'Dho -a 'gü -wɔn -ta

'Dho -a 'gü -wɔn -nu 'sëëdhɛ -ta

ˈWƆN ˗GƆ 26

ˈˈTAN 8 Zoova ˈnën ˗tɔ kwa ˗bindhɛ

˗Kwa Zoova kë kwa ˗bha ˗Gwö ˈgbɔŋ ˈka

˗Kwa Zoova kë kwa ˗bha ˗Gwö ˈgbɔŋ ˈka

«˗Gwö ˈgbɔŋ ˈbha ˈö dho kë ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗Zlan ˈdhö, ˈyaa ˈdhö.»1 SAM. 2:2.

˗A ˗GƆ

ˈˈKlʋʋsë ˗nu ˈwo Zoova ˗kë ꞊dhɛ ˗gwö ˈgbɔŋ ˈdhö bhë, kwa ˗dho dɔ kö ˈkwa ˈto ˗an ˈˈpiʋ̈.

1. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Psaume 18:46 ˈgü, Davi ˗yö Zoova ˗zɔn ˗mën ˈka?

 ˈˈKPƆNŊTAADHƐ ˈkwa˗ ˗bha yö, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈö kwa ˗zo ˈyaa ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo nu kwa ˗ta ɛɛnˈˈ ˈwo kwa ˗bha ˗tosɛta bho ˈˈgblʋʋ. Kwa Zoova ˈˈnuɛ ˗bho ꞊dedewo ˗a ˗bha kwa ˗takun ˗sü ˗bha! ˈWɔn ˗gɔ ˈö˗ ˗dhɛ ˈö yö ˈö dɔ ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ Zoova ˈö bhë ˗Zlan ˈö ö ˈˈɲaan ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ˈdhö ˈˈwɩ ˗sü ˈka ˗a ˗bha kö ˈö kwa ˗takun, yö ˗mü. ˗A ˗bha kwa ˗takun ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˈkwa˗ yö ꞊dhɛ «Zoova ˗yö ö ˈˈɲaan!» (Psaume 18:46 ˗wo pö.) ˈˈKɛɛ ˈdhɛ Davi ˗yö ö bo ˗a pö ˗sü ˈka ˈˈdhʋ̈, ˗yö Zoova ˗dhɛ «n ˗man ˗Gwö ˈgbɔŋ.» ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˈö ö ˈˈɲaan bhë ˈö˗ ˗zɔn ˗gwö ˈgbɔŋ ˈö ˈyaa pëbhɩɩ˗ ˈka bhë, ˗a ˈka?

2. ˗A pö ˈö Davi ˗ya wo Zoova ˗yö «n ˗man ˗Gwö ˈgbɔŋ» ˈka bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha?

2 ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, ˈpë ˗kë ˈwo Zoova ˗zɔn ˗gwö ˈgbɔŋ ˈka waa ˗gleŋ ˈö˗ ˗da kwa ˗bha, kwa ˗dho ˗an yö. ˈPë ˗kë ˈkwa dho Zoova ˈsü ˈpö ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗Gwö ˈgbɔŋ ˈdhö, ˈkwa dho ˗a yö. ˗A ˗totaabhasü ˈgü, ˈpë ˈkwa dho ˗a kë ˈzü kö ˈkwa ˈto ˗a ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈˈpiʋ̈, kwa ˗dho yö ˈpö.

ˈMËN ˗KË ˈÖ ZOOVA ˗YÖ ˗KË ꞊DHƐ ˗GWÖ ˈGBƆŊ ˈDHÖ?

3. ˗Wo ˈö ˗kë «˗gwö ˈgbɔŋ» ˈka bhë Biblö ˗ya ˗wɔn ˗blɛɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka? (Pë ˈˈbin ˈö˗bhë ˗a ˗ga.)

3 Biblö ˗yö Zoova ˗zɔn «˗gwö ˈgbɔŋ» ˈka, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈö kwa ˗takun ˈkwa˗ ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈgüman. Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wa ˈtɔ ˗bhɔ ˗a ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈö ˗an ˗zɔn ˈka ˈyaa ˈdhö bhë ˗an ˗wɔn ˈgü, ˈwo˗ pö ˗gɛnɲan ˈka ꞊va Biblö ˈgü ꞊dhɛ ˗gwö ˈgbɔŋ ˗mü ˗a ˈka. Biblö ˈˈɲan ˗blɛɛsü ˈwo Zoova ˗dhɛ mü «˗Gwö ˈgbɔŋ» ˈnën ˗tɔ Deutéronome 32:4. Anö ˗bha bhɛɛwo ˈgü, ˗ya ˗pö ꞊dhɛ «˗gwö ˈgbɔŋ ˈö dho kë ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗Zlan ˈdhö, ˈyaa ˈdhö.» (1 Sam. 2:2) Abakukö ˗yö Zoova ˗dhɛ: «N ˗man ˗Gwö ˈgbɔŋ.» (Hab. 1:12) Psaume 73 ˗bɛnzëmɛn ˗yö ˗Zlan ˗dhɛ: «N zuʋ̈ga ˗bha ˗gwö ˈgbɔŋ.» (Ps. 73:26) Zoova yöö ꞊dede ˗yö ö ˗de ˗zɔn ˗gwö ˈgbɔŋ ˈka. (Is. 44:8) ˈˈKlʋʋsë ˗yaaga ˈwo Zoova ˗kë ꞊dhɛ ˗gwö ˈgbɔŋ ˈdhö ˗kwa ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ kö ˈpë ˈkwa dho ˗a kë kö Zoova ˗yö kë «kwa ˗bha ˗Gwö ˈgbɔŋ» ˈka, ˈkwa˗ dɔ.—Deut. 32:31.

˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wo Zoova ˗sü ꞊dhɛ ˗gwö ˈgbɔŋ ˈö ˗binŋdhɛ ˗së ˈka ˗a ˈdhö. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 3 ˈgü.)


4. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˈdhö kwa ˗binŋdhɛ ˈka? (Psaume 94:22)

4 Zoova ˈnën ˗tɔ kwa ˗binŋdhɛ. ˈˈTee ˗yö ʒiö ˗ni ˈgü, mɛn ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗bin ˗gwö duudhö. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa nu kwa ˗ta kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü, Zoova ˗yö kwa ˗takpa. (Psaume 94:22 ˗wo pö.) ˗Yö kwa ˗takun kö kwaa˗ ˗nu kwa ˗bha ˈˈtɔŋdhɛ ˗yö ˈto ö ˗wɛɛ ˈgü, ˈö kwa ˗zogban ꞊dhɛ pë ˈbha ˈti ˗dho kë kwa ˈka ˗toëpö ˈka. ˗Ya ˈˈplüün ˗bho kwa ˗dhɛ ˈzü ꞊dhɛ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü ö ˗dho pë ˈˈpɛpɛ ˈö nu zuʋ̈dhiʋ̈tɛ waa saanˈˈ ˗an ˈka kwa ˗ta bhë, ˗an bho kwa ˗bha.—Ézéch. 34:​25, 26.

5. Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˗Binŋdhɛ ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

5 ˈKwa˗ pö Zoova ˗yö kë kwa ˗Binŋdhɛ ˈka, pë ˗nu ˈkwa dho ˗an kë ˗a do ˈnën ˗tɔ bhɛɛsü. ˈKwa bhɛɛˈˈ, Zoova ˗dho ‹zuëˈˈ ˈwaanu ˗sü ˈö go ö ˈˈpiʋ̈› ˗a nu kwa ˗dhɛ kö ˗yö kwa zuʋ̈ga waa kwa ˗zotakɔ ˗an ˗takpa. (Fdh. 4:​6, 7) ˈPë ˗kë kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Atɛmö ˈwo˗ ˗da ˗kaso ˈgü ˗a ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn ˈgü ˗a ˈka, ˗kwaa ˗ga. Gɔndë do ˗yö dhɛɛˈˈ ꞊va ˗kpɔ ˗a ˗gɔ, ˈö ˈˈgbɩɩdhɛ ˗wɔ ˗a ˗ta, ˈö ˈlëë˗ dɔ ˗a ˗bha. Atɛmö ˗ya ˗pö: «˗A ˗bha n dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˗sü ˗yö n zuʋ̈ˈˈ ˗kaankwöö, ˈˈkɛɛ a ˗bhɛɛ Zoova ˗dhɛ ˗kplawo. A˗ pö ˗a ˗dhɛ ˗yö n gba zuʋ̈waannsü waa ꞊kpɔɔdhɛ ˗an ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü ˈkö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˈö bhë ˗yö ˗kun ˈˈklʋʋbhɔdhe wɔ ˗ni ˈgü n ˗ta, n zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˗kë ˗saa ˗kplawo. Zoova ˗bha ˗takundhe ˈsaa˗ ˈgü, ˗yö ˗kë ꞊dhɛ ˈpë ˈa dɔ ˗sü ˈka ˈˈkplʋʋ ˈö ˗gwö ˈka ˗a ꞊zlöö ˗a ˈdhö.»

6. ˈMën ˗kë ˈkwa dho kwa ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka? (Isaïe 26:​3, 4)

6 Zoova ˗yö ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗mɛn ˈka. ꞊Dhɛ ˗gwö ˈgbɔŋ ˈö ˈyaa ˈgo ö pinŋ˗ ˗bha ˗a ˈdhö Zoova ˈyaa ˈgo ö pinŋ˗ ˈgü, ˗yö kwa ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗yö «˗Gwö ˈgbɔŋ ˈka ˗toëpö ˈka.» (Isaïe 26:​3, 4 ˗wo pö.) Zoova ˗dho kë ö ˈˈɲaan ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka kö pë ˈö˗ ˈˈplüün bho ˈö˗ kë, ˈö ö ˈˈtʋ ˈto kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗bha kö ˗takundhe ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˈö˗ nu kwa ˗dhɛ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈkwa kwa ˗zoyö ˗a ˗dhɛ, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˗yö ˗klu ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗bha. (2 Sam. 22:26) ˗A ˗zo ˈti ˗dho bhɔ toŋtoŋdhö kwa këwɔn ˗së ˗nu ˈka, ˈö dho kwa saan nu ˗kplawo.—Ebl. 6:10; 11:6.

7. ˈKwa kwa ˗zoyö Zoova ˗dhɛ, ˈmën ˈkwa dho ˗a ꞊slɔɔ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

7 ˈKwa kwa ˗zoyö Zoova ˗dhɛ kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka, kö ˈkwa˗ kë kwa ˗bha ˗Gwö ˈgbɔŋ ˈka. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ kö ˈkwa ˈwɔnman ˗a ˗ta, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü, kwa ˗dho ˈwɔn ˗së ꞊slɔɔ. (Is. 48:​17, 18) ˈˈTʋ̈ŋ ˈˈpɛpɛ ˈö ˈkwa˗ yö ˗a ˈka ꞊dhɛ Zoova ˗yö kwa ˗takun, kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗yö ˗gban. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova dosɛnŋ ˈnën ˗mɔn kwa ˗takun ˗sü ˗bha kö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ suu ˈˈpɛpɛ ˈö nu kwa ˗ta ˗a ˈgü. ˈWɔn ˗nu ˈö mɛn ˈbha ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kwa ˗takun ˈkwa bɔ ˗an ˈgü ˗wa nu kwa ˗ta, kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ Zoova dosɛnŋ ˈnën ˈkwa dho kwa ˗zoyö ˗a ˗dhɛ. Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Vladimi ˗ya ˗pö: «ˈˈTʋ̈ŋ ˈa˗ ˗kë ˗kaso ˈgü, ˗yö yaa Zoova yi ˗bha ˈˈtɔŋdhɛ ˗kë ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo. A n ˗man ˗zoyödhe ˗dadhiʋ̈ ˈyö sü ꞊dhɛ a ˗kun n do ˈka, ˈö Zoova dosɛnŋ ˈnën ˗mɔn n ˗takun ˗sü ˗bha.»

ˈKwa kwa ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ꞊dedewo kö ˈkwa˗ kë kwa ˗bha ˗Gwö ˈgbɔŋ ˈka. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 7 gü.)


8. (1) ˈMën ˗kë ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ Zoova ˈyaa ˈgo ˈˈgblʋʋ? (2) ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˈkwa˗ ꞊slɔɔ ˗Zlan ˗bha ˗kë kwa ˗bha ˗Gwö ˈgbɔŋ ˈka ˗sü ˈgü? (Psaume 62:​6, 7)

8 Zoova ˈyaa ˈgo ö ˈˈgblʋʋ. Zoova ˗yö ꞊dhɛ ˗gwö ˈgbɔŋ ɛɛnˈˈ ˗tɔn ˈö ˈyaa ˈgo ö pinŋ˗ ˈgü ˗a ˈdhö. Mɛn ˈö˗ ˈka waa˗ dhɔɔbhaawɔn ˗nu ˈwaa ˈgo ˈˈgblʋʋ toŋtoŋdhö. (Mal. 3:6) ˈDhɛ Adan waa Ɛvö ˈwo ˗gban ˗a ˗gɔ, Zoova ˈti ö dhɔɔbhaawɔn ˈö ˗gban mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha ˗a bho ˈˈgblʋʋ. Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Zoova «ˈyaa ˈgo ö ˗wʋ ˗ta.» (2 Tim. 2:13) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn suu ˈˈoo ˗su ˗go ˗a ˈgü ɛɛnˈˈ mɛn ˗nu ˗wo pë suu ˈˈoo ˗su ˗kë, Zoova ˈti ˗dho ö ˗bha ˈwɔn kë ˗kɔ ɛɛnˈˈ ö dhɔɔbhaawɔn ɛɛnˈˈ ˈzü ö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu bho ˈˈgblʋʋ toŋtoŋdhö. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˗to ö pinŋ˗ ˈgü bhë, kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü ˈö pë ˗nu ˈö ˗an ˈˈplüün bho ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗bha ˈka, ˗an ˗kë.—Psaume 62:​6, 7 ˗wo pö.

9. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü Tatiana ˗bha?

9 ˈKwa kwa ˗zota Zoova ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu, ˗a dhɔɔbhaawɔn ˗nu ˈwo ˗gban ˈˈsɛ waa mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha ˗an ˈgü, kwa ˗dho ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˈkwa˗ ˗kë kwa ˗bha ˗Gwö ˈgbɔŋ ˈka. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa nu kwa ˗ta, kwa zuʋ̈ˈˈ ˗dho kë ˗saa ˈkwa to ˗klu ˗sü ˈka˗ ˗bha. (Ps. 16:8) ˈPë ˗kë kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Tatiana ˈwo˗ ˗da ˗kaso ˈgü ˗a ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn ˈgü, ˈyö bhë. ˗Ya ˗pö: «A ˗kun n do ˈka. ˗A züdɔdhɛ ˈgü, ˗yö ˗kun ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dede ˈka ˈö ˗ya kë ꞊shiöŋ ˈgügadhe ˗yö nu n ˗ta.» ˈˈKɛɛ ˗dhɛ ˈö˗ yö ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈö bhë ˗yö ˗gban Zoova waa ö dhɔɔbhaawɔn ˗an ˗bha, ˗ya zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa ˈö˗ ˗bha ˗zoyödhe kë ˈˈgbɩɩ˗. ˗Ya ˗pö: «ˈDhɛ ˈwɔn ˈö bhë ˈa˗ ˈgüman, n ˗zo ˗yö ˗bo ꞊dhɛ Zoova ˗wɔn ˈgü ˈnën ˈa kun ˗kaso ˈgü. ˗Ya ˗kë ˈa ˗kan ˗ya ˗de zɔnŋ ˗ta ˗sü ˗bha.»

10. ꞊Dɛɛ, Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˗bha ˗Gwö ˈgbɔŋ ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

10 ˗A ˈˈtʋ̈ŋ ˈyaa ꞊gblɛɛn ˈzü kö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊gbɔɔnsü ˗nu ˗wo nu kwa ˗ta. Yi ˈö bhë ˗a ˈka, kwa ˗bhawɔn ˗dho yö ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗bha ꞊dedewo. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈ ꞊dɛɛ, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈkwa ˈdhaŋ˗ ˗bho Zoova ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˈö ꞊dhɛ ˗yö ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka ˗a bhë, ˗a ˗gɛn ˗gban. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Kwa ˗kwɛzlan ˗nu ˈwo Biblö ˈgü waa ˈwɔn ˗nu ˈö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wo bɔ ˗an ˈgü ꞊dɛɛ ˗an ˗wo pö kö ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗takun ˗a ˈka, ˈkwa˗ yö. ˗Kwa kwa ˗zota ꞊dedewo ˗kwɛzlan ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho Zoova kë kwa ˗bha ˗Gwö ˈgbɔŋ ˈka.

˗KWA ˈTO ZOOVA ˗BHA ˈˈKLƲƲSË ˗NU ˈˈPIƲ̈

11. ˈMën ˗kë ˈkwa dho ˈto Zoova ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈˈpiʋ̈? (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈkɔnën « ˈPë kwa ꞊dhegblü wlüünën gɔɔn˗ ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wa kë» ˗bha.)

11 ˈˈKlʋʋsë ˗nu ˈwo Zoova ˗kë ꞊dhɛ ˗gwö ˈgbɔŋ ˈdhö bhë, ˈkwa ˗an yö. ˗Kɔ ˈkwa dho ˈto ˗a ˈka ˗an ˈˈpiʋ̈, ˗kwaa ˗ga. ˈKwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa ˈto Zoova ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈˈpiʋ̈, kwa ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊faanmën. ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ Yesu ˗yö Simɔn ˗dhɛ Sefasö (ɛɛnˈˈ «Piɛdhö.») ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ «˗Gwö ˈgbɔŋ ˈˈpɛn.» (Zan 1:42) Yesu ˗kun ˗a pö ˗ni ˈgü ꞊dhɛ Piɛdhö ˗dho mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗zogban ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˈö ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban. Mɛn zii ˗nu ˗wo ꞊dhɛ «˗gwë gbɔŋ˗ ˈkpii˗ ꞊dhɔŋlöödhɛ [ . . . ] ˈdhö.» ꞊Waa˗ pö ˈˈdhʋ̈ kö ˗wa ˗pö ꞊dhɛ ˗wo ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗takpa. (Is. 32:2) ˈˈKɛɛ kö mɛn ˈˈpɛpɛ ˈkwa ˈto Zoova ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈˈpiʋ̈, kwa ˗dho kwa ˈko ˗nu ꞊faanmën.—Efɛ. 5:1.

12. Kwa ˗dho mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

12 ˗Kwa kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗binŋdhɛ ˈka. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˈˈyi ˗ya pa, ˗bhluubhluudhe ɛɛnˈˈ ˗gblü ˗ya ˗da, kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo go wo ˗gɔ ˈkɔɔ ˈö ˈkwa ˗an ˗dhɛŋ bun. «ˈˈTʋ̈ŋ ˗totaabhasü» ˈö ˈkwa˗ ˈgü yö ˈwɔn yaa ˗nu ˗wo ˗da ˗ni ˈgü ˈˈdhiʋ̈. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ kwa ˗dho kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan bhɔ. (2 Tim. 3:1) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈkwa ˗an ˗zogban, ˈkwa ˗dhɔ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. ˗A kë ˗kɔ do ˈnën ˗tɔ ˗kɔ ˗ya ˗an ˗gɔ ˗sü ˈö kwa ˗bha ˗bhɔkwëëkëgükɔ ˈgü, kë ˈˈdhʋ̈ kö kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˗yö kë ˗dhɔ ˗zɔn ˗dhɛ waa mɛn ꞊faanmën ˗dhɛ ˈka. ˈˈKpɔnŋtaadhɛ ˈö ˈkwa˗ ˈgü yö mɛn ˗nu ˗wa kë ˈˈdhiʋ̈ ˈˈdhiʋ̈ ˗sü wo ˈko ˗bha, ˗wa kë ˗saa ˈö zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ˈdhö ˗an ˗bha. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wa nu ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˗wa yö ꞊dhɛ wo ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë, ˈkwa ˗an zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa ˈwo kë wo ˗de ˈgü ˗së.

13. Mɛn zii ˗nu ˗dho kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗binŋdhɛ ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

13 ˈˈTʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, mɛn zii ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗kë ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗bha ˗binŋdhɛ ˈka. ˈˈSɛ ˗ya ꞊zii, ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗ ˗ya ʒiö ɛɛnˈˈ ˈˈyi ˗ya pa ɛɛnˈˈ ˈzü ˗wa ˈdho kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˈka ꞊dhɔtrɔɔplöö, mɛn zii ˗nu ˗wo ˗to mü ˈwo wo ˗de ꞊baa kö ˈwo nu wo ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ. ˗Wo ˗an ˗takun ˈzü Biblö ˈka. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊waa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ mɛn zii ˈbha ˈˈgblü ˗yö ˗së, ˈö ö ˈˈtʋ to mɛn ˗nu ˗bha ˈö ö ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈö ˈwɔn ˈgüman ˗an ˗gɔ, ˗ɲɔɔn ˗a ˗bha ˗sü ˈwo wo zuʋ̈piʋ̈wɔn ꞊blɛɛ ˗a ˗dhɛ bhë ˈyaa kë ˗an ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. ˈˈKlʋʋsë ˗nu ˈwo bhë ˗wo ˗dho ˗a kë ˈwo˗ yö ꞊dhɛ wo ˗dhɔ ˗yö mɛn zii ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗kë, ˈwo wo ˈˈtʋ to ˗dhioo ˗nu ˈö bɔ Biblö ˗ta ˈö ˗an dɔ ˗an ˗bha.—1 Tes. 2:​7, 8, 11.

Mɛn zii ˗nu ˗wo wo ꞊dhegblü ˗nu ˗zogban ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpo 13 ˈgü.) a


14. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈkwa dho ˗a ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗mɛn ˗mü kwa ˈka?

14 ˗Kwa kë ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗mɛn ˈka. ˈˈTʋ̈ŋ ˈˈpɛpɛ ˈka, kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wo wo ˗zoyö kwa ˗dhɛ. (Prov. 17:17) ˈKwa˗ pö ˗yö kë ˈˈdhʋ̈, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë? Kwa kwa ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa ˈto Zoova ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈˈpiʋ̈ yi ꞊gban ˈka. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ pë ˗nu ˈö ˈkwa ˗an ˈˈplüün bho ˗kwa ˗an ˗kë. ˗Kwa nu ˈˈlɛlɛ ˗bha ɛɛnˈˈ ˗kwa ˈwɔn ˗nu kë ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗bha. (Mat. 5:37) ˗Ya ˈgo mü ˈkwa˗ yö ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗bhawɔn ˗yö ˗takundhe ˗bha, ˗kwaa nu ˗a ˗dhɛ. ˗Wa yö dɔ kwa ˗kɔ ˈka ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˗a ˗dhioo ˗nu ˈwo˗ dɔ ˗kwa ˈto ˗an ˈˈpiʋ̈.

15. Mɛn zii ˗nu ˗wa kë ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗mɛn ˗nu ˈka, ˗wo ˈwɔn ˗së ˗kë ˗zlanwokɔdhi ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

15 Mɛn zii ˗nu ˈwo ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗mɛn ˗nu ˈka bhë, ˗wo ˈwɔn ˗së ˗kë ˗zlanwokɔdhi ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈˈTʋ̈ŋ ˈˈpɛpɛ ˈö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bhawɔn ˗ya yö ˗takundhe ˗bha ˗a ˈka, ꞊waa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ mɛn zii ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo wo ˗takun, zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ˈyaa kë ˗an ˗bha. ˗Wo ˗kë wo ˗de ˈgü ˗së ˈyö sü ꞊dhɛ ˗an ˗dhɔ ˗yö mɛn zii ˗nu ˗kë. ˗Ya ˈgo mü mɛn zii ˗nu ˈti ˗gban wo ˗de ˗bha ˈwɔndɔdhe ˗ta, ˗wa ˗gban Biblö waa kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˗ta ˗wa ˗dhioo dɔ, kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dho ˈdhaŋ˗ bho ˗an ˈˈdhiʋ̈ ꞊dedewo. ˗Wo ˗dho ˈdhaŋ˗ bho ˈzü mɛn zii ˗nu ˈö ˈwaa wo ˈˈdhi bho mɛn ˗nu ˗bha ˈwɔn ˗ta, ˈˈkɛɛ ˈwo to wo ˗wo ˗ta ˗an ˈˈdhiʋ̈.

16. ˈKwa ˈwɔn ˗së kë ˗kplawo, ꞊trɔɔn ˗mɛɛn ˈö kwaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈkwa˗ ꞊slɔɔ?

16 ˈWɔn ˈö Zoova ˗dhɛ ˗së, ˗kwaa kë ˗kplawo. ˈKwa kwa ˗gɔ ˈdho Zoova ˗dhɛ ˈˈshia ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˈgü, ˈkwa ˗gban Biblö ˗ta ˈkwa ˈwɔn ˗nu kë, kwa ˗dho kë ˈwɔnzuan ˗së ˈka mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka. ˈKwa Biblö draanˈˈ, ˈkwa kwa ˗bha ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗gban, kwa ˗dho ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova waa ö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗an ˗bha. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ꞊klaŋwo ꞊suasü waa ˈwɔn ˗nu ˈö ˈwaa ˗bɛ Zoova ˗zotakɔ ˗bha ˗an dɔ ˈö wo ˈti ˗dho kwa zuʋ̈ˈˈ ˈsü. (Efɛ. 4:14; Zak. 1:​6-8) ˈKwa nɔɔn˗ yaa ˗nu man, kwa ˗bha ˗zoyö Zoova waa pë ˗nu ˈö ˗an ˈˈplüün bho ˗an ˗dhɛ ˗sü ˗wa ˗kë ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˗kë ˗saa. (Ps. 112:​7, 8) ˗Wa ˗kë ˈö ˈkwa ˗mɔn mɛn ˗nu ˈö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈdhö ˗an ˗ta, ˗an ˗takun ˗sü ˗bha.—1 Tes. 3:​2, 3.

17. ˈMën mɛn zii ˗nu ˗takun kö ˗wo wo ꞊dhegblü ˗nu zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa?

17 Mɛn zii ˗nu ˈwaa ˈwɔn ˗nu ʒiö gɔɔ. ˈWɔn yö ˗kɔ ˗së ˗yö ˗an ˗gɔ ˈwo ˈwɔn ˗nu ˗kë ö ˗naan ˈka, ˗ya ˈgo mü ˗wo ˈwɔngümanmɛn ˗nu ˈka. ˗Wo wo ꞊dhegblü ˗nu ˗takun kö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗yö kë ˗saa kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗an ˗bha ‹˗zʋ ˗yö ˈwɔn ˗taɔng ˗së ˈö tɛanwɔn ˈö go ˗Zlan ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈka bhë, ˗a ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗yö ˗gban.› (Tit. 1:9; 1 Tim. 3:​1-3) Mɛn zii ˗nu ˗wo ˗bɔ wo ˗de ˗bha ˈwɔnzuan waa ˗zokë Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗ta ˈwo wo ꞊dhegblü ˗nu ˗takun kö ˗wo nu ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˗wo ˗zlanwopö, ˗wo Biblö draanˈˈ zoodhö zoodhö. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈö dho zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ˗ya mɛn ˗bha ˗ya nu kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗ta, mɛn zii ˗nu ˗wa ˗pö ˗an ˗dhɛ ˗wo wo ˗zoyö Zoova ˗dhɛ kö ˗wo wo ˈˈɲan ˗klu pë ˗nu ˈö ˗an ˈˈplüün bho ˗an ˗bha.

18. ˈMën ˗kë ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa Zoova ˈtɔ bhɔ, ˗ya ˈgo mü kö ˈkwa ꞊ɲɔɔn ˗a ˈˈsuee? (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈkɔnën « ˗Kɔ ˈkwa dho ꞊ɲɔɔn ˗a ˈka Zoova ˈˈsuee» ˗bha.)

18 ꞊Dhɛ gblüdë Davi ˈdhö, ˈkwa Zoova ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗ga, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö: «Zoova ˈö n ˗man ˗Gwö ˈgbɔŋ ˈka bhë, ˗a ˈtɔ ˗yö bhɔ.» (Ps. 144:1) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗kplawo. ˈKö ˗kë ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ ˈkwa kë zii, kwa ˈdhaŋ˗ ˗bho ꞊dhɛ Zoova ˗dho kwa ˗takun ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka kö ˈkwa ꞊ɲɔɔn ˗a ˈˈsuee, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa˗ pö: «˗Yö n ˗man ˗Gwö ˈgbɔŋ ˈka.»—Ps. 92:​14, 15.

ˈˈTAN 150 ˗Bhö ˗Zlan mɛɛnˈˈ, kö ü dha

a PË ˈˈBIN ˈKLƆƆ˗: Kwa ꞊dhegblüdhe do ˗ya ꞊ɲɔɔn mɛn zii ˗nu ˗bha ˗wo ˈˈdoodɔ ˗ni ˈgü ˗bhɔkwëëkëgükɔ ˈgü.