Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Papita imyaka 100 ukutula mu 1914

Papita imyaka 100 ukutula mu 1914

MAGAZINI ya Ulupungu lwa kwa Kalinda iya January 1, 1914 yatile, “Natushininkisha ukuti muli uno mwaka wa 1914, umulimo wa kusambilisha icine ukabombwa sana ukucila imyaka yonse iyapitapo.” Umwaka uo Abasambi ba Baibolo balelolela walisukile wafika, kabili balibombeshe sana mu mulimo wa kushimikila. Pa mulandu wa kubombesha kwa Basambi ba Baibolo muli ulya mwaka, abantu iminshipendwa balyumfwile imbila nsuma pa malayo ya mu Baibolo. Lelo abantu mu calo bena, babikile fye amano ku kubomba imilimo imbi.

Mu Calo Mwaba Sana Ulukaakala

Ku kutampa kwa 1914, kwali icimfulunganya mu America ilyo ababomfi abengi bafwitile imilimo, kabili abaume, abanakashi na bana balifwile. Bashimaini ne ndupwa shabo abafwitile imilimo balibafumishe mu mayanda aya kampani, kabili baile mu kwikala fye mu matenti. Pa 20 April, 1914, imfuti shatendeke ukulila mu matenti mupepi na kwi tauni lya Ludlow, mu Colorado. Amatenti ayaleikalamo bashimaini baliyocele. Mu musumba fye onse, bashimaini balikalipe kabili baipeye bamalonda ba kampani abengi. E ico, baitile abashilika ku kuyalamunwina pa kuti kube umutende.

Nga ni ku Bulaya kwena, ifintu fyalicililepo ukubipa. Pa 28 June, Gavrilo Princip uwali ne myaka 19 umwina Bosnia umuSerb, alashile Cilolo Mukalamba Francis Ferdinand umwina Austria imfuti, kabili lilya line e lyo ne Nkondo ya Calo Conse iya Kubalilapo yabuukile. Ilyo umwaka waleya ku kupwa, iyi nkondo, iyaishibikwe pali ilya nshita ukuti Inkondo Ikalamba, yalisalangene mu Bulaya monse.

Amabungano Yakomaila pa Mulimo wa Kushimikila

Ilyo intulubundi shalefulilako mu calo, Abasambi ba Baibolo bena balekoseleshanya ukuba abacincila mu kushimikila. Ibungano lya bantu ba kwa Lesa ilya kubalilapo mu South Africa lyatendeke pa 10 April kabili kwali fye abantu 34. Ba William W. Johnston batile: “Cine cine twali fye ‘umukuni uunono.’ Twalibatishe nalimo hafu wa bantu [abasangilwe] kuli lilya . . . ibungano. Bamunyinefwe 8 na bankashi 8 balibatishiwe ukulingana ne nshila Shikulu alefwailamo abantu ukubatishiwa.” Pa bushiku bwa kulekeleshako ubwa kulongana, abalongene balelanda pa fyo bengatwala umulimo wa kushimikila pa ntanshi mu South Africa. Muno nshiku, bakasabankanya aba citetekelo ukucila pali 90,000 mu South Africa baaba bushininkisho bwa kuti ukulunduluka kwatendeke na ulya ‘umukuni unono.’

Pa 28 June 1914, ubushiku bulya bwine balashilemo Cilolo Mukalamba, Ferdinand, Abasambi ba Baibolo balilongene ibungano mu musumba wa Clinton, Iowa, ku America. Pali kulya kulongana, pa 30 June, ba A. H. MacMillan batile: “Nga tulefwaya tukapokelele icilambu, tulingile ukukosa ukubomba umulimo wa kwa Lesa, kabili lyonse ilyo twaba na maka ya kushimikila, tulingile ukuya mu kutwala ubukombe mu calo.”

Abantu Abengi Batamba Ubunkolanya bwa “Photo-Drama”

Pa 11 January, 1914, e lyo batambishe ubunkolanya bwa “Photo-Drama of Creation” pa muku wa kubalilapo mu musumba wa New York. Muli ubu ubunkolanya mwali amalyashi ya Baibolo ne nyimbo ishalelila kabili ishaleendela pamo ne fikope. Abantu 5,000 e batambile ubulangisho bwa kubalilapo, lelo abengi babwelelemo fye ukwabula ukutamba pantu takwali apa kwikala.

Casendele imyaka ibili pa kupanga “Photo-Drama of Creation.” Lelo Ulupungu lwa kwa Kalinda lumo lwatile, balitambishe nangu ca kuti “tayapwililile ica kutila kuti batambisha mu January.” Ilyo calefika pa kati ka mwaka mu 1914, bamunyinefwe baliwemyemo ifingi muli “Photo-Drama,” Ku ca kumwenako, balilundilemo icipande ca kutendekelako umo ishiwi lya kwa Munyinefwe Charles Taze Russell, lyaleendela pamo ne fikope, ici calelenga abaletamba beshibe abapangile ubunkolanya.

Pa nshita lintu “Photo-Drama” yaishibikwe sana fye, baliitambishe mu misumba 80 pa nshita imo ine. Ilyo calefika mu July 1914, ninshi naifika na ku Britain uko baitambishe mu fiyanda umwaiswile sana abantu mu musumba wa Glasgow na mu London. Mu September, yalifikile mu Denmark, mu Finland, mu Germany, mu Sweden, na mu Switzerland. E lyo muli ba October, yalifikile na ku Australia na ku New Zealand. Mu mwaka wa kubalilapo fye ilyo yafumine abantu bonse abatambileko “Photo-Drama” balicilile pa mamilioni 9.

Mu bunkolanya bwa “Photo-Drama” mwali ifikope ifya kusesha fye ne fyaleiselela fye ifiine ifingi na maseleti nayo ayengi. Pa kupanga amatepu ya ubu ubunkolanya paleya indalama ishingi, e lyo pa kuti batambishe kano pali abaishiba sana ifya kutambisha ubunkolanya. E calengele ukuti baletambisha fye “Photo-Drama” mu misumba iikalamba. Pa kuti ubunkolanya bufike mu mishi, Abasambi ba Baibolo balipangile amatepu ya “Photo-Drama” ayepi. Umusango wa tepu imo iyo bapangile wali ni “Eureka Drama Y,” umwali ifikope ifyafitulukila na malyashi ya Baibolo e lyo ne nyimbo. E lyo umusango umbi uwa matepu wali ni “Eureka Drama X” na “Eureka Family Drama,” iyali iipi sana, umu mwena mwali fye amashiwi, kabili tamwali ne fikope. Ku kupwa kwa 1914, abantu ukucila pali 70,000 mu America balitambileko ubunkolanya bwa “Eureka Drama” ninshi ne myeshi 4 tailakumana ukutula apo baipangiile.

Bakolopota na Babomfi ba Kuitemenwa Batampa Umulimo wa Kushimikila

Nangu ca kuti umulimo wa kutambisha ubunkolanya bwa “Photo-Drama” wali uupya kabili uusuma, Abasambi ba Baibolo balishibe ukuti kwali inshila na shimbi isha kubombelamo umulimo wa kushimikila isho balingile ukubomfya sana. Kalata iyo Munyinefwe Charles Taze Russell alembeele bakolopota bonse abo pali ino nshita betwa ukuti bapainiya, yatile: “Umulimo wa bupainiya e mulimo ulenga kwaba abasambi abengi.” E co, tatulekoselesha bakolopota ukulabomba sana umulimo wa kutambisha ubunkolanya . . . Ababwananyina bambi abacishinka kuli Shikulu . . . kuti babombako umulimo wa kutambisha ubunkolanya.”

Mu January 1914, impendwa ya bakolopota yafikile 850. Muli uyu mwaka, aba bakashimikila abacincila, balisabankenye icitabo ca Studies in the Scriptures amakope ukucila pali 700,000. Mu Ulupungu lwa kwa Kalinda mwali “amashiwi ayasuma” pali bakolopota kabili lwakoseleshe bakabelenga bonse “ukulalanda amashiwi ya kubakoselesha, pantu umulimo wabo te wa bwanalale.”

Abasambi ba Baibolo balipeele abantu amatrakiti mu ndimi ishingi. Mu 1914 balipeele abantu trakiti ya kuti The Bible Students Monthly na matrakiti yambi ukucila pa mamilioni 47!

Abengi balimwene ifyo Abasambi ba Baibolo balebomba. Baleshimikila ku cintubwingi, kabili tabalelipilisha abaleisa mu kulongana. Shimapepo umo uwa mu macalici atile: “Abantu balatampa ukutontonkanya ukuti ukupoka imituulo mulandu, nomba ifwe bakatumona shani? Russell alatubifisha ishina.”

Impela ya Nshita ya Bena Fyalo

Abasambi ba Baibolo baishibe ukuti, “inshita ya Bena Fyalo,” ishalandwapo muli Luka 21:24 (King James Version), shali no kupwa pa 1 October 1914. Ilyo umweshi wa October walepalamina, balelakalaka fye ku kulolela ifyali no kucitika. Abasambi ba Baibolo bamo balesenda na “kardi ya kupendelapo inshiku” pa kuti ubushiku bumo nga bwapwa bacongapo. Abengi baletontonkanya ukuti, bulya bushiku nga bwafika bakaya ku muulu.

Bushiku bumo, ulucelo pa 2 October, 1914, Munyinefwe Russell aingile mu muputule wa kulilamo uwa pa Bethel no kubilisha ati: “Inshita ya Bena Fyalo naipwa; nomba te nshita ya kuteka kwa mfumu shabo.” Bamo abalipo bafwile balibukishe ayo mashiwi, ayali mu lwimbo namba 171 mu citabo caleti Hymns of the Millennial Dawn. Ukutula mu 1879, Abasambi ba Baibolo baleimba ulwimbo lwa kuti “Inshita ya Bena Fyalo ileya ilepwa,” lelo ayo mashiwi yalilekele ukubomba, pantu “Inshita ya Bena Fyalo,” nangu “inshita yasontwa iya bena fyalo,” yali naipwa kale. (Luka 21:24) Mu kupita kwa nshita, inyimbo shalyalwike.

Abalefwaya ukutwalilila ukuba abacitetekelo balebomfya kardi ya kupendelapo inshiku apalembelwe ati: “Ube ne Citetekelo Mpaka ne mfwa”

Ilyo umwaka walepwa, ninshi Ubufumu bwa kwa Mesia bwalitendeka kale ukuteka mu muulu, ica kuti Abasambi ba Baibolo bamo balemona kwati nabapwisha umulimo wabo. Tabaishibe nangu panono ukuti baali mupepi no kweshiwa no kulopololwa. Ilembo lya mwaka ilya mu 1915 lyaleti, “Bushe kuti mwanwa ifili muli kapu iyo nalanwenamo?” lyafumine pali Mateo 20:22 muli King James Version. “Kapu” iyo Yesu alelandapo, mesho ayo aali no kweshiwa mpaka ne mfwa yakwe. Abasambi ba Baibolo baali no kutampa ukweshiwa, ukufuma ku ba mu cilonganino e lyo na ku ba ku nse. Ifyo baali no kucita ilyo baleeshiwa e fyali no kulangilila bucishinka bwabo kuli Yehova.