1. Lelo i binkumenkume’ka byālongekele mu mwaka wa 66? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

WIMONE’PO bidi wi mwine Kidishitu ushikete mu Yelusalema mu mwaka wa 66. Kulongeka myanda mivule. Mushidika umo mwine Loma witwa bu Florus waibe talenta 17 mu kibīko kya mu tempelo. Ponkapo kala Bayuda abalobe. Abaipaya bashidika bangi bene Loma ne kwipa bwana pabo ku bene Loma. Inoko Loma walonga’po kintu bukidibukidi. Myeji isatu pa kupita’po, bashidika 30 000 baludikwa na Seshitiusa Ngalusa abajokoloka Yelusalema. Bayuda bantomboki abakafyama mu nsakwa ya tempelo, inoko basola bene Loma abāfwena ku mpembwe ya tempelo, kebakimbe kwiitūta. Bonso ba mu kibundi kebazakala. Lelo wādi wa kwiivwana namani pa kumona bino byonso?

2. Le i bika byādi bifwaninwe kulonga bene Kidishitu pobāmwene bashidika bene Loma bajokoloke kibundi kyabo, ne kino kyādi kya kubwanika namani?

² Myaka mivule kumeso, Yesu wādyumwine bandi bana ba bwanga pa kino kinkumenkume ne kwibalombola amba: “Pomumona Yelusalema wajokolokwa na bibumbo bya mavita, nabya yukai amba kusalwa kwandi kubafwena. Penepo boba badi mu Yudea bashilule kunyemena ku ngulu, boba badi umbukata mwa kibundi balupuke’mo,  ne boba badi mu ntanda nabo kebakitwela’mo.” (Luka 21:20, 21) Le byādi bya kubwanika namani kobadi kukōkela bulombodi bwa Yesu bwa kutamba mu Yelusalema papo bashidika bajokolokele kibundi? Kwālongekele kintu kitulumukwa. Na mu kitulumukila bashidika bene Loma betola! Monka mwānenene’kyo Yesu amba, kutambwa ‘kukepipijibwa.’ (Mateo 24:22) Bashidika pa kwitola, wāikele mukenga wa bene Kidishitu ba kikōkeji kukōkela Yesu na kunyemena bukidi ku ngulu. * (Tala kunshi kwa dyani.) Mwenda mafuku, mu mwaka wa 70, bashidika bene Loma bajokela ku Yelusalema. Pano’ko, batūta kibundi. Inoko muntu yense wākōkele ku bulombodi bwa Yesu wāpandile.

3. Le i ngikadilo’ka imo yonka isa kwimwena bene Kidishitu panopano, ne i bika byotusa kwisambila’po mu kino kishinte?

³ Kadi kidyumu ne bulombodi bwa Yesu bitala ne pa kino kyetu kitatyi. Panopano ponka, tusa kwikala mu ngikadilo pamo bwa ino. Yesu wātelele bino binkumenkume mu myaka katwa kabajinji mwanda wa kulombola byobya bikalongeka pakashilula “kyamalwa kikatampe” mu kitulumukila. (Mateo 24:3, 21, 29) Monka mwāpandile bene Kidishitu ba kikōkeji pa bonakani bwa Yelusalema, kukekala “kibumbo kikatampe” kikapanda pa pakāya kyamalwa kya ntanda yonso. (Tanga Kusokwelwa 7:9, 13, 14.) I kya mvubu mikatampe twivwanije byobya bitulombola Bible pa binkumenkume bīya kumeso. Mwanda waka? Mwanda būmi bwetu bwimanine pa kino. Shi ke pano, twisambilei pa muswelo ukekala bino binkumenkume na lupusa potudi.

4. Le kyamalwa kikatampe kikashilula namani?

⁴ Le kyamalwa kikatampe kikashilula namani? Kikashilula na bonakani bwa mutōtelo onso wa bubela. Mu Bible, mutōtelo wa bubela witwanga bu “Babiloni Mukatampe, inandya bandumba.” (Kusokwelwa 17:5-7) Mwanda waka mutōtelo wa bubela witwanga bu ndumba? Mwanda bendeji bao kebakōkelepo Leza. Pa kyaba kya kukwatakanya Yesu ne Bulopwe bwandi, abo bakwatakanya’ko imbikalo ya bantu ne kusūla bufundiji bwa Bible mwanda wa kwikala na lupusa lukatampe. Butōtyi bwabo kebudipo pamo bwa butōtyi butōka bwa bashingwe māni. (2 Kodinda 11:2; Yakoba 1:27; Kusokwelwa 14:4) Penepa i ani ukonakanya Babiloni Mukatampe? Yehova ukalengeja “masengo dikumi” a “kinyema kya ntanda kya musombelo utyila pyā” mwanda wa “kufikidija mulangwe wandi.” “Kinyema kya ntanda kya musombelo utyila pyā” kyelekeja Bumo bwa Mizo, ne “masengo dikumi” elekeja bukomo bonso bwa kipolitike bwibukwatakenye.—Tanga Kusokwelwa 17:3, 16-18.

5, 6. Mwanda waka tubanena’mba bonakani bwa Babiloni Mukatampe kebushintululapo lufu lwa bonso badi’mo?

⁵ Lelo bantu bonso ba mu mutōtelo wa bubela bakepaibwa pakonakanibwa Babiloni Mukatampe? Aa. Yehova wāpele mupolofeto Zekadia bukomo bwa mushipiditu asoneke myanda ikalongeka. Mu kino kitatyi muntu umo wa mu mutōtelo wa bubela ukanena amba: “Ami nkidipo mupolofeto, ami ne muntu kidimye wa nshi; mwanda ne mumunwe bupika ne ku bwanuke bwami. Penepa kadi muntu ukamunena’mba: Lelo bino byaso bino’bi bidi umbukata mwa maboko obe i byaka, a? Ebiyampe aye ukalondolola’mba: Byo byo natapilwe mu njibo ya bapwani bami.” (Zekadia 13:4-6) Nanshi nansha ke bendeji ba bipwilo bakakimba kunena’mba kebadipo mu bipwilo ne kutuna amba kebadipo mu bino bipwilo bya bubela.

⁶ Lelobengidi ba Leza bikebekadila namani mu kino kitatyi? Yesu wāshintulwile’po amba: “Kadi shi oa mafuku keatyepijibwe longa kekukapande muntu, nansha umo, ino nao i mwanda wa batongwe bātongele ko kwipipija kwākēpipija oa mafuku.” (Mateo 24:22) Mu myaka katwa kabajinji, kyamalwa kya mu Yelusalema  ‘kyāipipijibwe.’ Kino kyāpele “batongwe,” bene Kidishitu bashingwe māni mukenga wa kunyema. Muswelo umo onka, kipindi kibajinji kya kyamalwa kikatampe ‘kikepipijibwa’ pa mwanda wa “batongwe.” Bukomo bwa kipolitike, “masengo dikumi,” kebukalekwapo bonakanye bantu ba Leza. Ino, kukekala kakitatyi katyetye ka ku matwi talala pa kupwa kwa kipindi kibajinji kya kyamalwa.

7, 8. Le i mukenga’ka ukekala’ko pa kupwa kwa bonakani bwa mutōtelo wa bubela, ne bantu ba Leza bakeshīla namani na bantu bonso mu kino kitatyi?

⁷ Lelo i bika bikalongeka pa kupwa kōnakanibwa kwa mutōtelo wa bubela? Kikekala kitatyi kya kulombola na bubine mwikadile mutyima wetu. Mu kino kitatyi, bantu bavule bakakimba bulami ne bukwashi ku malongolodi a bantu, “myala ya mabwe a mu ngulu.” (Kusokwelwa 6:15-17) Inoko bantu ba Yehova bakakimba bulami kwadi. ‘Pāipipijibwe’ kutambwa kwa mu myaka katwa kabajinji, kekyādipo kitatyi kya Bayuda bonso kushinta mu kitulumukila ke bene Kidishitu. Inoko, kyādi i kitatyi kya boba bādi kala bene Kidishitu kutamba mu Yelusalema na mwēbalombwedile’kyo Yesu. Muswelo umo onka ne mu mafuku āya kumeso, ‘pakepipijibwa’ kutambwa kwa Babiloni Mukatampe, ketukatengelapo kumona bantu bavule balamuka mu kitulumukila ke bene Kidishitu ba bine. Inoko, uno ukekala mukenga wa batōtyi bonso ba bine wa kulombola buswe bobaswele Yehova ne kukwatakanya bashingwe māni.—Mateo 25:34-40.

⁸ Ketuyukilepo pa bute pa bute bikalongeka mu kino kitatyi kya matompo. Inoko, tuyukile amba būmi bukekala bukomo kadi biketulomba kwipāna. Mu myaka katwa kabajinji, bene Kidishitu bādi bafwaninwe kushiya abo mobo ne kūminina masusu pa kupanda. (Mako 13:15-18) Tufwaninwe kwiipangula amba: ‘Lelo mbwanya kushiya bintu bya ku ngitu? Lelo ndi na mutyima wa kulonga kintu kyo-kyonso kisakibwa pa kushala nyeke mukōkele kudi Yehova?’ Langulukila’po! Mu kino kitatyi, enka batwe kete bo bakashala batōta Leza wetu nansha shi bikele namani, na mwālongele mupolofeto Danyele.—Danyele 6:10, 11.

9, 10. (a) Lelo i musapu’ka ukasapula bantu ba Leza mu kitatyi kya kyamalwa kikatampe? (b) Le balwana na bantu ba Leza bakalonga bika?

⁹ Kitatyi kya kyamalwa kikatampe kekikekalapo kitatyi kya kusapula “myanda miyampe ya Bulopwe.” Kitatyi kya kusapula uno musapu kikekala ke kipite. “Mfulo” ikafika! (Mateo 24:14) Bantu ba Leza bakasapula pampikwa moyo musapu mukomo wa butyibi, mwine ukekala na lupusa pa bantu bonso. Padi musapu ukekala wa amba ntanda mibi ya Satana keisa konakanibwa fututu. Bible udingakanya uno musapu na mvula wa mabwe panena amba: “Mvula mukatampe wa mabwe, dibwe ne dibwe dilēma kubwipi kwa talenta imo, watamba mūlu wanokela bantu, kadi bantu badi kebatuke Leza pa mwanda wa kyokya kipupo kya mvula wa mabwe, mwanda kipupo’kya kyadi kikatampe bya mwiko.”—Kusokwelwa 16:21.

¹⁰ Balwana netu bakevwana uno musapu mukomo. Yehova wāpungulwidile mupolofeto Ezekyele mushipiditu mwanda wa ashintulule muswelo ukalonga kibumbo kya mizo, kitwa mu Bible bu Koka wa Makoka, amba: “E mwanenena Mfumwenu Leza namino amba: Kikafika namino’u mu dyodya difuku’dya, bintu bikatwela mu mutyima obe, kadi ukalanga mifwatakanyo mibi; ebiya ukanena’mba: Nkakanda kuntanda ya bibundi byampikwa masakwa; nkenda ku boba badi talala nya-a, bekele ne mutyima-ntenke, bonsololo’tu bekalanga bampikwa masakwa, kwikalapo nansha ne mikabo, nansha bibelo bine mpikila; kuyata bitūtwa ne kuyata bikwatwa; kwalamuna dikasa dyobe pa byaba bisalakanibwe bikalwemo panopano, ne pa bantu’ba baungwijibwa mu mizo’ya, bamona bimunanwa ne bintu binengele, bekele mu byaba bitunduke bya ntanda.” (Ezekyele 38:10-12) Bantu ba Leza bakemana pafula,  pamo bwa abo bekele “mu byaba bitunduke bya ntanda.” Mizo keikajokelapo kunyuma. Ikasaka kutamba bashingwe māni ba Yehova ne boba bebakwatakenye.

11. (a) Lelo i bika byotufwaninwe kuvuluka pa bitala mwilondelo wa binkumenkume pa kyamalwa kikatampe? (b) Le bantu bakeivwana namani pobakamona biyukeno?

¹¹ Le i bika bikalonda’ko? Bible ketulombwelepo kamo ne kamo ka mukelondela binkumenkume, inoko binkumenkume bimo bikalongeka mu kitatyi kimo kyonka. Mu bupolofeto bwandi butala pa mvuyo ya ino ngikadilo ya bintu, Yesu wānene amba: “Kukekala biyukeno mu dyuba, mu kweji, ne mu ñenyenye kadi pano pa ntanda napo malwa a mizo pa kubulwa kuyuka kya kulonga mwanda wa kubuluma kwa dijiba ne kutenkana kwadyo, papo bana-balume bakapungila moyo ne kutengela bintu bisa kwiya pa ntanda ikelwe na bantu, mwanda bya bukomo bya momwa mūlu bikatenkanibwa. Kupwa bakamona Mwanā muntu wiya mu dikumbi na bukomo ne ntumbo mikatampe.” (Luka 21:25-27; tanga Mako 13:24-26.) Lelo mu kufikidila kwa buno bupolofeto mukekala ne biyukeno ne binkumenkume bilenga moyo bya mūlu? Tutalei kīya na mbwa ku kanwa. Inoko, tuyukile amba balwana na Leza pobakamona biyukeno, bakakwatwa moyo ne kupandikila.

12, 13. (a) Lelo i bika bikalongeka pakāya Yesu “na bukomo ne ntumbo mikatampe”? (b) Le i bika bikalonga bantu ba Leza mu kino kitatyi?

¹² Lelo i bika bikalongeka pakāya Yesu “na bukomo ne ntumbo mikatampe”? Ukapala mpalo bantu ba kikōkeji ne kupa mfuto boba ba kubulwa’kyo. (Mateo 24:46, 47, 50, 51; 25:19, 28-30) Pa kushintulula kino senene, Yesu wāingidije kyelekejo. Wānene amba: “Pakafika Mwanā muntu mu ntumbo yandi ne bamwikeulu bonso pamo nandi, ebiya ukashikata pa lupona lwandi lwa ntumbo. Kadi mizo yonso ikakongakanibwa ku meso andi,  penepo ukasansanya bantu, baba koku baba koku, pamo’nka na mukumbi usansanya mikōko mu bambuji. Ebiya ukatūla mikōko ku kuboko kwandi kwa lundyo ino bambuji ku lunkuso lwandi.” (Mateo 25:31-33) I bika bikafikila mikōko ne bambuji? Bakatyibilwa mambo. Bambuji nansha bantu bampikwa kikōkeji, “bakenda mu kutyibwa’ko kwa nyeke.” Inoko, mikōko nansha bantu ba kikōkeji, bakatambula būmi bwa nyeke.—Mateo 25:46.

¹³ Lelo bambuji bakalonga bika pa kuyuka amba basa konakanibwa? ‘Bakeyaya ne mutyima kupepa.’ (Mateo 24:30) Ino le i bika bikalonga bashingwe māni ne boba bebalunga’ko kuboko? Bakalonga byobya byānene Yesu amba: “Bino bintu pa kushilula kulongeka, imanai ne kubandula mitwe yenu mwanda kunyongololwa kwenu kubafwena pabwipi.”—Luka 21:28.

14, 15. Lelo i mwingilo’ka wa kubungakanya ukalongeka pakashilula Koka wa Makoka kutambañana, ne kino kikalongeka muswelo’ka?

¹⁴ I bika bikalongeka pakashilula Koka wa Makoka kutamba bantu ba Leza? Bible unena amba Mwanā muntu “ukatuma bamwikeulu kadi ukabungakanya batongwe bandi kutamba ku mvula iná, tamba ku mfulo ya ntanda kutūla ku mfulo ya diulu.” (Mako 13:27; Mateo 24:31) Uno mwingilo wa kubungakanya keufunkilapo pa kitatyi kitongwa dibajinji bene Kidishitu bashingwe māni. Kadi keufunkilapo pa kutūlwa kiyukeno kya mfulo kwa bashingwe māni bakishele’ko pano pa ntanda. (Mateo 13:37, 38) Kino kiyukeno kya mfulo kikalongeka kumeso’tu kwa kyamalwa kikatampe kushilula. (Kusokwelwa 7:1-4) Penepa, mwingilo wa kukongakanya i bika? I kitatyi kikatambula bashingwe māni bashele’ko pano pa ntanda mpalo yabo ne kwenda mūlu. (1 Tesalonika 4:15-17; Kusokwelwa 14:1) Kino kinkumenkume kikalongeka kitatyi kikashilula Koka wa Makoka kutambañana. (Ezekyele 38:11) Ebiya, enka na mwānenene Yesu, “boloke bakeñenya tō pamo bwa dyuba mu Bulopwe bwa Shabo.”—Mateo 13:43. * (Tala kunshi kwa dyani.)

¹⁵ Lelo kino kishintulula amba kukekala “kutekunwa” kwa bashingwe māni? Bantu bavule mu bipwilo bya kine Kidishitu bakulupile amba bene Kidishitu bakatekunwa mūlu na ngitu ya bumuntu. Kadi balañanga amba bakamona Yesu wiya umwekele mwanda wa kuludika ntanda. Inoko, Bible ulombola patōkelela amba Yesu ukāya pampikwa kumweka panena amba: “Kiyukeno kya Mwanā muntu kikamweka mūlu” ne amba, Yesu ukāya “pa makumbi a mūlu.” (Mateo 24:30) Kadi Bible unena amba, “ngitu ne mashi kebikokejapo kupyana Bulopwe bwa Leza.” Nanshi boba bakaselelwa mūlu bafwaninwe bidi ‘kwalamunwa mu kyaba kityetye’tu, na mu kukopa kwa diso, pakavuma kimpungidi kya mfulo.’ * (Tala kunshi kwa dyani.) (Tanga 1 Kodinda 15:50-53.) Ketwingidijangapo kishima “kutekunwa” mwanda wa kwisambila pa kino kinkumenkume ke-pantu kikwatañene na mfudijo ya bubela ya bipwilo bya kine Kidishitu. Inoko, bashingwe māni ba kikōkeji bashele’ko pano pa ntanda bakabungakanibwa na mu kukopa kwa diso.

16, 17. Lelo i bika bikalongeka kumeso kwa butundaile bwa Kana ka Mukōko?

¹⁶ Pakekala bashingwe māni bonso 144 000 momwa mūlu, kuteakanibwa kwa mfulo kwa butundaile bwa Kana ka Mukōko kukashilula. (Kusokwelwa 19:9) Ino kudi kintu kikwabo kifwaninwe kulongeka kumeso kwa kino kinkumenkume kya nsangaji. Vuluka amba Koka ukatamba bantu ba Leza papo basheleshele’ko bashingwe māni bakidi pano pa ntanda. (Ezekyele 38:16) Lelo bantu ba Leza bakalonga’po namani? Bakakōkela ku buno bulombodi bwa amba: “Kemukasakapo bulwi buno’bu, ehe; mwipanei banwe bene, imanai talala nyā, mumone lupandilo lwa Yehova po mudi, . . . Kemukwatwa moyo nansha kwikala  na nzuba mpika.” (2 Bilongwa 20:17) Kitatyi kimo pakashilula Koka kutambañana, basheleshele’ko bashingwe māni bakidi’ko pano pa ntanda bakenda mūlu. Kadi Kusokwelwa 17:14 witulombola bikalongeka momwa mūlu kitatyi kikatambañana Koka. Balwana na bantu ba Leza “bakalwa na Kana ka Mukōko, ino byadi Mfumwandya bamfumu ne Mulopwe wa balopwe, Kana ka Mukōko kakebanekenya. Kadi, boba badi nandi betyilwe, batongwe kadi bakōkele nabo bakebanekenya.” Penepa Yesu pamo ne bashingwe māni 144 000 balopwe momwa mūlu, bakanyongolola bantu ba Leza badi pano panshi.

¹⁷ Buno bunyongolodi bukamweka pa divita dya Amakedona, dine dikatumbija ntumbo dijina dijila dya Yehova. (Kusokwelwa 16:16) Boba bonso bakatyibilwa butyibi bu bambuji, nansha amba bampikwa kikōkeji, bakonakanibwa. Kekukekalapo kadi monka bibi pano pa ntanda, kadi “kibumbo kikatampe” kikapanda pa Amakedona. Mfulo mfulō, mfulo ya nsangaji itelelwe mu mukanda wa Kusokwelwa ikafikidila, ke ya butundaile bwa kana ka Mukōko kadi! (Kusokwelwa 21:1-4) * (Tala kunshi kwa dyani.) Boba bonso bakapanda pano pa ntanda baketabijibwa na Leza ne kwimwena buswe ne buntu bwandi bukatampe. Tutengele na kipyupyu kino kitatyi. Bine, ano shao o masobo a butundaile!—Tanga 2 Petelo 3:13.

18. Na bino binkumenkume bya kutendelwa byālailwe byafwena pabwipi, le i bika byotufwaninwe kusuminwa kulonga?

¹⁸ Na bino binkumenkume bya kutendelwa byafwena pabwipi, le i bika bifwaninwe kulonga umo ne umo tamba’nka pano? Yehova wāpele mutumibwa Petelo bukomo bwa mushipiditu asoneke amba: “Bino bintu byonso’bi byobisa kusunguluka namino, talai shi mufwaninwe kwikala bantu ba muswelo’ka mu bilongwa bijila bya mwikadilo ne mingilo ya bwine Leza, pomutengela ne kulama nyeke mu ñeni kitatyi kya kwikala’po kwa difuku dya Yehova, . . . Nanshi, a baswedibwe, byomutengele bino bintu, longai bukomo bwenu bonso amba ku mfulo akemutane bampikwa dikeme ne bampikwa kutopekwa kadi mu ndoe.” (2 Petelo 3:11, 12, 14) Shi ke pano nanshi, tusumininwei kulama mutōtelo wetu utōka, pampikwa kwikala mu bumo na mutōtelo wa bubela ne kukwatakanya Yesu Kidishitu, Mulopwe wa Ndoe.