1, 2. 1) ¿Tiko kyaj nduktëjkëm tijatyë naxwinyëdë jäˈäy yajnaywyäˈkxëdëp? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky.) 2) ¿Wiˈix mayë jäˈäy wyinmaytyë mä ja yˈit lyugäär, kyostumbrë o mä ja ekipë diˈib pyuwäˈkëdëp? 3) ¿Ti tuun jäjtëp ko jäˈäy mas mëj nyayajnaxyëty mä wiinkpë?

TYAM kyaj mayë jäˈäy tuˈugyë nyayaˈitëdë mët ko wyinmaytyë ko niˈigyë yˈoyëty ja pyaˈis, wiˈix yˈixˈattë o ja kostumbrë diˈib myëdäjttëp. Per ëtsäjtëm Jyobaa tyestiigëty abëky nnayaˈijtëm ets kyaj nduktëjkëm tijatyë naxwinyëdë jäˈäy yajnaywyäˈkxëdëp. ¿Tiko? Yëˈko ntsojkëmë Jyobaa ets nmëmëdowäˈänëm (1 Fwank 5:3). Oy mä ntsoˈonëm o të nyaˈk të nbajtëm, nmëmëdoˈowëm ja yˈanaˈamën. Diˈib niˈigyë jëjpˈam parë ëtsäjtëm, yëˈë ko nbuwäˈkëmë Jyobaa etsë gyobiernë (Matewʉ 6:33). Pääty mbäät njënäˈänëm ko kyaj nyajpajtëm “mëdë naxwinyëdë jäˈäy” (käjpxë Juan 17:11, 15, 16, TNM; * Isaías 2:4).

 ² Mayë jäˈäy wyinmaytyë ko niˈigyë yˈoyëty ja yˈit lyugäär o ja kyostumbrë. Nan ta diˈib winmääytyëp ko niˈigyë oy yˈëyëˈëk kyuyattë ja ekipë diˈib pyuwäˈkëdëp. Ko duˈun wyinmaytyë, ta net ttundë kompetensyë, nyayˈaxëkˈixëdë ets axtë dyaˈooktë pënaty kyaj wyinmaytyë extëm yëˈëjëty. Ëtsäjtëm kyaj nduktëjkëm mä jäˈäy tijaty dyajtsiptäˈäktë, per mbäät xyˈaxëktuˈunëm ets nan mbäät tˈaxëktuny ja familyë. Nan mbäät jantsy axëëk nnayjäˈäwëm ko pënaty myëdäjttëbë kutujkën kyaj ttundë tëyˈäjtën, pesë Dios ojts xyajkojëm parë nˈijxëm diˈibë tëyˈäjtën ets diˈibë kyaj (Génesis 1:27; Deuteronomio 32:4). Pääty ko tuˈugë gobiernë tkatunëdë tëyˈäjtën, ¿axëëk nimaytyäˈägäˈänëm? O ¿ti ndunäˈänëm?

3, 4. 1) ¿Tiko kyaj nduktëjkëm tijaty tyuundëbë politikëtëjk ets nan kyaj nëjkxëm tsiptuumbë? 2) ¿Tijaty yajnimaytyäˈägäämp mä tyäˈädë artikulo?

³ Gobiernëtëjk yˈanmaabyë jyaˈay ets pyuwäˈägëdët ko tmëdattë tuˈugë jotmay. Per ëtsäjtëm kyaj nduktëjkëmë duˈumbë jotmay ets ni nganëjkxëm tsiptuumbë. ¿Tiko? Yëˈko yëˈë nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë Jesus (Matewʉ 26:52). Kyaj nwinmäˈäyëm ko yä Naxwiiny mä Satanás yˈaneˈemy jaˈäjtp tuˈugë lugäär diˈib mas oy (2 Korintʉ 2:11). Pääty ninuˈun ngatuktëjkëm tijaty yajtsiptaktëbë naxwinyëdë jäˈäy (käjpxë Fwank 15:18, 19).

⁴ Kom pokyjyaˈay nyajpatëm, mbäät näˈäty tëgatsy nˈijxëmë nmëguˈukˈäjtëm diˈib wiinktsoo tsoˈondëp (Jeremías 17:9; Éfesʉ 4:22-24). Mä tyäˈädë artikulo yëˈë nˈixäˈänëm wiˈix mbäädë Biiblyë xypyudëjkëm parë kyaj nmëdäjtëmë duˈumbë winmäˈäny diˈibë jäˈäy yajnaywyäˈkxëdëp. Nan nˈixäˈänëm ti mbäät nduˈunëm parë jäˈäy nˈijxëm extëmë Jyobaa mëdë Jesus tˈixy, diˈib xypyudëkëyäˈänëm parë xëmë nbuwäˈkëm ja Diosë gyobiernë.

5, 6. 1) ¿Wiˈixë Jesus wyinmääy mä jäˈäy diˈib wiink lugäär tsoˈondëp? 2) ¿Tiko duˈun wyinmääy?

⁵ Pën kyaj xynyijawë ti mdunëp mä tuˈugë jotmay, nayajtëwëdë: “¿Tixyëp ojts ttunyë Jesus?”. Ko Jesus jyukyˈajty yä Naxwiiny, ja jäˈäyëty diˈib Judea, Galilea ets Samaria kyaj nety oy yˈittë. Extëm ja judiyëty mët ja Samaritanëty kyaj ijty nyaymyëgäjpxëdë (Fwank 4:9). Ja saduseety ets ja fariseety xëmë ijty nyaygyajpxytsyiigëdë (Apostʉlʉty 23:6-9). Ja judiyëtëjk diˈib yˈëxpëjktëp ja ley diˈibë Moisés yajmooy mas ëxpëky ijty nyayajnaxëdë mä pënaty kyaj të yˈëxpëktë (Fwank 7:49). Ets nimay nan yˈaxëkˈijxtë ja yajkugëbajtpëty ets ja romanë jäˈäy (Matewʉ 9:11). Perë Jesus kyaj ttuktëjkë duˈumbë jotmay. Tukniˈˈijxë ja tëyˈäjtën ets nyijäˈäwëbë nety ko ja judiyëtëjk yëˈë käjpnˈäjtëbë Dios. Per ninäˈä tkatukniˈˈijxë ja yˈëxpëjkpëty ko yëˈë niˈigyë mëj näjxtëp (Fwank 4:22). Niˈigyë ttukniˈˈijxë ets ttsoktët niˈamukë jäˈäy (Lukʉs 10:27).

 ⁶ Jesus ak tuknaxë jäˈäy tˈijxy, nipën mëj tkayajnäjxy. ¿Tiko? Yëˈko Jyobaa ojts dyajkojˈyë jäˈäy parë nyimayëdët yä Naxwiiny ets wiˈixëm yˈixˈattët (Génesis 1:27, 28). Päätyë Jyobaa mëdë Jesus ak tuknaxë jäˈäy dyajnaxy oy wiˈix yˈixˈattët, oy mä tsyoondët ets oy ti ayuk tkäjpxtët (Apostʉlʉty 10:34, 35; Diˈibʉ Jatanʉp 7:9, 13, 14). Ëtsäjtëm nanduˈun mbäät nˈijxëmë jäˈäy (Matewʉ 5:43-48).

7, 8. 1) ¿Pën nbuwäˈkëm, ets tiko? 2) ¿Wiˈix yˈitäˈäny ja amay jotmay diˈib jaˈäjtp yä naxwiiny?

⁷ ¿Tiko kyaj nbuwäˈkëm nituˈugë gobiernë? Yëˈko yëˈëyë nbuwäˈkëmë Jyobaa gyobiernë. Pes nnijäˈäwëm ko yëˈë diˈib mas oy anaˈamp. Satanás duˈun jyënany jam Edén ko Jyobaa kyaj tjaty tˈanaˈamëdë naxwinyëdë jäˈäy, ets tsyejpy nmëbëjkëm ko mas oy këˈëm nnayˈanaˈamëm ets kyaj ko Dios xyˈanaˈamëm. Päätyë Jyobaa tnasˈixë ets këˈëm nwinˈijxëm pën ntsojkëm xyˈanaˈamëm. Nˈoknayajtëˈëwëm: “¿Nmëmëdoobyëtsë Jyobaa mët ko nmëbëjkypyëts ko yëˈë diˈib mas oy anaˈamp? ¿Ijtpëts seguurë ko Diosë gyobiernë yëˈëyë mbäät dyaˈoyë tukëˈëyë jotmay diˈib jaˈäjtp yä naxwiiny? ¿O winmaabyëts ko kyajts nyajtëgoyˈaty etsëtsë Dios xyˈanaˈamët?” (Génesis 3:4, 5).

⁸ Extëm nˈokpëjtakëm, ko pën myajtëwëdët wiˈix mwinmay mä tuˈugë partiidë o mä tuˈugë organisasion, ¿wiˈix mˈatsowäˈäny? Waˈan näägë tyäˈädë grupë tëyˈäjtën jyajënäˈändë ko tpudëkëyäˈändë jäˈäy. Per nˈokjamyajtsëm ko yëˈëyë Jyobaa gyobiernë diˈib yaˈoyëyaambyë amay jotmay ets diˈib yajjëgaˈagaambyë naytyëytyunë. Pääty yëˈëyë mbäät nbuwäˈkëmë Jyobaa. Pes pën kyaj, mbäät kyaj tuˈugyë nekyyajpatëm mä ja naymyujkën.

9. 1) ¿Ti jotmay jamˈäjt mä ja naymyujkën diˈib Corinto? 2) ¿Wiˈixë Pablo tˈanmääy ja Dios mëduumbëty diˈib Corinto?

⁹ Mä primer siiglë, jamˈäjt tuˈugë jotmay mä ja naymyujkën diˈib Corinto. Nääk ja Dios mëduumbë yëˈë pyuwäˈkëdë ja Pablo, wiinkpë ja Apolos, wiinkpë ja Cefas etsë wiinkpë yëˈë pyuwäˈkëdë Kristë. Ko Pablo tnijäˈäwë, ta jyotmaytyuktëjkë. Kajaa netyë tyäˈädë jotmay, pes mbäädë nety dyajnaywyaˈkxyëty ja naymyujkën. Päätyë Pablo yˈanmääyëdë: “Nˈamdeepy nbëjktseebyëts miitsëty Nintsënˈäjtëm Jesukristëkyëjxm, es mnayajtiˈigyëdët es kyaj mnaybyëjkwäˈxëdët. Jikyˈattë mët tiˈigyë jot winmäˈäny”. Tyam, nan tsojkëp nbanëjkxëmë tyäˈädë käjpxwijën, ninäˈä mbäät nganaywyäˈkxëm mä ja naymyujkën (1 Korintʉ 1:10-13; käjpxë Romanʉs 16:17, 18).

10. ¿Tiko Pablo ojts tˈijxkijpxyë pënaty nëjkxandëp tsäjpotm mët tuˈugë jäˈäy diˈib kyudënaabyë pyaˈis?

¹⁰ Pablo nan tyukjamyajts ja Dios mëduumbëty diˈib nëjkxandëp tsäjpotm ko yëˈëjëty jam kyugäjpnˈattë tsäjpotm ets ko kyaj ja wyinmäˈäny tpëjtäˈäktët mä “diˈib  yä naxwiiny” (Filipʉs 3:17-20). * Nanduˈun jyënany ko pënaty nëjkxandëp tsäjpotm, yëˈë kyudënääytyëbë Dios mëdë Kristë. Ko tuˈugë jäˈäy tkudanë pyaˈis mä wiinkpë paˈis, kyaj ttuktëkë politikë ni ja amay jotmay diˈib jamˈäjtp mä tadë paˈis. Nanduˈun pënaty nëjkxandëp tsäjpotm kyaj ttuktëkëdë amay jotmay ets ni politikë (2 Korintʉ 5:20). Dios mëduumbë diˈib yˈawijxtëp ja jukyˈäjtën yä Naxwiiny, nan kyaj ttuktëk ttukwäˈägëdë tijaty yajtsiptaktëbë naxwinyëdë jäˈäy. Yëˈëyë pyuwäˈkëdëp ja Diosë gyobiernë.

11, 12. 1) Pën yëˈë nbuwäˈkëmë Diosë gyobiernë, ¿wiˈix kyaj yˈoyëty nwinmäˈäyëm? 2) ¿Wiˈixë nety tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm tˈixyë jäˈäy diˈib tsoˈondëp wiink lugäär, ets ti pudëjkë parë dyajtëgäjtsy ja wyinmäˈäny?

¹¹ Mayë jäˈäy yëˈë mëët nyaywyinjawëdë pënaty mëët kyijpxyë jyukyˈäjtën, kyostumbrë o ja ayuk diˈib kyäjpxtëp. Ets mëj këjxm nyayjawëdë mä ja lugäär mä tsyoondë. Per ëtsäjtëm, tsojkëp nnaygyuentˈäjtëm ets ninäˈä mëj nganayajnäjxëm mä wiinkpë nmëguˈukˈäjtëm. Pën duˈun nwinmäˈäyëm, tsojkëp nnayajtëgäjtsëm. Pes yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë kyaj nduktëjk ndukwäˈkëm oytyim ti jotmayëty. ¿Ti mbäät xypyudëjkëm parë nnayajtëgäjtsëm?

¹² Min nˈokˈijxëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëmë yˈijxpajtën diˈib xyëˈäjtypy Mirjeta. * Yëˈë jap myaxuˈunkˈäjty Yugoslavia, ets yeˈky pyejty mä tuˈugë lugäär mä jäˈäy tˈaxëkˈixy pënaty tsoˈondëp Serbia. Per ta tnijäˈäwë ko Jyobaa ak tuknaxë jäˈäy tˈixy oy mää tsyoonët, ets ko Satanás yëˈë tsyejpy etsë jäˈäy nyayˈaxëkˈixëdët. Pääty ttuunyë mëjää parë kyaj duˈun wyinmayët. Per ko ja tsip tsyondaky, ta Mirjeta jatëgok tˈaxëkˈijxtsondaky pënaty tsoˈondëp Serbia. Ni jeˈeyë tkatukmëtmaytyäˈägany ja Diosë yˈayuk. Nyijäˈäwëbë nety ko kyaj yˈoyëty extëm yˈadëˈëtsy, pääty tˈanmääyë Jyobaa ets pyudëkëdët parë dyajjëgaˈagëdë duˈumbë winmäˈäny. Nan yˈanmääy ets pyudëkëdët parë tyunët prekursoora. Mirjeta jyënaˈany: “Diˈibëts të xypyudëkë parëts kyaj duˈun njäˈäyˈatët, yëˈë kojëts ndunyë mëjää parëts niˈˈijxtuˈuty wiˈixë Jyobaa jyaˈayˈaty kojëts nëjkxy tëjkˈayeˈebyë”.

13. 1) ¿Wiˈix jyajty tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib xyëˈäjtypy Zoila, ets wiˈix nyayjäˈäwë? 2) ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëm jyajtyë Zoila?

¹³ Zoila, tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib Nëwinm ojts nyijkxy tsënaabyë Europa. Mä ja naymyujkën tapë netyë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsoˈondëp wiink paˈis mä amxan yajkajpxy. Zoila jyënaˈany ko nääk ja nmëguˈukˈäjtëm jeˈeyë ijty ttukxiˈiktë ja lugäär mä yëˈë tsyoony, ja kostumbrë ets ja ëy yaˈaxy. Ets yëˈë diˈib ijty mëk yajpojkypy. Per ta tˈanmääyë Jyobaa parë pyudëkëdët ets kyaj axëëk nyayjawëdët. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëm jyajtyë Zoila? Ko mbäät pojënë njotˈambëjkëm ko axëëk yajnimaytyäˈägët ja lugäär mä ntsoˈonëm, per ko tsojkëp nayjëjpkuwijtsëm. Ets ko ninäˈä kyaˈoyëty wiˈix njënäˈänëm o tii nduˈunëm diˈib yajnigëxëˈëgëp ko niˈigyë mëj nyajnäjxëm tuk grupë jäˈäy. Pes kyaj nyajnaywyäˈkxäˈänëm ja nmëguˈukˈäjtëm ets ni wiink jäˈäy (Romanʉs 14:19; 2 Korintʉ 6:3).

14. ¿Ti mbäät mbudëkëty parë jäˈäy xyˈixët extëmë Jyobaa tˈixy?

 ¹⁴ Diosë kyäjpn tuˈugyë yajpääty abëtsemy nyaxwinyëdë. Pääty ninäˈä mbäät ngawinmäˈäyëm ko niˈigyë yˈoyëty tuˈugë lugäär o paˈis ets kyaj dyuˈunëtyë wiinkpë. Waˈan të nyajtukniˈˈijxëm ets ntsojkëm ja lugäär mä të nyaˈk të nbajtëm. Ets mbäädë net tëgatsy nˈijxëmë jäˈäy diˈib tsoˈondëp wiink lugäär, diˈib tëgatsy ja kyostumbrë, ja yˈayuk o wiˈix yˈixˈattë. Pën mijts duˈunë jäˈäy xyˈixy, ¿ti mbäät mbudëkëty? Ko xywyinmayët wiˈixë Jyobaa tˈixy pënaty mëj yajnäjxypy ja yˈit lyugäär, o pënaty mëj nayajnäjxëp mä wiink jäˈäy. Ëxtäˈäyë naybyudëkë mä ëxpëjkpajn ko mˈëxpëkët naytyuˈuk o mëdë mfamilyë. Ets anëëmë Jyobaa waˈan mbudëkëty parë xyˈixëdë jäˈäy extëm yëˈë tˈixy (käjpxë Romanʉs 12:2).

15, 16. 1) ¿Wiˈix näägë jäˈäy xyˈijxëm ko tëgatsy njukyˈäjtëm? 2) ¿Wiˈix mbäädë tääk teety tpudëkëdë yˈuˈunk yˈënäˈk parë xëmë tmëmëdowdëdë Dios?

¹⁵ Mëjënbäˈä mëdëjkpäˈä, familyë, pënaty mëët nduˈunëm o nˈeskuelëˈäjtëm pyëjktëbë kuentë ko tim tëgatsy njukyˈäjtëm mët ko yëˈë nmëmëdoˈowëmë Jyobaa (1 Peedrʉ 2:19). Jesus jyënany ko näägë jäˈäy axtë xyˈaxëkˈixäˈänëm ko duˈun njukyˈäjtëm. Pes nimayë tyäˈädë jäˈäy kyaj tnijawëdë wiˈix yˈixëty ja Diosë gyobiernë, pääty kyaj tjaygyukëdë tiko yëˈëyë nbuwäˈkëm.

¹⁶ Pën kyaj nmastuˈudäˈänëmë Jyobaa, tsojkëp xëmë nmëmëdoˈowëm oy wiˈixë  jäˈäy xyˈanmäˈäyëm o xytyuˈunëm (Daniel 3:16-18). Extëmë ënäˈktëjk mbäät tsyiptakxëdë ets kyaj tijaty ttundët extëm ja myëguˈuktëjk. Mbäät nääk tsyëˈëgëdë ko yaˈˈanëëmëdët ets tsaludarattëdë bandeerë o ttuktëkëdët mä yajnixëduny. Pääty miitsëty tääk teety, pudëkëdë mˈuˈunk mˈënäˈk parë yˈittët jotmëk mä yˈeskuelë. ¿Wiˈix mbäät xypyudëkëdë? Ko mDiosˈawdattët tuk familyë, mbäät mëët xynyimaytyäˈäktë wiˈixë Jyobaa wyinmay mä bandeerë o mä duˈumbë xëë. Nan mbäät xytyukniˈˈixëdë wiˈix tnimaytyäˈäktët tsuj yajxon ets wintsëˈkën myëët tijaty myëbëjktëp (Romanʉs 1:16). Ix pën tsojkëp ets këˈëm nëjkx xytyukmëtmaytyaˈaky ja myaˈestrë tijaty nmëbëjkëm.

17. 1) ¿Wiˈix kyaj yˈoyëty nwinmäˈäyëm? 2) ¿Tiko kyaj mbäät mëktaˈaky njënäˈänëm ko extëm tijaty nduˈunëm niˈigyë yˈoyëty?

¹⁷ Kyaj wyiˈixëty ko nˈoyˈijxëm ja it lugäär mä të nyaˈk të nbajtëm, ja kostumbrë, ja ayuk diˈib ngäjpxëm ets ko nxuˈkxjäˈäwëm ja käˈäy ukën. Per kyaj mbäät nwinmäˈäyëm ko niˈigyë yˈoyëty ja kostumbrë diˈib nmëdäjtëm, ja ayuk diˈib ngäjpxëm o extëm nwinmäˈäyëm. ¿Tiko? Yëˈko Jyobaa kexy kaˈpxy tijaty të dyajkojy parë ndukxondakëm (Salmo 104:24; Diˈibʉ Jatanʉp 4:11). Pääty kyaj tiko mbäät mëktaˈaky njënäˈänëm ko niˈigyë yˈoyëty extëm tijaty nduˈunëm.

18. ¿Wiˈix ndukˈoyˈäjtëm ko nˈijxëmë nmëguˈukˈäjtëm extëmë Jyobaa yˈixyëty?

¹⁸ Jyobaa tsyejpy ets niˈamukë jäˈäy yˈixyˈatëdët, yˈawdatëdët ets jyukyˈattët winë xëë (Fwank 3:16; 1 Timotee 2:3, 4). Pääty, oy ko nyaˈˈawatsëmë jot winmäˈäny ets nmëdoowˈijtëm wiˈix ja nmëguˈukˈäjtëm wyinmaytyë mientrës kyaj tkutëjë Diosë yˈanaˈamën. Ko duˈun nduˈunëm, nëjkxëp niˈigyë ndukxondakëmë jukyˈäjtën ets nˈijtëm tuˈugyë mëdë nmëguˈukˈäjtëm. Mä tyäˈädë artikulo të nˈijxëm ko yëˈëyë mbäät nbuwäˈkëmë Jyobaa ets ja gyobiernë, pääty kyaj nduktëjk ndukwäˈkëm tijatyë naxwinyëdë jäˈäy yajtsiptaktëp, nan njëjpkudijëm ja mëjˈat këjxmˈat ets nan kyaj nduˈunëmë kompetensyë. Nˈokmëjjäˈäwëm ko Jyobaa xytyukniˈˈijxëm parë nnayaˈijtëm tuˈugyë ets nˈijtëm yujy tudaˈaky. Duˈun nnayjäˈäwëm extëm niduˈuk diˈib jyaayë Salmo, ko jyënany: “¡Okˈixtë! Jantsy oy ets jantsy tsuj ko nmëguˈukˈäjtëm yˈittë tuˈugyë” (Salmo 133:1).