1, 2. (a) Le i kukwatañana’ka kudi pa bukata bwa kulamata Yehova ne kuleka kwikuja mu tuvutakanya twa ino ntanda? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.) (b) Le bantu bavule balamatanga ku bika, ne i bika bilupukile’ko?

BENGIDI ba Yehova kebekujangapo mu myanda ya ntanda ne yoya ikalañanya bantu, pamo bwa, muzo, lukoba, nansha bibidiji. Mwanda waka? Byotusenswe Yehova tumulamatanga ne kumukōkela. (1 Yoano 5:3) Nansha shi tushikatanga kwepi nansha shi tutambile kwepi, tulondanga misoñanya ya Leza. Kulamata Yehova ne Bulopwe bwandi kyo kintu kya mvubu kutabuka. (Mateo 6:33) O mwanda tubwanya kunena amba ketudipo “ba ino ntanda.”—Tanga Yoano 17:11, 15, 16; Isaya 2:4.

² Bantu bavule mu ino ntanda dyalelo balamatanga ku yabo ntanda, kabila, nansha bibidiji, enka ne ku ekipe yabo ya makayo. Kya bulanda, mwanda kino i kilengeje bavule banze kwitaka, kwishikwa, ne kyaba kimo kwipaya boba badi ku mutamba mukwabo. Nansha byoketwikujangapo mu ino myanda, ino ibwanya kwikala na lupusa potudi ne pa kisaka kyetu, kadi tubwanya kulwa na bukondame. I kipēla bininge kwikupa ku mutamba kampanda shi imbikalo keikwatapo butyibi bwendele’mo, mwanda Leza i mwitupange na bukomo bwa kuyuka bintu byendele’mo ne kebyendele’mo. (Ngalwilo 1:27; Kupituluka 32:4) Le wiivwananga namani kitatyi kilongeka bintu byampikwa kwendela’mo?  Lelo ubwanyanga kushala wampikwa kwikula’mo’ni nansha wikupanga ku mutamba kampanda?

3, 4. (a) Mwanda waka ketwikupangapo ku mutamba kampanda kitatyi kidi’ko tuvutakanya? (b) Le i bika byotusa kwisambila’po mu kino kishinte?

³ Bantu bavule bekupanga ku mutamba kampanda kitatyi kidi’ko tuvutakanya mwanda imbikalo ibakulupijanga’mba kino kyo kintu kilumbuluke kifwaninwe kulonga bana ba kibundi. Inoko batwe tulondanga Yesu. O mwanda ketwikujangapo mu myanda ya kipolitike, ne kadi ketulwangapo divita. (Mateo 26:52) Bene Kidishitu ba bine kebalañangapo amba kipindi kampanda kya mu ntanda ya Satana i kiyampe kupita kikwabo. (Kodinda 2:11) Ketusakangapo kwikuja mu tuvutakanya twa ino ntanda.—Tanga Yoano 15:18, 19.

⁴ Byotudi bampikwa kubwaninina, bamo mu bukata bwetu babwanya kwikala nyeke na mumweno umbi pa bantu bakwabo. (Yelemia 17:9; Efisesa 4:22-24) Mu kino kishinte, tusa kwifunda’mo misoñanya iketukwasha tulwe na milangwe ikalañanya bantu ne kwiikomena. Tusa kadi kwisambila’mo pa muswelo otukabwanya kulamata ku Bulopwe na kwifunda kulanga na mulangilanga Yehova ne Yesu.

5, 6. Kitatyi kyādi Yesu pano pa ntanda, le wādi umona namani bantu ba miswelo mishileshile, ne mwanda waka?

⁵ Shi ubamone’mba i bikomo kuleka kwikuja mu myanda ya ino ntanda ne kwikupa ku mutamba kabidye, wiipangule’mba, ‘Le Yesu wadi wa kulonga’po namani?’ Kitatyi kyādi Yesu pano pa ntanda, kwādi tuvutakanya ne kubulwa kumvwañana pa bukata bwa Bayuda, bene Ngadilea ne bene Samadia. Langulukila pa bino bimfwa bimo. Bayuda ne bene Samadia bādi befikile. (Yoano 4:9) Bafadiseo ne Basadusea kebādipo beimvwana mu myanda mingi. (Bilongwa 23:6-9) Bayuda bādi befunda Mukanda wa Bijila bādi balanga’mba bādi bayampe kutabuka boba kebādipo nao. (Yoano 7:49) Kadi bavule bādi bashikilwe basonkeja musonko ne bene Loma. (Mateo 9:11) Inoko Yesu keēlelepo mu ino myanda. Nansha byaādi ubingija bubinebine butala padi Yehova ne kuyuka’mba Isalela i muzo wa pa bula wa Leza, kāfundijepo bandi bana ba bwanga’mba i batabuke bakwabo. (Yoano 4:22) Ino, wēbafundije kusanswa bantu bonso.—Luka 10:27.

⁶ Mwanda waka Yesu kādipo umona bantu bamo bu ba mvubu? I pa mwanda wa muswelo aye ne Shandi obamonanga bantu. Yehova wāpangile bantu amba bayuje ino ntanda na bantu ba lukoba lwishileshile. (Ngalwilo 1:27, 28) O mwanda ba Yehova ne Yesu kebalañangapo amba lukoba kampanda, muzo nansha ludimi i biyampe kutabuka bikwabo. (Bilongwa 10:34, 35; Kusokwelwa 7:9, 13, 14) Tufwaninwe kulonda kimfwa kyabo kibwaninine.—Mateo 5:43-48.

7, 8. (a) Lelo i ku mutamba wa ani kotudi, ne mwanda waka? (b) Le tufwaninwe kuvuluka bika pa mwanda utala kupwija makambakano a bantu?

⁷ Mwanda waka ketufwaninwepo kukwatakanya buludiki nansha umbikalo o-onso wa bantu? Mwanda tudi ku mutamba wa Yehova. I Mulopwe wetu. Mu Edena Satana wānene amba Yehova ke muludikipo muyampe wa bantu. Satana wādi usaka bantu bakulupile’mba muswelo wandi wa kulonga bintu o muyampe kupita wa Leza. Yehova witulekanga tutonge kumutamba otusaka kwikala. Ino le abe nobe? Le ukōkele Yehova mwanda ukulupile’mba muswelo wandi wa kulonga bintu i muyampe kutabuka obe? Lelo ukulupile’mba i enka Bulopwe bwandi kete bo abo bukapwija makambakano etu? Nansha ulañanga’mba bantu babwanya kwiludika biyampe abo bene pampikwa Leza?—Ngalwilo 3:4, 5.

⁸ Kimfwa, shi muntu wakwipangula byolanga pa kisumpi kamukaya kya politike,  kisumpi kilwila bantu nansha pa bulongolodi bukwabo, le ukanena’po namani? Bisumpi bimo mu bino bibwanya kwikala na mutyima wa kukwasha bantu. Inoko tuyukile amba i enka Bulopwe bwa Yehova kete bo abo bukapwija makambakano a bantu ne kutalula’ko bukondame bonso. Tufwaninwe kadi kulonda bulombodi bwa Yehova mu kipwilo pa kyaba kya muntu ne muntu ulonga kyokya kyamona bu kiyampe. O mwanda kipwilo kidi mu bumo.

9. Le i mwanda’ka wādi na bene Kidishitu bamo mu myaka katwa kabajinji, ne i bika byobādi bafwaninwe kulonga?

⁹ Mu myaka katwa kabajinji, bene Kidishitu bamo ba mu Kodinda bādi bepotomeja ne kunena’mba, “‘Ami ne wa Polo,’ mukwabo amba, ‘Ami ne wa Apolosa,’ yeu nandi amba, ‘Ami ne wa Kefasa,’ ungi nandi amba, ‘Ami ne wa Kidishitu.’” Polo pa kujingulula uno mwanda wafītwa. Uno wādi mwanda mukatampe, mwanda ndoe ya kipwilo yādi mu kyaka. Kupwa waipangula banababo amba: ‘Kidishitu welalulula?’ Polo wēbadingila amba: “Nemwisāshila, banwe banabetu, mu dijina dya Mfumwetu Yesu Kidishitu amba mufwaninwe kunena banwe bonso bimo, ne amba kekwakikala kwilalulula umbukata mwenu, ino amba mwikale umbumo bwa binebine mu ñeni imo ne mu mulangilo umo onka.” Uno mwanda ukilongekanga ne dyalelo. Kekufwaninwepo kwikala kwilalulula ko-konso mu kipwilo.—1 Kodinda 1:10-13; tanga Loma 16:17, 18.

10. Le i bika byāvulwije Polo bene Kidishitu, ne i ñeni’ka yotuboila’ko?

¹⁰ Polo wāvulwije bene Kidishitu bashingwe māni amba i bakwenda mūlu ne amba kebafwaninwepo kuta mutyima ku “bintu bya pano panshi.” (Fidipai 3:17-20) * (Tala kunshi kwa dyani.) Bashingwe māni i mikendi ya Leza ne Kidishitu. Kitatyi kikele mukendi mu ntanda-bene, kakokejapo kwikuja mu myanda yayo nansha ke ya politike mine. Muswelo umo onka, mushingwe māni kafwaninwepo kwikuja mu myanda ya ino ntanda nansha ke ya politike mine. (2 Kodinda 5:20) Boba bakulupile kwikala nyeke pano pa ntanda nabo bakōkele ku Bulopwe ne kuleka kwikuja mu tuvutakanya twa ino ntanda.

11, 12. (a) Le i mwikadilo’ka otufwaninwe kwepuka shi tusaka kushala nyeke bakōkele ku Bulopwe bwa Leza? (b) Le i muswelo’ka wadi wiivwana kaka umo pa bantu kampanda, ne i bika byamukweshe ashinte?

¹¹ Mu bipindi bivule bya ntanda, bantu bapwananga bininge na bantu bobadi nabo mānga imo, bibidiji, ne bobesamba nabo ludimi lumo. Betatwilanga divule dine ku kifuko kobatambile. Ino ketufwaninwepo kuleka uno mwikadilo witutādile. Ino, tufwaninwe kushinta mulangilo wetu ne kufundija mutyima wetu wa mundamunda amba tuleke kwikuja mu myanda yo-yonso ya ino ntanda. Le tukalonga kino namani?

¹² Kimfwa, Mirjeta * (Tala kunshi kwa dyani) wabutwidilwe mu ntanda ya Yugoslavi. Ku kifuko kwaatamine, bantu badi bashikilwe bene Serbi. Paefundile myanda itala padi Yehova, wajingulwile’mba Yehova kamonengapo kabila kampanda bu katabukile kakwabo ne amba Satana usakanga bantu beshikwe. Ko kulonga walonga bukomo bwa kushinta mumweno wandi. Ino kitatyi kyashilukile divita mu bukata bwa misaka mishileshile mu kifuko kyaadi ushikete, Mirjeta washilula kwikala monka na mumweno mubi pa bene Serbi. Kakidipo usaka’nka ne kwibasapwila. Wamona’mba kulonga namino i kubi, ko kwisāshila Yehova amukwashe aleke kwikala na uno mumweno. Kadi wamulomba amukwashe ashilule kwingila bupania. Mirjeta unena amba: “Namwene  amba kwipāna mu mwingilo i kintu kya mvubu mpata. Mu busapudi, nadi nonga bukomo bwa kwiula bumuntu bwa buswe bwa Yehova, namona ne mumweno wami mubi ne kowaya jimejime.”

13. (a) Le i bika byafikile Zoila, ne walongele’po namani? (b) Le i ñeni’ka yotubwanya kuboila ku byafikile Zoila?

¹³ Zoila i kaka wa mu Meksike wavilukile mu Bulaya. Mu kipwilo kyabo, mwadi batutu ne bakaka ba mu kipindi kikwabo kya mu Amerika Lateni. Zoila unena’mba bantu bamo mu bukata mwabo badi bazawila ku ntanda kwatambile, bibidiji byabo, ne minjiki mine. Watyumukilwe mutyima, ko kulomba walomba Yehova amukwashe aleke kuloba. Le twadi bakulonga namani shi batwe bo badi mu ino ngikadilo? Batutu ne bakaka bamo bakilwanga na kulama mwiivwanino wabo kitatyi kyobevwana bantu besambila bibi ku kifuko kobatambile. Nanshi ketufwaninwepo kunena nansha kulonga kintu kampanda kimwekeja bu kisumpi kabidye kya bantu i kitabuke kikwabo. Ketusakengapo kuleta nkalañani mu kipwilo nansha ku bantu bakwabo.—Loma 14:19; 2 Kodinda 6:3.

14. Le i bintu’ka bikakukwasha umone bantu na mwibamwena Yehova?

¹⁴ Batwe bonso tuyukile’mba bengidi ba Yehova badi mu bumo enka bwa muntu umo, o mwanda ketufwaninwepo kumona’mba kifuko kamukaya nansha ntanda kabidye i mitabuke mikwabo. Inoko kisaka kyobe ne bantu bomwatamine nabo bakokeja kukutonona usanswe ku kifuko kotambile. O mwanda padi kyaba kimo ubwanya kwikala na milangwe mibi pa bantu ba mizo ingi, bibidiji, ndimi, nansha nkoba. Le i bika bikakukwasha ushinte? I na kulangulukila pa muswelo umonanga Yehova bantu betatwila yabo ntanda nansha bemona bu bayampe kutabuka bakwabo. Longa bininge bukimbi pa uno mwanda mu kifundwa kyobe kya pa kasuku nansha mu butōtyi bwenu bwa kisaka. Kupwa lomba Yehova akukwashe umone bantu na mwaebamwenanga.—Tanga Loma 12:2.

15, 16. (a) Le bantu bamo bakalonga’po bika pa kwishila kotwishidile nabo? (b) Le i muswelo’ka bambutwile obakokeja kukwasha babo bana balamate nyeke Yehova?

 ¹⁵ Tusakanga kwingidila Yehova na mutyima wa mundamunda muyampe, o mwanda kyaba kimo twikalanga beshile na bakwetu ba ku kaji, ba ku masomo, balondakani, nansha na babutule. (1 Petelo 2:19) Yesu wādyumwine amba bantu bakwabo baketushikwa pa mwanda wa kwishila nabo. Vuluka’mba bantu bavule betulwa kebayukilepo myanda itala Bulopwe bwa Leza. O mwanda kebemvwanijangapo kyokikadile kya mvubu kotudi kulamata ku Bulopwe pa kyaba kya kulamata imbikalo ya bantu.

¹⁶ Pa kulamata Yehova, tufwaninwe kumukōkela nansha shi bantu abetulonga nansha kwitunena bika. (Danyele 3:16-18) Nakampata bankasampe bakokeja kumona amba i bikomo kwikala beshile na bakwabo. Bambutwile, kwashai benu bana bekale na bukankamane ku masomo. Benu bana babwanya kutyina kupela kwimuna lwembela nansha kupela kulonga mafetyi makwabo a ntanda. Mu butōtyi bwa kisaka, mukokeja kwifunda muswelo umonanga Yehova bino bintu. Wibafundije mwa kushintulwila senene byobya byobakulupile kadi na bulēme. (Loma 1:16) Kadi shi bikokejika, kwashai benu bana na kwisamba na babo badimu ne kwibashintulwila nkulupilo yetu.

17. Le i milangwe’ka yotufwaninwe kwepuka ne mwanda waka?

¹⁷ Divule tusangelanga bidibwa, ludimi, ntanda ya kotutambile, ne bishi bya ku kifuko kotutamine. Ino le tumonanga’mba byobya byotusenswe bikalanga nyeke biyampe kupita bisenswe bantu bakwabo? Yehova witusakila tusangele bintu byonso byapangile. (Ñimbo 104:24; Kusokwelwa 4:11) Penepo mwanda waka tūmine muswelo umo wa kulonga bintu bu o muyampe kutabuka mukwabo?

18. Mwanda waka kidi na mvubu kotudi kumona bantu na mwibamwena Yehova?

¹⁸ Yehova usaka bantu ba miswelo yonso befunde kumuyuka, kumutōta, ne kwikala’ko nyeke. (Yoano 3:16; 1 Temote 2:3, 4) O mwanda shi banabetu badi na milangwe mīshile na yetu, i biyampe twi bevwane shi keityumunapo misoñanya ya Yehova. Shi tulonga namino, būmi bwetu bukekala buyampe ne bwa nsangaji kadi tukekala mu bumo na batutu ne bakaka. Enka motwapwa kwisambila’po, byotulamete kudi Yehova ne ku Bulopwe bwandi, ketufwaninwepo mu tuvutakanya twa ino ntanda. Tushikilwe mitatulo ne kwitaka kudi’ko mu ntanda ya Satana. Bine, tufwija’ko Yehova pa kwitufundija kusanswa ndoe ne kwityepeja! Twiivwananga bwa kaimba wa mitōto wānene amba: “Ē! talaipo bidi, mo kyanengelela ne kulumbuluka’kyo, bāna na bāna kwikala pamo mutyima umo onka, senene, shē!”—Ñimbo 133:1.