1. Nĩ ũndũ ũrĩkũ wa kũũmĩrĩria Jehova aarutire Iburahimu?

 MĨAKA mĩingĩ mĩhĩtũku, Ngai nĩ aahũthĩrire mũraika kũmenyithia Iburahimu atĩ nĩ angĩanangire matũũra ma Sodomu na Gomora. O na gũtuĩka Iburahimu aarĩ na wĩtĩkio mũrũmu, ũndũ ũcio nĩ wamũtangire mũno. Ooririe ũũ: “Hihi na ma ũkũniinanĩria andũ arĩa athingu hamwe na arĩa aganu? . . . Hihi Mũtuanĩri Ciira wa thĩ yothe no age gwĩka ũndũ ũrĩa wagĩrĩire?” (Kĩam. 18:23-33) Jehova arĩ na wetereri nĩ aarutire mũrata ũcio wake ũndũ ũyũ wa bata: Ngai ndarĩ hĩndĩ akaaniina andũ arĩa athingu. O na ithuĩ nĩ tũgunĩkaga na tũkomĩrĩrio nĩ ũndũ wa kũmenya ũguo.

2. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga tũkorũo na ma atĩ Jehova atuanagĩra na njĩra ya kĩhooto arĩ na tha?

² Tũngĩkorũo na ma atĩa atĩ Jehova atuagĩra andũ na njĩra ya kĩhooto arĩ na tha? Tondũ nĩ tũĩ atĩ “Jehova aroraga ngoro thĩinĩ.” (1 Sam. 16:7) Bibilia yugaga nĩ oĩ wega “ngoro ya mũndũ wothe.” (1 Ath. 8:39; 1 Maũ. 28:9) Ũcio nĩ ũndũ wa magegania, na ũronania atĩ njĩra ya Jehova ya gũtuanĩra nĩ ya gĩkĩro kĩa igũrũ mũno ũndũ ithuĩ tũrĩ andũ tũtangĩtaũkĩrũo nĩyo biũ. Nĩkĩo mũtũmwo Paulo aatongoririo nĩ roho kwandĩka ũũ igũrũ rĩgiĩ Jehova Ngai: “Matuĩro make matingĩtuĩrĩka!”—Rom. 11:33.

3-4. Nĩ ciũria ta irĩkũ rĩmwe tũngĩĩyũria, na nĩ maũndũ marĩkũ tũkwarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ? (Johana 5:28, 29)

 ³ O na kũrĩ ũguo, rĩmwe no twĩyũrie ciũria o ta iria Iburahimu ooririe. Kwa ngerekano no twĩyũrie: ‘Hihi andũ ta arĩa maaniinirũo matũũra-inĩ ma Sodomu na Gomora marĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũgaatũũra rĩngĩ? Hihi amwe ao nĩ magaakorũo gatagatĩ-inĩ ka andũ “matarĩ athingu” arĩa makaariũkio?’—Atũm. 24:15.

⁴ Reke twarĩrĩrie maũndũ marĩa tũĩ megiĩ kũriũka. Ica ikuhĩ nĩ twĩrĩga kwamũkĩra ũtaũku mwerũ wĩgiĩ “iriũkĩro rĩa muoyo” na “iriũkĩro rĩa gũtuĩrũo.” a (Thoma Johana 5:28, 29.) Ũtaũku ũcio nĩ ũtũmĩte tũbatare kũgarũrĩra maũndũ mangĩ marĩa mekwarĩrĩrio gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ na kĩrĩa kĩrũmĩrĩire. Tũkwamba kwarĩrĩria maũndũ marĩa tũtoĩ megiĩ matuĩro ma Jehova ma ũthingu, tũcoke twarĩrĩrie marĩa tũĩ.

MAŨNDŨ MARĨA TŨTOĨ

5. Nĩ ũndũ ũrĩkũ mabuku maitũ manoiga wĩgiĩ andũ arĩa maaniinirũo matũũra-inĩ ma Sodomu na Gomora?

⁵ Mahinda-inĩ mahĩtũku, mabuku maitũ maanarĩrĩria ũrĩa gũthiaga harĩ andũ arĩa Jehova onaga matarĩ athingu. Manauga atĩ andũ ta arĩa maaniinirũo matũũra-inĩ ma Sodomu na Gomora, matikoragwo na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũkaariũkio. No thutha wa gwĩka ũthuthuria na kinyi na kũhoya mũno igũrũ rĩgiĩ ũndũ ũcio, nĩ tuonete atĩ tũtingiuga na ma biũ atĩ matikaariũkio. Nĩkĩ hihi?

6. Nĩ ngerekano ta irĩkũ irĩ thĩinĩ wa Bibilia ciĩgiĩ matuĩro ma Jehova kwerekera andũ matarĩ athingu, na nĩ atĩa tũtoĩ?

⁶ Ta wĩcirie ũhoro wa ciũria ingĩ tũngĩĩyũria. Nĩ tũthomaga ngʼano itiganĩte Bibilia-inĩ ironania ũrĩa Jehova aatuĩrĩire andũ matarĩ athingu, ta andũ arĩa maaniinirũo hĩndĩ ya Mũiyũro, kana andũ a ndũrĩrĩ mũgwanja arĩa Jehova aathire andũ ake mamaniine nĩguo megwatĩre Bũrũri wa Kĩĩranĩro, kana thigari 185,000 cia Aashuri iria cianiinirũo nĩ mũraika wa Jehova na ũtukũ ũmwe. (Kĩam. 7:23; Gũcok. 7:​1-3; Isa. 37:​36, 37) Thĩinĩ wa ngʼano icio-rĩ, hihi Bibilia nĩ ĩtũheete ũhoro wa kũigana ũngĩtũteithia kũmenya kana Jehova aatuĩrĩire andũ acio othe maniinwo tene na tene ũndũ matarĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũkaariũkio? Aca ndĩtũheete. Tũngiuga ũguo nĩkĩ?

7. Nĩ atĩa tũtoĩ wĩgiĩ andũ arĩa maaniinirũo hĩndĩ ya Mũiyũro kana arĩa maaniinirũo nĩ Aisiraeli bũrũri-inĩ wa Kanaani? (Rora mbica.)

⁷ Harĩ andũ acio othe maaniinirũo, tũtiũĩ ũrĩa Jehova aatuĩrĩire o mũndũ, na o na tũtiũĩ kana nĩ maaheetwo mweke wa kwĩruta igũrũ rĩgiĩ Jehova kana mweke wa kwĩrira. Bibilia ĩkĩaria ũhoro wĩgiĩ hĩndĩ ya Mũiyũro, yugaga atĩ Nuhu aarĩ “mũhunjia wa ũthingu.” (2 Pet. 2:5) No ndĩtwĩraga kana agĩaka thabina nĩ aageririe kũhunjĩria andũ othe thĩinĩ wa thĩ Mũiyũro ũtanambĩrĩria. Ningĩ tũtiũĩ kana andũ arĩa maaniinirũo a ndũrĩrĩ cia Kanaani nĩ maagĩte na mweke wa kwĩruta ũhoro wĩgiĩ Jehova na kũgarũrĩra mĩthiĩre yao.

8. Nĩ atĩa tũtoĩ wĩgiĩ andũ a Sodomu na Gomora?

⁸ Ĩ nao andũ a Sodomu na Gomora? Itũũra-inĩ rĩa Sodomu nĩ kwarĩ na mũndũ mũthingu wetagwo Loti, no tũtiũĩ kana nĩ aahotire kũmahunjĩria othe. Nĩ ma andũ acio maarĩ aganu, no hihi no tuuge othe nĩ maakũũranaga wega na ũũru? Ta ririkana rĩrĩa gĩkundi kĩa arũme a itũũra rĩu kĩeendaga kũnyita kĩa hinya ageni a Loti. Bibilia yugaga atĩ maathiire kwa Loti “kuuma kahĩĩ nginya mũthuri mũkũrũ.” (Kĩam. 19:4; 2 Pet. 2:7) Hihi no tuuge tũrĩ na ma biũ atĩ Jehova, Ngai ũrĩ  tha aamatuĩrĩire kũniinwo ũndũ gũtarĩ o na ũmwe wao ũkaariũkio? Aca! No Jehova nĩ eerĩte Iburahimu atĩ itũũra rĩu rĩtingĩoonekire o na andũ ikũmi athingu. (Kĩam. 18:32) Kwoguo maarĩ andũ matarĩ athingu, na nĩkĩo Jehova aarĩ na kĩhooto gĩa kũmaniina nĩ ũndũ wa ciĩko ciao. No hihi no tuuge tũrĩ na ma biũ atĩ gũtirĩ o na ũmwe wao ũgaakorũo gatagatĩ-inĩ ka andũ “matarĩ athingu” arĩa makaariũkio? Aca!

9. Nĩ atĩa tũtoĩ wĩgiĩ Suleimani?

⁹ No ningĩ Bibilia nĩ ĩtwĩraga ũhoro wa andũ maarĩ athingu, no thutha-inĩ magĩtiganĩria ũthingu wao. Ũmwe wao nĩ Mũthamaki Suleimani. Nĩ aarutĩtwo wega njĩra cia Ngai, na Jehova akĩmũrathima na njĩra nene, no thutha-inĩ akĩambĩrĩria gũthathaiya Ngai cia maheeni. Ũndũ ũcio nĩ warakaririe Jehova mũno, na ũgĩtũma rũrĩrĩ ruothe rwa Isiraeli rũgĩe na maumĩrĩro moru kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ nĩ ũndũ wa mehia macio ma Suleimani. Rĩrĩa Suleimani aakuire, Bibilia yugaga atĩ aahurũkirio “hamwe na maithe make ma tene,” ũguo nĩ kuuga nĩ hamwe na arũme ehokeku ta Mũthamaki Daudi. (1 Ath. 11:​5-9, 43; 2 Ath. 23:13) No hihi gũkorũo atĩ Suleimani aathikirũo hamwe na andũ ta acio nĩ kuuga atĩ no nginya akaariũkio? Bibilia ndiugĩte. Ĩndĩ andũ amwe no mecirie atĩ Suleimani nĩ akaariũkio, tondũ Bibilia yugaga atĩ “mũndũ ũrĩa ũkuĩte nĩ ehereirio mehia make.” (Rom. 6:7) No rĩandĩko rĩu rĩtikoragwo rĩkĩonania atĩ andũ arĩa othe makuĩte nĩ makoragwo na kĩhooto gĩa kũriũkio. Ũriũkio nĩ kĩheo kuuma kũrĩ Ngai witũ ũrĩ wendo, na akaariũkia andũ arĩa endaga kũhe mweke wa kũmũtungatĩra tene na tene. (Ayub. 14:​13, 14; Joh. 6:44) Hihi Suleimani nĩ akaaheo mweke ũcio? Ithuĩ tũtiũĩ, Jehova nĩwe ũĩ. No nĩ tũĩ Jehova ageeka ũndũ ũrĩa wagĩrĩire.

MAŨNDŨ MARĨA TŨĨ

10. Jehova aiguaga atĩa ũhoro-inĩ wĩgiĩ kũniina andũ? (Ezekieli 33:11) (Ningĩ rora mbica.)

¹⁰ Thoma Ezekieli 33:11. Jehova nĩ atũguũrĩirie ũrĩa aiguaga ũhoro-inĩ wĩgiĩ gũtuĩra andũ. Mũtũmwo Petero nĩ aatongoririo nĩ roho kuuga ciugo o ta iria mũnabii Ezekieli aandĩkire rĩrĩa aaugire ũũ: “Jehova . . . ndendaga mũndũ o na ũmwe akaaniinwo.” (2 Pet. 3:9) Ciugo icio cia kũũmĩrĩria nĩ itũteithagia kũmenya atĩ Jehova ndahiũhaga kũniina andũ tene na tene o tiga rĩrĩa harĩ na gĩtũmi kĩega gĩa gwĩka ũguo. Aiyũirũo nĩ tha, na kwoguo nĩ acionanagia rĩrĩa rĩothe ona kwagĩrĩire.

11. Nĩa matakaariũkio, na tũmenyaga ũguo atĩa?

¹¹ Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũĩ wĩgiĩ andũ arĩa matakaariũkio? Bibilia nĩ ĩgwetaga andũ maigana ũna arĩa matakaariũkio. b Jesu oonanirie atĩ Judasi Mũisikariota ndakaariũkio. (Mar. 14:21; Joh. 17:12) c Judasi eekire ũndũ aamenyaga wega atĩ nĩ mũgarũ na wendi wa Jehova Ngai na Mũrũwe. (Mar. 3:29) d Ningĩ Jesu aaugire atĩ atongoria amwe a ndini arĩa maamũkararagia, mangĩakuire matarĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũkaariũkio. (Mat. 23:33; Joh. 19:11) e Nake mũtũmwo Paulo oonanirie atĩ aregenyũki arĩa materiraga matikaariũkio.—Ahib. 6:​4-8; 10:29.

12. Nĩ atĩa tũĩ wĩgiĩ tha cia Jehova? Heana ngerekano.

 ¹² No nĩ atĩa tũĩ wĩgiĩ tha cia Jehova? Onanĩtie atĩa atĩ “ndendaga mũndũ o na ũmwe akaaniinwo”? Ta wĩcirie ũhoro wa andũ amwe Jehova oonirie tha arĩa meekĩte mehia maritũ. Mũthamaki Daudi nĩ eekire mehia maigana ũna maritũ, ta ũtharia na kũũragana. No tondũ Daudi nĩ eeririre, Jehova nĩ aamuonirie tha na akĩmuohera. (2 Sam. 12:​1-13) Nake Mũthamaki Manase nĩ eekire maũndũ maingĩ moru ihinda-inĩ rĩa mĩaka mĩingĩ ya ũtũũro wake. No o na ehĩtie na gĩkĩro kĩnene ũguo, Jehova nĩ aamuonirie tha na akĩmuohera tondũ nĩ eeririre. (2 Maũ. 33:​9-16) Ngerekano icio iratuonia atĩ Jehova nĩ onanagia tha rĩrĩa rĩothe he na gĩtũmi gĩa gwĩka ũguo. Kwoguo nĩ akaariũkia andũ ta acio tondũ nĩ meetĩkĩrire mehia mao na makĩĩrira.

13. (a) Jehova oonirie andũ a Nineve tha nĩkĩ? (b) Thutha-inĩ Jesu aaugire atĩa igũrũ rĩgiĩ andũ a Nineve?

¹³ Ningĩ nĩ tũĩ ũrĩa Jehova oonirie andũ a Nineve tha. Ngai eerire Jona ũũ: “Waganu [wao] nĩ ũnginyĩire.” No rĩrĩa meeririre, Jehova nĩ aamoheire. Aarĩ na tha nyingĩ gũkĩra Jona. Thutha wa Jona kũrakara, Jehova aamũririkanirie atĩ aikari acio a Nineve o na ‘matiakũũranaga wega na ũũru.’ (Jona 1:​1, 2; 3:10; 4:​9-11) Thutha-inĩ, Jesu nĩ aahũthĩrire ngerekano ĩyo ya andũ a Nineve kũrutana igũrũ rĩgiĩ kĩhooto kĩa Jehova na tha ciake. Jesu aaugire atĩ andũ a Nineve nĩ “makaariũkio hĩndĩ ya ituĩro.”—Mat. 12:41.

14. Gũgaathiĩ atĩa harĩ andũ a Nineve hĩndĩ ya “iriũkĩro rĩa gũtuĩrũo”?

¹⁴ Jesu eendaga kuuga atĩa rĩrĩa aagwetire atĩ andũ a Nineve nĩ “makaariũkio hĩndĩ ya ituĩro”? Nĩ aarutanĩte atĩ ihinda rĩũkĩte nĩ gũgaakorũo na “iriũkĩro rĩa gũtuĩrũo.” (Joh. 5:29) Jesu aaragia igũrũ rĩgiĩ hĩndĩ ya Wathani Wake wa Mĩaka Ngiri, rĩrĩa “gũkaariũkio andũ arĩa athingu na arĩa matarĩ athingu.” (Atũm. 24:15) Arĩa matarĩ athingu makoimĩra “iriũkĩro rĩa gũtuĩrũo.” Ũguo nĩ kuuga atĩ Jehova na Jesu nĩ makaarora na mathuthurie ciĩko ciao mone kana nĩ mararũmĩrĩra maũndũ marĩa mararutwo. Mũikari wa Nineve angĩkaariũkio na arege kũnyita mbaru ũthathaiya mũtheru, agaatuĩrũo kũniinwo. (Isa. 65:20) No arĩa othe  magaathuura gũthathaiya Jehova marĩ ehokeku, nĩ makaaheo mweke wa gũtũũra tene na tene.—Dan. 12:2.

15. (a) Nĩkĩ tũtibatiĩ kuuga atĩ gũtirĩ mũndũ o na ũmwe ũkaariũkio harĩ arĩa maaniinirũo matũũra-inĩ ma Sodomu na Gomora? (b) Judasi eendaga kuuga atĩa akĩandĩka ciugo cia Judasi 7? (Rora gathandũkũ, “ Judasi Eendaga Kuuga Atĩa?”)

¹⁵ Jesu akĩaria ũhoro wĩgiĩ andũ a Sodomu na Gomora, aaugire atĩ nĩ mangĩgeetiria “Mũthenya wa Ciira” gũkĩra andũ arĩa maamũregire na makĩrega morutani make. (Mat. 10:​14, 15; 11:​23, 24; Luk. 10:12) Hihi eendaga kuuga atĩa? No twĩcirie atĩ hĩndĩ ĩyo Jesu aaragia na njĩra ya mũhaano. No kũroneka ũguo tiguo kũrĩ, tondũ o na rĩrĩa aaragia ũhoro wa andũ a Nineve ndaaragia na njĩra ya mũhaano. Kwoguo no tuuge Jesu aaragĩrĩria ũndũ ũngĩkahaanĩka. ‘Mũthenya ũcio wa Ciira’ aaragĩrĩria nĩ ũndũ ũmwe na “hĩndĩ ya ituĩro” ĩrĩa aagwetire akĩaria ũhoro wa andũ a Nineve. Andũ a Sodomu na Gomora nĩ meekaga maũndũ moru o ta andũ a Nineve, no andũ a Nineve nĩ maagĩire na mweke wa kwĩrira. Ũndũ ũngĩ nĩ atĩ, Jesu aaugire atĩ andũ arĩa makoimĩra “iriũkĩro rĩa gũtuĩrũo,” nĩ “arĩa meekaga maũndũ moru.” (Joh. 5:29) Kwoguo no kũhoteke kũrĩ na andũ amwe a Sodomu na Gomora makaariũkio, na tũgĩe na mweke wa kũmaruta ũhoro wĩgiĩ Jehova na Jesu Kristo.

16. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũĩ wĩgiĩ ũrĩa Jehova agaatua nĩa akaariũkia? (Jeremia 17:10)

¹⁶ Thoma Jeremia 17:10. Mũhari ũcio nĩ ũronania ũndũ ũmwe tũĩ, atĩ hingo ciothe Jehova nĩwe ‘ũthuthuragia ngoro na agatuĩria methugunda ma thĩinĩ biũ.’ Agĩtua itua rĩgiĩ nĩa akaariũkia, agaatuĩra ‘o mũndũ kũringana na njĩra ciake.’ Jehova ndakaregeria kĩhooto, no ningĩ nĩ akoonania tha hangĩkorũo na gĩtũmi kĩega gĩa gwĩka ũguo. Kwoguo tũtiagĩrĩirũo gũtua atĩ mũndũ mũna ndarĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũkaariũkio tiga akorirũo Bibilia nĩ yonanĩtie ũguo.

“MŨTUANĨRI CIIRA WA THĨ YOTHE” AGEEKA “ŨNDŨ ŨRĨA WAGĨRĨIRE”

17. Gũgaathiĩ atĩa harĩ andũ arĩa makuĩte?

¹⁷ Kuuma rĩrĩa Adamu na Hawa maanyitanĩire na Shaitani kũremera Jehova, andũ  bilioni nyingĩ nĩ makuĩte. ‘Thũ itũ gĩkuũ’ nĩ ĩgerete andũ aingĩ ngero. (1 Kor. 15:26) Gũgaathiĩ atĩa harĩ andũ acio othe? Gakundi kanini ka arũmĩrĩri a Kristo 144,000, nĩ makaaheo muoyo ũtangĩthira kũrĩa igũrũ. (Kũg. 14:1) Nao andũ angĩ aingĩ arĩa meendete Jehova nĩ makoimĩra ‘iriũkĩro rĩa andũ arĩa athingu,’ na matũũre tene na tene thĩinĩ wa thĩ angĩkorũo nĩ magaikara marĩ ehokeku hĩndĩ ya Wathani wa Mĩaka Ngiri wa Kristo na hĩndĩ ya igerio rĩa mũthia. (Dan. 12:13; Ahib. 12:1) Ningĩ ihinda-inĩ rĩu rĩa Wathani wa Mĩaka Ngiri wa Kristo, “arĩa matarĩ athingu,” na nĩ hamwe na arĩa mataatungatĩire Jehova kana o na arĩa “meekaga maũndũ moru,” nĩ makaaheo mweke wa kũgarũrĩra mĩthiĩre yao na matuĩke ndungata cia Jehova. (Luk. 23:​42, 43) O na kũrĩ ũguo, kũrĩ na andũ amwe maarĩ aganu mũno, maatuĩte itua rĩa kũregana na Jehova na mĩoroto yake, na kwoguo nĩ atuĩte itua atĩ ndakaamariũkia.—Luk. 12:​4, 5.

18-19. (a) Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma twĩhoke matuĩro ma Jehova kwerekera andũ arĩa makuĩte? (Isaia 55:8, 9) (b) Nĩ maũndũ marĩkũ tũkaarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

¹⁸ No tũkorũo na ma atĩ matuĩro mothe ma Jehova nĩ ma kĩhooto. Iburahimu nĩ aataũkĩirũo wega atĩ Jehova nĩ “Mũtuanĩri Ciira wa thĩ yothe” ũrĩ ũũgĩ mũingĩ, na atuanagĩra na njĩra nginyanĩru arĩ na tha. Nĩ amenyeretie Mũrũ wake na akamwĩhokera wĩra ũcio wa gũtuanĩra. (Joh. 5:22) Jehova na Jesu no mahote gũthoma ngoro ya mũndũ o wothe. (Mat. 9:4) Kwoguo magaatuĩra o mũndũ na njĩra ĩrĩa yagĩrĩire.

¹⁹ Rekei tũtue itua rĩa kwĩhoka Jehova na matua make mothe. Nĩwe wĩ na ũhoti wa gũtuanĩra, no ithuĩ tũtirĩ naguo. (Thoma Isaia 55:8, 9.) Na nĩkĩo tũtigagĩra Jehova na Jesu wĩra wothe wa gũtuanĩra. Na nĩ tũĩ atĩ Mũthamaki witũ Jesu, nĩ egerekanagia biũ na Ithe harĩ kuonania kĩhooto na tha. (Isa. 11:3, 4) No hihi Jehova na Jesu magaatuĩra andũ atĩa hĩndĩ ya thĩna ũrĩa mũnene? Nĩ maũndũ marĩkũ tũtoĩ na nĩ marĩkũ tũĩ megiĩ ũhoro ũcio? Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ kĩarĩrĩirie ciũria icio.