Ir al contenido

Ir al índice

ARTÍCULO ÑA̱ KAʼVIYÓ 19

YAA 22 Ná kaʼndachíñu Reino Ndióxi̱

¿Ndáaña xíni̱yó xa̱ʼa̱ ña̱ ndatiin Jehová ku̱a̱chi xíʼin na̱ yiví chí nu̱únínu?

¿Ndáaña xíni̱yó xa̱ʼa̱ ña̱ ndatiin Jehová ku̱a̱chi xíʼin na̱ yiví chí nu̱únínu?

“Jehová […] kǒo kúni̱ra ña̱ ndiʼi-xa̱ʼa̱ nda̱a̱ ni iin ndóʼó” (2 PED. 3:9).

TEMA

¿Nda̱chun kivi kandíxayó ña̱ nda̱kúní ndatiin Jehová ku̱a̱chi xíʼin na̱ yiví chí nu̱únínu?

1. ¿Ndáaña ndáyáʼviní kúu tiempo vitin?

 IIN tiempo ña̱ ndáyáʼviní kúú ña̱ ndóoyó vitin ta kúsi̱íní-iniyó. Ndiʼi ki̱vi̱ xítoyó ña̱ xínu profecía ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Biblia. Tá kúú, xítoyó ña̱ kánitáʼan “ta̱ rey ña̱ norte” xíʼin “ta̱ rey ña̱ sur” ña̱ va̱ʼa kotona ndáana kaʼndachíñu iníísaá ñuyǐví (Dan. 11:​40, nota). Saátu xa̱a̱ ku̱a̱ʼání na̱ yiví nátúʼunyó xíʼin xa̱ʼa̱ Jehová, ta xa̱a̱ ku̱a̱ʼání na̱ yiví kúni̱na ndasakáʼnunara (Is. 60:22; Mat. 24:14). Ta xa̱a̱ ku̱a̱ʼání ña̱ʼa tává na̱ ñuu Ndióxi̱ ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ra mií tiempo ña̱ xíniñúʼuyóña (Mat. 24:​45-47).

2. ¿Ndáaña xíniñúʼu kandíxayó, ta ndáaña kéʼé na̱ ñuu Ndióxi̱ sava yichi̱?

2 Jehová chíndeétáʼanra xíʼinyó ña̱ kunda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndáyáʼviní kuu ti̱xin si̱lóʼo tiempo (Prov. 4:18; Dan. 2:28). Kivi kandíxayó ña̱ tá ná kixáʼa ña̱ gran tribulación xa̱a̱ kuumiíyó ku̱a̱ʼání ña̱ chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ va̱ʼa nda̱kú koo iniyó xíʼin Jehová ta saátu ña̱ va̱ʼa viíní kitáʼanyó xíʼinra tiempo saá. Soo, íyo sava ña̱ʼa ña̱ kǒo xíni̱yó kuu chí nu̱únínu. Nu̱ú artículo yóʼo siʼna sakúaʼayó nda̱chun kúú ña̱ násama na̱ ñuu Ndióxi̱ ña̱ ndákanixi̱nína xa̱ʼa̱ sava ña̱ʼa, tándi̱ʼi ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ sava ña̱ xíni̱yó kuu chí nu̱únínu ta saátu ndáa ki̱ʼva keʼé yiváyó Jehová ña̱yóʼo.

ÑA̱ KǑO XÍNI̱YÓ

3. ¿Ndáaña xi̱kaʼa̱nyó kundoʼo na̱ yiví tá ná kixáʼa ña̱ gran tribulación, ta nda̱chun xi̱ndakanixi̱níyó saá?

3 Tá ya̱chi̱ xi̱ndakanixi̱níyó ña̱ tá ná kixáʼa ña̱ gran tribulación kǒoka tiempo koo nu̱ú na̱ yiví ña̱ sakúaʼana xa̱ʼa̱ Jehová ta kuvina tá ná kixaa̱ ña̱ Armagedón. Káʼa̱nyó ña̱yóʼo saáchi xi̱ndakanixi̱níyó ña̱ ndiʼi ña̱ ku̱u tá ki̱xi Diluvio ndánaʼa̱ña ña̱ kuu chí nu̱únínu. Tá kúú, xi̱ndakanixi̱níyó ña̱ nda̱a̱ táki̱ʼva nda̱kasi Jehová yéʼé tú arca tá kúma̱níka kixáʼa tá Diluvio, ki̱ʼva saá keʼéra tá ná kixáʼa ña̱ gran tribulación tasaá kǒo kivika ka̱ku nda̱a̱ ni iin na̱ yiví (Mat. 24:​37-39).

4. ¿Nda̱chun kǒo káʼa̱nkayó ña̱ ndiʼi ña̱ ku̱u tá ki̱xi Diluvio ndánaʼa̱ña ña̱ kuu tiempo vitin?

4 ¿Á kivi ka̱ʼa̱nyó ña̱ ndiʼi ña̱ ku̱u tá ki̱xi Diluvio ndánaʼa̱ña ña̱ kuu tiempo vitin? a Va̱ásaví chi kǒo káʼa̱n Biblia xa̱ʼa̱ña. Ta̱ Jesús chi̱táʼanra “tiempo ña̱ ni̱xi̱yo ta̱ Noé” xíʼin tiempo so̱ndíʼi ña̱ ndóoyó vitin, soo kǒo níxi̱kuni̱ kachira ña̱ ndiʼi ña̱ ku̱u tá ki̱xi Diluvio ndánaʼa̱ña ña̱ kuu chí nu̱únínu, tá kúú ña̱ nda̱kasi Jehová yéʼé tú arca. Soo, ku̱a̱ʼáníva ña̱ kivi sakúaʼayó xíʼin ña̱yóʼo.

5. a) ¿Ndáaña ke̱ʼé ta̱ Noé tá kúma̱níka kixi Diluvio? (Hebreos 11:7; 1 Pedro 3:20). b) ¿Ndáa ki̱ʼva kítáʼan ña̱ kéʼéyó tiempo vitin xíʼin ña̱ ke̱ʼé ta̱ Noé?

5 Ta̱ Noé ka̱ndíxara ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová ña̱ kixi Diluvio ta i̱xava̱ʼara tú arca (kaʼvi Hebreos 11:7; 1 Pedro 3:20). Saátu tiempo vitin, na̱ yiví na̱ kándíxa Ndióxi̱ xíniñúʼu na̱ʼa̱na ña̱yóʼo xíʼin ña̱ kéʼéna (Hech. 3:​17-20). Ta̱ Pedro ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ta̱ Noé ña̱ va̱ʼaní na̱túʼunra xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ (2 Ped. 2:5). Soo, nda̱a̱ táki̱ʼva sa̱kúaʼayó nu̱ú artículo ña̱ ni̱ya̱ʼa, kǒo xíni̱yó á na̱túʼun ta̱ Noé xíʼin ndiʼi na̱ yiví ña̱ kixi Diluvio. Tiempo vitin chíkaa̱níyó ndee̱ ña̱ natúʼunyó xíʼin ndiʼi na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Soo, ni chíkaa̱níyó ndee̱ ña̱ natúʼunyó xíʼin na̱ yiví, kǒo kuchiñuvíyó natúʼunyó xíʼin ndiʼina xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ tá kúma̱níka kixaa̱ ña̱ Armagedón. ¿Nda̱chun káʼa̱nyó ña̱yóʼo?

6, 7. ¿Nda̱chun kǒo kivi natúʼunyó xíʼin ndiʼi na̱ yiví na̱ ndóo nu̱ú ñuʼú yóʼo tá kúma̱níka ki̱xa̱a ki̱vi̱ káʼnu Jehová?

6 Ná kotoyó ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xa̱ʼa̱ ña̱ nátúʼunyó xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ tiempo vitin. Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ natúʼunna tu̱ʼun va̱ʼa xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱ iníísaá nu̱ú ñúʼu yóʼo ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-ini ndiʼi ña̱ yiví xa̱ʼa̱ Jehová (Mat. 24:14). Ta xa̱a̱ xítoyó xínu ña̱yóʼo tiempo vitin. Saáchi yáʼaka 1,000 nu̱ú tu̱ʼun nátúʼunyó xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ xíʼin na̱ yiví, ta xa̱ʼa̱ ña̱ kúúmiíyó sitio jw.org, ku̱a̱ʼání na̱ yiví na̱ ndóo iníísaá nu̱ú ñuʼú kivi ki̱ʼvina nu̱ú ña̱yóʼo ta kunda̱a̱-inina xa̱ʼa̱ Ndióxi̱.

7 Soo, saátu ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo xíʼin na̱ discípulora: “Ña̱ nda̱a̱ káʼi̱n xíʼinndó ña̱ va̱ása sandíʼindó ka̱ʼa̱nndó xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ ndiʼi ñuu Israel ta kixaa̱va ta̱ kúú se̱ʼe ta̱a”. Ña̱ xi̱kuni̱ kachira kúú ña̱ kǒo kivi natúʼunna xíʼin ndiʼi na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ tá kúma̱níka kixira (Mat. 10:23; 25:​31-33). Tiempo vitin ku̱a̱ʼání na̱ yiví ndóona nu̱ú kǒo táxi na̱ chíñu natúʼunyó xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Ta saátu ku̱a̱ʼání na̱ va̱lí káku iin tá iin minuto. Ña̱kán, ni chíkaa̱níyó ndee̱ kǒo kivi natúʼunyó xíʼin ndiʼi na̱ yiví na̱ ndóo nu̱ú ñuʼú yóʼo tá kúma̱níka kixi ki̱vi̱ káʼnu Jehová (Apoc. 14:6).

8. ¿Ndáaña kivi ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱? (Koto na̱ʼná).

8 Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo sana kivi ndakanixi̱níyó: “¿Ndáaña kuu xíʼin na̱ yiví na̱ kǒo níkivi sakúaʼa xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ tá kúma̱níka kixi ña̱ gran tribulación? Jehová nda̱kaxinra ta̱ Jesús ña̱ ndatiinra ku̱a̱chi xíʼin na̱ yiví ña̱kán, ¿ndáa ki̱ʼva keʼéra ña̱yóʼo?” (Juan 5:​19, 22, 27; Hech. 17:31). Texto nu̱ú ka̱na ña̱ artículo yóʼo sándakaʼánña miíyó ña̱ kǒo kúni̱ Jehová ña̱ kuvi ni iin na̱ yiví chi kúnira ña̱ ndiʼina ndandikó-inina xa̱ʼa̱ ña̱ kéʼéna (2 Ped. 3:9; 1 Tim. 2:4). Jehová ta̱ʼán ka̱ʼa̱nra xíʼinyó ndáaña keʼéra xíʼin na̱ yiví kán, ta ni kǒo xíniñúʼu ka̱ʼa̱nvíra xíʼinyó xa̱ʼa̱ ña̱ keʼéra.

¿Ndáaña keʼé Jehová xíʼin na̱ yiví na̱ kǒo níkivi sakúaʼa xa̱ʼa̱ra tá kúma̱níka kixi ña̱ gran tribulación? (Koto párrafo 8). d


9. ¿Ndáaña káʼa̱n Jehová xíʼinyó nu̱ú Biblia?

9 Nu̱ú Biblia va̱xi sava ña̱ʼa ña̱ káʼa̱n Jehová keʼéra. Tá kúú, káʼa̱nra xíʼinyó ña̱ sandátakura na̱ yiví na̱ kǒo nísakúaʼa xa̱ʼa̱ra ta kǒo níkivi nasamana ki̱ʼva ña̱ ni̱xi̱yona (Hech. 24:15; Luc. 23:​42, 43). Ña̱kán, íyoka inka pregunta ña̱ kivi ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱.

10. ¿Ndáa inkaka pregunta kivi ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱?

10 ¿Ndáaña kuu xíʼin na̱ yiví na̱ kuvi tá ná kundika̱a ña̱ gran tribulación? ¿Á ndatakuna? Káxiníva káʼa̱n Biblia ña̱ na̱ yiví na̱ kǒo ndataku kúú na̱ kaʼní Jehová xíʼin na̱ ángelra tá ná kixi ña̱ Armagedón xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo níxíínna kuniso̱ʼona ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna (2 Tes. 1:​6-10). Ta, ¿ndáaña kundoʼo na̱ yiví na̱ kuvi ti̱xin ña̱ gran tribulación xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼona iin tu̱ndóʼo á xa̱ʼa̱ ña̱ xa̱ʼnínana, á xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱chéena? (Ecl. 9:11; Zac. 14:13). ¿Á ndatakuna xíʼin na̱ yiví na̱ kǒo níxa̱a̱ kunda̱a̱-ini xa̱ʼa̱ Jehová nu̱ú ñuyǐví xa̱á? Mií ña̱ nda̱a̱ kǒo xíni̱yó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo.

ÑA̱ XÍNI̱YÓ

11. ¿Ndáaña kiʼin Jehová kuenta xíʼin tá ná ndatiinra ku̱a̱chi xíʼin na̱ yiví tá xa̱a̱ ndíkaa̱ ña̱ Armagedón?

11 Íyo sava ña̱’a ña̱ xa̱a̱ xíniyó kuu chí nu̱únínu. Tá kúú, xíni̱yó ña̱ tá ná kixaa̱ ña̱ Armagedón, Jehová keʼéra xíʼin na̱ yiví nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼéna xíʼin na̱ ñani ta̱ Cristo (Mat. 25:40). Na̱ chíndeétáʼan xíʼin na̱ ungido ta saátu xíʼin ta̱ Cristo koona nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ndikachi. Saátu xíni̱yó ña̱ kookava sava na̱ ungido nu̱ú ñuʼú yóʼo tá xa̱a̱ ná kundikaa̱ ña̱ gran tribulación ta ku̱ʼu̱nna ndiví tá kúma̱ní si̱lóʼo ña̱ kixáʼa ña̱ Armagedón. Ña̱kán nani íyoka na̱ ungido nu̱ú ñuʼú yóʼo, kiviva xa̱a̱ na̱ yiví sakúaʼana xa̱ʼa̱ Jehová, tasaá chindeétáʼanna xíʼin na̱ ungido ña̱ natúʼunna xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Jehová (Mat. 25:​31, 32; Apoc. 12:17). ¿Nda̱chun ndáyáʼviní ndiʼi ña̱yóʼo?

12, 13. ¿Ndáaña sana keʼé savana tá ná kunina ña̱ ndi̱ʼi-xa̱ʼa̱ “Babilonia ña̱ káʼnu”? (Koto na̱ʼná).

12 Tá xa̱a̱ ndíkaa̱ ña̱ gran tribulación, sana sava na̱ yiví kotona ña̱ ndi̱ʼi-xa̱ʼa̱ “Babilonia ña̱ káʼnu” tasaá ndakaʼánna ña̱ xa̱a̱ ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱ ni̱xi̱ka na̱ testigo Jehová ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ kuu ña̱yóʼo. Ña̱kán, tá ná kuni na̱ yiví kuu ña̱yóʼo, ¿á kixáʼana ndasakáʼnuna Jehová? (Apoc. 17:5; Ezeq. 33:33).

13 Ná ndakanixi̱níyó ña̱ ku̱u tiempo tá ni̱xi̱yo ta̱ Moisés. Ku̱a̱ʼání na̱ yiví ki̱xáʼana kándíxana Jehová tá xi̱nina ña̱ ni̱xi̱nu 10 saá plaga ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Moisés. Xa̱ʼa̱ ña̱kán, tá ke̱e na̱ ñuu Israel ñuu Egipto, saátu ke̱e ku̱a̱ʼání na̱ yiví na̱ inka ñuu ku̱a̱ʼa̱nna xíʼinna (Éx. 12:38). Tá ná kuni na̱ yiví ña̱ ndi̱ʼi-xa̱ʼa̱ Babilonia ña̱ káʼnu, ¿á sa̱a̱yó tá ná kuni̱na ndasakáʼnuna Jehová tá si̱lóʼoní kúma̱ní ña̱ kixáʼa Armagedón? Kǒo xíniñúʼu sa̱a̱víyó chi kúni̱yó keʼéyó nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼé Jehová, saáchi kúndáʼviní-inira xínira na̱ yiví, va̱ʼaní-inira, kúeení-inira, kúʼvi̱-inira xínira miíyó ta ndiʼi ña̱ káʼa̱nra ña̱ nda̱a̱ kúúña (Éx. 34:6). b

Tá ná kuni na̱ yiví ña̱ ndiʼi-xa̱ʼa̱ “Babilonia ña̱ káʼnu” ndakaʼánna ña̱ ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱ ni̱xi̱ka na̱ testigo Jehová xi̱kaʼa̱nna ña̱ kuu ña̱yóʼo. (Koto párrafo 12 xíʼin 13). e


14, 15. ¿Ndáana kúú na̱ ka̱ʼa̱n á ndataku na̱ yiví á va̱ása ndatakuna? (Salmo 33:​4, 5).

14 Sana sava na̱ yiví káʼa̱nna ña̱yóʼo xa̱ʼa̱ na̱ veʼena na̱ kǒo ndásakáʼnu Jehová: “Va̱ʼaka ná kuvi na̱ veʼi̱ tá kúma̱níka kixáʼa ña̱ gran tribulación ña̱ va̱ʼa ndatakuna ñuyǐví xa̱á”. Ta sana káʼa̱nna ña̱yóʼo chi kúni̱na ña̱ ndataku na̱ veʼena. Soo, ni ná kuvi na̱ veʼena tá kúma̱níka kixáʼa ña̱ gran tribulación Jehová kúú ta̱ xíni̱ á sandátakurana á kǒo sandátakurana. Va̱ʼaní ndátiin Jehová ku̱a̱chi ña̱kán va̱ʼaní koo ña̱ keʼéra (kaʼvi Salmo 33:​4, 5). c Kúnda̱a̱-iniyó ña̱ mií Jehová ta̱ ndátiin ku̱a̱chi xíʼin ndiʼi na̱ ndóo iníísaá nu̱ú ñuʼú keʼéra ña̱ nda̱kú (Gén. 18:25).

15 Ni nda̱a̱ ndáaka ñuu ndóo na̱ yiví, soo mií Jehová kúú ta̱ ndaka̱xin á koona nu̱ú ñuyǐví xa̱á á va̱ása koona. Kǒo ka̱ʼa̱nví Jehová ña̱ nda̱a̱ táki̱ʼva íyo “ti̱xúʼu” saá íyo ku̱a̱ʼá na̱ yiví na̱ ndóo iin ñuu xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo níkivi kuniso̱ʼona tu̱ʼun va̱ʼa xa̱ʼa̱ra (Mat. 25:46). Tá miíyó ndíʼi̱-iniyó xa̱ʼa̱ na̱ yiví na̱ ta̱ʼán sakúaʼa xa̱ʼa̱ Jehová, miíra ndíʼi̱níkava-inira xa̱ʼa̱na ta ndáyáʼvinína nu̱úra. Kǒo xíni̱yó ndáaña keʼé Jehová tá xa̱a̱ ná kundika̱a̱ ña̱ gran tribulación. Sana sava na̱ yiví yóʼo kiviva xa̱a̱na sakúaʼana xa̱ʼa̱ra, tasaá kixáʼana kandíxanara tá ná ndasakáʼnura miíra nu̱ú ndiʼi na̱ ñuu (Ezeq. 38:16).

Tá xa̱a̱ ndíkaa̱ ña̱ gran tribulación, ¿á koo na̱ yiví na̱ kuni̱ ndasakáʼnu Jehová xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ kunina kuu?

16. ¿Ndáaña xíni̱yó xa̱ʼa̱ Jehová? (Koto na̱ʼná).

16 Nu̱ú Biblia sákuaʼayó ña̱ ndáyáʼviníyó nu̱ú Jehová, saáchi ta̱xira se̱ʼera ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ra xa̱ʼa̱ ndiʼi miíyó tasaá kivi kutakuyó ndiʼi saá tiempo (Juan 3:16). Kúnda̱a̱-iniyó ña̱ va̱ʼaní-ini Jehová xíʼinyó ta kúndáʼvi-inira xínira miíyó (Is. 49:15). Xíni̱ra nda̱saa naní iin tá iinyó, ña̱kán ni ná kuviyó kivi ixava̱ʼa tukura miíyó nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱xi̱yoyó ta kivi ndakaʼányó xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ xi̱keʼéyó (Mat. 10:​29-31). Kivi kandíxayó ña̱ viíníva ndatiin Jehová ku̱a̱chi xíʼin na̱ yiví saáchi ndíchiníra, va̱ʼaní íyo ña̱ kéʼéra ta kúndáʼviní-inira xíni̱ra miíyó (Sant. 2:13).

Kivi kandíxayó ña̱ viíníva ndatiin Jehová ku̱a̱chi xíʼin iin tá iin na̱ yiví saáchi ndíchiníra, va̱ʼaní íyo ña̱ kéʼéra ta kúndáʼviní-inira xínira miíyó (Koto párrafo 16).


17. ¿Ndáa pregunta ndakuiinyó nu̱ú inka artículo?

17 Vitin ña̱ xa̱a̱ kúnda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, kíʼinyó kuenta ña̱ ndáyáʼviní ña̱ ku̱ʼu̱nyó natúʼunyó xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. ¿Nda̱chun káʼa̱nyó ña̱yóʼo? Ta, ¿ndáaña chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ kǒo sandákooyó ña̱ natúʼunyó xa̱ʼa̱ Ndióxi̱? Nu̱ú inka artículo ndakuiinyó pregunta yóʼo.

YAA 76 ¿Á kúsi̱í-iniún kéʼún chiñu Ndióxi̱?

a Nu̱ú artículo ña̱ naní “A Jehová le gusta enseñar de forma sencilla”, ña̱ ka̱na nu̱ú La Atalaya 15 tí marzo ña̱ ku̱i̱ya̱ 2015, página 7 nda̱a̱ 11, ndani̱ʼún ña̱ kivi chindeétáʼan xíʼún ña̱ kunda̱a̱-iniún nda̱chun va̱ása chítáʼanka na̱ ñuu Ndióxi̱ ña̱ ku̱u xi̱naʼá xíʼin ña̱ sánáʼa̱na tiempo vitin.

b Tá xa̱a̱ ná ndiʼi-xa̱ʼa̱ Babilonia ña̱ káʼnu, na̱ Gog ña̱ Magog kixáʼana ixandi̱va̱ʼana xíʼin na̱ ñuu Ndióxi̱. Ndiʼi na̱ yiví na̱ kixáʼa ndasakáʼnu Jehová tá xa̱a̱ ná ndiʼi-xa̱ʼa̱ Babilonia ña̱ káʼnu ya̱ʼana nu̱ú tu̱ndóʼo ta ixandi̱va̱ʼana xíʼinna.

c Salmo 33:​4, 5: “Nina ña̱ nda̱a̱ káʼa̱n Jehová, ta kivi kandíxayó ña̱ va̱ʼaní íyo ndiʼi ña̱ kéʼéra. 5 Nina ña̱ nda̱kú kéʼéra. Va̱ʼaní-ini Jehová xíʼin ndiʼi na̱ yiví”.

d ÑA̱ KÁʼA̱N XA̱ʼA̱ NA̱ʼNÁ: U̱ni̱ na̱ʼná ña̱ náʼa̱ nu̱úyó ña̱ kǒo kivi natúʼunyó xíʼin ndiʼi na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱: 1) Iin ñaʼá íyoñá iin ñuu nu̱ú kǒo na̱ testigo íyo ta i̱yoní ña̱ natúʼunna xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ ñuu kán, 2) iin matrimonio íyona iin ñuu ña̱ i̱yoní káa chi kǒo xíín na̱ chíñu taxina ña̱ natúʼunna xa̱ʼa̱ Ndióxi̱, 3) iin ta̱a íyora iin lugar ña̱ xíkání kíndo̱o nu̱ú kǒo kívi natúʼunna xíʼinra xa̱ʼa̱ Ndióxi̱.

e ÑA̱ KÁʼA̱N XA̱ʼA̱ NA̱ʼNÁ: Iin ñaʼá ñá xi̱kuu testigo Jehová ndákaʼánñá xa̱ʼa̱ ña̱ sa̱kúaʼañá nu̱ú tu̱ʼun Ndióxi̱ ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ ndiʼi-xa̱ʼa̱ “Babilonia ña̱ káʼnu”. Ndi̱kóñá nu̱ú na̱ yiváñá chi kúni̱ tukuñá ndasakáʼnuñá Jehová. Tá ná kuu táʼan ña̱yóʼo, kúni̱yó kooyó táki̱ʼva íyo yiváyó Jehová ta kundáʼvi-iniyó kuniyó na̱ ndi̱kó nu̱úra ta vií ndakiʼinyóna.