Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

Aju «xnaqʼtzbʼil tiʼj» Qman Jehová in pon kyoj kykyaqil nasyon

Aju «xnaqʼtzbʼil tiʼj» Qman Jehová in pon kyoj kykyaqil nasyon

«Atzunte gobernador, tej tkeʼyinte jlu okslantzun, porque in labʼin tiʼj ju xnaqʼtzbʼil tiʼj Qajaw [moqa ‹tiʼj Qman Jehová›, TNM].» (HECHOS 13:12)

1-3. ¿Tiquʼn kwesttoq kʼelel kye tnejel okslal tuʼn kypakbʼan twitz tkyaqil Txʼotxʼ?

XI T-SAMAʼN Jesús qe t-xnaqʼtzbʼen tuʼn kyxiʼ pakbʼal «kyuj kykyaqil nasyon». Tuʼn tbʼant jlu kyuʼn, iltoq tiʼj tuʼn kyxiʼ pakbʼal tiʼj Tyol Dios toj tkyaqil twitz Txʼotxʼ (Mateo 24:14; 28:19). ¡Nimxix aqʼuntl tuʼn tbʼant kyuʼn!

2 Kʼujlaʼn Jesús kyuʼn t-xnaqʼtzbʼen ex aju pakbʼabʼil. Noqtzun tuʼnj, kubʼlo kyximen qa kwest tuʼn t-xi pakbʼet Tyol Dios toj tkyaqil twitz Txʼotxʼ, ¿tiquʼn? At nim tiquʼn kubʼ kyximen ikju. Tnejel, tuʼnju nya nim kybʼet. Tkabʼ, tuʼnju in xi kyxnaqʼtzaʼntoq qa a Jesús Tkʼwaʼl Dios, noqtzun tuʼnj, ojtzqiʼntoq kyuʼn xjal qa otoq kyim Jesús. Toxin, tuʼnju attoq nim xjal in kyqʼamaʼn qa mintiʼ otoq tzʼetz nimaq xnaqʼtzbʼil kyuʼn t-xnaqʼtzbʼen Jesús (Hechos 4:13). Aʼyeju nejenel kye okslabʼil toj ambʼil aju, otoq che xnaqʼtzan kyoj junjun tja xnaqʼtzbʼil nim kyoklen, atzun qe t-xnaqʼtzbʼen Jesús mintiʼ. Ax ikx, aju xi kyxnaqʼtzaʼn t-xnaqʼtzbʼen Jesús kye xjal, junxitl twitzju kycostumbr aj Judiy ex aʼyeju costumbr lu, naqʼli qe xjal tiʼj. Tuʼn tkyaqil jlu, kubʼlo kyxjelin qe t-xnaqʼtzbʼen Jesús jlu: «Qa mintiʼ in qo okx nimen kyuʼn xjal, ¿tzeʼntzun tten kxel kybʼiʼn aju kxel qqʼamaʼn kye?».

3 Tkyajin, ojtzqintoq kyuʼn t-xnaqʼtzbʼen Jesús qa ok che elel ikʼun kyuʼn xjal, axpe ikx, qa jakutoq che kubʼ bʼyoʼn tuʼnju ik otoq txi tqʼamaʼn Jesús kye (Lucas 21:16, 17). Tjweʼyin, ojtzqiʼn kyuʼn qa ax ikx ok kʼokel bʼinchaʼn nya bʼaʼn kyiʼj kyuʼn junjun toj kyja ex junjun kyamiw. Tqaqin, attoq junjun kyxol qe okslal che okel ten xnaqʼtzal nya ax tok xnaqʼtzbʼil kye xjal. Ex twuqin, ojtzqintoq kyuʼn qa ok che pakbʼal kyoj junjun tembʼil nya bʼaʼn (Mateo 24:10-12). Tej e ok ten t-xnaqʼtzbʼen Jesús ximel tiʼj tkyaqil nya bʼaʼn lu, kubʼlo kyximen tzeʼn tten che pakbʼal tiʼj Tyol Dios «tuj tkyaqil twitz txʼotxʼ» (Hechos 1:8).

4. ¿Tzeʼn ok kypakbʼabʼil t-xnaqʼtzbʼen Jesús?

4 Ojtzqiʼntoq kyuʼn t-xnaqʼtzbʼen Jesús qa kwesttoq kʼelel toj kywitz tuʼn t-xi kypakbʼaʼn Tyol Dios twitz tkyaqil Txʼotxʼ. Noqtzun tuʼnj, xi kybʼiʼn aju tzaj qʼamaʼn kye ex e ok ten pakbʼal kyoj tnam ik tzeʼn Jerusalén ex Samaria, ex yajxitl, kyoj txqantl tnam. ¿Tzeʼn ok kypakbʼabʼil? Tej otoq tzikʼ 30 abʼqʼi in che pakbʼan t-xnaqʼtzbʼen Jesús otoq che pon kyoj nimku tnam ex tuʼntzunju, tqʼama apóstol Pablo qa otoq «pakbʼanjtz» Tyol Dios «kye kykyaqil xjal tuj tkyaqil twitz txʼotxʼ» (Colosenses 1:6, 23). Jun techel, tej t-xiʼ Pablo toj jun piẍ txʼotxʼ Chipre tbʼi, ok jun aj kawil te t-xnaqʼtzbʼen Jesús tuʼnju «labʼin tiʼj ju xnaqʼtzbʼil tiʼj» Qman Jehová (kjawil uʼjit Hechos 13:6-12).

Ok tilel kyuʼn t-xnaqʼtzbʼen Jesús tuʼn kypakbʼan jaxku tumel toj ambʼil tej tten mujbʼabʼil

5. a) ¿Tiʼ xi ttziyen Jesús kye t-xnaqʼtzbʼen? b) ¿Tiʼ in tzaj tqʼamaʼn jun uʼj, aju in yolin tiʼjju ikʼ toj ambʼil ojtxe, tiʼj tnejel syent abʼqʼi?

5 Ojtzqiʼntoq kyuʼn t-xnaqʼtzbʼen Jesús qa mlaytoq bʼant kypakbʼan twitz tkyaqil Txʼotxʼ tuʼnx kye kyipumal. Noqtzun tuʼnj, ax ikx ojtzqiʼntoq kyuʼn qa otoq tzaj ttziyen Jesús kye qa ktel kyukʼil ex qa kʼonil Dios kyiʼj tukʼe t-xew (Mateo 28:20). ¿Atpe junjuntl tiʼchaq onin kyiʼj? Atlo. At jun uʼj, aju in yolin tiʼjju ikʼ toj ambʼil ojtxe, in tzaj tqʼamaʼn qa jun tbʼanel ambʼil ok aju tnejel syent abʼqʼi kye okslal tuʼn t-xi tzyet tuʼn kypakbʼan. Ax ikx in tzaj tqʼamaʼn uʼj lu qa tej tbʼet ambʼil, kubʼ kyximen okslal qa a Dios otoq tzʼonin tuʼn tikʼ junjun tiʼchaq toj tnejel syent abʼqʼi tuʼn tonin kyiʼj.

6. a) ¿Tiʼ kʼelel qnikʼ tiʼj toj xnaqʼtzbʼil lu? b) ¿Ex tiʼ kʼelel qnikʼ tiʼj toj juntl xnaqʼtzbʼil?

6 ¿Axpe tok qa onin Jehová tuʼn tikʼ junjun tiʼchaq toj tnejel syent abʼqʼi tuʼn tonin kyiʼj okslal tuʼn kypakbʼan? Mintiʼ ojtzqiʼn quʼn, tuʼnju mintiʼ te Tyol Dios in yolin tiʼj. Aju ojtzqiʼn quʼn aju qa tajbʼiltoq Jehová tuʼn kypakbʼan tmajen. Ex ojtzqiʼn quʼn qa mintiʼ maqet kypakbʼabʼil tuʼn Satanás. Toj xnaqʼtzbʼil lu ok kʼelel qnikʼ tiʼj nimku tiʼchaq aju oninlo kyiʼj t-xnaqʼtzbʼen Jesús tuʼn kypakbʼan toj tnejel syent abʼqʼi. Atzun toj juntl xnaqʼtzbʼil ok kʼelel qnikʼ tiʼj junjun tiʼchaq in che onin qiʼj toj ambʼil jaʼlo tuʼn qpakbʼan twitz tkyaqil Txʼotxʼ.

AJU MUJBʼABʼIL TJAQʼ TKAWBʼIL TNAM ROMA

7. a) ¿Tiʼ ikʼ toj mujbʼabʼil tjaqʼ tkawbʼil tnam Roma? b) ¿Alkye tten onin ambʼil lu kyiʼj t-xnaqʼtzbʼen Jesús?

7 Aju tnejel onin kyiʼj t-xnaqʼtzbʼen Jesús tuʼn kypakbʼan aju mujbʼabʼil ten tjaqʼ tkawbʼil tnam Roma. Aju tkawbʼil tnam Roma in kawin tibʼaj chʼixmi tkyaqil twitz Txʼotxʼ toj tnejel syent abʼqʼi. Ten jun ambʼil toj tnam Roma aju ok tbʼi te mujbʼabʼil tjaqʼ tkawbʼil tnam Roma. Toj ambʼil aju mintiʼ xi tqʼoʼn kawbʼil ambʼil tuʼn kyqʼojin xjal tjaqʼ tkawbʼil. Ax tok ten junjun qʼoj tjaqʼ tkawbʼil, ik tzeʼn otoq kyaj tqʼamaʼn Jesús (Mateo 24:6). Jun techel, kubʼ kyxiten soldad te Roma aju tnam Jerusalén toj abʼqʼi 70. Ax ikx ok junjuntl qʼoj kyoj junjuntl tembʼil tjaqʼ tkawbʼil tnam Roma. Noqtzun tuʼnj, chʼixmi kykyaqil xjal e anqʼin toj mujbʼabʼil. Junlo 200 abʼqʼi ten mujbʼabʼil lu. At jun uʼj in tqʼamaʼn qa bʼajxtoq che anqʼin xjal toj mujbʼabʼil toj nimku abʼqʼi. Ex tuʼnju ten mujbʼabʼil lu, nya kwest ela toj kywitz t-xnaqʼtzbʼen Jesús tuʼn kyxiʼ pakbʼal kyoj junjuntl tnam.

8. ¿Alkye tten onin kyiʼj t-xnaqʼtzbʼen Jesús aju mujbʼabʼil ten tjaqʼ tkawbʼil tnam Roma?

8 Tej tikʼ jun 250 abʼqʼi tkyimlen Jesucristo, at jun xjal Orígenes tbʼi, ex aju tqʼama qa okslal, tzaj tchikʼbʼaʼn alkye tten onin kyiʼj t-xnaqʼtzbʼen Jesús aju mujbʼabʼil ten tjaqʼ tkawbʼil tnam Roma. Tuʼnju attoq mujbʼabʼil kyuʼn xjal te Roma kyukʼil qe txqantl tnam, nya kwesttoq tuʼn cheʼx t-xnaqʼtzbʼen Jesús pakbʼal kyoj txqantl tnam. Ateʼtoq xjal kyja toj mujbʼabʼil ex mintiʼ otoq cheʼx toj qʼoj tuʼnju mintiʼ in nok qʼoj. Axju aj tzʼibʼil Orígenes tbʼi kubʼ ttzʼibʼin qa atzun mujbʼabʼil onin kyiʼj xjal tuʼn tok kybʼiʼn aju tqanil tiʼj kʼujlabʼil ex tiʼj mujbʼabʼil xi kyiʼn t-xnaqʼtzbʼen Jesús kye. Ex ax tok at junjun t-xnaqʼtzbʼen Jesús i el ikʼun kyuʼn xjal, noqtzun tuʼnj, ax ikx ax tok ok tilel kyuʼn t-xnaqʼtzbʼen Jesús tuʼn kypakbʼan jaxku tumel toj ambʼil aju tej tten mujbʼabʼil (kjawil uʼjit Romanos 12:18-21).

NYATOQ KWEST TUʼN KYXIʼ KYOJ TXQANTL TNAM

9, 10. ¿Tiquʼn nya kwest el toj kywitz okslal tuʼn kyxiʼ kyoj txqantl tnam?

9 Aju juntl onin kyiʼj t-xnaqʼtzbʼen Jesús tuʼn kypakbʼan toj tnejel syent abʼqʼi aju kubʼ kybʼinchaʼn xjal te Roma junlo 80,000 kilómetro bʼe. Ajbʼen qe bʼe lu kyuʼn soldad te Roma tuʼn kyxiʼ naj kolil kyiʼj qe tnam ateʼkx tjaqʼ kykawbʼil ex tuʼn kymayet qe xjal kyuʼn. Ax ikx e ajbʼen qe bʼe lu kyuʼn okslal tuʼn kybʼet kyoj kʼul, kywiʼ witz ex kyoj tzqij txʼotxʼ tuʼn kypakbʼan.

10 Nya oʼkx toj bʼe e bʼet qe xjal te Roma, ax ikx e bʼet toj mar ex kyoj aʼ. Attoq nim syent tembʼil te kybark ex mas te 900 kybʼe. Tuʼntzunju, ax ikx e ajbʼen bark kyuʼn okslal tuʼn kybʼet kyoj tnam ateʼkx tjaqʼ tkawbʼil tnam Roma. Nya oʼkxju, ax ikx nyatoq il tiʼj tuʼn tten kyuʼj xjal tuʼn kyxiʼ kyoj junjuntl tnam. Mintiʼxixtoq nya bʼaʼn in nikʼ aj kybʼet xjal toj bʼe ex toj mar. Mintiʼxix eleqʼ tuʼnju ojtzqiʼntoq kyuʼn qa nimtoq kykastiw in kubʼ kyuʼn soldad. Ex attoq nim kybark soldad kye Roma in che bʼet, kyjuʼtzun, mintiʼtoq in che xobʼ xjal kyiʼj eleqʼ toj mar. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa tzaj nya bʼaʼn tiʼj Pablo toj mar ex qa chʼixmi kux mulqʼaj kybark toj mar, noqtzun tuʼnj, mintiʼ in yolin tiʼj qa tzaj nya bʼaʼn tiʼj kyuʼn eleqʼ toj mar (2 Corintios 11:25, 26).

AJU YOL GRIEGO

Mas nya kwesttoq tuʼn kykanet taqikʼ Tyol Dios kyoj qeju uʼj códice kywitz qeju uʼj in che kubʼ tolit (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 12)

11. ¿Tiquʼn ajbʼen yol griego kyuʼn t-xnaqʼtzbʼen Jesús?

11 Otoq che kawin xjal te tnam Grecia kyibʼaj nimku tnam tej kykawin xjal te Roma kyibʼaj. Tuʼntzunju, aju yol griego in najbʼentoq kyuʼn xjal kyoj tnam lu. Ex tuʼn jlu, ajbʼen yol griego kyuʼn t-xnaqʼtzbʼen Jesús, aju ojtzqiʼn kyuʼn chʼixmi kykyaqil xjal toj ambʼil aju, tuʼn kypakbʼan. Ax ikx jakutoq tzʼajbʼen junjun taqikʼ Tyol Dios kyuʼn aju kubʼ tzʼibʼen toj yol hebreo, tuʼnju attoq Tyol Dios ojtzqiʼn toj yol lu. Aqeju aj Judiy in che anqʼintoq toj tnam Egipto kubʼ kyqʼoʼn Tyol Dios lu toj yol griego ex toktoq tbʼi te Septuaginta. Nya oʼkxju, ax ikx toj yol griego kubʼ bʼaj tuʼn ttzʼibʼet Tyol Dios. Tbʼaneltoq yol griego tuʼn t-xi chikʼbʼet xnaqʼtzbʼil ateʼkux toj Tyol Dios tuʼnju attoq nim yol in najbʼen toj. Ax ikx onin yol lu kyiʼj okslal in che anqʼintoq kyoj nimku tnam tuʼn kyyolin ex tuʼn tten mujbʼabʼil kyxol.

12. a) ¿Tiʼtzun aju códice? b) ¿Tiquʼn mas tbʼaneltoq qe códice tuʼn kyajbʼen kywitz qe uʼj in che jaw tolit? c) ¿Toj alkye ambʼil ajbʼen códice kyuʼn chʼixmi kykyaqil okslal?

12 ¿Tiʼ ajbʼen kyuʼn t-xnaqʼtzbʼen Jesús tuʼn kypakbʼan? Ajbʼen qe junjun uʼj kyuʼn aju in che bʼaj tolit. Noqtzun tuʼnj, kwesttoq tuʼn kyajbʼen uʼj lu ex tuʼn kyxi iqʼit. Qa tajbʼiltoq jun xjal tuʼn tkubʼ tuʼjin jun taqikʼ Tyol Dios, iltoq tiʼj tuʼn tjaw tjaqoʼn aju uʼj tolin taʼ ex iltoq tiʼj tuʼn tkubʼ ttolin juntl maj. Nya oʼkxju, ax ikx chʼixme kykyaqil maj toj jun plaj, moqa toj jun pakʼ, twitz uʼj tzʼibʼen twitz. Noqpe oʼkxju uʼj tok tbʼi te Mateo, ¡nimxixlo uʼj ajbʼen tiʼj! Tej tbʼet ambʼil, ajbʼen aju códice kyuʼn xjal, aju ik tten ik tzeʼn jun uʼj toj ambʼil jaʼlo. Mastoq tbʼanel bʼinchabʼin kye qe uʼj códice, tuʼnju oʼkxtoq jaku che ikʼx t-xaq uʼj tuʼn jun xjal tuʼn tkanet aju tajbʼil tuʼn tkubʼ tuʼjin. At junjun aj xnaqʼtzal tiʼj jlu in kyqʼamaʼn qa tej tikʼ 100 abʼqʼi tkyimlen Jesús, chʼixmi kykyaqil okslal ajbʼen códice kyuʼn.

AQEJU KYLEY XJAL TE ROMA

13, 14. a) ¿Tiquʼn kolin tiʼj Pablo tuʼnju aj Roma te? b) ¿Alkye tten onin kyley xjal te Roma kyiʼj okslal?

13 Aju juntl onin kyiʼj t-xnaqʼtzbʼen Jesús tuʼn kypakbʼan aju kyley xjal te Roma. Jun techel, tuʼnju ax ikx te Roma te apóstol Pablo, ok xqʼuqin nim maj kyuʼn ley tej t-xiʼ pakbʼal kyoj txqantl tnam. Toj jun maj, xi qiʼn Pablo pres kyuʼn soldad te Roma atz toj tnam Jerusalén ex tuʼn tok asyalin kyuʼn. Atzun tej t-xi tqʼamaʼn Pablo qa ax ikx te aj Roma te ex qa in tzaj tqʼamaʼn ley te Roma tuʼn miʼn tkubʼ tkastiw jun xjal naʼmxtoq t-xi qanin xjel te, kyaj tzaqpiʼn kyuʼn qeju kyajbʼiltoq tuʼn tok toj xjel kyuʼn. Ax ikx in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa at jun nejenel kye soldad tzaj xobʼxix tej tok tbʼiʼn qa jun xjal te Roma te Pablo aju otoq tzʼok tkʼaloʼn (Hechos 22:25-29).

14 Toj tnam Filipos ok bʼinchaʼn bʼaʼn tiʼj Pablo tuʼnju aj Roma te (Hechos 16:35-40). Ax ikx toj tnam Éfeso, attoq jun kʼloj xjal in che qʼojin ex kyajbʼiltoq tuʼn kyok lipen kyiʼj junjun okslal. Noqtzun tuʼnj, e mayet tuʼn alcalde ex xi tqʼamaʼn kye qa in che ikʼtoq tibʼaj junjun tley Roma (Hechos 19:35-41). Ex toj tnam Cesarea, xi tqʼamaʼn Pablo te jun aj kawil tuʼn t-xi tqʼoʼn ambʼil te tuʼn t-xiʼ toj tnam Roma tuʼn tyolin tukʼil aj kawil ex tuʼn tkolin tiʼj tbʼanel tqanil in pakbʼan tiʼj (Hechos 25:8-12). Ik tzeʼn in nel qnikʼ tiʼj, ok tilil kyuʼn okslal tuʼn tajbʼen kyley xjal te Roma kyuʼn tuʼn tonin kyiʼj ex tuʼn ttzaj qʼoʼn ambʼil kye tuʼn kypakbʼan (Filipenses 1:7).

IN CHE ANQʼINTOQ AJ JUDIY KYOJ NIMKU TNAM

15. ¿Jatumel in che anqʼintoq aj Judiy toj tnejel syent abʼqʼi?

15 At juntl onin kyiʼj t-xnaqʼtzbʼen Jesús tuʼn kypakbʼan twitz tkyaqil Txʼotxʼ. Nya oʼkx in che anqʼintoq Judiy toj tnam Israel toj tnejel syent abʼqʼi, ax ikx in che anqʼintoq kyoj nimku tnam. ¿Tiquʼn? Tuʼnju otoq tzikʼ nim syent abʼqʼi kyxilen qʼiʼn Judiy kyuʼn aj qʼoj toj tnam Asiria. Ax ikx otoq bʼet ambʼil kyxilen qʼiʼn txqantl Judiy kyuʼn aj qʼoj toj tnam Babilonia. Tuʼntzunju, tej tten Babilonia tjaqʼ tkawbʼil tnam Persia, attoq nim Judiy kyoj tnam e okx tjaqʼ kykawbʼil (Ester 9:30). Tej tten Jesús twitz Txʼotxʼ, junlo 60 millón xjal ateʼkx tjaqʼ tkawbʼil tnam Roma. In kyqʼamaʼn xjal qa kyxol qe jlu, attoq mas te kyaje millón xjal Judiy. In che anqʼintoq kyoj tnam ateʼkx tjaqʼ tkawbʼil tnam Roma, ik tzeʼn Egipto ex jawni te tnam África, Asia Menor (Turquía), Grecia ex Mesopotamia (Irak). Ateʼtoq Judiy kyoj nimku tnam, noqtzun tuʼnj, kukx in japuntoq kyokslabʼil kyuʼn (Mateo 23:15).

16, 17. a) ¿Tiquʼn bʼaʼn el aju in che anqʼintoq aj Judiy kyoj nimku tnam? b) ¿Tiʼ junjun tiʼchaq bʼant kyuʼn okslal aju ikxix in bʼanttoq kyuʼn aj Judiy?

16 ¿Tiquʼn bʼaʼn elju in che anqʼintoq Judiy kyoj nimku tnam? Tuʼnju onin jlu tuʼn tok kyojtzqiʼn xjal nya Judiy aju Tyol Dios kubʼ tzʼibʼen toj yol hebreo ex tuʼn jlu ok kyojtzqiʼn xjal aju junjun kyxnaqʼtzbʼil Judiy. Otoq tzʼok kybʼiʼn xjal qa oʼkx jun Dios axix tok at ex qa il tiʼj tuʼn kyjapun tkawbʼil kyuʼn tmajen. Ax ikx otoq tzʼok kybʼiʼn xjal qa atz tzajni Tyol Dios kubʼ tzʼibʼen toj yol hebreo tukʼil Dios ex qa ateʼkux nimku yol in yolin tiʼj Mesías (Lucas 24:44). Tuʼntzunju, tej kyok ten okslal pakbʼal, otoq tzʼok kyojtzqiʼn xjal Judiy ex qeju xjal nya Judiy aju junjun xnaqʼtzbʼil kyiʼj okslal. Ex ajbʼen jlu kyuʼn okslal. Jun techel, in xiʼtoq Pablo atz jatumel in noktoq kychmon kyibʼ xjal Judiy ex in najbʼentoq Tyol Dios tuʼn, tuʼn tpakbʼan (kjawil uʼjit Hechos 17:1, 2).

17 In bʼanttoq nim tiʼchaq kyuʼn okslal ikxix tzeʼn in bʼanttoq kyuʼn aj Judiy. Jun techel, in noktoq kychmon kyibʼ kyoj junjun ja te chmabʼil moqa jaxku tumel tuʼn kykʼulin te Dios. Atz kyoj tembʼil lu in che bʼitzin, in che naʼn Dios ex in che xnaqʼtzan tiʼj Tyol Dios. Ax jlu in bʼant quʼn toj ambʼil jaʼlo.

ONIN JEHOVÁ KYIʼJ OKSLAL TUʼN KYPAKBʼAN

18, 19. a) Tuʼnju tbʼanil ambʼil ten toj tnejel syent abʼqʼi, ¿tiʼ bʼant kyuʼn okslal? b) Tuʼnju ma bʼaj qxnaqʼtzaʼn xnaqʼtzbʼil lu, ¿tiʼ teya t-ximbʼetz tiʼj Jehová?

18 Ma qo xnaqʼtzan toj xnaqʼtzbʼil lu qa jun tbʼanel ambʼil ok aju tnejel syent abʼqʼi. At nim tiʼchaq onin kyiʼj okslal tuʼn tjapun kyuʼn aju tzaj tqʼamaʼn Dios kye. Tnejel, onin aju ten mujbʼabʼil tjaqʼ tkawbʼil tnam Roma. Tkabʼ, onin aju in che yolin nimku xjal toj junx yol. Toxin, onin aju ateʼtoq ley aju e ok t-xqʼuqin xjal. Tkyajin, onin aju nyatoq kwest tuʼn kyxiʼ xjal kyoj txqantl tnam. Ex tjweʼyin, onin aju attoq nimku xjal te nimku tnam ojtzqiʼntoq kywitz aj Judiy kyuʼn ex ojtzqiʼntoq Tyol Dios kyuʼn aju kubʼ tzʼibʼen toj yol hebreo.

19 Tej atxtoq junlo 400 abʼqʼi tuʼn tul Jesucristo, tqʼama jun xjal aju at tnabʼil twitz Txʼotxʼ qa kwesttoq kʼelel tuʼn tok kyojtzqiʼn xjal Dios ex qa mlayx bʼant tuʼn t-xi qʼamet Tyol Dios kye kykyaqil xjal. Atzunte Jesús tqʼama jlu: «Aju mlay bʼant kyuʼn xjal, in bʼant tuʼn Dios» (Lucas 18:27). At nim yekʼbʼil in tzaj tyekʼun qa o tzʼonin Jehová kyiʼj okslal tuʼn kypakbʼan. Tajbʼil Jehová tuʼn tok ojtzqiʼn ex tuʼn tok bʼiʼn Tyol kyuʼn xjal toj tkyaqil twitz Txʼotxʼ (Mateo 28:19). Yajtzun toj ambʼil jaʼlo, ¿alkye tten in xi pakbʼet Tyol Dios twitz tkyaqil Txʼotxʼ? Qo xnaqʼtzal tiʼj toj juntl xnaqʼtzbʼil.