Ir al contenido

Ir al índice

KʼUTUNEM 18

BʼIXONEM 1 Ri e ubʼantajik Jehová

Chqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri «qʼatal tzij puwiʼ ronojel ri uwach ulew» y ri utoqʼobʼisal wachaj

Chqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri «qʼatal tzij puwiʼ ronojel ri uwach ulew» y ri utoqʼobʼisal wachaj

Ri «nimalaj qʼatal tzij puwiʼ ronojel ri uwach ulew, ¿la ma ta kʼu kbʼan na la ri sukʼalaj qʼatoj tzij?» (GÉN. 18:25).

KYAʼ UBʼIXIK

Ri kubʼan ri Jehová che utoqʼobʼisaxik kiwach ri winaq y ri kubʼan che ukʼutik sukʼilal chke are chiʼ keʼuwalajisaj ri xkibʼan itzel taq jastaq.

1. ¿Jas xubʼij ri Jehová che ri Abrahán?

 RI Jehová xukoj jun ángel rech xubʼij che ri Abrahán che kusachisaj na kiwach ri tinamit Sodoma y Gomorra. Y wariʼ xsach ta pa ujolom ri Abrahán. Paneʼ ri Abrahán kʼo nim ukojonik are kʼu kuchʼobʼ taj jasche ri Dios kubʼan wariʼ, rumal laʼ xubʼij wariʼ che ri Dios: «¿La kasach la kiwach ri winaq ri man kʼo ta jubʼiqʼ kimak junam kukʼ ri kʼo kimak? […], ¿la ma ta kʼu kbʼan na la ri sukʼalaj qʼatoj tzij?». Ri Jehová rukʼ paciencia, xukʼut chuwach ri utzalaj rachiʼl: che ri areʼ ni jumul kusach kiwach ri utz taq winaq. ¡Sibʼalaj kukubʼsaj qakʼuʼx retaʼmaxik wariʼ! (Gén. 18:23-33).

2. ¿Jasche qetaʼm che ri Jehová kuqʼat na tzij rukʼ sukʼilal y kutoqʼobʼisaj na kiwach ri winaq?

2 ¿Jasche qetaʼm che ri Jehová kuqʼat na tzij rukʼ toqʼobʼisal wachaj y sukʼilal? Rumal che ri areʼ are kril ri kʼo pa kanimaʼ ri winaq (1 Sam. 16:7). Retaʼm ri kʼo pa «kanimaʼ ri winaq» chkijujunal (1 Rey. 8:39; 1 Crón. 28:9). ¡Sibʼalaj mayibʼal wariʼ! Ri unoʼjibʼaj ri Jehová sibʼalaj nim y kojkun ta che uchʼobʼik ri kubʼan che uqʼatik tzij. Rumal laʼ ri apóstol Pablo xubʼij wariʼ: «Man kʼo ta jun kchʼobʼow ri uchomanik» (Rom. 11:33).

3, 4. ¿Jas weneʼ kojchoman chrij? ¿Y jas kqil na pa wajun kʼutunem riʼ? (Juan 5:28, 29).

3 Are kʼu weneʼ kojchoman chrij preguntas junam rukʼ ri xubʼan ri Abrahán: ¿La kekʼastaj jujun chke ri winaq che e kaminaq, junam kukʼ ri xekam pa Sodoma y Gomorra? ¿La kekʼastaj na lo chkixoʼl ri e utz y ri e utz taj? (Hech. 24:15).

4 Kqil na ri kqachʼobʼ chrij ri kʼastajibʼal. Ojer kanoq xqʼalajisax más chrij ri «kekʼastaj na rech kkʼojiʼ na kikʼaslemal» y ri «kekʼastaj na che kʼoqotajem» (chasikʼij Juan 5:28, 29). a Ri xqʼalajisaxik oj utoʼom rech kʼexom jujun jastaq, che kqil na pa wajun kʼutunem riʼ y pa ri jun chik. Nabʼe kqetaʼmaj na ri qetaʼm taj che kubʼan ri Jehová che uqʼatik tzij tekʼuriʼ kqil chi na ri qas qetaʼm.

RI QETAʼM TAJ

5. ¿Jas xkibʼij kan ri e qawuj chkij ri winaq che xekam pa Sodoma y Gomorra?

5 ¿Jas kkʼulmataj na kukʼ ri winaq re Sodoma y Gomorra che xusachisaj kiwach ri Jehová? Nabʼe kanoq, xqachomaj che ri winaq riʼ kekʼastaj ta chik. Are kʼu, are chiʼ ri jikalaj pataninel xkibʼan kichʼawem y qas xkinikʼoj ri kubʼij ri Biblia, xkilo che kojkun taj kqabʼij che kekʼastaj ta chik. Chqilampeʼ jasche kqabʼij wariʼ.

6. ¿E jachin ri winaq che xusachisaj kiwach ri Jehová ojer y jas utz taj che kqabʼij chkij?

6 Kʼo nikʼaj chi winaq che kubʼij ri Biblia che ri Jehová xusachisaj kiwach rumal che xkibʼan itzel taq jastaq. Jun kʼutbʼal, pa ri Nimalaj Jabʼ ri Jehová xusachisaj kiwach konojel ri winaq, xaq xiw xekanaj kan ri Noé y ri ufamilia. Are chiʼ xqʼax ri tiempo, ri Jehová xubʼij chke ri israelitas che kkisach kiwach konojel ri winaq re ri siete tinamit che e kʼo pa ri Tzujum Ulew. Jumul chik xutaq jun ángel che kikamisaxik e 185,000 soldados asirios pa jun chaqʼabʼ (Gén. 7:23; Deut. 7:1-3; Is. 37:36, 37). Ri Biblia kubʼij ta chqe che ri Jehová kuya ta chi bʼe chke ri winaq riʼ che kekʼastaj chi na jumul. Qas chqanikʼoj más chrij wariʼ.

7. ¿Jas qetaʼm ta chkij ri winaq che xekam pa ri Nimalaj Jabʼ y are chiʼ xchʼak ri Canaán? (Chawilaʼ ri wachbʼal ).

7 Paneʼ qetaʼm che ri Jehová xusachisaj kiwach wajun jupuq winaq riʼ, are kʼu qetaʼm taj jas xubʼan che kilik chkijujunal y qetaʼm taj we xketaʼmaj chrij ri Jehová y xkiya kan ubʼanik ri kimak. Are chiʼ xubʼan ri Nimalaj Jabʼ, ri Biblia kubʼij che ri Noé xux «tzijol re ri sukʼil» (2 Ped. 2:5). Are kʼu kubʼij taj we xutzijoj ri utzij ri Dios chke konojel ri winaq che e kʼo cho ri uwach Ulew are chiʼ tajin kubʼan ri arca. Xuqujeʼ, qetaʼm taj we ri winaq re Canaán che xkibʼan itzel taq jastaq xketaʼmaj chrij ri Jehová y xkikʼex ri kikʼaslemal.

Ri Noé y ri ufamilia tajin kkibʼan ri arca. Qetaʼm taj we xebʼe pa naj taq lugares rech kkitzijoj ri uTzij ri Dios chke konojel ri winaq y che kpe na jun Nimalaj Jabʼ. (Chawilaʼ ri párrafo 7).


8. ¿Jas ri qetaʼm ta chkij ri winaq re Sodoma y Gomorra?

8 ¿E kʼu ri winaq re Sodoma y Gomorra? Qetaʼm che xkʼojiʼ jun sukʼalaj achi chilaʼ che are ri Lot. Are kʼu qetaʼm taj we xutzijoj ri utzij ri Dios chke konojel ri winaq. Qastzij che xkibʼan itzel taq jastaq, are kʼu ¿la xkichʼobʼo jas ri utz y ri utz taj? Weneʼ xkichʼobʼ taj, rumal che ri Biblia kubʼij che e kʼi winaq re Sodoma xkaj xkibʼan abusar sexualmente chke ri kebʼ achijabʼ che e kʼo rukʼ ri Lot. Chkixoʼl ri winaq riʼ e kʼi ri kʼa e majaʼ na y che weneʼ ketaʼm taj che utz ta ri tajin kkibʼano (Gén. 19:4; 2 Ped. 2:7). ¿La kojkunik kqabʼij che ri Jehová, jun Dios che ktoqʼobʼisan wachaj keʼuwalajisaj ta chi ni jun chke ri winaq riʼ? Qastzij che ri Jehová xubʼij che ri Abrahán che keriqitaj ta 10 sukʼ taq winaq chilaʼ (Gén. 18:32). Rumal che xkibʼan itzel taq jastaq, ri Jehová xukʼis tzij pa kiwiʼ. Are kʼu, ¿la qas qetaʼm che ri Jehová kuwalajisaj ta nijun chke ri winaq riʼ chkixoʼl ri man e sukʼ taj? Qetaʼm taj.

9. ¿Jas ri qetaʼm ta chrij ri Salomón?

9 Ri Biblia xuqujeʼ kchʼaw chkij winaq che nabʼe xkikʼut sukʼilal tekʼuriʼ xkibʼan itzel taq jastaq, junam rukʼ ri qʼatal tzij Salomón. Ri areʼ kuchʼobʼ uwach ri Jehová y retaʼm jas kbʼan che uqʼijilaxik y xyaʼ kʼi tewchibʼal che. Are kʼu are chiʼ xqʼax ri tiempo xumajij kiqʼijilaxik ri dioses che kʼo ta kipatan. Ri Jehová sibʼalaj xpe royowal rukʼ ri Salomón y ri winaq re ri tinamit sibʼalaj xkiriq kʼax rumal ri xuchaʼ ubʼanik. Qastzij che ri Biblia kubʼij che are chiʼ xkamik, «xmuq kʼu kukʼ ri e umam», che chkixoʼl kʼo ri sukʼalaj qʼatal tzij David (1 Rey. 11:5-9, 43; 2 Rey. 23:13). ¿La kraj kubʼij wariʼ che kkʼastajisax na? Ri Biblia kubʼij taj. Are kʼu, weneʼ jujun kkichomaj che kkʼastaj na uloq rumal che Romanos 6:7 kubʼij che «ri jun ri kaminaq chik, man kʼo ta chi utaqanik ri makaj puwiʼ». Are kʼu wajun texto riʼ kraj taj kubʼij che konojel ri winaq kekʼastaj na uloq, che jetaneʼ rukʼ ri kikamikal kkichʼak na ri kʼastajibʼal. Ri kʼastajibʼal are jun kʼutbʼal re ri uloqʼoqʼebʼal ri Jehová rumal che are keʼuwalajisaj na uloq ri winaq che qas kkaj kepatanin che (Job 14:13, 14; Juan 6:44). ¿La kʼo ri Salomón chkixoʼl ri winaq riʼ? Qetaʼm taj; xaq xiw ri Jehová etaʼmanaq. Ri qetaʼm are che ri Jehová kubʼan na ri sukʼilal.

RI QETAʼM

10. ¿Jas kunaʼ ri Jehová are chiʼ kusachisaj kiwach ri itzel taq winaq? (Ezequiel 33:11; xuqujeʼ chawilaʼ ri wachbʼal).

10 (Chasikʼij Ezequiel 33:11). Ri Jehová kubʼij chqe ri kunaʼo are chiʼ kusachisaj uwach jun winaq. Ri apóstol Pedro rukʼ ri utobʼanik ri uxlabʼixel xutzʼibʼaj ri e tzij che kjunamataj rukʼ ri xubʼij ri profeta Ezequiel. Xubʼij che ri Jehová «man kraj taj chi kʼo jun ksach uwach» (2 Ped. 3:9). Qastzij, che ri e tzij riʼ kukubʼsaj qakʼuʼx. Qas qetaʼm che ri Jehová kusachisaj ta uwach jun winaq we krilo che kʼo ta rumal kubʼano. Ri areʼ qas kutoqʼobʼisaj kiwach ri winaq y kukʼut wajun bʼantajik riʼ are chiʼ rajawaxik.

Are chiʼ kewalajisax na ri man e sukʼ taj, e kʼi winaq jalajoj kibʼantajik kketaʼmaj na uwach ri Jehová. (Chawilaʼ ri párrafo 10).


11. ¿Jachin ri kekʼastaj ta chik y jasche qetaʼm wariʼ?

11 ¿E jachin ri winaq che qas qetaʼm che kekʼastaj ta chik? Ri Biblia xaq xiw kchʼaw chkij jujun. b Jun kʼutbʼal, ri Jesús xubʼij, che ri Judas Iscariote kkʼastaj ta chik (Mar. 14:21; xuqujeʼ chawilaʼ Juan 17:12 y ri nota de estudio). Ri Judas retaʼm che utz ta ri tajin kubʼano are chiʼ xmakun chuwach ri Jehová y ri Jesús (chawilaʼ Marcos 3:29 y ri notas de estudio). Ri Jesús xuqujeʼ xubʼij che jujun chke ri kʼamal taq bʼe re ri e qastzij taj kojonem pa taq ri uqʼij kekʼastaj ta chik (Mat. 23:33; xuqujeʼ chawilaʼ Juan 19:11 y ri nota de estudio «del hombre»). Y ri apóstol Pablo xubʼij che ri apóstatas che kkikʼex ta ri kikʼaslemal kekʼastajisax ta chik (Heb. 6:4-8; 10:29).

12. ¿Jas qetaʼmam chrij ri toqʼobʼisal wachaj che kukʼut ri Jehová? Chayaʼ jun kʼutbʼal.

12 Junam rukʼ ri qilom chik, ri Jehová kutoqʼobʼisaj kiwach ri winaq y «man kraj taj chi kʼo jun ksach uwach». ¿Jas xubʼan che utoqʼobʼisaxik kiwach e jujun taq winaq che xkibʼan itzel taq makaj? Ri qʼatal tzij David xmakun rukʼ jun ixoq che are ta rixoqil y xubʼan kamisanik, che are itzel taq makaj, are kʼu xukʼex ri ukʼaslemal y ri Jehová xutoqʼobʼisaj uwach (2 Sam. 12:1-13). Ri qʼatal tzij Manasés xubʼan itzel taq makaj pa ronojel ri ukʼaslemal. Paneʼ sibʼalaj itzel ri xubʼan wajun qʼatal tzij riʼ are kʼu ri Jehová xutoqʼobʼisaj uwach y xukuy umak rumal che xukʼex ri ukʼaslemal (2 Crón. 33:9-16). Wariʼ kukʼut chqawach che ri Jehová kutoqʼobʼisaj kiwach ri winaq che rukʼ ronojel kanimaʼ kkiya kan ubʼanik ri makaj. Kukʼastajisaj na ri David y ri Manasés rumal che xkikʼex ri kikʼaslemal y xkiya kan ubʼanik ri makaj.

13. a) ¿Jasche ri Jehová xutoqʼobʼisaj kiwach ri winaq re Nínive? b) ¿Jas xubʼij ri Jesús chkij ri winaq re Nínive?

13 Xuqujeʼ qetaʼm che ri Jehová xutoqʼobʼisaj kiwach ri winaq re Nínive. Ri Dios xubʼij che ri Jonás: «Ulinaq kʼu utzijol ri ketzelal wukʼ». Are kʼu, rumal che xkiya kan ubʼanik ri makaj, ri Jehová xutoqʼobʼisaj kiwach y xukuy kimak. Ri Jonás xukʼut ta toqʼobʼisal wachaj junam rukʼ ri Jehová. Are chiʼ ri Jonás xpe royowal, ri Dios xunaʼtaj che che ri winaq riʼ ketaʼm taj jas ri utz y ri utz taj (Jon. 1:1, 2; 3:10; 4:9-11). Are chiʼ xqʼax ri tiempo, ri Jesús xeʼukoj ri winaq re Nínive che kʼutbʼal rech xuqʼalajisaj che ri Dios sukʼ y kutoqʼobʼisaj kiwach ri winaq. Xubʼij che ri winaq riʼ kewalij na «pa ri qʼatoj tzij» (Mat. 12:41).

14. ¿Jas kubʼan pa ri kikʼaslemal ri ninivitas ri kʼastajibʼal re kʼoqotajem?

14 ¿Pa jas «qʼatoj tzij» kewalajisax wi na ri winaq re Nínive? Ri Jesús xubʼij che «kekʼastaj na che kʼoqotajem», che kbʼantaj na pa ri petinaq (Juan 5:29). Are xchʼaw chrij ri Mil junabʼ are chiʼ kuqʼat tzij, che «kekʼastaj na ri kaminaqibʼ, chi e utz chi e lawalo» (Hech. 24:15). Ri winaq che xkibʼan itzel taq jastaq «kekʼastaj na che kʼoqotajem» rumal che ri Jehová y ri Jesús qas kkil na we kenimanik y kkibʼan pa kikʼaslemal ri kketaʼmaj. We jun chke ri ninivitas che kkʼastajik y kraj taj kupatanij ri Jehová, ksachisax na uwach (Is. 65:20). Are kʼu, we kuchaʼ upatanexik ri Jehová, kuriq na ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik (Dan. 12:2).

15. a) ¿Jasche kojkun taj kqabʼij che nijun chke ri winaq re Sodoma y Gomorra kkʼastajik? b) ¿Jas kqachʼobʼ chrij ri kubʼij Judas 7? (Chawilaʼ ri recuadro « ¿Jas xraj xubʼij ri Judas?»).

15 Ri Jesús xubʼij che ri kʼajisabʼal wachaj che kkiriq na ri winaq che xkixutuj ri areʼ y ri xukʼutu, más «nim na chuwach ri re ri Sodoma xuqujeʼ ri Gomorra» (Mat. 10:14, 15; 11:23, 24; Luc. 10:12). ¿Jas xraj xubʼij? Weneʼ kqachomaj che ri Jesús xukoj jun hipérbole, c are kʼu ri areʼ xubʼij wariʼ rumal che qas kkʼulmataj na, junam rukʼ ri xubʼij chkij ri winaq re Nínive. «Ri qʼatoj tzij» che xubʼij waral weneʼ xuqujeʼ are kchʼaw chrij ri qʼatoj tzij chkij ri winaq re Nínive. Ri winaq re Nínive y ri winaq re Sodoma y Gomorra xkibʼan itzel taq makaj. Are kʼu ri winaq re Nínive xkiya kan ubʼanik ri makaj. Y chnaʼtaj chqe che ri Jesús xubʼij che «ri winaq ri xkibʼan etzelal, kekʼastaj na che kʼoqotajem» (Juan 5:29). Rumal laʼ, weneʼ kʼo na kubʼsal kʼuʼx chke ri winaq re Sodoma y Gomorra. Weneʼ jujun chke kekʼastajisax na y keqatoʼ na rech kkichʼobʼ uwach ri Jehová y ri Jesús.

16. ¿Jas kril na nabʼe ri Jehová are chiʼ keʼuwalajisaj ri kaminaqibʼ? (Jeremías 17:10).

16 (Chasikʼij Jeremías 17:10). Wajun versículo kukʼut chqawach ri qetaʼm: Ri Jehová amaqʼel kunikʼoj ri kuchomaj jun winaq y «ri kʼo kʼa chupam» ri ranimaʼ. Are chiʼ keʼukʼastajisaj ri winaq, ri areʼ kuya na chke ri tojbʼal kech, «chkijujunal ri taqalik, e je jas ri e ubʼanoj». Ri Jehová kuqʼat na tzij pa kiwiʼ ri winaq rukʼ sukʼilal we taqal chke, are kʼu amaqʼel kutoqʼobʼisaj na kiwach. Rumal laʼ kojkun taj kqabʼij che jun winaq kkʼastajisax taj we ri Biblia kʼo ta kubʼij chrij wariʼ.

RI NIMALAJ QʼATAL TZIJ PUWIʼ RI UWACH ULEW AMAQʼEL KUBʼAN NA RI SUKʼILAL

17. ¿Jas kkʼulmataj na kukʼ ri winaq che e kaminaq?

17 Are chiʼ ri Adán y Eva xkinimaj ri xubʼij ri Satanás, wariʼ ubʼanom che e kʼi winaq e kaminaq. Ri «qakʼulel, ri kamikal», usachom kiwach kʼi winaq (1 Cor. 15:26). ¿Jas kkʼulmataj na kukʼ ri winaq riʼ? Kʼo jun jupuq winaq che kekʼastaj na pa ri kaj are e 144,000 sukʼalaj taq cristianos che kyaʼ na ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik chke (Apoc. 14:1). Xuqujeʼ e kʼi achijabʼ ixoqibʼ che xepatanin che ri Jehová, kekʼastajisax na uloq pa ri kʼastajibʼal chke ri e utz. Y we keʼux sukʼ pa ri Mil junabʼ y kʼa pa ri kʼisbʼal kyaʼ na chke ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik (Dan. 12:13; Heb. 12:1). Y pa ri tiempo riʼ ri «e lawalo» —chkixoʼl ri winaq riʼ e kʼo ri xkichʼobʼ ta uwach ri Jehová y «ri xkibʼan etzelal»— kekun na kkikʼex ri kikʼaslemal y kkipatanij ri Dios (Luc. 23:42, 43). Are kʼu, e kʼo jujun winaq che kekʼastaj ta chik rumal che xkibʼan itzel taq jastaq y xkichaʼ ta upatanexik ri Jehová (Luc. 12:4, 5).

18, 19. a) ¿Jasche kojkunik kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri kuchaʼ ubʼanik ri Jehová chkij ri kaminaqibʼ? (Isaías 55:8, 9). b) ¿Jas kqil na pa ri jun chi kʼutunem?

18 Qas qetaʼm che ri Jehová amaqʼel kuqʼat na tzij rukʼ sukʼilal pa kiwiʼ ri winaq. Junam rukʼ ri Abrahán, qas qetaʼm che ri «qʼatal tzij puwiʼ ronojel ri uwach ulew» qas tzʼaqat, kutoqʼobʼisaj kiwach ri winaq y kʼo nim unojibʼal. Ri Jehová xuya che ri Jesús che kuqʼat tzij pa kiwiʼ ri winaq y xukʼut chuwach jas kubʼan che ubʼanik (Juan 5:22). Ri Jehová y ri Jesús kekunik kkil ri kʼo pa ranimaʼ jun winaq (Mat. 9:4). Rumal laʼ pa ronojel qas kkibʼan na ri «sukʼ ubʼanik».

19 Amaqʼel chqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová y chrij ri kuchaʼ ubʼanik. Ri areʼ kkunik kuqʼat tzij pa kiwiʼ ri winaq (chasikʼij Isaías 55:8, 9). Kqaya kan ronojel pa uqʼabʼ ri Jehová y ri Jesús rumal che kkiqʼat na tzij rukʼ sukʼilal y rumal laʼ kqakubʼsaj qakʼuʼx chkij. Xuqujeʼ qetaʼm che ri Jesús, ri Qʼatal tzij, are kresaj uwach ri Jehová rumal laʼ kutoqʼobʼisaj kiwach ri winaq y kuqʼat tzij rukʼ sukʼilal (Is. 11:3, 4). Pa ri jun chi kʼutunem kqil na ri qetaʼm taj y ri qetaʼm chrij ri kubʼan ri Jehová y ri Jesús che uqʼatik tzij pa kiwiʼ ri winaq pa ri nimalaj kʼaxkʼolil.

BʼIXONEM 57 Chqatzijoj ri utzij ri Dios chke konojel winaq

b Katkunik kawetaʼmaj más chkij ri Adán, ri Eva y ri Caín pa La Atalaya 1 re enero 2013, página 12, nota.

c Ri tzij hipérbole are kchʼaw chrij are chiʼ más kyaʼ uwiʼ jun jastaq are kʼu qas ta tzij. Are kʼu ri xubʼij ri Jesús chkij ri winaq re Sodoma y Gomorra weneʼ qas kkʼulmatajik xa ta jun hipérbole.