibii mlɛo. Shi eŋɔɔ minaa waa akɛ wɔhe be kɛfee nakai, ejaakɛ eye ebua wɔ ni wɔle wɔhe jogbaŋŋ.” No hewɔ lɛ, kɛ́ okɛ mɔ ko nyiɛ lɛ, nyɛyaa nɔ nyɛfea nibii ni baahã nyɛle nyɛhe jogbaŋŋ. Kɛ́ nyɛfee nakai lɛ, nyɛbaaná nyɛnyiɛmɔ lɛ he sɛɛ, ni ebaaye ebua nyɛ ni nyɛkpɛ yiŋ kpakpa.

LALA 49 Wɔbaahã Yehowa Tsui Anyɔ Emli

a Atsake gbɛ́i lɛ ekomɛi.

b Kɛ́ ootao ole saji krokomɛi ni obaanyɛ osusu he lɛ, kwɛmɔ Questions Young People Ask—Answers That Work, Kpo 2, bf. 39-40.

c Kɛ́ mɔ ko kɛ mɔ ko ni ekɛ lɛ boteko gbalashihilɛ mli lɛ nuutso loo eyoohe shwɛ, loo eje gbɛ efee mɔ lɛ nuutso loo eyoohe lɛ nɔ ko koni ekɛtee ehenumɔ shi lɛ, ebɔ ajwamaŋ, ni ehe baahia ni asafoŋ onukpai lɛ ato saneyeli ajinafoi akuu yɛ sane lɛ he. Agbɛnɛ hu, kɛ́ nuu ko kɛ yoo ko wieɔ ajwamaŋi awiemɔ yɛ tɛlifoŋ nɔ loo kɛtsɔ tɛs mɛseji nɔ, loo nuu lɛ shwɛɔ yoo lɛ fufɔi ahe lɛ, ekolɛ abaato saneyeli ajinafoi akuu yɛ he kɛ́ asafoŋ onukpai lɛ kwɛ shihilɛ lɛ ni amɛna akɛ esa akɛ afee nakai.

d Kɛ́ ootao ole enɛ he saji krokomɛi lɛ, kwɛmɔ “Sanebimɔi Ni Jɛ Kanelɔi Adɛŋ” ni je kpo yɛ August 15, 1999, Buu-Mɔɔ lɛ mli lɛ.