1. Aŋa lɛ Yieme 18:46 naŋ yel na, boŋ ka Deevid da de Jehoova manne neŋ?

 SAŊA kaŋa te na baŋ tuoree yelkpeɛne mine teŋ ba kaara soriŋ ka a baŋ vɛŋ ka zemmo e kpeɛŋaa yaga zaa ko te, bee ka a baŋ leɛre te zemmo yɛlɛ kpɛlɛŋkpɛlɛŋ. A eɛ sukyiridii yaga zaa teŋ baŋ ka te na baŋ dɛlɛɛ Jehoova! A zannoo naŋ pare na poɔŋ, te da zannɛɛŋ ka Jehoova eɛ a Naaŋmen-vore a maŋ e siri meŋ ka o soŋ te. Ka o naŋ wa soŋ te te yelkpeɛne saŋa a maŋ eŋɛɛ te sagediibu faŋa ka “Jehoova bebeŋ tegitegilɛ!” (Kanne Yieme 18:46.) Saŋa na Deevid naŋ da wa yelka Naaŋmen bebeŋ tegitegilɛ baare na, o da de la Naaŋmen manne neŋ bon kaŋa naŋ ba voorɔ. O da boɔlɛɛ Naaŋmen ka “N Pi-kpɔgree.” Wala ka lɛ wuli?

2. Deevid naŋ da yelka Jehoova eɛ “N Pi-kpɔgree” na, bo teŋ na baŋ zanne yi be?

² A zannoo ŋa poɔŋ, te na zanne nyɛɛ ananso a Baabole naŋ boɔle Jehoova ka pi-kpɔgree ane yɛlɛ ana yelmannaa ŋa naŋ wulo te a kyaare Jehoova. Te na wa zanne nyɛɛ lɛ teŋ meŋ na baŋ dɛloo aŋa te Pi-kpɔgree. A baaraa zaa te na wa zanne nyɛɛ lɛ teŋ meŋ na baŋ tɔgle Jehoova gyogri na o naŋ taa aŋ vɛŋ oŋ waa ŋa pi-kpɔgree na.

ANANSO JEHOOVA NAŊ E PI-KPƆGREE

3. Gbɛɛ yaga, sobuoŋ ka a Baabole maŋ de a yelbiri “pi-kpɔgree” toŋ neŋ toma? (Kaa a foto.)

³ A Baabole de la Jehoova manne neŋ “pi-kpɔgree” ka lɛ na soŋ te ka te baŋ o gyogri mine soŋ. A Baabole poɔŋ, gbɛɛ yaga ka Jehoova puorebiiriŋ wa pugiroo, ba maŋ de oŋ manne neŋ pi-kpɔgree. A dɛndɛŋ saŋa a Baabole naŋ boɔle Jehoova ka “a Pi-Kpɔgree” na be la Duturoonomi 32:4. Haana puoro poɔŋ o da yeleeŋ ka, “Pi-kpɔgree zaa kyebe a waa ŋa te Naaŋmen.” (1 Saa. 2:2) Habaakuk da boɔlɛɛ Jehoova ka “N Pi-kpɔgree.” (Hab. 1:12) Neɛ naŋ sɛge Yieme 73 boɔlɛɛ Naaŋmen ka “N sukyiri pi-kpɔgree.” (Yiem. 73:26) Jehoova meŋɛ meŋ boɔlɛɛ o meŋɛ ka pi-kpɔgree.  (Aiz. 44:8) Te zanne nyɛ gyogri ata naŋ vɛŋ ka Jehoova waa ŋa pi-kpɔgree, a nyɛ lɛ teŋ na baŋ vɛŋ ka o e “te Pi-kpɔgree.”​—Dut. 32:31.

4. Sobuoŋ ka Jehoova e zo gaa sɔgle zie? (Yieme 94:22)

⁴ Jehoova maŋ go teŋ wagre kpeɛne saŋa. Aŋa lɛ neɛ naŋ na baŋ zo sɔgle pi-kpoŋ pareŋ sasekpeɛŋaa saŋa na, lɛ meŋ la ka Jehoova maŋ ko te gomeŋɛ ka teneeŋ wa tuoro yelkpeɛne. (Kanne Yieme 94:22.) O maŋ soŋ teŋ ka te neŋ o niiloŋ naŋ soma, a kyɛ eŋ te faŋa ka yelkpeɛne zaa te naŋ tuoro pampana koŋ bebe lɛɛŋ a gɛrɛ. O gba la eŋɛɛ noɔre meŋ ka nendaarekaŋa o na iree yelzaa naŋ maŋ vɛŋ teŋ dire dɔgɛɛ a kyɛ wono tuo bare kpɛlɛŋkpɛlɛŋ.​—Izik. 34:25, 26.

5. Sobuo ka Jehoova na baŋ wa leɛ te pi-kpɔgree naŋ e te zo gaa Sɔgle Zie?

⁵ Sori na kaŋa teŋ na baŋ tu a nyɛ gomeŋɛ a yi Jehoova zie la ka te maŋ puoro koroo. Ka teneeŋ wa puore sɔre Jehoova, o maŋ ko teŋ a “Naaŋmen maaroŋ” naŋ maŋ go te sukyie ane te teɛroŋ. (Fil. 4:​6, 7) Te nyɛ te yɔɔdɔɔ Artem zemmo yɛlɛ, ba da nyɔgooŋ pɔge o sagediibu zuŋ. Saŋa na oŋ da be a nempɔgedieŋ na, a polisi kaŋa da peɛrooŋ yɛlɛ gbɛɛ yaga a da e o yɛlɛ naŋ ba seŋ neŋ a tɔ dabeɛ̃ meŋ emoo. Artem yeleeŋ ka “A da ba maŋ e mɔlɔ fẽẽ zaa ka o naŋ wa wa ka o peɛre ma yɛlɛ. . . . N da maŋ puore sɔrɛɛ Jehoova. N da maŋ sɔreŋ ka o ko ma sukyirimaaroŋ ane yɛŋ. A dɔgroŋ ŋa zaa maŋ da tuoro na kyɛ N da eɛ bɔin a toɔ̃ are a noɔreŋ. . . . Jehoova da soŋ maŋ yɛlɛ na zaa baŋ da e ma na, kyɛ dabeɛ̃ da ba kpɛ ma.”

6. Ananso la wala teŋ na baŋ dɛle Jehoova wagre zaa? (Aizeeya 26:​3, 4)

⁶ Jehoova eɛ yelmeŋɛ soba, o daŋ koŋ zagre te bare zaa. Aŋa lɛ na pi-kpoŋ naŋ maŋ are a daŋ koŋ sɛre zaa na, lɛ meŋ ka Jehoova maŋ bebe wagre zaa a e siri ka o soŋ te. Te na baŋ sagooŋ di bonso o eɛ “Pi-kpɔgree naŋ bebe tegitegilɛ.” (Kanne Aizeeya 26:3, 4.) O bebeŋ tegitegilɛ, azuŋ o na paalɛɛ noɔre zaa o naŋ eŋ ko te, a kyɛlle woŋ te puoro, a ko te sommo meŋ naŋ seŋ neŋ. Te na baŋ dɛlɛɛ Jehoova wagre zaa bonso o maŋ taa la yelmennoŋ ko bana naŋ puoruu na. (2 Saa. 22:26) O daŋ koŋ inni yɛlɛ na zaa te naŋ erɛ koroo na, o na ko teŋ maaloo meŋ.​—Hib. 6:10; 11:6.

7. Bo tɔnɔ teŋ na nyɛ ka teneeŋ wa dɛle Jehoova? (Kaa a foto meŋ.)

⁷ Ka teneeŋ wa de te menne zaa dɛle Jehoova lɛ wuleeŋ ka te de oŋ oŋ e te Pi-kpɔgree. Te sagedieŋ ka ka teneeŋ wa sagra o noɔre wagre kpeɛne saŋa gba, te na nyɛ la maaloo. (Aiz. 48:17, 18) Ka teneeŋ wa nyɛ ka Jehoova soŋ teŋ te yelkpeɛne saŋa, a maŋ vɛŋeŋ teŋ maaleŋ dɛloo yaga zaa. A na vɛŋeŋ ka te maaleŋ sagedi yaga zaa ka Jehoova na soŋ teŋ ka te are te yelkpeɛne zaa teŋ na tuore noɔreŋ lɛ zaa a naŋ e kpeɛŋaa aseŋ. Saŋa kaŋa ka teneeŋ wa tuoro yelkpeɛne aŋ waa ŋa te ba taa sonnɔ zaa, a lɛ saŋa teŋ maŋ nyɛ ka te sereŋ na baŋ dɛlɛɛ Jehoova wagre zaa. Vladimir yeleeŋ ka “Saŋa na baŋ da nyɔgoo biŋ nempɔgedieŋ na, a saŋa maŋ da nyɛ ka N maaleŋ peɛlɛɛ Jehoova yaga zaa. N da dɛlɛɛ Jehoova yaga zaa bonso N da eɛ N yoŋ lɛ kyɛ N da baŋ ka o na yoŋ la na baŋ soŋ ma ka N are kpeɛŋaa.”

8. (a) Ananso la wala teŋ na baŋ yelka Jehoova ba leɛrɛ? (b) Ka teneeŋ vɛŋ ka Naaŋmen e te Pi-kpɔgree, bo tɔnɔ teŋ na nyɛ? (Yieme 62:​6, 7)

 ⁸ Jehoova ba leɛrɛ. Jehoova waa ŋa pi-kpɔgree bee pi-kpoŋ, lɛ o naŋ waa saŋa zaa na, lɛ oŋ naŋ waa, o ba leɛrɛ. O gyogo ane o poboɔbo daŋ ba leɛre zaa. (Maal. 3:6) Saŋa na Adama ane Hawaa naŋ da zagre o noɔre Eedin gaadin poɔŋ na, o da ba leɛre a poteɛrɛ na oŋ da taa kyaare nensaaleba. Aŋa lɛ a bitontona Pɔɔl naŋ yel na, Jehoova “koŋ baŋ e yelzaa neŋ o gyogo naŋ ba kyaare taa.” (2 Tim. 2:13) Lɛ wuleeŋ ka lɛ zaa naŋ la bee yelzaa neɛzaa naŋ na e, Jehoova daŋ koŋ leɛre o gyogo, o poboɔbo, bee o nɔ-binnee. Jehoova naŋ ba leɛrɛ na zuŋ, te baŋ ka o na soŋ teŋ wagre kpeɛne saŋa a kyɛ paale nɔɛ zaa meŋ o naŋ eŋ ko te a kyaare nendaare kaŋa.​—Kanne Yieme 62:6, 7.

9. Bo yɛlɛ hoŋ zanne yi Tatyana zemmo yɛlɛ na poɔŋ?

⁹ Ka teneeŋ maŋ teɛrɛ Jehoova gyogri yɛlɛ ane poteɛrɛ na o naŋ taa kyaare a teŋsare ŋa ane nensaaleba, a na soŋ teŋ ka te dɛloo a vɛŋ ka o e te Pi-kpɔgree. A na maŋ soŋ teŋ ka te e bɔin a kyɛ dire yelmennoŋ koroo ka teneeŋ wa tuoro yelkpeɛne. (Yiem. 16:8) Lɛ aŋ da waa ko te yɔɔpɔge Tatyana saŋa na baŋ da pɔgoo o meŋɛ dieŋ o sagediibu zuŋ na. O yeleeŋ ka “N deɛ da eɛ N yoŋ lɛ. A da eɛ kpeɛŋaa yaga zaa a ko ma a piilee saŋa na. N eŋɛ zaaŋ da maŋ kyoɔre saŋa kaŋa.” Kyɛ o da piili teɛrɛɛ lɛ yɛlɛ na o naŋ tuoro na naŋ kyaare Jehoova ane o poboɔbo, lɛ da somooŋ oŋ nyɛ lɛ a naŋ e nimizeɛ ka o are a yelkpeɛne noɔreŋ a te ta a baaraa. O yeleeŋ ka: “Maŋ da baŋ ananso a yɛlɛ ŋa naŋ pɔgrɔ ma na da soŋ maŋ maŋ nyɛ ka, Jehoova puoruu zuŋ maŋ tuoro a yɛlɛ ŋa zaa. Lɛ da soŋ maŋ maŋ ba lɛ teɛrɛ N meŋɛ yoŋ yɛlɛ.”

10. Sobuoŋ ka Jehoova na baŋ e te Pi-Kpɔgree pampana ŋa?

¹⁰ A koŋ kɔɔre te na tuoree yelkpeɛne aŋ na fɛre ka te dɛle Jehoova a gaŋ saŋa zaa naŋ pare. Azuŋ pampana la aŋ seŋ ka te eŋ te sagediibu faŋa yaga zaa a baŋ ka yelzaa teŋ na tuore, kyɛ Jehoova na soŋ teŋ ka te di yelmennoŋ koo a te ta a baaraa. Wala teŋ na baŋ e a e lɛ? Maŋ kanna a Baabole ane te yɔɔmine zemmo yɛlɛ ba naŋ sɛge biŋ. Teɛre nyɛ lɛ Jehoova naŋ maŋ soŋ o puorebiiri. Teɛre yɛlɛ na ho naŋ kanne na gaa tɔɔre, ka hooŋ e lɛ, a na soŋ boŋ ka ho de Jehoova ka o e ho Pi-kpɔgree.

TƆGLƆ JEHOOVA GYOGRI NAŊ VƐŊ OŊ WAA ŊA PI-KPƆGREE NA

11. Ananso la wala teŋ maŋ tɔglɔ Jehoova gyogri na naŋ maŋ vɛŋ oŋ waa ŋa pi-kpɔgree na? (Kaa a daga ŋa, “ Yɛlɛ Te Yɔɔdɔbɔ Naŋ E Baapaalba Naŋ Na Baŋ De Biŋ Ba Nimitɔɔreŋ.”)

¹¹ Te nyɛɛ Jehoova gyogri naŋ vɛŋ oŋ waa ŋa pi-kpɔgree. Te pãã nyɛ lɛ teŋ na baŋ tɔgle o gyogri na naŋ vɛŋ oŋ waa ŋa pi-kpɔgree na. Ka teneeŋ mɔɔ a tɔglɔ Jehoova gyogri na, te na baŋ eŋɛɛ te yɔɔmine faŋa. Aŋa mannoo poɔŋ, Yezu da ko la Saamɔn yuori ka Seefaas (bee “Piita”), a yuori tɛgɛ la ka “Pi-kpɔgree.” (Gyn. 1:42) Yezu da boɔrɔŋ ka o wuli ka Piita na maŋ diiree o taaba sukyie a kyɛ eŋnɛ ba faŋa a lantaapuoruu poɔŋ. A Baabole yeleeŋ ka a lantaapuoruu nembɛrɛ meŋ eɛ “pi-kpoŋ maaroŋ.” Lɛ  wuleeŋ ka ba maŋ go la a lantaapuoruu deme. (Aiz. 32:2) Kyɛ te zaa na baŋ eŋɛɛ taa faŋa ka teneeŋ maŋ tɔglɔ Jehoova gyogri na naŋ vɛŋ oŋ waa ŋa pi-kpɔgree na.​—Efe. 5:1.

12. Wala teŋ na baŋ e soŋ te yɔɔmine wagre kpeɛne saŋa?

¹² Maŋ sonnɔ ho yɔɔmine wagre kpeɛne saŋa. Ka zɔɔre bee saammo bɛrɛŋ wa vɛŋ ka te yɔɔmine zo kyɛ bare ba deri, te na baŋ vɛŋeŋ ka ba wa kpeɛrɛ te dieŋ. A “bebi-baaree saŋa” naŋ maaleŋ erɛ kpeɛŋaa yaga zaa ŋa na, te na nyɛɛ a vuo ka te e yelkaŋa a soŋ te yɔɔmine naŋ be awonaa poɔŋ. (2 Tim. 3:1) Te na baŋ dii la ba sukyie a wuli ba nɔmmo naŋ seŋ neŋ. Sori na kaŋa teŋ na baŋ e lɛ la ka te neŋ te yɔɔmine maŋ di dama ka ba naŋ wa wa a Lammozie a eŋ ba faŋa. Aseŋ ka te vɛŋ ka a lantaapuoruu e zie neɛ naŋ na maŋ wa a wa nyɛ sukyirimaaroŋ ane nɔmmo. Noba yaga naŋ be a donɛɛŋ maŋ erɛɛ nimikuoŋ yɛlɛ yoŋ kyaara taa. Lɛ na baŋ vɛŋeŋ ka te yɔɔmine eŋɛ kyoɔre ka ba teɛrɛ ka ba taaba ba nɔŋ ba. Azuŋ ka te yɔɔmineŋ wa wa a lammore, te maŋ mɔɔ te moɔbo zaa a wulo ba nɔmmo, a kyɛ eŋnɛ ba faŋa meŋ.

13. Sobuo ka a lantaapuoruu nembɛrɛ na baŋ dii ba yɔɔmine naŋ tuoro yelkpeɛne sukyie? (Kaa a foto meŋ.)

¹³ A lantaapuoruu nembɛrɛ maŋ sonnɛɛ te yɔɔmine ka ba naŋ wa tuoro yelkpeɛne. Ka saammo kpoŋ kaŋaŋ wa e bee ka te yɔɔ kaŋaŋ wa beɛrɛ baaloŋ nimizeɛ kaŋa, a lantaapuoruu nembɛrɛ maŋ sɛgrɛɛ yɛlɛ wieoŋ lɛ ka ba de sommo ko te yɔɔmine na. Ba maŋ terɛɛ sowuli ane faŋa emmo a yi a Baabole poɔŋ. Ka te yɔɔmineŋ baŋ ka a lantaapuoruu neŋkpoŋ kaŋa na yi la nimimaaroŋ soriŋ a yel yɛlɛ ko ba, a kyɛlle woŋ ba yɛlɛ soŋ, a mɔɔrɔ ka o baŋ lɛ a yɛlɛ naŋ dɔɔnɔ ba seŋ, a na eɛ mɔlɔ ka ba gaa o zie te bɔ sommo. Ka a lantaapuoruu neŋkpoŋ kaŋaŋ taa a gyogri ŋa, te yɔɔmine na na nyɛŋ ka o nɔŋ la ba yɛlɛ, ka a e mɔlɔ meŋ ka ba de sowuli zaa oŋ na ko ba toŋ neŋ toma.​—1 Tɛs. 2:7, 8, 11.

14. Wala teŋ na baŋ e wuli ka te be la dɛlebo?

 ¹⁴ E neɛ naŋ be dɛlebo. Te maŋ boɔrɔŋ ka te taaba sage te di ka te na soŋ baŋ ka ba naŋ wa boɔrɔ sommo, agaŋaazaa ka ba naŋ wa be awonaa poɔŋ. (Yeng. 17:17) Bo yɛlɛ teŋ na baŋ e ka lɛ vɛŋ ka te taaba mine sage te di? Te maŋ mɔɔrɔ te moɔbo zaa ka te tɔglɔ Jehoova, aŋa mannoo poɔŋ, te maŋ paale noɔre te naŋ eŋ ko te taaba, ka teneeŋ wa biŋ wagre ko neɛ meŋ, te maŋ mɔɔ kyɛ de a wagre toŋ neŋ toma. (Mat. 5:37) Ka teneeŋ wa baŋ ka te yɔɔ kaŋa meŋ be la awonaa poɔŋ, te na baŋ de la sommo naŋ seŋ neŋ ko o soba. Ka ba naŋ wa ko te toma mine a lantaapuoruu poɔŋ, te mɔɔ kyɛ de sowuli ba naŋ ko te a kyaare a toma na toŋ neŋ toma a toɔ̃ toŋ a toma soŋ zaa.

15. Ka a lantaapuoruu nembɛrɛŋ wa be dɛlebo, bo tɔnɔ ka a lantaapuoruu deme maŋ nyɛ?

¹⁵ Sobuo ka a lantaapuoruu maŋ nyɛ tɔnɔ ka a nembɛrɛŋ wa be dɛlebo? Ka a lantaapuoruu nobaŋ baŋ ka wagre zaa ba naŋ boɔrɔ sommo ba na baŋ boɔlɛɛ a lantaapuoruu neŋkpoŋ kaŋa zaa a bɔ sommo, a na vɛŋeŋ ka te yɔɔmine na taa sukyirimaaroŋ. Ka a lantaapuoruu noba meŋ wa nyɛ ka a lantaapuoruu nembɛrɛ na soŋ baŋ wagre zaa ba naŋ wa boɔrɔ sommo, a na vɛŋeŋ ka ba nyɛ ka ba nɔŋ baŋ. Ka a lantaapuoruu nembɛrɛŋ maŋ de a Baabole ane te gama na  korɔ ba yɔɔmine kawane ane sowuli, a na vɛŋeŋ ka ba maaleŋ sage ba di yaga zaa. Ka a lantaapuoruu nembɛrɛŋ ba yele ba yɔɔmine yelsɔglɔ korɔ noba a kyɛ maŋ paale nɔɛ ba naŋ eŋ ko ba yɔɔmine, a na eɛ mɔlɔ ka ba sage ba di.

16. Ka teneeŋ wa erɛ yɛlɛ Jehoova naŋ yelka a somaŋ, bo tɔnɔ ka te menne ane te taaba maŋ nyɛ?

¹⁶ Maŋ erɛ yɛlɛ na Jehoova naŋ yelka a toreeŋ na. Yelzaa poɔŋ, ka teneeŋ maŋ erɛ yɛlɛ naŋ pɛlɛ Jehoova poɔ, a maŋ de Baabole sowuli derɛ gbɛ-sonne, te yel-eree na eɛ ewuli soŋ a ko te taaba mine. Ka teneeŋ maŋ zanna a Baabole a kyɛ eŋnɛ te sagediibu faŋa, a na soŋ teŋ ka te maaleŋ dire yelmennoŋ korɔ Jehoova. Ka neɛ kaŋaŋ wa wulo zirii wuluu zaa neŋ Jehoova teɛroŋ naŋ ba kyaare taa, te na baŋeŋ, azuŋ a koŋ toɔ̃ bɛnle te. (Efe. 4:14; Gyi. 1:​6-8) Sagediibu te naŋ taa Jehoova eŋɛŋ ane o nɔ-ennee zaa eŋɛŋ maŋ soŋ teŋ teŋ e bɔin ka teneeŋ wa tuore yelkpeɛŋaa kaŋa. (Yiem. 112:7, 8) Lɛ na vɛŋeŋ ka te toɔ̃ soŋ te taaba mine meŋ ka ba naŋ wa tuoro yelkpeɛne.—1 Tɛs. 3:​2, 3.

17. Ka a lantaapuoruu nembɛrɛŋ na toɔ̃ e ewuli soŋ ko ba yɔɔmine a kyɛ eŋnɛ ba faŋa, bo gyogri aŋ seŋ ka ba taa?

¹⁷ A lantaapuoruu nembɛrɛ seŋ ka ba baŋ ba menne taabo, a taa teɛroŋ naŋ soma, a maŋ erɛ yɛlɛ ka a tuuro taa velaa zaa, ka ba yɛlɛ meŋ ta e tuo te gaali. A dɔbɔ ŋa maŋ soŋɛɛ ba yɔɔmine baŋ e bɔin a kyɛ soŋ ba ka ba sagediibu e kpeɛŋaa bonso ba maŋ de la ba wuluu “are neŋ a yelmeŋɛ yelbiri na [eŋɛŋ] kpeɛŋaakpeɛŋaa.” (Tit. 1:9; 1 Tim. 3:​1-3) Ba ewuli soŋ ane ba faŋa emmo maŋ soŋɛɛ ba yɔɔmine na baŋ gɛrɛ a lammore wagre zaa, a gɛrɛ a naaŋ moɔloo, a kyɛ zanna a Baabole meŋ. Ka te yɔɔmineŋ wa tuoro yelkpeɛne naŋ korɔ ba gaŋ koŋ gbiri teɛrɛ, a lantaapuoruu nembɛrɛ na baŋ eŋ baŋ faŋa ka ba dɛle Jehoova a kyɛ de ba teɛroŋ zaa eŋ nɔ-ennee na o naŋ eŋ ko te na eŋɛŋ.

18. Ananso la wala teŋ boɔrɔ ka te pugiro Jehoova a kyɛ tage peɛloo meŋ? (Kaa a daga ŋa, “ Lɛ Hoŋ Na Baŋ E Tage Peɛle Jehoova.”)

¹⁸ Pampana ŋa te naŋ zanne Jehoova gyogri naŋ e nɔmãã yɛlɛ baare na, te meŋ na baŋ yelee yelbie na Naa Deevid naŋ da yel na, o da yeleeŋ ka: “Jehoova naŋ e N Pi-kpɔgree na nyɛ pugibu.” (Yiem. 144:1) Te na baŋ dɛlɛɛ Jehoova wagre zaa. A yi te zemmo zaa poɔŋ, a te ta te nyaaŋbo saŋa te na yeleŋ ka: “Ona la N Pie,” bonso te nyɛɛ sieree naŋ wuli lɛ, a taa sagediibu meŋ ka o naŋ na kyɛnɛ sonnɔ teŋ ka te neŋ o niiloŋ soma wagre zaa.​—Yiem. 92:14, 15.