A ummi cazin ah kal

A ummi cazin ah kal

‘Jehovah Cawnpiaknak’ Caah Miphun pawl Timhtuahnak

‘Jehovah Cawnpiaknak’ Caah Miphun pawl Timhtuahnak

‘Tikulh uktu bawi cu zumtu a hung si, zeicatiah Jehovah cawnpiaknak ruangah khan a khuaruah a har tuk.’—LAM. 13:12, NW.

1-3. Jesuh zultu hna caah “miphun vialte” sin i thawngṭha chim cu zeicah a fawi lo?

JESUH KHRIH nih a zultu hna kha ṭuan awk rian tampi a pek hna. “Miphun vialte kha ka zultu ah va ser hna u” tiah nawl a pek hna. “Miphun vialte hna ca i tehte si awkah Vancung Pennak kong Thawngṭha” kha khuazakip ah an chim a hau.—Matt. 24:14; 28:19.

2 Zultu hna nih Jesuh kha an dawt i thawngṭha kha an duh. Asinain ‘Jesuh nawlpekmi kha zeitindah kan tuah khawh lai?’ tiah an ruat men lai. Zeicatiah annih cu mi tlawmte lawng an si. Cun Jesuh cu Pathian Fapa a si tiah mi an cawnpiak hna nain Jesuh thah a simi kha mi nih an hngalh. Mah lengah zultu pawl cu “fimthiamnak zeihmanh a ngei lomi, mi sawsawh menmen an si” tiah mi tampi nih an ruah. (Lam. 4:13) Judah biaknaklei hruaitu hna cu biaknaklei sianginn a kaimi an si, asinain zultu hna cu an kai lo. Mah lengah an chimmi thawngṭha cu biaknaklei hruaitu hna nih kum tampi chung mi an rak cawnpiakmi hna Judah phunglam he aa ralkahmi a si. Zultu hna cu Israel ram hmanhah upat an si lo caah a liannganmi Rom Empire chinchin ah cun kan bia a ngaimi an um hnga maw tiah an ruat men ko lai.

3 Jesuh nih a zultu hna kha huatnak le hremnak nan tong lai i a cheu cu thah nan si lai tiah ralrin a rak pek hna. (Luka 21:16, 17) An hawile le an chungkhar mi nih an rawi hna lai. Cun anmahle anmah Khrih zultu kan si aa timi cheukhat nih a hmaan loin mi an cawnpiak hna lai. Zultu hna cu ṭhatlonak le zaangennak in a khatmi hmun ah phung an chim lai. (Matt. 24:10-12) Cu a si ah zultu hna nih zeitindah “vawleicung khuazakip” ah phung an chim khawh lai? (Lam. 1:8) Cu bantuk harnak hna lakah zeitindah phung kan chim khawh lai tiah zultu hna cu khua an ruat ko lai.

4. Kumzabu pakhatnak ah phungchim rian cu zeitlukin dah a hlawh a tlin?

4 Zultu hna nih mah rian ṭuan cu a fawi lai lo ti kha an hngalh ko nain Jesuh nawlpekmi kha an ngaih i Jerusalem, Samaria le a dang ram hna tiang phung an chim. Kum 30 hrawng a rauh hnuah hmun tampi ah phung an chim cang caah lamkaltu Paul nih “vanrang tang khuazakip ah sermi thil vialte sinah” kan chim tiah a ti khawh. Ram tampi i mi hna cu zultu an hung si. (Kol. 1:6, 23) Tahchunhnak ah, Saipras tikulh ah Paul phung a chim lioah Rom uktu bawi hmanh ‘Jehovah cawnpiaknak ruangah khan a khuaruah a har tuk’ caah zultu a hung si.—Lamkaltu 13:6-12 rel. *

Jesuh nih a zultu hna kha kaan umpi hna lai i phungchim awkah thiang thlarau nih aan bawmh hna lai tiah bia a kamh hna

5. (a) Jesuh nih a zultu hna kha zeitindah bia a kamh hna? (b) Tuanbia cauk pakhat nih kumzabu pakhatnak he aa tlaiin zeitindah a chim?

5 Zultu hna nih kanmah ṭhawnnak in cun vawleicung pumpi ah phung kan chim kho lai lo ti kha an hngalh. Asinain Jesuh nih kaan umpi hna lai tiah bia a kamhmi hna le thiang thlarau nih a kan bawmh lai ti kha an hngalh. (Matt. 28:20) Mah lio caan i a dang thil sining hna zong nih zultu pawl kha a bawmh hna. Tuanbia cauk pakhat nih kumzabu pakhatnak cu phungchim rian thawk awkah a ṭha bikmi caan a si, cun Pathian nih mah rian ṭuan awkah lam a kan sialpiak tiah Khrihfa hna nih an ruah tiah a ti.

6. (a) Hi capar ah zei kong dah kan i ruah hna lai? (b) A hnu capar ah zei kong dah kan i ruah hna lai?

6 Khrihfa hna nih phungchim rian an ṭuan khawh nakhnga Jehovah nih kumzabu pakhatnak i thil sining kha a thleng maw? Mah kong cu Baibal nih a chim lo. Asinain Jehovah nih a miphun kha thawngṭha chimter a duh hna, Satan tu nih cun ngolter a duh hna ti cu a fiang ko. Hi capar ah zultu hna caah phungchim a fawiter deuhmi kumzabu pakhatnak i thil sining cheukhat kong kan i ruah hna lai. A hnu capar ah tuchan ah vawleicung pumpi phungchim awkah a kan bawmmi thil sining cheukhat kong kan i ruah hna lai.

Rom Daihnak

7. Rom Daihnak timi cu zeidah a si, mah caan cu a dang caan he zeicah aa dan?

7 Kumzabu pakhatnak ah Rom Empire chungah daihnak caan a rak um, mah nih zultu pawl caah phungchim a fawiter deuh. Mah caan cu Rom Daihnak asiloah Latin holh in Pax Romana tiah auh a si. Mah caan chungah Rom cozah nih dohnak hna kha a tei khawh. Jesuh nih a chimchung bantukin raltuknak cheukhat a um ti cu a hmaan ko. (Matt. 24:6) AD 70 ah Rom nih Jerusalem a hrawh, cun Rom ramri hna ah raltuknak hmetete zong a um. Asinain Rom Empire chung i hmun tam deuh ah daihnak a um. Zultu hna cu fawi tein khual an tlawng kho i phung an chim kho. Mah daihnak caan cu kum 200 hrawng tiang a hmun. Cauk pakhat nih minung tuanbia chungah mah tlukin a saumi daihnak caan a um bal lo tiah a ti.

8. Rom Daihnak nih zultu pawl kha zeitindah a bawmh hna?

8 AD 250 hrawngah Baibal lei mifim Origen nih mah daihnak caan kong kha a ṭial. Rom nih ram tampi a uk caah zultu hna cu cuka ram hna ah fawi tein phung an chim kho tiah a ti. Rammi hna cu an ram kilven awkah ral an do lo i anmahle khua cio ah dai tein an um hna. Mah ruangah zultu pawl chimmi dawtnak le daihnak kong ngaih awkah mi tampi cu caanṭha an hmu tiah Origen nih a ruah. Zultu hna cu hremnak an rak tong ko nain mah daihnak caan kha caanṭha ah an i lak i khuazakip ah phung an chim.—Rom 12:18-21 rel.

Khualtlawn a Fawi deuh

9, 10. Zultu hna caah zei thil sining hna nih dah khualtlawn a fawiter deuh?

9 Rom Empire nih meng 50,000 leng a saumi lam a ser i mah lam cu empire chung dihlak ti awkin a phan. Rom ralkap hna cu an khuaram kilven awk le mi pawl uk khawh awkah mah lam kha hmangin fawi tein khual an tlawng kho. Khrihfa hna zong hmun tampi i phung chim awkah ramlak, thetse ram le tlang hna kha tan in sermi mah lam in khual an tlawng ve.

Rom cozah sermi lam nih hmun tampi i phungchim awkah zultu hna caah a fawiter deuh

10 Rom mi hna cu tlang lam lawng si loin ti lam zongin khual an tlawng. Tiva, kahcham le rili hna kha tan in Empire chung dihlak i tilawng dinhnak hmun hna ah an kal. Rom mi hna nih ti lam 900 leng an hman. Cucaah Khrihfa hna zong tilawng in hmun tampi ah an kal kho. Ram dang i luh awkah passport ti bantuk ca zong i ken a herh lo. Cun Rom cozah nih mi ṭhalo pawl kha fakpi in dan a tat hna caah lam ah damiah an um setsai lo. Rom raltuknak tilawng tampi cu rili ah khual an tlawn ve caah rili damiah nih doh lai kha ṭih a hau lo. Paul cu rili cungah tilawng rawhnak le a dang thil ṭihnung a tong tiah Baibal nih a ti ko nain rili damiah nih an doh tiin cun a ti lo. Cucaah tlang lam in siseh ti lam in siseh tam deuh cu him tein khualtlawn khawh a si.—2 Kor. 11:25, 26.

Greek Holh

Cauk in cun Baibal cang kawl a fawi deuh (Catlangbu 12 zoh)

11. Zultu hna nih zeicah Greek holh an hman?

11 Rom nih a ukmi ram tampi cu hlanlio ah Greek uktu a Liannganmi Alexander nih a rak lakmi hmun an si. Cuka hmun hna ah a ummi hna nih Greek holh a simi Koine holh kha an thiam. Cucaah zultu hna nih mah holh in phung an chim khawh. Mah lengah Hebru Baibal, Greek holh in lehmi Septuagint timi Baibal kha mi tampi nih an hngalh. Cucaah zultu hna nih mah Baibal kha an cherhchan khawh. Mah Baibal cu Izipt ram ah a ummi Judah mi hna nih an lehmi a si. Baibal ṭialtu hna zong nih a taangmi a dang Baibal cauk vialte kha Greek holh in an ṭial. Greek holh cu biafang a tampi caah a thukmi Baibal biatak fianternak caah a ṭha tukmi holh a si. Greek holh nih Khrihfabu ah pakhat le pakhat i chawnhbiak awk le lungrual tein um awkah a bawmh hna.

12. (a) Kut in ṭialmi hlanlio ca timi cu zeidah a si, mah cu cazual nakin zeicah hman a fawi deuh? (b) Khrihfa tam deuh nih zeitikin dah cauk an hun hman?

12 Kumzabu pakhatnak i Khrihfa hna nih Baibal cawnpiaknak ah zeidah an hman? Pakhatnak ah, cazual an hman. Asinain cazual cu a hman a har lengah put zong a har. Baibal cang kawl duh tik paohah cazual kha samh a hau i a dih in zual ṭhan a hau. Cazual cu hmaikhatlei lawngah an ṭial tawn. Matthai Thawngṭha lawngin cazual pakhat a khat dih. A hnuah cauk bantukin ṭhitmi kut in ṭialmi hlanlio ca pawl kha an hun hman. Mah cu a voikhatnak chuahmi cauk phun a si. Careltu hna nih cauk kha kau in Baibal cang pawl fawi tein an hmuh khawh. Khrihfa hna zong nih cauk kha an hun hman i AD 100 hnuin cun Khrihfa tam deuh nih cauk kha an hman cang tiah tuanbia ṭialtu hna nih an ti.

Rom Upadi

13, 14. (a) Paul cu Rom rammi a si caah zei bantuk huhphenhnak dah a hmuh? (b) Khrihfa hna cu Rom upadi in zeitindah ṭhatnak an hmuh?

13 Kumzabu pakhatnak i Khrihfa hna cu Rom upadi in ṭhatnak an hmu. Tahchunhnak ah, Paul cu Rom rammi a si i khual a tlawn tikah upadi in huhphenhnak a hmu tawn. Jerusalem ah Rom ralkap pawl nih an tlaih i tuk an timh tikah Paul nih Rom rammi a si le Rom rammi pakhat kha biaceih hmasa loin tuk khawh a si lo kha ralkapbu haotu a chimh. Mah tikah “Paul cu bia kan hal lai tiah a timi hna kha hmakhatte ah an i let ṭhan i ralkapbu haotu cu Paul kha Rom mi a si ti a hun hngalh tikah khan thir cikcin in a rak khih kha a thin a phang.”—Lam. 22:25-29.

Khrihfa hna nih phungchimnak nawl an ngeihmi cu “a hmaan i biatak a si” ti langhter awkah Rom upadi kha an hman

14 Paul cu Rom rammi a simi nih Filipi khua ah pehtlaih a sining kha a thlenter. (Lam. 16:35-40) Efesa khua zongah Khrihfa cheukhat kha mipi nih harnak pek an duh hna tikah bawi pakhat nih mipi kha a daihter hna i Rom upadi nan buar tiah ralrin a pek hna. (Lam. 19:35-41) A hnu, Sisaria i a um lioah Paul nih a ngeihmi tinvo kha hmangin Rom uktu hmai i a zu khaan awkah nawl a hal hna. Cuka ah Paul nih thawngṭha kha a runven. (Lam. 25:8-12) Cucaah Khrihfa hna nih phungchimnak nawl an ngeihmi cu “a hmaan i biatak a si” ti langhter awkah Rom upadi kha an hman.—Fil. 1:7.

Judah Mi cu Ram Tampi ah An Um

15. Kumzabu pakhatnak ah Judah mi tampi cu khoika ah dah an um?

15 Kumzabu pakhatnak i Khrihfa hna kha vawleicung pumpi i phungchim awkah a bawmmi thil pakhat a um rih. Mah lio caan ah Judah mi hna cu Israel ram lawngah si loin ram tampi zongah an um. Zeicah? A luancia kum tampi lioah Judah mi hna cu Assiria ah sal in kalpi an si i mah hnuah a dang cu Babilon ah kalpi an si. A hnu, Persia nih Babilon a uk tikah Judah mi hna cu Persia Empire chung dihlak ah an karh. (Esther 9:30) Kumzabu pakhatnak a phanh tik, Jesuh vawleicung a um lioah Judah mi hna cu Chaklei Africa ah a ummi Izipt le hmun dangdang, Greece, Asia Minor (Turkey) le Mesopotamia (Iraq) ti bantuk Rom Empire chung dihlak ah an phan cang. Mah empire chungah mi nuai 60 an um i mah lakah nuai 4 leng cu Judah mi an si tiah ruah a si. Judah mi hna cu ram tampi ah an i ṭhenṭhek ko nain an biaknak kha an i tlaih peng.—Matt. 23:15.

16, 17. (a) Judah mi hna cu ram tampi ah an um caah Judah mi a si lomi hna cu zeitindah ṭhatnak an hmuh? (b) Khrihfa hna nih Judah mi kha zei ti lam hna in dah kan i zohchunh hna?

16 Judah mi hna cu ram tampi ah an um caah miphun dang tampi nih Hebru Baibal kong le Judah mi hna zumhnak kong kha an hngalh. Tahchunhnak ah, a hmaanmi Pathian pakhat lawng a um i amah a biami hna nih a nawlbia an zulh a herh ti kha an hngalh. Hebru Baibal cu Pathian sinin a rami a si i mah ah Messiah kong chimchungbia tampi a um ti zong an hngalh. (Luka 24:44) Cucaah Judah mi a simi zong, a si lomi zong nih Khrihfa hna chimmi a kong cheukhat kha an hngalhciami a si. Paul nih thawngṭha ngaih a duhmi kha kawl a duh hna. Cucaah Judah mi hna biaknak hmun a simi pumhnak inn ah a kal tawn i Baibal hmangin a ruah hna.—Lamkaltu 17:1, 2 rel.

17 Judah mi hna cu pumhnak inn asiloah kaa dangdang ah hmunkhat ah an i pum lengmang. Hla an sa, thla an cam i Baibal kong an i ruah hna. Tuchan Khrihfabu zongah cutin kan tuah ve.

Jehovah nih Phungchim awkah a Bawmh hna

18, 19. (a) Kumzabu pakhatnak i thil sining nih Khrihfa hna kha zei tuah awkah dah a bawmh hna? (b) Hi capar kan i ruah hnuah Jehovah he aa tlaiin zei bantuk ruahnak dah na ngeih

18 Kumzabu pakhatnak cu tuanbia chungah aa thleidang tukmi caan a si. Rom Empire chungah daihnak a um, mi tampi nih holh phunkhat an hman khawh i upadi nih mi kha a huhphenh hna. Cun khualtlawn a fawi, mah lengah ram tampi i mi hna nih Judah mi hna kong le Hebru Baibal kong kha an hngalh. Mah vialte nih Khrihfa hna kha Pathian pekmi rian ṭuan khawh zungzal awkah a bawmh hna.

19 Jesuh vawleicung i a rat hlan kum 400 hrawngah Greek mifim Plato nih minung caah Sertu kong cu hngalh a har tuk i vawleicung pumpi ah a kong chim cu a si kho lomi a si tiah a rak ṭial. Asinain Jesuh nih “minung tuah khawh lomi hi Pathian nih cun a tuah khawh ko” tiah a ti. (Luka 18:27) Jehovah bawmhnak thawngin phungchim rian cu ṭuan khawh a si ko ti cu a fiang. “Miphun vialte” nih thawngṭha thei hna sehlaw ka hngal hna seh ti kha Jehovah nih a duh. (Matt. 28:19) A hnu capar nih tuchan vawleicung pumpi ah zeitindah thawngṭha chim a si timi kong a fianter lai.

[A Tanglei Fianternak]

^ cat. 4 Lamkaltu 13:12 (NW): ‘Mah thil kha a hmuh tikah tikulh uktu bawi cu zumtu a hung si, zeicatiah Jehovah cawnpiaknak ruangah khan a khuaruah a har tuk.’