Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

DOMINICAN REPUBLIC

Betemwa Bingi

Betemwa Bingi

Sukulu Wakwasha Mwingilo Kuyilako Palutwe

Yehoba wapesha bingi kwingila na ngovu kwa bakalume banji mu kyalo kya Dominican Republic. Mu 1994 basapwishi ba Bufumu bajinga 16,354 mu bipwilo 259. Na mambo a kuno kuvujilako, bakulumpe ne bankwasho bafikilamo bakebewenga bingi. Mu yenka uno mwaka, Jibumba Jitangijila jaswishishe kutendeka Sukulu wa Lufunjisho lwa Mwingilo mu kyalo kya Dominican Republic, ye bapingizhapo luno na Sukulu wa Basapwishi ba Bufumu.

Mu mwaka wa 2011 mu ñondo wa October, basapwishi 600 bo bapichile mu ma sukulu 25 ajingako mu kino kyalo. Katataka papo, kukila pa kichika kya bano bapita mu uno sukulu babena kwingila mu mwingilo wa kimye kyonse, 71 bapainiya beikajila kabiji batanu bakalama ba myanzo. Masukulu atanshi jikumi aikejile pa musampi, bino kutendeka na sukulu wa nambala 11, masukulu onse pano ekela ku bishimikwa biji mu Villa González.

“Bakamonyi ba kwa Yehoba Beta Bingi Muchima”

Pa 22 September, mu mwaka wa 1998, kinkunkwila kya Hurricane Georges kyapichile mu kyalo kya Dominican Republic ne konauna bintu byavula bingi. Bantu bavula bashajiletu kwa kubula mazubo, kabiji bantu kukila pa 300 bafwile. Ba mu Kavoto Kakwasha Baponenwa na bya Malwa ne ba mu Kavoto ka Bantungi ba Mpunzha, bajinga pa Nzubo ya Bufumu ya mu La Romana na kukwasha bantu baponejilwe na bya malwa. Bantu nobe 300 bo bepaine mu uno mwingilo. Pa bano pajinga ne Bakamonyi 16 bafumine mu byalo bikwabo.

Bashimukulwile nangwa kuwamisha Mazubo a Bufumu 23, ne mazubo 800 a balongo ne banyenga. Kino kinkunkwila kyaonawine ne nzubo ya ba Carmen bapainiya bakikulumpe yo baikelemo myaka 38. Nangwa byonkabyo, bajinga bingi na lusekelo balongo 15 byo bafikile ne kutendeke kwala kitendekesho kya nzubo yabo. Ba Carmen baambile’mba: “Yehoba kimye kyonse wituvuluka, kabiji wituta bingi muchima. Akitalaitu nzubo yo babena kunshimikila balongo. Bongikala nabo kinkalankulo baambile’mba: ‘Bakamonyi ba kwa Yehoba beta bingi muchima, kabiji betemwa bingi.’” Bantu bavula mu kino kyalo byobyo baambilenga pa kumona balongo ne banyenga byo bakwashishenga bakwabo baponejilwe na bya malwa.

Nangwa kya kuba kinkunkwila kikatampe kya Hurricane Georges kyaonawine bintu byavula bingi, bino byaubile bantu ba Yehoba byatekeneshe balongo ne banyenga ku mubiji ne ku mupashi. Kabiji kyakilamo kunema, muchima wa kwipana wa balongo ne banyenga walengejile Yehoba kutumbijikwa, aye mwine nsulo ya lutekenesho lwa kine.

Mazubo a Bufumu Avula Ashimikilwe

Mazubo a Bufumu avula akebewenga kushimikwa na mambo a kuvujilako kwa baana ba bwanga. Onkao mambo, mu November mu 2000, balongo ne banyenga batendekele mwingilo wa kushimika Mazubo a Bufumu mu kyalo kya Dominican Republic na mali o banengezha a kukwasha baji mu byalo biyanji. Bipwilo byashimikilenga Mazubo a Bufumu anengela mu milungu itanu na isatu. Mu September mu 2011, mabumba abiji a bantungi bashimikile ne kuwamisha Mazubo a Bufumu 145.

Bino bishimikwa ne mabumba a bantungi bepana ashimuna bukamonyi. Mu taunyi umo waikela ku buyeke muzhika wa kino kyalo, balongo bataine pa kushimikila Nzubo ya Bufumu. Painiya wiikajila wisambile na mwina ino mpunzha kuba’mba beipote. Uno mwanamulume wakumbwile’mba: “Mubena kutayatu kimye kyenu, umvwe mubena kukeba kushimikapo chechi, kechi nsakwimupotesha ino mpunzha ne.”

Papichiletu ka kimye kacheche kufuma po baikejile na uno mwisambo, uno mwina mpunzha wayile ku Puerto Plata na kupempula bakolojanji bajinga Bakamonyi ba kwa Yehoba. Byo afikile, wataine bano bakolojanji bakolelwenga babena kwibalama ku kisemi kya Bakamonyi ba kwa Yehoba. Kino kisemi kibatwalanga ku badokotala, ku kupwila ne mu mwingilo wa kusapwila. Uno mwanamulume waipwizhe bakolojanji amba, mupana inga pa byonse byo babena kwimubila. Uno mulongo wakumbwile’mba: “Kafwako ne. Abo bantu balongo bami.”

“Monka nsemekelwa, nkyangye kumonapo bantu bakwatankana nobe babo ne”

Na mambo a lusa lwa Bakamonyi lo amwene, uno mwanamulume watumijile foni painiya wiikajila ye esambile nanji patanshi ne kumubula kuba’mba walangulukapo, pano waswa kwibapotesha yoya mpunzha. Balongo bapotele ino mpunzha ne kutendeka kushimikapo Nzubo ya Bufumu. Uno mwanamulume mukazhanji patanshitu washikilwe bingi Bakamonyi ba kwa Yehoba. Bino byo amwene balongo ne banyenga byo baingijilenga pa kushimika, waambile’mba: “Monka nsemekelwa, nkyangye kumonapo bantu bakwatankana nobe babo ne.”