Hi va-1980, swiphiqo swa ntshamisano, tipolitiki ni ikhonomi swi vange hasahasa etikweni ra le Vupela-dyambu bya Afrika. Loko nyimpi yi hlasela tiko leri akelaneke na rona ra Liberia, vanhu vo tala va balekele eSierra Leone. Rhavi ri hlele leswaku vahlapfa lava nga Timbhoni va yisiwa emakaya ya vamakwerhu ni le Tiholweni ta Mfumo ni leswaku vamakwerhu ku va vona lava khathalelaka swilaveko swa vona.

Hambileswi va langutaneke ni minkarhi ya mangava, va ve ni minkarhi yo tsakisa. Isolde Lorenz, loyi ku nga khale a ri murhumiwa u ri: “Tatana u rhume xifanyetana xakwe leswaku xi ya kufumeta swakudya exitikweni lexi a xi ri exirhapeni endhawini leyi nga endzhaku ka Holo ya Mfumo, leyi a yi ri erhavini. Loko xifanyetana xi vuya xi byele tata wa xona leswaku a ku nge vi na swakudya namuntlha. Tata wa xona u vutisile leswaku ha yini. Xifanyetana xi vule leswaku, ‘Hikuva namuntlha Yehovha u ndzi ponise enon’wini wa nghala!’ Xana a ku endleke yini? Loko xi ri karhi xi ya ekaya ni swakudya, xi hlangane ni mbyana leyikulu ya kwalaho erhavini leyi nga lumiki ya muxaka wa timbyana leti davukaka eJarimani leyi vito ra yona ku nga Lobo. Xifanyetana a xi khomiwe hi rhumbyana. Loko xa ha khome puleti ya swakudya, xi ololoxe mavoko ya xona xi ma yisa laha a ku ri ni mbyana. Lobo a yi ehleketa leswaku xifanyetana a xi lava leswaku yi dya swakudya. Kutani Lobo yi endle tano!”

Hi March 23, 1991, nyimpi ya le Liberia yi fike ni le Sierra Leone, laha yi vangeke nyimpi ya xin’wana-manana leyi tekeke malembe ya 11. Ntlawa wa vaxandzuki lowu a wu vitaniwa Revolutionary United Front (RUF) wu andze hi ku hatlisa eKailahun ni le Koindu, laha wu hlohloteleke vaaki vo tala va kwalaho leswaku va balekela eGuinea. Exikarhi ka vahlapfa volavo a ku ri ni vamakwerhu va kwalomu ka 120. Hi hala tlhelo,  Timbhoni tin’wana leti nga vahlapfa to huma eLiberia ti ye Sierra Leone laha a ti rhangeriwe hi vaxandzuki.

Billie Cowan loyi a nga muungameri wa Komiti ya Rhavi wa nkarhi wolowo u ri: “Ku ringana tin’hweti to hlayanyana, ku fike mintlawa ya vamakwerhu lava karhaleke, va ondzeke ni ku khomiwa hi ndlala eBethele ya le Freetown. Vo tala va vona va endliwe nsele lowu nga hlamuselekiki naswona va papalate ku sika hi ku dya mintsembyana ya le nhoveni. Hi hatle hi va nyika swakudya ni swiambalo ni ku khathalela maxaka ya vona swin’we ni vanhu lava tsakelaka lava a va famba na vona. Vamakwerhu va kwalaho va kombise vahlapfa musa ni ku tlhela va va teka leswaku va ya tshama na vona emakaya ya vona. Hi ku hatlisa, Timbhoni leti nga vahlapfa ti khomeke hi ntirho wa nsimu, ti pfuna mavandlha ya kwalaho. Hi ku famba ka nkarhi, to tala ta tona ti rhurhele kun’wana, kambe loko ta ha ri laha ti hi tiyisile!”

Rhavi ri rhumele Timbhoni leti a ti ri etikampeni ta vahlapfa edzongeni wa Guinea swakudya, mirhi, swilo swo aka ha swona, switirho ni swibye. Leswi a swi katsa mphalalo wo tala wa swiambalo leswi nyikeriweke ku suka eFurwa. Tatana un’wana u tsale a ku: “Vana va mina a va cina, va yimbelela ni ku dzunisa Yehovha. Se a va ri ni swiambalo leswintshwa swo swi ambala loko va ya eminhlanganweni!” Vamakwerhu van’wana va vule leswaku a va nga si tshama va ambala swiambalo leswinene!

Kambe, vahlapfa a va lava swilo leswi engetelekeke ku tlula leswi va nyikiweke swona. Yesu u te: “Munhu a nga fanelanga a hanya hi xinkwa ntsena, kambe u fanele ku hanya ni hi rito rin’wana ni rin’wana leri humaka enon’wini wa Yehovha.” (Mat. 4:4) Kutani, rhavi ri rhumele minkandziyiso ya Bibele exifundzheni ni ku hlela leswaku nkarhi na nkarhi ku va ni  tinhlengeletano ni mintsombano. Nakambe ku rhumeriwe maphayona ni valanguteri va miganga ni va swifundzha endhawini yoleyo.

Loko André Baart loyi a nga mulanguteri wa xifundzha a endzela eKoundou, le Guinea, u hlangane ni mulanguteri wa kampa loyi a n’wi rhambeke leswaku a ta nyikela nkulumo leyi sekeriweke eBibeleni eka vahlapfa va kwalaho. Vanhu va kwalomu ka 50 va yingisele André loko a ri karhi a nyikela nkulumo leyi nga ni nhloko-mhaka leyi nge “Tumbelani Eka Yehovha,” leyi sekeriweke eka Pisalema 18. Loko a heta, ku yime mukhegula un’wana kutani a sungula ku vulavula. U te: “U hi endle hi va ni ntsako. Rhayisi a yi hi tlhantlheli swiphiqo leswi hi nga na swona, kambe Bibele yi hi komba ndlela leyi hi nga tshembelaka eka Xikwembu ha yona. Hi ku nkhensa hi timbilu ta hina hinkwato leswi u hi tiseleke nchavelelo ni ntshembo.”

Loko William na Claudia Slaughter lava nga varhumiwa va averiwa ku ya tirha eGuékédou, le Guinea, vandlha leri nga ni vahlapfa vo tlula 100 a ri pfurha hi moya. (Rhom. 12:11) William u ri: “Majaha yo tala ma endle nhluvuko hi tlhelo ra moya. Loko un’wana a nga swi koti ku nyikela nkulumo leyi a averiweke yona eka Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni, vamakwerhu va xinuna lava ha riki vantshwa va kwalomu ka 10 ku ya eka 15 a va tinyiketela ku yi nyikela. Mintlawa leyikulu a yi hisekela ku ya entirhweni wo chumayela. Hi ku famba ka nkarhi, man’wana ya majaha wolawo lama hisekaka ma ve maphayona yo hlawuleka ni valanguteri va miganga ni va swifundzha.”

Endzhakunyana ka loko nyimpi ya xin’wana-manana yi sungurile, vamakwerhu va le Freetown va xave ndhawu leyi endlaka tihekitara ta tsevu exitarateni lexi vitaniwaka 133 Wilkinson Road, laha a swi endla tikhilomitara ti nga ri tingani ku suka erhavini. Alfred Gunn u ri: “A hi lava ku aka kaya lerintshwa ra  Bethele kambe lexi a xi hi vilerisa a ku ri nyimpi. Leswi Lloyd Barry loyi a nga xirho xa Huvo leyi Fumaka a hi endzerile hi nkarhi wolowo, hi n’wi byele leswi hi vilerisaka. U vule leswaku, ‘Loko hi pfumelela tinyimpi ti hi tshikisa, a hi nge pfuki hi endle nchumu!’ Marito yakwe lama khutazaka ma hi nyike xivindzi xo ya emahlweni.”

Ku ve ni vamakwerhu va madzana eka tsima rolero, ku katsa ni vatirhi va ku tirhandzela vo tlula 50 vo huma ematikweni yo hambana-hambana ya 12 ni vamakwerhu vo tala lava tiyimiseleke ku pfuna va le mavandlheni ya kwalaho. Ntirho wu sungule hi May 1991. Tom Ball, loyi a ungamelaka ntirho wo aka u ri: “Vahlaleri va hlamarisiwe hi switina swa xiyimo xa le henhla leswi a swi tirhisiwa kwalaho. Muako wolowo a wu hambanile ni miako yin’wana ya kwalaho. Kambe vanhu va hlamarisiwe swinene hi ku vona valungu lava humaka ematikweni man’wana ni vantima va kwalaho va tirha swin’we eka tsima rolero naswona va tsakile.”

Hi April 19, 1997, ntshungu lowu nga ni vanhu va tinxaka to hambana-hambana wu hlengeletanile leswaku ku ta nyiketeriwa miako leyintshwa ya rhavi. Endzhakunyana ka n’hweti, loko ku ta va ku hundze mpfilumpfilu lowu nga lawulekiki lowu tekeke malembe ya ntlhanu ematiko-xikaya, ntlawa wa RUF wu hlasele eFreetown.

Masocha ya magidi ya RUF lawa a ma javaringane misisi ni ku boha malapi yo tshwuka etinhlokweni ma nghene edorobeni ma sungula ku phanga swilo, ma pfinya vavasati ni ku dlayetela vanhu. Alfred Gunn u te: “Xiyimo a xi bihile swinene. Vo tala va varhumiwa lava humaka ematikweni man’wana va balekisiwe hi ku hatlisa. Lava veke vo hetelela ku famba a ku ri mina na Catherine, Billie na Sandra Cowan, Jimmie na Joyce Holland.

“Hi khongele swin’we na swirho swa ndyangu wa le Bethele leswi a swi tinyiketele ku sala kutani hi tsutsumiseriwa laha vanhu lava balekisiwaka a va hlengeletana kona. Endleleni hi yimisiwe hi masocha ya kwalomu ka 20 lama xandzukeke lawa a ma chavisa naswona a ma dakwile. Loko hi ma nyika timagazini  ni mali, ma hi pfumelele leswaku hi hundza. Loko hi ri karhi hi balekisiwa ni vanhu van’wana vo tlula 1 000, hi fike laha a hi fanele hi kamberiwa hi vuthu ra le matini leri hlomeke swinene ra le United States. Kwalaho hi khandziye xihaha-mpfhuka-phatsa xa masocha naswona hi fambisiwe hi xihatla hi yisiwa eribuweni leswaku hi ya khandziya xikepe xa nyimpi xa le United States. Endzhakunyana mukongomisi wa xikepe u hi byele leswaku vuthu ra le matini ra le United States hi rona leri a ri kongomisa ku balekisiwa ka hina ku sukela loko ku ve ni Nyimpi ya le Vietnam. Hi siku leri landzelaka, hi hahe hi xihaha-mpfhuka-phatsa hi ya eConakry, le Guinea. Kwalaho hi endle rhavi leri a ri ta va ra xinkarhana.”

Varhumiwa a va ma langutele hi mahlo-ngati mahungu yo huma eFreetown. Eku heteleleni ku fike papila leri vuleke leswi: “Hambileswi ku nga ni mpfilumpfilu ha ha ya emahlweni hi fambisa xiphephana lexi nge Kingdom News No. 35, lexi nga ni nhloko-mhaka leyi nge ‘Xana Vanhu Hinkwavo Va Ta Kala Va Rhandzana?’ Vanhu va xi tsakela naswona hi dyondza ni vaxandzuki van’wana. Xisweswo hi tiyimisele ku ya emahlweni ni ntirho wa hina wo chumayela.”

Jonathan Mbomah, loyi a ri mulanguteri wa xifundzha u ri: “Hi tlhele hi va ni siku ra nhlengeletano yo hlawuleka eFreetown. Nongonoko a wu khutaza swinene lerova ndzi tlhele ndzi ya eBo ni le Kenema leswaku ndzi ya wu yingisela nakambe. Vamakwerhu va le madorobeni wolawo lama onhiweke hi nyimpi va nkhense Yehovha hikwalaho ka swakudya swo tsakisa swa moya leswi a va nyikeke swona.

“Eku heleni ka 1997, hi ve ni ntsombano wa muganga eNational Stadium le Freetown. Hi siku ro hetelela ra nongonoko, masocha lama xandzukeke ma nghene exitediyamu kutani ma hi lerisa leswaku hi hangalaka. Hi ma kombele leswaku ma hi tshika hi hetisa nongonoko. Endzhaku ka loko hi ve ni bulo ro leha na wona, ma hi tshikile kutani ma famba. Ku ve ni vanhu vo tlula 1 000 entsombanweni wolowo naswona ku khuvuriwe 27 wa vona. Vamakwerhu vo hlayanyana va teke riendzo leri nga ni khombo ro ya eBo leswaku va ta tlhela va yingisela nongonoko kwale. Hakunene mintsombano yoleyo a yi tsakisa!”