1. Yeova amanyĩisye Avalaamu ĩsomo yĩva ya kũkiakisya?

 VE ŨNEENANYʼA ũmwe Avalaamu ũtaaũlwa nĩwʼo. Ngai nĩwatũmĩie mũlaĩka kũmũtavya kana akaananga vyũ ndũa ya Sotomo na Ngomola. Mũndũũme ũsu mũĩkĩĩku nĩwathĩnĩkie mũno. Amũkũlilye ũũ: “Ũkamina alũngalu vamwe na ala athũku? . . . Mũsili wa nthĩ yonthe ndakeka ũlũngalu?” Yeova nĩwoomĩĩisye mũnyanyae, Avalaamu, na amũmanyĩsya ĩsomo yĩĩ yĩtonya kũtũtethya na kũtwĩkĩa vinya ithyonthe: Ngai ndakananga nongi andũ alũngalu.—Mwa. 18:​23-33.

2. Nĩ kyaũ kĩtũĩkĩĩthasya kana Yeova nĩ Mũsili mũlũngalu na wĩ tei?

² Twĩsĩ ata kana yĩla Yeova ũkũsilĩla andũ, mavinda onthe ekaa kĩla kyaĩlĩte na ethĩawa na tei? Nũndũ we “asiasya [kĩla kĩ] ngoonĩ” sya andũ. (1 Sam. 16:7) O na eka ũu, nĩwĩthĩawa esĩ ‘ngoo sya mbaa-andũ onthe.’ (1 Asu. 8:39; 1 Mav. 28:9) Ũsu nĩ ũndũ wa mwanya. Yeova nĩ mũĩ mũno kwĩ ithyĩ, na kwoou ti mavinda onthe tũkaeleawa nesa vyũ nĩkĩ weeka motwi mana. Nĩkyo kĩtumi mũtũmwa Vaũlo waisye ũũ ĩũlũ wake: “Motwʼĩo make maitonya kũmanyĩka!”—Alo. 11:33.

3-4. Nĩ makũlyo meva tũtonya kwĩkũlya mavinda amwe, na twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ? (Yoana 5:​28, 29)

³ Ĩndĩ o na vailye ũu, mavinda amwe no twĩthĩwe na makũlyo o ta ala Avalaamu wakũlilye. O na no twĩkũlye-ĩ: ‘Nĩvatonyeka andũ ala Yeova waanangie, ta ala ma Sotomo na Ngomola, makesa kwĩthĩwa thayũ ĩngĩ? Nĩvatonyeka amwe  makesa kũkwata “ũthayũũkyo wa . . . ala mate alũngalu”?’—Meko 24:15.

⁴ Ekai tũneenee kĩla tũeleetwe ĩũlũ wa ũthayũũkyo. O mĩtũkĩ, nĩtũnakwatie ũmanyi mweũ ũkonetye “ũthayũũkyo wa thayũ” na “ũthayũũkyo wa ũsilĩlo.” a (Soma Yoana 5:​28, 29.) Ũmanyi ũsu nũnatumie vethĩwa na vata wa kwĩka moalyũku angĩ, ala meũneenewa ĩsomonĩ yĩĩ na yĩla yĩatĩĩe. Yu twĩamba kũneenea kĩla tũtesĩ na ĩndĩ tũyona kĩla twĩsĩ ĩũlũ wa ũndũ Yeova ũsilaa kwa ũlũngalu.

KILA TŨTESI

5. Mavuku maitũ methĩĩtwe mayasya ata ĩũlũ wa ala maanangiwe ndũanĩ ya Sotomo na Ngomola?

⁵ Kuma tene, mavuku maitũ nĩmethĩĩtwe maineenea kĩla kĩkwataa ala Yeova wasilĩla kwĩthĩwa mate alũngalu. Twĩthĩĩtwe tũyasya kana andũ ala maanangiwe nĩ Yeova, ta ala ma Sotomo na Ngomola, mai na wĩkwatyo wa kwĩsa kũthayũũkwʼa. Ĩndĩ ĩtina wa kwĩmanyĩsya kwa ũliku na kũvoya ĩũlũ wa ũndũ ũsu mũnango, ve ĩkũlyo yĩkumĩla; Yo no twasye ũu tũte na nzika?

6. Nĩ ngelekanyʼo syĩva sya amwe mate alũngalu masilĩlwe nĩ Yeova, na nĩ kyaũ tũtesĩ?

⁶ Kwasũanĩa maũndũ aa maatĩĩe. Ve ngewa mbingĩ syĩ Mbivilianĩ iwetete mavinda Yeova wasilĩile andũ mate alũngalu. Kwa ngelekanyʼo, ĩvinda ya ĩla Mbua ya Kĩwʼũ Kingĩ, Yeova nĩwaanangie kĩla mũndũ ate o Noa na mũsyĩ wake. O na ĩngĩ, nĩwatũmĩie Aisilaeli kwananga mbaĩ mũonza ila syatwĩe Nthĩ ya Watho. Eka ũu, nĩwatũmĩie mũlaĩka ũmwe kũaa asikalĩ ma Asuli 185,000 ũtukũ ũmwe. (Mwa. 7:23; Kũt. 7:​1-3; Isa. 37:​36, 37) Ngewanĩ isu syonthe, yo Mbivilia nĩnenganĩte ũvoo ũtoetye ũtonya kũtũtetheesya kũmanya kana Yeova asilĩile andũ asu onthe wanangĩko wa tene na tene mate na wĩkwatyo wa ũthayũũkyo? Aiee, ndĩnenganĩte. Nĩkĩ tũtonya kwasya ũu?

7. Nĩ maũndũ meva tũtesĩ ĩũlũ wa andũ ala maanangiwe ĩvinda ya Mbua ya Kĩwʼũ Kingĩ kana ala maanangiwe yĩla Aisilaeli moosaa Nthĩ ya Watho? (Sisya visa.)

⁷ O na kau nĩtwĩsĩ kana Yeova aanangie andũ asu onthe me kĩkundi, tũyĩsĩ ũndũ woonaa kĩla ũmwe woo, o na tũyĩsĩ ethĩwa ala mooaiwe maĩ na mwanya wa kwĩmanyĩsya ĩũlũ wake na kwĩlila. Mbivilia ĩiweta ĩvinda ya ĩla Mbua ya Kĩwʼũ Kingĩ yaasya kana Noa aĩ “mũtavanyʼa wa ũlũngalu.” (2 Vet. 2:5) Ĩndĩ ndĩwetete kana o aendeee kwaka ĩla ngalawa nene, no watataa kũtavya kĩla mũndũ ĩũlũ wa nthĩ, ũla waĩ anangwe nĩ mbua ĩsu. O ta ũu, tũyĩsĩ ethĩwa andũ athũku ala mekalaa nthĩ ya Kanaani maĩ na mwanya wa kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova na kũvĩndũa mĩkalĩle yoo.

8. Nĩ kyaũ tũtesĩ ĩũlũ wa andũ ma Sotomo na Ngomola?

⁸ Nata ĩũlũ wa andũ ala mooaiwe yĩla ndũa ya Sotomo na Ngomola syaanangawa? Ũla mũndũũme mũĩkĩĩku weetawa Loto ekalaa katĩ woo. Ĩndĩ yo nĩtwĩsĩ ethĩwa nĩwatavisye onthe ũvoo? Aiee. Vate nzika, maĩ avuku, ĩndĩ kĩla ũmwe woo nĩweesĩ ũla ũseo na ũla ũthũku? Lilikana kana nguthu ya aũme ma ndũa ĩsu, kuma “ala anini o na ala akũũ,” nĩmendaa kũkwata kya vinya aeni ma Loto. Amwe katĩ woo maĩ o tũmwana. Kwoou nĩvatonyeka makethĩwa mateesĩ ũndũ meko moo mathũkĩte. (Mwa. 19:4; 2 Vet. 2:7) Yo nĩtwĩsĩ ethĩwa kwa wʼo Ngai wĩ tei, Yeova, asilĩile andũ asu onthe kũawa mate na wĩkwatyo wa kwĩsa kũthayũũkwʼa? Yeova aĩkĩĩthisye Avalaamu kana o na vayaĩ aũme ĩkũmi alũngalu ndũanĩ ĩsu. (Mwa. 18:32) Kwoou mayaĩ alũngalu, na Yeova ndaaĩka naĩ kũmananga  nũndũ wa meko moo. Ĩndĩ yo no twasye tũte na nzika kana vai ũmwe woo ũkakwata “ũthayũũkyo wa ala . . . mate alũngalu”? Aiee, tũyĩsa kwasya ũu!

9. Nĩ kyaũ tũtesĩ ĩũlũ wa Solomoni?

⁹ Kĩvathũkanyʼo na ũu, nĩtũsomaa Mbivilianĩ ĩũlũ wa andũ maĩ alũngalu, ĩndĩ ĩtina mesie kwĩthĩwa mate alũngalu. Ũmwe woo aĩ Mũsumbĩ Solomoni. Nĩwamanyĩĩtwʼe nesa nzĩa sya Ngai na nĩwaathimĩtwe vyũ nĩwe, ĩndĩ ĩtina nĩwambĩĩie kũthaitha ngai sya ũvũngũ. Kĩu nĩkyamũthatisye Yeova mũno na mbaĩ ya Isilaeli yakwatwa nĩ mathĩna kwa myaka maana maingĩ nũndũ wa naĩ sya Solomoni. Yĩla Solomoni wakwie, Mbivilia yaĩtye kana ‘akomie na aaĩthe make,’ na asu nĩ vamwe na Mũsumbĩ Ndaviti ũla waĩ mũndũũme mũĩkĩĩku. (1 Asu. 11:​5-9, 43; 2 Asu. 23:13) Ĩndĩ yo-ĩ, kwĩthĩwa athikiwe vamwe na andũ ta asu nĩ ũĩkĩĩthyo wa kana akathayũũkwʼa? Mbivilia ndĩwetete. Ĩndĩ amwe no masũanĩe kana “mũndũ ũla wakwʼa ethĩawa athaĩtwʼe kuma naĩnĩ yake.” (Alo. 6:7) Ũu nĩwʼo, ĩndĩ ti kwonanyʼa kana andũ onthe ala makwie makathayũũkwʼa. Na kĩtumi nũndũ kwĩthĩwa mũndũ akwie ti kwonanyʼa kana yu nĩwaĩle kũnengwa mwanya wa kwĩkala thayũ ĩngĩ. Ũthayũũkyo nĩ mũthĩnzĩo Ngai witũ ũtũnengete nũndũ nũtwendete. Na anengae o ala ũkwenda methĩwe na mwanya wa kũmũthũkũma tene na tene. (Yovu 14:​13, 14; Yoa. 6:44) Kwoou we Solomoni akakwata mũthĩnzĩo ũsu? No Yeova wĩsĩ ũsũngĩo, ithyĩ tũyĩsĩ. Ĩndĩ kĩla twĩsĩ nĩ kana akeeka kĩla kyaĩlĩte.

KĨLA TWĨSĨ

10. Yeova ewʼaa ata ĩũlũ wa kwananga andũ? (Esekieli 33:11) (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁰ Soma Esekieli 33:11. Yeova nũtũtavĩtye nesa ũndũ wĩwʼaa ĩũlũ wa kũsilĩla andũ. Mũtũmwa Vetelo aveveeiwe kũandĩka ndeto syawetiwe nĩ mwathani Esekieli asya kana ‘Yeova ndendaa o na ũmwe anangwe.’ (2 Vet. 3:9) Ndeto isu nĩtũkiakiasya. Nĩtwĩsĩ kana Yeova ndasembeaa kwananga andũ tene na tene ate na kĩtumi kĩseo. E tei mwingĩ mũno, na nũwonanasya yĩla ve na vata wa kwĩka ũu.

11. Naaũ matakathayũũkwʼa, na twĩsĩ ũu ata?

¹¹ Nĩ kyaũ twĩsĩ ĩũlũ wa andũ ala matakathayũũkwʼa? Mbivilia nĩwetete ngelekanyʼo sya amwe. b Yesũ aisye kana Yutasi Isikalioti ndakathayũũkwʼa. (Mko. 14:21; o na ĩngĩ, sisya Yoana 17:12. c) Yutasi nĩweesĩ kana kĩla weekaa kyaĩ kĩvathũkanyʼo na kwenda kwa Yeova na Mwana wake. (Mko. 3:29 d) O ta ũu, Yesũ nĩwawetie kana atongoi amwe ma ndĩni ala mamũvĩngie makakwʼa mate na wĩkwatyo wa ũthayũũkyo. (Mt. 23:33) Nake mũtũmwa Vaũlo nĩwaisye kana akaĩi ma mũĩkĩĩo ala matakelila maikathayũũkwʼa.—Aevl. 6:​4-8; 10:29.

12. Nĩ kyaũ twĩsĩ ĩũlũ wa tei wa Yeova? Nengane ngelekanyʼo.

¹² Nĩ kyaũ twĩsĩ ĩũlũ wa tei wa Yeova? Onanĩtye ata kana “ndendaa o na ũmwe [witũ] anangwe”? Kwavindĩĩsya ũndũ weewʼĩie tei andũ amwe meekĩte naĩ ngito. Kwa ngelekanyʼo, Mũsumbĩ Ndaviti nĩweekie naĩ mbingĩ ngito, ta ũlaalai na kũaa. Ĩndĩ we nĩweelilile, na kwoou Yeova nĩwamwĩwʼĩie tei na amũekea. (2 Sam. 12:​1-13) Nake Mũsumbĩ Manase nĩweekie maũndũ mathũku mũno kwĩwʼa thayũ wake wʼonthe. Ĩndĩ o na athũkĩte ũu, Yeova  nĩwamwĩwʼĩie tei na amũekea nũndũ nĩweelilile vyũ. (2 Mav. 33:​9-16) Ngelekanyʼo isu syĩtũlilikanyʼa kana Yeova nĩwĩwʼĩaa andũ tei yĩla woona ve na kĩtumi kya kwĩka ũu. Akathayũũkya andũ ta asu nũndũ nĩmamanyie kana nĩmeekĩte naĩ ngito na meelila.

13. (a) Nĩkĩ Yeova weewʼĩie tei andũ ma Nineva? (b) Ĩtina, Yesũ aisye ata ĩũlũ wa andũ ma Nineva?

¹³ O na ĩngĩ, nĩtwĩsĩ ũndũ Yeova weewʼĩie tei andũ ma Nineva. Atavisye Yona atĩĩ: “Ũthũku woo nĩ mwambatu vala nĩĩ.” Ĩndĩ yĩla meelilile, Yeova nĩwamaekeie. Aĩ na tei mwingĩ kwĩ Yona. Yona aĩ mũthatu, na kwoou Ngai nĩwamũlilikanilye kana andũ asu mayaĩ matonya “kũvathũkanʼya katĩ wa kwʼoko kwoo kwa aũme na kwʼoko kwoo kwa aka.” (Yona 1:​1, 2; 3:10; 4:​9-11) Ĩtina, Yesũ nĩwatũmĩie ngelekanyʼo ĩsu kũmanyĩsya ĩũlũ wa ũsili wa katĩ wa Yeova na tei wake. Aisye kana andũ asu ma Nineva meelilĩte, “makookĩla ĩvinda ya ũsilĩlo.”—Mt. 12:41.

14. “Ũthayũũkyo wa ũsilĩlo” ũkanenga andũ ma Nineva mwanya wĩva?

¹⁴ Mo andũ ma Nineva “makookĩla” kwondũ wa “ũsilĩlo” wĩva? Yesũ nĩwamanyĩisye ĩũlũ wa “ũthayũũkyo wa ũsilĩlo.” (Yoa. 5:29) Na aneeneaa ĩvinda ya Ũsumbĩ wake wa Myaka Ngili, yĩla “ala alũngalu na ala mate alũngalu” makathayũũkwʼa. (Meko 24:15) Ala mate alũngalu makakwata “ũthayũũkyo wa ũsilĩlo.” Ũu nĩ kwonanyʼa kana mathayũũkwʼa, Yeova na Yesũ makasyaĩĩsya mwĩkalĩle woo na ũndũ mekũatĩĩa maũndũ ala mekwĩmanyĩsya. Kwoou ethĩwa ve mũndũ wa Nineva ũkathayũũkwʼa na ailea kũmũthaitha Yeova, akatwʼĩĩwa kwanangwa. (Isa. 65:20) Ĩndĩ onthe ala makatwʼa kũmũthaitha me aĩkĩĩku makakwata mwanya kwa kwĩkala tene na tene.—Nda. 12:2.

15. (a) Nĩkĩ tũtaĩlĩte kwasya kana vai mũndũ o na ũmwe waanangiwe ndũanĩ ya Sotomo na Ngomola ũkathayũũkwʼa? (b) Tũtonya kũelewa ata ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya Yuta 7? (Sisya ĩsandũkũ, “ Kĩla Yuta Woonanasya.”)

¹⁵ Yesũ aiweta ĩũlũ wa andũ ma Sotomo na Ngomola aisye kana vakeethĩwa ve kavaa kwoo “mũthenya wa sila” kwĩ andũ ala mamũleile na malea momanyĩsyo make. (Mt. 10:​14, 15; 11:​23, 24; Luka 10:12) We oonanasya ata? No twone Yesũ ta wongeleelaa mautĩĩo ayonanyʼa kana andũ ma ĩvinda yake maĩ athũku mũno mbee wa andũ ma  Sotomo na Ngomola. Ĩndĩ ũu ti wʼo, o tondũ ũtongeleelaa mautĩĩo yĩla waisye kana andũ ma Nineva “makookĩla ĩvinda ya ũsilĩlo.” We awetaa maũndũ ma wʼo makekĩka. “Mũthenya wa sila” ũla wawetie ĩvindanĩ yĩu no ũndũ ũmwe na “ĩvinda ya ũsilĩlo.” Andũ ma Sotomo na Ngomola meekaa maũndũ mathũku o ta andũ ma Nineva. Ĩndĩ andũ ma Nineva maĩ na mwanya wa kwĩlila. O na ĩngĩ, lilikana kĩla Yesũ wawetie ĩũlũ wa “ũthayũũkyo wa ũsilĩlo.” Aisye kana ala makakwata ũthayũũkyo ũsu nĩ “ala meekie maũndũ mathũku.” (Yoa. 5:29) Kwoou veonekana andũ ma Sotomo na Ngomola nĩmatonya kwĩthĩwa na wĩkwatyo. Amwe moo nĩmatonya kwĩsa kũthayũũkwʼa, na nĩtũtonya kũkwata mwanya wa kũmamanyĩsya ĩũlũ wa Yeova na Yesũ Klĩsto.

16. Nĩ kyaũ twĩsĩ ĩũlũ wa ũndũ Yeova ũkatwʼa naaũ ũkũthayũũkya? (Yelemia 17:10)

¹⁶ Soma Yelemia 17:10. Mũsoa ũsu nũneeneete kĩla twĩsĩ ĩũlũ wa ũndũ Yeova ũsilĩlaa andũ, nakyo nĩ kana mavinda onthe nĩwe ũla ũthianaa kĩla kĩ ‘kĩlilikanonĩ, na ngoonĩ.’ Yĩla ũkethĩwa aitwʼa nũũ ũkũthayũũkya, akanenga “kĩla mũndũ o kwĩanana na mĩendele yake.” Yeova akalũmanyʼa vyũ na myolooto yake ya ũlũngalu, ĩndĩ akeewʼa tei oona ve kĩtumi kya kwĩka ũu. Kwoou tũyaĩlĩte kwĩyusũĩĩsya kana mũndũ mũna ndakathayũũkwʼa, ate o ethĩwa nĩtwĩsĩ nesa kana Mbivilia yaĩtye ũu.

‘MŨSILI WA NTHĨ YONTHE AKEEKA ŨLŨNGALU’

17. Ala makwie me na wĩkwatyo wĩva?

¹⁷ Kuma yĩla Atamu na Eva makwatie Satani mbau na maleana na Yeova Ngai, andũ mbilioni mbingĩ nĩmakwʼĩte. “Kĩkwʼũ” nĩ “mũmaitha” mũnene na nĩkĩmeletye andũ aingĩ mũno! (1 Ako. 15:26) Andũ asu onthe meteelete kyaũ? Ũtalo mũnini wa aatĩĩi aĩkĩĩku ma Klĩsto, ala nĩ 144,000, me na wĩkwatyo wa kũthayũũkwʼa na maikwata thayũ ũtatonya kũkwʼa ĩtunĩ. (Ũvu. 14:1) Nawʼo ũtalo mũnene wa aũme na aka aĩkĩĩku na mamwendete Yeova, makeethĩwa katĩ wa ala makakwata “ũthayũũkyo wa ala alũngalu,” na makekala ĩũlũ wa nthĩ tene na tene, o ethĩwa makaendeea kwĩthĩwa me alũngalu ĩvindanĩ  ya Ũsumbĩ wa Myaka Ngili wa Klĩsto na ĩvindanĩ ya yĩla ĩtatwa ya mũthya. (Nda. 12:13; Aevl. 12:1) O na ĩngĩ, ĩvindanĩ yĩu ya Myaka Ngili, “ala mate alũngalu,” namo nĩ ala mataamũthũkũma Yeova kana “meekie maũndũ mathũku,” makanengwa mwanya wa kũvĩndũa mĩkalĩle yoo na kwĩthĩwa me aĩkĩĩku. (Luka 23:​42, 43) O na vailye ũu, ve andũ amwe maĩ athũku mũno na matwʼĩte vyũ kũleana na Yeova na ieleelo syake, na kwoou nũtwʼĩte kana maikathayũũkwʼa nongi.—Luka 12:​4, 5.

18-19. (a) Nĩkĩ tũtonya kũĩkĩĩa vyũ ũndũ Yeova ũkasilĩla ala makwie? (Isaia 55:​8, 9) (b) Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe?

¹⁸ Yo no tũĩkĩĩe vyũ kana mavinda onthe Yeova ekaa ũtwi ũla mũseo yĩla ũkũsilĩla andũ? Yĩĩ! O tondũ Avalaamu weesĩ nesa, Yeova nĩ “Mũsili wa nthĩ yonthe” wĩ tei, mũlũngalu, na mũĩ vyũ. Nũmanyĩĩtye Mwana wake na akamũnenga kĩanda kya kũsilĩla andũ. (Yoa. 5:22) E na Mwana wake no masome ngoo ya kĩla mũndũ. (Mt. 9:4) Kwoou yĩla meũsilĩla mũndũ o na wĩva, makeekaa ũla “ũlũngalu”!

¹⁹ Ekai tũtwʼe kũmũĩkĩĩa Yeova na kũĩkĩĩa motwi make onthe. Nĩtwĩsĩ kana kĩvathũkanyʼo naitũ, we nĩ Mũsili wĩ ũtũĩka. (Soma Isaia 55:​8, 9.) Nĩkyo kĩtumi tũĩkĩĩe kana we na Mwana wake nomo me na kĩanda kya kũsilĩla andũ onthe. O na nĩtwĩsĩ kana Mũsumbĩ witũ, Yesũ, asilaa katĩ na e na tei, o ta Ĩthe wake. (Isa. 11:​3, 4) Ĩndĩ nata ĩũlũ wa ũndũ makasilĩla andũ ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene? Nĩ kyaũ tũtesĩ? Na nĩ kyaũ twĩsĩ? Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe nĩyĩũsũngĩa makũlyo asu.