1-3. Diosmanta enteron pachapi willakunankupaq, ¿ima sasachakuykunam karqa Jesuspa qatiqninkunapaq?

JESUCRISTOM qatiqninkunaman kamachirqa “llapallan nacionpi runakunaman” Diosmanta willakunankupaq. Chay kamachikuyta kasukunankupaqqa, enteron pachapim Diosmanta willakunanku karqa (Mat. 24:14; 28:19). ¡Sasaniraqmá chay ruwayqa karqa!

² Jesuspa qatiqninkunaqa kuyarqakum payta hinaspa Diosmanta willakusqankutapas. Ichaqa piensarqakuchá enteron pachapi willakuyqa sasa kananmanta. ¿Imanasqa? Paykunaqa aschallam karqaku. Willakurqakutaqmi Jesusqa Diospa churin kasqanmanta, ichaqa runakunam yacharqaku Jesusta wañurachisqankumanta. Chaymantapas, paykunamantam runakunaqa niqku mana ancha educacionniyuq kasqankuta (Hech. 4:13). Religionpi punta apaqkunam reqsisqa runakunawan allin yachachisqa karqaku, Jesuspa qatiqninkunam ichaqa mana. Paykunapa willakusqankupas manam tupaqchu judiokunapa yachachisqanku  costumbrenkunawanqa. Chaykunawanchá Jesuspa qatiqninkunaqa tapukunmanku karqa: “Runakuna mana allinta qawawaspanchikqa, ¿imaynataq uyariwasunchikqa?”, nispa.

³ Jesuspa qatiqninkunaqa yacharqakum chiqnisqa, qatikachasqa hinaspa wañuchisqa kanankumanta, chaytam Jesusqa willakurqaña (Luc. 21:16, 17). Yacharqakutaqmi wakin ayllunkuna hinaspa amistadninkuna qipanchanankumantapas. Chaymantapas yacharqakum paykunamanta wakinkuna llullakuna yachachinankuta. Chaynataq mana allin runakunapa kasqanman willakuspa chayanankutapas (Mat. 24:10-12). Chay sasachakuykunapi piensaspankuqa Jesuspa qatiqninkunaqa ichapas kaynata tapukurqaku: “¿Imaynataraq ‘kay pachapa cantonkama’ willakusunchik?”, nispa (Hech. 1:8).

4. ¿Maykamam Jesuspa qatiqninkunaqa Diosmanta willakuyninkuwan chayarqaku?

⁴ Jesuspa qatiqninkunaqa yacharqakum enteron pachapi Diosmanta willakuyqa sasa kananmanta. Ichaqa kasukurqakum, hinaspam Jerusalenpi, Samariapi hinaspa huk nacionkunapipas willakurqaku. Chaymi 30 watakuna pasayta apostol Pablo nirqa ‘kay pachapi llapallan runakunamanña’ Diosmanta willakuyninkuwan chayarusqankumanta. Chaynapim achka nacionkunamanta runakuna Jesuspa qatiqninpiña rikurirurqaku (Col. 1:6, 23). Chipre sutiyuq islapi provinciata kamachiq Roma nacionniyuq runapas Pablopa willakusqanta uyarispanmi Diospi iñikurqa (leey Hechos 13:6-12).

5. (1) ¿Imatam Jesusqa qatiqninkunaman nirqa? (2) ¿Imatam huk qillqa nin punta pachak watamanta?

⁵ Jesuspa qatiqninkunaqa yacharqakum enteron pachapi Diosmanta willakuyta sapallanku mana atinankumanta. Ichaqa Jesusmi nirqa paykunawan kananmanta hinaspa Diospa chuya espiritun yanapananmantapas (Mat. 28:20). ¿Imakunaraqtaq yanaparqa? Yaqachusmi huk qillqapa nisqanman hinaqa, Diosmanta willakuyta qallaykunankupaq punta pachak wata allinpuni karqa. Nintaqmi tiempopa risqanman hina Diospa yanapakuyninwan tukuy imapas allin kasqanta Jesuspa qatiqninkuna piensasqankuta.

6. (1) ¿Imamantam yachasun kay yachachikuypi? (2) ¿Imamantam qatiqnin yachachikuypi yachasunchik?

⁶ ¿Yaqachu Diospa yanapakuyninwan punta pachak watapi tukuy imapas pasakurqa Diosmanta willakunankupaq? Bibliaqa manam chaymantaqa niwanchikchu. Ichaqa yachanchikmi serviqninkuna willakunankuta Dios munasqanmanta. Yachanchiktaqmi willakusqankuta Satanas mana harkay atisqanmanta. Kay yachachikuypim qawasunchik punta pachak watapi Jesuspa qatiqninkunata imakuna yanapasqanmanta. Qatiqnin yachachikuypiñataqmi qawasunchik Diosmanta enteron pachapi willakunapaq ñuqanchikta imakuna yanapawasqanchikmanta.

7. (1) ¿Imaynam karqa Roma nacionpi hawkayayqa? (2) ¿Imanasqam allin karqa chay hawkayay tiempoqa?

⁷ Jesuspa qatiqninkuna Diosmanta willakunankupaqmi yanaparqa Roma nacionpi hawkayay kasqan. Punta pachak watapim, Roma nacionqa achka nacionkunata munaychakurqa. Chaypiqa huk tiempom hawkayay karqa. Roma nacionta kamachiqmi mana saqirqachu ima llaqtapas paykunamanta rakikunankuta. Ichaqa Jesuspa willakusqanman hinam taksa guerrakunaqa karqa (Mat. 24:6). Huk kaqninmi karqa, Roma soldadokuna Jerusalenta 70 kaq watapi puchukachisqanku. Chaymantapas karqataqmi taksa guerrakuna Roma nacionpa munaychakusqan lawpa muyuriqnin llaqtakunapipas. Ichaqa yaqa llapan runakunam hawkayaypi kawsakurqaku. Chay hawkayay tiempoqa yaqa 200 watakunam karqa. Huk qillqapa nisqanman hinaqa manam haykapipas chayna hawkayay watakunaqa karqachu. Chaymi Roma nacionpi hawkayay kasqanrayku, Jesuspa qatiqninkunaqa illarqaku hinaspa mana sasachakuspalla Diosmantapas willakurqaku.

8. ¿Imaynatam Roma nacionpi hawkayay kasqan yanaparqa Jesuspa qatiqninkunata?

⁸ Jesuspa wañukusqanmanta yaqa 250 wata pasaytam, Orígenes sutiyuq runa qillqarqa Roma nacionpi hawkayay kasqan Jesuspa qatiqninkunata yanapasqanmanta. Achka nacionkunapi hawkayay kasqanraykum, Jesuspa qatiqninkunaqa chay nacionkunaman riqku Diosmanta willakunankupaq. Runakunaqa manañam wañuchinakuqqa rirqakuñachu, aswanmi wasinkupiña hawka kawsakurqaku. Hina chay qillqaq runam willakun chay hawkayay kasqanrayku, Jesuspa qatiqninkunapa willakusqankuta runakuna uyarinankupaq yanapasqanta. Wakinpi qatikachasqa kaspankupas, paykunaqa chay hawkayay kasqanraykum maymanpas Diosmanta willakuq riqku (leey Romanos 12:18-21).

9, 10. ¿Imanasqam Jesuspa qatiqninkunaqa mana sasachakuspalla illaqku?

⁹ Jesuspa qatiqninkuna mana sasachakuspalla Diosmanta willakunankupaqqa, yanaparqataqmi chay tiempopi runakunapa hawkalla illasqanku. Roma nacionniyuq runakunam karu-karu (80.000 km.) hatun ñankunata ruwarurqaku. Chay ñannintakamam Roma soldadokunaqa chaylla riqku munaychakusqanku allpankuta harkakunankupaq. Jesuspa qatiqninkunañataqmi chay ñanninkunata rispanku maymanpas chayaqku Diosmanta willakunankupaq.

¹⁰ Runakunaqa illaqkutaqmi lamar quchanta hinaspa mayunkunatapas. Pachaknintinmi karqa buquekunapa maypi  sayananqa hinaspa mayninta rinankupas. Chaymi Jesuspa qatiqninkunapas buquekunapi illaqku. Chaymantapas, huklaw nacionkunamanqa mana ima documentollawanmi yaykuqku. Chay hatun ñanninkunata hinaspa lamar quchantaqa hawkallam illaqku. Ñankunapiqa manam anchachu suwakunaqa karqa Roma soldadokuna hapirunankuta manchakusqankurayku. Lamar quchapipas Roma soldadokunam buquenkuwan karqaku, chaymi illaqkunaqa mana manchakuqkuchu suwarunankumantaqa. Bibliaqa ninmi lamar quchanta Pablo illaspan sasachakuypi tarikusqanmanta hinaspa buquen yaku ukuman chinkaykusqantapas, ichaqa manam ninchu suwarusqankumantaqa (2 Cor. 11:25, 26).

11. ¿Imanasqam griego rimayqa allin karqa Jesuspa qatiqninkunapaq?

¹¹ Roma nacionpa achka llaqtankunam ñawpaqtaqa griego runakunapa munaychakusqan karqa. Chaymi chay llaqtakunapi runakunaqa griego rimayta rimarqaku. Chaynapim Jesuspa qatiqninkunaqa, chay rimayninkupi Diosmanta willakurqaku. Chaymantapas, hebreo rimaypi Diospa palabrantam servichikurqaku griego rimayman tikrasqa kasqanrayku. Chaytaqa tikrarqaku Egipto nacionpi yachaq judiokunam, chaytam suticharqaku Septuaginta nispa. Bibliapa wakiqninqa griego rimaypim qillqakurqa. Kay rimaymi Diosmanta yachachinapaq allin karqa, achka palabrayuqkuna kasqanrayku. Yanaparqataqmi Jesuspa qatiqninkuna maymantaña kaspankupas huk sunqulla kanankupaq.

12. (1) ¿Imatam servichikurqaku wankusqa qillqapa rantinpi? (2) ¿Imanasqam chayqa aswan allin karqa? (3) ¿Haykapimantam Jesuspa qatiqninkunaqa chay servichikuyta qallaykurqaku?

¹² ¿Imakunatam Jesuspa qatiqninkunaqa punta pachak watapi servichikurqaku Diosmanta willakunankupaq? Qallariypiqa wankuska qillqakunatam servichikuqku. Ichaqa chay wankusqa qillqakunaqa sasa apaymi hinaspa sasa kichaymi karqa. Pipas leeyta munaspanqa sasachakuqmi kichananpaq hinaspa kaqmanta wankunanpaqpas. Hinaspapas yaqa llapanpim huk law uyallanpi qillqasqa karqa. ¡Mateopa qillqasqallanmá huk wankusqa qillqaman huntarurqa! Watakuna risqanman hinam, runakunaqa libroman rikchakuqta hinaña ruwarqaku. Chayqa mana sasachakuspa apanallam karqa, imatapas leeyta munaspankuqa  kichaykuspam chaylla tariqku. Yachaysapa runakunam ninku Jesuspa wañukusqanmanta 100 wata pasayta, yaqa llapallan qatiqninkuna chayta servichikusqankumanta.

13, 14. (1) ¿Imanasqam Pablopaqqa allin karqa Roma nacionniyuq kaynin? (2) ¿Imaynatam Roma nacionpa kamachikuyninkuna cristianokunata yanaparqa?

¹³ Jesuspa qatiqninkuna Diosmanta willakunankupaqqa yanaparqataqmi Roma nacionpa kamachikuyninkuna. Pabloqa Roma nacionniyuqmi karqa. Chaymi mayman illananpaqpas yanaparqa. Huk kutipim Roma soldadokuna Jerusalenpi presocharuspa azotenanku karqa. Ichaqa paymi willakurqa Roma nacionniyuq kasqanmanta, hinaspapas nirqam kamachikuyman hina azotenankupaqqa puntata juzganankumanta. Chaymi chay soldadokunaqa pasakurqaku. Bibliaqa nintaqmi, Roma nacionniyuq Pablota presocharusqanmanta yacharuspan soldadokunapa jefen llumpayta mancharikusqanta (Hech. 22:25-29).

¹⁴ Roma nacionniyuq kasqanmi Pablota yanaparqa Filipos llaqtapi presocharuptinku (Hech. 16:35-40). Efeso llaqtapipas piñasqa runakunam cristianokunata maqayta munarqaku, ichaqa llaqtapa autoridadninmi chay piñasqa runakunata hawkayachirqa hinaspa nirqa Roma nacionpa kamachikuyninkunata mana kasukuchkasqankumanta (Hech. 19:35-41). Cesarea llaqtapiñataqmi, Roma nacionpa kamachiqninman rinanpaq chay llaqtapa autoridadninta mañakurqa chaynapi imanasqa Diosmanta willakusqanta ninanpaq (Hech. 25:8-12). Qawasqanchikman hinaqa, chay tiempopi cristianokunaqa Roma nacionpa kamachikuyninkunatam allinta servichikurqaku Diosmanta hawkalla willakunankupaq (Filip. 1:7).

15. ¿Maykunapim yacharqaku punta pachak watapi judiokunaqa?

¹⁵ Qawasun imapiwanmi yanapanman karqa Jesuspa qatiqninkunata enteron pachapi Diosmanta willakunankupaq. Punta pachak watapi judiokunaqa achka nacionkunapim yacharqaku, manam Israel nacionllapichu. ¿Imanasqa? Pachaknintin watakuna ñawpaqtam judiokunataqa Asiria runakuna presocharuspa nacionninkuman pusarurqaku. Watakuna pasaytañataqmi wakin judiokunatapas Babilonia runakuna nacionninkuman pusarurqaku. Chaymi Babilonia nacionta Persia runakuna munaychakuptinkuqa, achka judiokuna Persia nacionpi yacharqaku (Est. 9:30). Kay pachapi Jesus kachkaptinqa, 60 millon runakunam karqa Roma nacionpa munaychakusqanpiqa. Chay runakunamantam 4 millon masnin runakuna judiokuna karqaku. Paykunamantam wakinku yacharqaku Egiptopi hinaspa Africa lawpa norte lawninpi, chaynataq Greciapi, Asia Menorpi (Turquía), hinaspa Mesopotamia (Irak) nacionpipas. Qawasqanchikman hinam, judiokunaqa achka nacionkunapi yacharqaku. Chayna kaspankupas, hinallam Diosmantaqa willakurqaku (Mat. 23:15).

16, 17. (1) ¿Imanasqam allin karqa achka nacionkunapi judiokunapa yachayninkuqa? (2) ¿Imakunatam Jesuspa qatiqninkunaqa judiokuna hina ruwarqaku?

¹⁶ ¿Imanasqam allin karqa achka  nacionkunapi judiokunapa yachayninkuqa? Chayraykum mana judio kaqkunaqa yacharqaku hebreo rimaypi Diospa palabranmanta. Yacharqakum chullalla chiqap Dios kasqanmanta hinaspa kamachikuyninkunata serviqninkuna kasukunankumanta. Uyarirqakutaqmi hebreo rimaypi Diospa palabranqa chuya espiritupa yanapakuyninwan qillqasqa kasqanta hinaspa Mesiasmanta willakuykuna chaypi kasqantapas (Luc. 24:44). Tukuy kaykunaraykum, cristianokuna Diosmanta willakuyta qallaykuptinkuqa judiokunawan mana judio kaqkunapas Diospa palabranmanta wakin yachachikuykunataqa yacharqakuña. Chayqa allinmi karqa cristianokunapaqqa. Chayraykum Pablopas sapa kuti judiokunapa huñunakuyninman rispan Diospa palabranta servichikuq yachachinanpaq (leey Hechos 17:1, 2).

¹⁷ Diosta yupaychanankupaqmi judiokunaqa sapa kuti huñunakuqku. Chay huñunakuyninkupim Diospaq takiqku, mañakuqku hinaspa Diospa palabrantapas estudiaqku. Chaytam Jesuspa qatiqninkunapas ruwarqaku. Kunanpas paykuna hinam chaynata ruwanchik.

18, 19. (1) ¿Imapaqmi allin karqa punta pachak wataqa? (2) Kay yachachikuyta qawaruspa, ¿imatam niwaq Jehova Diosmanta?

¹⁸ Kay yachachikuypim qawarqanchik Diosmanta hinalla willakunankupaq Jesuspa qatiqninkunata imakuna yanapasqanmanta: Roma nacionpi hawkayay kasqan, mana sasachakuspa illasqanku, griego rimasqanku, Roma nacionpa kamachikuyninkuna hinaspa judiokuna achka nacionkunapi yachasqankupas.

¹⁹ Jesuspa wañukusqanmanta 400 wata ñawpaqtaraqmi, huk yachaysapa runa nirqa Dios riqsiyta hinaspa enteron pachapi paymanta willakuytapas mana atikunanmanta. Ichaqa Jesusmi nirqa: “Runakunaqa manam atinmanchu, Diospaqmi ichaqa tukuy imapas atinallan”, nispa (Luc. 18:27). Arí, Jehova Diosqa yanaparqamá Jesuspa qatiqninkunata paymanta willakunankupaq. Payqa munanmi ‘llapallan nacionpi runakuna’ riqsinankuta (Mat. 28:19). ¿Imaynatam kunanpas Diosmanta willakuchkanchik enteron pachapi? Kaymantam qatiqnin yachachikuypi qawasunchik.