Nghena endzeni

Hundzela eka leswi nga endzeni

Vandlha ra Surabaya, 1954

INDONESIA

Ku Fika Varhumiwa Lava Humaka eGiliyadi

Ku Fika Varhumiwa Lava Humaka eGiliyadi

Hi July 1951, vandlha leritsongo ra le Jakarta ri hlanganile leswaku ri amukela Peter Vanderhaegen, loyi a leteriweke eGiliyadi, loyi a a ri murhumiwa wo sungula ku ya eIndonesia. Loko lembe ri hela, ku fike varhumiwa van’wana va 13 lava humaka eAustralia, Jarimani na le Netherlands, leswi endleke leswaku nhlayo ya vahuweleri yi andza kambirhi etikweni.

“Fredrika Renskers, murhumiwa la nga Mudachi, u ri: “A ndzi tshamela ku anakanya ndzi ri karhi ndzi famba hi yindlu ni yindlu ndzi tshukatshukisa miri leswaku ndzi vulavula. Kambe leswi vanhu vo tala a va vulavula Xidachi, ndzi rhange hi ku chumayela hi ririmi rero.” Ronald Jacka loyi a humaka eAustralia, u ri: “Van’wana va hina a hi tirhisa khadi ro chumayela hi rona leri a ri ri na xingheniso xa Xiindonesia. A ndzi ta languta khadi ndzi nga si gongondza eka nyangwa wun’wana ni wun’wana naswona a ndzi ta nhlokohata marito wolawo.”

Leswi varhumiwa a va rhangela hi ndlela leyinene, nhlayo ya vahuweleri yi andzile ku suka eka 34 ku ya eka 91 hi lembe rin’we. Hi September 1, 1951, rhavi ra Sosayiti ya Watch Tower ri simekiwile ekaya ra André Elias’ leri nga eCentral Jakarta. Ronald Jacka, u averiwe leswaku a va nandza wa rhavi.

Ku Andza Ka Vahuweleri eTindhawini Tin’wana

Hi November 1951, Peter Vanderhaegen u averiwe ku ya tirha eManado, le North Sulawesi, laha Theo Ratu ni nsati wakwe va simekeke ntlawa lowutsongo. Vanhu vo tala lava tshamaka kwalaho a va ti vitana Vakreste naswona a va ri xixima swinene Rito ra Xikwembu. Vini vo tala va miti va rhambe Timbhoni emakaya ya vona leswaku ti ta va hlamusela tidyondzo ta Bibele. Hakanyingi a va vulavula ni ntlawa wa vanhu va khume. Endzhakunyana ka timinete ta 15, a ku va ni vanhu va kwalomu ka 50 va ri karhi va yingisela bulo rolero. Ku nga si hela awara, vanhu a va ta ya ehandle naswona kwalomu ka 200 wa vona a va ta katseka eka bulo rolero.

Eku sunguleni ka 1952, Albert na Jean Maltby va simeke kaya ra varhumiwa eSurabaya, le East Java, ku nga doroba ra vumbirhi lerikulu eIndonesia. Kwalaho va joyiniwe hi vamakwerhu va tsevu va xisati lava nga varhumiwa, ku nga Gertrud Ott, Fredrika Renskers, Susie na Marian Stoove, Eveline Platte na Mimi Harp. Fredrika Renskers u ri: “Vanhu vo tala lava tshamaka kwalaho a va ri Mamoslem naswona a va ri ni xinghana. Vanhu vo tala a swi tikomba va ri ni torha ra ntiyiso naswona a swi olova ku sungula tidyondzo ta Bibele. Ku nga si hela malembe manharhu, Vandlha ra Surabaya a ri ri ni vahuweleri va 75.”

Kaya ra varhumiwa eJakarta

Hi nkarhi wolowo, Azis, wanuna wa Mumoslem la humaka ePadang, le West Sumatra, u tsalele rhavi a kombela ku pfuniwa ku dyondza hi Xikwembu. Azis a a dyondza Bibele ni maphayona ya le Australia hi va-1930 kambe hikwalaho ka leswi Majapani ma tekeke tiko, a nga ha swi kotanga ku tihlanganisa na wona. U kume xibukwana lexi kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha. Kutani u tsale a ku: “Loko ndzi vona adirese ya le Jakarta yi tsariwile eka xibukwana, swi ndzi tsakisile!” Hi xihatla rhavi ri rhumele mulanguteri wa muganga Frans van Vliet ePadang. U fike a kuma leswaku Azis a vulavule ni muakelani wakwe, Nazar Ris, loyi a a lava ku dyondza swo tala hi Xikwembu. Vavanuna lava havambirhi swin’we ni mindyangu ya vona va ve Timbhoni. Makwerhu Azis u ve nkulu la tshembekaka. Nazar Ris u ve phayona ro hlawuleka naswona vo tala va vana vakwe namuntlha i Timbhoni leti hisekaka.

Frans van Vliet ni makwavo wakwe wa xisati Nel

Endzhaku ka sweswo, Frans van Vliet, u endzele makwerhu wa Mudachi loyi a a horile loyi a aka fektri ya oyili leyi onhiweke hi nkarhi wa nyimpi eBalikpapan, le East Kalimantan. Frans u fambe ni makwerhu loyi ensin’wini naswona u n’wi khutaze leswaku a dyondza Bibele ni vanhu lava a va tsakela. Loko makwerhu yoloye a nga si tlhelela eNetherlands, u simeke ntlawa lowutsongo eBalikpapan.

Hi ku famba ka nkarhi, makwerhu wa xisati loyi a ha ku khuvuriwa, Titi Koetin, u rhurhele eBanjarmasin, le South Kalimantan. Titi u chumayele maxaka yakwe emugangeni wa Dayak, leswi endleke leswaku vo tala va vona va va Timbhoni. Van’wana va vona va tlhelele emigangeni ya ka vona eKaliman­tan naswona va simeke mintlawa leyi yi kuleke yi va mavandlha lama tiyeke.

Ku Kandziyisiwa Ka Minkandziyiso Hi Xindonesia

Tanihi leswi ntirho wo chumayela a wu andza hi xihatla, vamakwerhu a va lava minkandziyiso leyi engetelekeke ya Xiindonesia. Hi 1951, buku leyi nge “Let God Be True” yi hundzuluxeriwe hi Xiindonesia kambe valawuri va antswise ririmi rero, leswi endleke leswaku rhavi ri boheka ku antswisa vuhundzuluxeri byebyo. * Loko buku leyi yi humesiwa, vanhu vo tala lava yi hlayeke va yi tsakerile eIndonesia.

Hi 1953, rhavi ri kandziyise tikopi ta 250 ta Xihondzo xo Rindza hi Xiindonesia​—ku nga nkandziyiso wo sungula lowu kandziyisiweke kwalaho emalembeni ya 12. Magazini lowu, lowu kopiweke a wu ri ni matluka ya 12 lawa a ma ri ni tinhlokomhaka leti a ti dyondziwa evandlheni ntsena. Malembe manharhu lama landzeleke, yi ve ni matluka ya 16 naswona ndhawu yo kandziyisela kona a yi kandziyisa tikopi ta 10 000 hi n’hweti.

Hi 1957, ku sungule ku kandziyisiwa nkandziyiso wa n’hweti ni n’hweti wa Xalamuka! hi Xiindonesia. Ku fambisiwe tikopi ta 10 000. Tanihi leswi a ku ri ni xilaveko xa maphepha etikweni, vamakwerhu a va fanele va kuma layisense ya maphepha. Mutirhelamfumo loyi a va pfuna ku kuma layisense u va byele leswi: “Ndzi teka Menara Pengawal (Xihondzo xo Rindza) tanihi yin’wana ya timagazini ta nkoka swinene eIndonesia naswona ndza tsaka swinene ku mi pfuna leswaku mi kuma layisense ya maphepha ya magazini wa n’wina lowuntshwa.”.”

^ par. 1 Ku sukela hi 1945, ririmi ra le Indonesia ri pfuxetiwe kambirhi leswaku ku susiwa mapeletelo ya Xidachi.