1, 2. (a) Blema a, jije Yehowa sɔmɔli jaa Yehowa ngɛ? (b) Kɛ Yesu pee e ní ngɛ Yehowa sɔlemi we ɔ nɛ ngɛ Yerusalem ɔ he ha kɛɛ? (d) Mɛni he wa ma susu ngɛ munyu nɛ ɔ mi?

KƐ JE blema lokoo ɔ, Mawu sɔmɔli ngɛ he ko nɛ a jaa Mawu ngɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, Habel ma afɔle sami la tɛ loko e sã afɔle kɛ ha Yehowa. (1 Mose 4:3, 4) Noa, Abraham, Isak, Yakob, kɛ Mose tsuo ma afɔle sami la tɛhi. (1 Mose 8:20; 12:7; 26:25; 35:1; 2 Mose 17:15) Yehowa ha nɛ Israel bi ɔmɛ ma kpehe bo tsu. (2 Mose 25:8) Pee se ɔ, e ha nɛ a ma sɔlemi we. (1 Matsɛmɛ 8:27, 29) Benɛ Mawu we bi kpale a se kɛ je nyɔguɛ yemi mi ngɛ Babilon kɛ ho a ma mi ya a, a kpeɔ daa ngɛ kpe hehi. (Marko 6:2; Yohane 18:20; Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 15:21) Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ hu kpeɔ ngɛ nihi a wehi a mi. (Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 12:12; 1 Korinto Bi 16:19) Mwɔnɛ ɔ, Yehowa we bi nɛ a ngɛ je kɛ wɛ ɔ kpeɔ ngɛ Matsɛ Yemi Asahi akpe nyɔngmahi abɔ a nɔ nɛ a kaseɔ Yehowa he ní, nɛ a jaa lɛ.

² Yesu je bumi nɛ mi kuɔ kpo kɛ ha Yehowa sɔlemi we ɔ ngɛ Yerusalem ɔ. Suɔmi nɛ Yesu ngɛ kɛ ha sɔlemi we ɔ ha nɛ e kaseli ɔmɛ kai munyu ko nɛ la polɔ ɔ tu ɔ. La polɔ ɔ de ke: “Ye hɛ dɔ wawɛɛ ngɛ o we ɔ he.” (La 69:9; Yohane 2:17) A tsɛɛ sɔlemi we ɔ nɛ hi Yerusalem ɔ ke ‘Yehowa we,’ se wa be nyɛe ma tsɛ Matsɛ Yemi Asa amɛ ke Yehowa we. (2 Kronika 5:13; 33:4) Se e sa nɛ wa ná bumi nɛ mi kuɔ kɛ ha hehi nɛ wa jaa Mawu  ngɛ ɔ. Ngɛ munyu nɛ ɔ nɛ wa ngɛ kasee ɔ mi ɔ, wa ma susu Baiblo sisi tomi mlaa komɛ a he. Baiblo sisi tomi mlaa nɛ ɔmɛ maa tsɔɔ wɔ bɔ nɛ e sa kaa waa pee wa ní ha ke wa ya wa Matsɛ Yemi Asa amɛ a nɔ. Wa ma susu bɔ nɛ e sa kaa wa dla wa Matsɛ Yemi Asa amɛ kɛ bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ wo a he hiɔhi ha a hu he. *—Hyɛ sisi ningma.

3-5. Mɛni ji Matsɛ Yemi Asa, nɛ kɛ e sa kaa waa pee wa ní ngɛ asafo mi kpehi a he ha kɛɛ?

³ Matsɛ Yemi Asa amɛ a nɔ ji hehi titli nɛ nihi ma nyɛ maa kpe ngɛ kɛ ja Yehowa. Asafo mi kpehi nɛ wa peeɔ ɔ ji nike ní nɛ je Mawu ngɔ, nɛ kpe nɛ ɔmɛ yeɔ bua wɔ konɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ lɛ wa kpɛti ɔ mi nɛ wa. Ngɛ kpe nɛ ɔmɛ sisi ɔ, Yehowa asafo ɔ woɔ wɔ he wami, nɛ e kɛ blɔ tsɔɔmihi nɛ he hia hu haa wɔ. E ji he blɔ nɛ wa ná kaa daa otsi ɔ, Yehowa kɛ e Bi ɔ fɔɔ wɔ nine kɛ baa ‘Yehowa we okplɔɔ ɔ’ he. (1 Korinto Bi 10:21) E sa nɛ wa kai be fɛɛ be kaa nine fɔmi nɛ ɔ se be.

⁴ Yehowa ha nɛ wa le heii kaa e suɔ nɛ waa ba kpe nɛ ɔmɛ konɛ wa ba ja lɛ, nɛ waa wo wa sibi he wami hulɔ. (Kane Hebri Bi 10:24, 25.) Akɛnɛ wa ngɛ bumi kɛ ha Yehowa he je ɔ, e sɛ nɛ waa ngɔ nɔ́ ko nɛ he hia we kɛ je wa nya nɛ waa po asafo mi kpehi a mi. Ke wa dlaa wa he saminya loko wa yaa asafo mi kpehi, nɛ wa bɔɔ mɔde kaa wa ma ha sanehi a heto ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa bua jɔ kpe nɛ ɔmɛ a he.—La 22:22.

⁵ Bɔ nɛ wa peeɔ wa ní ngɛ asafo mi kpe nɛ ɔmɛ a sisi, kɛ bɔ nɛ wa dlaa Matsɛ Yemi Asa amɛ a nɔ ha a, lɛ maa tsɔɔ kaa wa ngɛ bumi kɛ ha Yehowa. Wa suɔ kaa waa kɛ wa ní peepee maa tsɔɔ kaa wa suɔ nɛ wa je Yehowa biɛ ɔ yi. Behi fuu ɔ, a ngmaa Yehowa biɛ ɔ ngɛ Matsɛ Yemi Asa amɛ a he.—Kɛ to 1 Matsɛmɛ 8:17 ɔ he.

6. Mɛni nihi deɔ ngɛ wa Matsɛ Yemi Asa amɛ kɛ nihi nɛ kpeɔ ngɛ lejɛ ɔ a he? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

⁶ Ke wa náa bumi kɛ haa wa Matsɛ Yemi Asa amɛ ɔ, nihi yɔseɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nyumu ko nɛ e je Turkey ɔ de ke: “Ye bua jɔ bɔ nɛ Matsɛ Yemi Asa a nɔ tsɔ kɛ bɔ nɛ níhi ya nɔ pɛpɛɛpɛ ha a he wawɛɛ nitsɛ. Nihi nɛ a ba lejɛ ɔ dla a he saminya, muɔ ngɛ a nya he, nɛ a kɛ bua jɔmi fɔ mi. Nɔ́ nɛ ɔ ná ye nɔ he wami wawɛɛ.” Nyumu nɛ ɔ bɔni asafo mi kpehi tsuo yami. E kɛ we nɛ e ha nɛ a baptisi lɛ. Ngɛ ma ko nɛ ngɛ Indonesia a mi ɔ, nyɛmimɛ tsɛ a kpɔ mi bimɛ, kɛ ma nikɔtɔma komɛ nɛ a ya hyɛ Matsɛ Yemi Asa ehe ko nɛ a ma ha mɛ ɔ. Amlaalo nɔkɔtɔma nɛ hyɛɛ jamɛ a ma a nɔ ɔ nya kpɛ e he ngɛ ní kpakpahi nɛ a kɛ ma tsu ɔ, kɛ bɔ nɛ tsu ɔ ngɛ fɛu, kɛ abɔɔ saminyayoo ko nɛ ngɛ lejɛ ɔ he. E de ke: “Bɔ nɛ tsu nɛ ɔ he tsɔ ha a tsɔɔ kaa nyɛ hemi kɛ yemi ɔ ji anɔkuale.”

7, 8. Ke wa ya Matsɛ Yemi Asa a nɔ ɔ, mɛni blɔ nɔ wa guu kɛ tsɔɔ kaa wa buɔ Yehowa?

⁷ Yehowa lɛ fɔɔ wɔ nine kɛ yaa asafo mi kpehi a sisi. Enɛ ɔ he ɔ, bɔ nɛ wa peeɔ wa ní ngɛ asafo mi kpehi a sisi kɛ bɔ nɛ wa dlaa wa he kɛ yaa lejɛ ɔ ha a he hia lɛ wawɛɛ. E sɛ nɛ waa pee níhi kɛ be nɔ. Wa pee we kpɛii tsɔ ngɛ bɔ nɛ e sa kaa waa pee wa ní ngɛ lejɛ ɔ ha a he, nɛ jã kɛ̃ nɛ ke wa ya lejɛ ɔ, wa pee we wa ní kaa nɔ́ nɛ pi wa kɔmɔ ji nɔ́ ko. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yehowa suɔ kaa waa kɛ nihi tsuo nɛ wa fɔ mɛ nine kɛ ba Matsɛ Yemi Asa a nɔ ɔ nɛ ná bua jɔmi. Se e sɛ nɛ waa pee nɔ́ ko kɛ tsɔɔ  kaa wa be bumi kɛ ha asafo mi kpehi nɛ wa yaa a. Enɛ ɔ he je ɔ, wa dla we wa he eko kɛ eko kɛ yɛ asafo mi kpehi, nɛ ke asafo mi kpehi ngɛ nɔ yae hu ɔ, wa ngmɛ́ sɛ gbi kɛ mane we nihi ngɛ fon nɔ, wa jaje we, nɛ wa yi ní nɛ wa nui ní hulɔ. E sa nɛ fɔli hu nɛ a tsɔɔ a bimɛ konɛ a ko fiɛ aloo a hi fo tue ngɛ Matsɛ Yemi Asa a nɔ.—Fiɛlɔ 3:1.

⁸ Benɛ Yesu na kaa nihi ngɛ ní juae ngɛ Mawu sɔlemi we ɔ, e mi mi fu nɛ e fie mɛ kɛ je lejɛ ɔ. (Yohane 2:13-17) Wa jaa Yehowa nɛ wa kaseɔ e he ní ngɛ wa Matsɛ Yemi Asa amɛ a nɔ. Enɛ ɔ he ɔ, e sɛ nɛ waa kɛ lejɛ ɔ nɛ pee jua yemi he.—Kɛ to Nehemia 13:7, 8 ɔ he.

9, 10. (a) Kɛ Yehowa we bi peeɔ kɛ maa Matsɛ Yemi Asahi ha kɛɛ, nɛ mɛni jeɔ enɛ ɔ mi kɛ baa? (b) Mɛni Yehowa asafo ɔ peeɔ kɛ yeɔ bua asafohi nɛ a be sika nɛ a kɛ maa ma Matsɛ Yemi Asa a?

⁹ Yehowa we bi nɛ a ngɛ je kɛ wɛ ɔ tsuɔ ní wawɛɛ kɛ maa Matsɛ Yemi Asahi. Nihi kɛ a he haa kɛ maa Matsɛ Yemi Asahi, nɛ a dlaa Matsɛ Yemi Asahi nɛ́ a wui mɛ hiɔ. Enɛ ɔ he ɔ, ngɛ jeha 15 nɛ be ɔ mi ɔ, wa ma Matsɛ Yemi Asahi nɛ a ngɛ fɛu nɛ hiɛ pe 28,000, aloo ke wa ma de ɔ, daa ligbi ɔ, a maa Matsɛ Yemi Asahi kakaaka 5 ngɛ je kɛ wɛ.

¹⁰ Yehowa asafo ɔ woɔ nihi nɛ a ngɔ a he kɛ ha a blɔ kɛ yaa hehi nɛ e he hia kaa a ma Matsɛ Yemi Asahi ngɛ ɔ, nɛ a ya maa. A kɛ sika nɛ waa kɛ yeɔ bua a lɛ peeɔ enɛ ɔ. Waa kɛ Baiblo sisi tomi mlaa nɛ tsɔɔ kaa e sa nɛ waa ye bua nihi nɛ e fĩ mɛ ɔ tsuɔ ní. (Kane 2 Korinto Bi 8:13-15.) Mɛni je enɛ ɔ peemi mi kɛ ba? A ma Matsɛ Yemi Asahi fuu kɛ ha asafohi nɛ a be nɔ́ ko ɔ.

11. Mɛni nyɛmimɛ komɛ deɔ ngɛ Matsɛ Yemi Asa ehe nɛ a ma ha mɛ ɔ he, nɛ kɛ enɛ ɔ haa nɛ o nuɔ he ha kɛɛ?

¹¹ Nyɛmimɛ komɛ nɛ a ngɛ asafo ko mi ngɛ Costa Rica a ngma ke: “Ke wa daa si ngɛ Matsɛ Yemi Asa a hɛ mi ɔ, e peeɔ wɔ kaa wa ngɛ nlae! Wa hɛ be nɔ. Wa gbe wa Matsɛ Yemi Asa a mami kɛ e he nɔ́ tsuaa nɔ́ peemi nya ngɛ ligbi kpaanyɔ pɛ mi. Matsɛ Yemi Asa a ngɛ fɛu saminya! Yehowa jɔɔmi, kɛ blɔ nya nɛ asafo ɔ to, kɛ nyɛmimɛ a yemi kɛ buami lɛ ha nɛ wa nyɛ pee jã a nɛ. Wa jami he nɛ ɔ ji nike ní nɛ he jua wa nɛ Yehowa kɛ dloo wɔ. Bua jɔmi nɛ wa ná a hí kalemi.” Ke wa nu nɛ wa nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi ngɛ Yehowa sinae ngɛ nɔ́ nɛ e pee ha mɛ ɔ he ɔ, wa bua jɔɔ wawɛɛ nitsɛ. Wa bua maa jɔ kaa nyɛmimɛ nɛ a ngɛ je kɛ wɛ ɔ tsuo ma ná mɛ nitsɛmɛ a Matsɛ Yemi Asahi. E ngɛ heii kaa Yehowa ngɛ Matsɛ Yemi Asahi nɛ a ngɛ mae ɔ nɔ jɔɔe, ejakaa ke a ma ta pɛ ɔ, nihi fuu jeɔ asafo mi kpehi yami sisi nɛ a kaseɔ Yehowa he ní.—La 127:1.

12. Mɛni o ma nyɛ maa pee kɛ ye bua Matsɛ Yemi Asahi a mami?

 ¹² Mɛni o ma nyɛ maa pee kɛ ye bua kɛ ma Matsɛ Yemi Asahi? O ma nyɛ maa ngɔ o he kɛ ha faa kɛ tsu ní tsumi nɛ ɔ. Nɛ wɔ tsuo wa ma nyɛ maa ngɔ wa sika kɛ fĩ Matsɛ Yemi Asahi a mami ɔ se hulɔ. Ke wa bɔɔ mɔde wawɛɛ nɛ wa fĩɔ ní tsumi nɛ ɔ se ɔ, wa ma ná bua jɔmi nɛ ngɛ nɔ hami mi ɔ eko, nɛ nɔ́ nɛ pe kulaa a, lɔ ɔ hu maa tsɔɔ kaa wa jeɔ Yehowa yi. Wa kaseɔ nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ Mawu we bi nɛ a hi si blema a pee ɔ. A je a tsui mi nɛ a ngɔ a níhi kɛ fĩ tsuhi nɛ a ma nɛ a jaa Mawu ngɛ mi ɔ se.—2 Mose 25:2; 2 Korinto Bi 9:7.

13, 14. Mɛni wa kase ngɛ Baiblo ɔ mi nɛ tsɔɔ kaa e sa nɛ wa ha nɛ wa Matsɛ Yemi Asa amɛ a nɔ kɛ a he nɛ tsɔ nyaii?

¹³ Yehowa ji Mawu nɛ e he tsɔ nɛ e ngɛ klɔuklɔu. E peeɔ e ní ngɛ blɔ nya tomi nya. Enɛ ɔ he je nɛ e sa kaa wa ha nɛ wa Matsɛ Yemi Asa a nɔ kɛ e he nɛ tsɔ ɔ nɛ. (Kane 1 Korinto Bi 14:33, 40.) Ke wa suɔ nɛ wa he nɛ tsɔ nɛ waa pee wa he klɔuklɔu kaa bɔ nɛ Yehowa ngɛ ɔ, e sa nɛ jami nɛ wa jaa lɛ, wa susumi, kɛ wa ní peepeehi a he nɛ tsɔ. Se pi lɔ ɔ pɛ. E sa kaa wa nɔmlɔ tso hu he nɛ tsɔ.—Kpojemi 19:8.

¹⁴ Ke wa ha nɛ wa Matsɛ Yemi Asa a nɔ kɛ e he tsɔ ɔ, e be yee ha wɔ kaa wa maa fɔ nihi nine kɛ ba wa asafo mi kpehi a sisi. Ke e ba jã a, nihi maa na kaa wa yeɔ munyu nɛ wa fiɛɛɔ kaa je ehe nɛ mi tsɔ maa ba hwɔɔ se ɔ nɔ. A maa na kaa Mawu nɛ wa jaa a ngɛ klɔuklɔu nɛ e he tsɔ, nɛ e maa pee zugba nɛ ɔ paradeiso nɛ ngɛ fɛu.—Yesaya 6:1-3; Kpojemi 11:18.

15, 16. (a) Mɛni he je nɛ be komɛ ɔ, e yee kaa wa ma ha Matsɛ Yemi Asa a he nɛ tsɔ ɔ? Mɛni he je e sa nɛ wa ha e he nɛ tsɔ ɔ? (b) Mɛni blɔ nya nyɛ to kɛ ha nyɛ Matsɛ Yemi Asa a nɔ dlami, nɛ mɛni wa ti nɔ tsuaa nɔ ma nyɛ maa pee?

¹⁵ He nɛ nɔ ko ngɛ, kɛ bɔ nɛ a tsɔse lɛ ha a ma nyɛ maa sa bɔ nɛ e bɔɔ he tsɔmi he mɔde ha a he. Mɛni he je? Ni komɛ ngɛ nɛ he nɛ a ngɛ ɔ, bunyuku kɛ mɔsɔ sɔuu ji a blɔ ɔmɛ a nɔ. Ni komɛ hu ngɛ nɛ a be nyu, jale, aloo tsopahi nɛ a kɛ ma ha nɛ a si hihe nɛ tsɔ. Mɔsɔ kɛ bunyuku ngɛ he nɛ  wa ngɛ ɔ jio, eko be jio, nihi a he tsɔ ngɛ he nɛ wa ngɛ ɔ jio, a he tsɔ we jio, wɔɔ lɛɛ e sa kaa wa ha nɛ wa Matsɛ Yemi Asa a nɔ kɛ e he nɛ tsɔ nyaii, ejakaa lejɛ ɔ nɛ wa jaa Yehowa ngɛ.—5 Mose 23:14.

¹⁶ Ke wa suɔ nɛ wa Matsɛ Yemi Asa a he nɛ tsɔ ɔ, e he hia nɛ waa to lejɛ ɔ dlami ɔ he blɔ nya. Asafo mi nikɔtɔma amɛ haa nihi nɛ a ma dla lejɛ ɔ lemi, nɛ be tsuaa be ɔ, a hyɛɔ konɛ nyɛmimɛ nɛ a ná jale kɛ ní kpahi nɛ he maa hia kɛ ha lejɛ ɔ dlami. Jehanɛ se hu ɔ, asafo mi nikɔtɔma amɛ nyɛɛɔ ní tsumi ɔ hɛ mi nɛ a tsuɔ. Be tsuaa be nɛ a ma kpa asafo mi kpe ɔ, he komɛ ngɛ nɛ e he hia kaa a dla. E ji he blɔ nɛ wɔ tsuo wa ná kaa wa maa ye bua kɛ dla wa Matsɛ Yemi Asa a nɔ.

17, 18. (a) Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ bɔ nɛ Yehowa we bi nɛ a hi si blema a plɛ kɛ dla sɔlemi we ɔ ha a he? (b) Mɛni he je nɛ e sa kaa wa dla wa Matsɛ Yemi Asa a?

¹⁷ Ke nɔ́ ko puɛ ngɛ wa Matsɛ Yemi Asa a he ɔ, wa dlaa bɔ nɛ pee nɛ be tsuaa be ɔ tsu ɔ nɛ hi he wami. Jã ji bɔ nɛ Yehowa sɔmɔli nɛ a hi si blema a pee. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ Matsɛ Yoash ngɛ Yuda ma a nɔ yee ɔ, nihi tsu sika kɛ ba sɔlemi we ɔ. Matsɛ ɔ fã osɔfo ɔmɛ konɛ a ngɔ sika a kɛ dla sɔlemi we ɔ he saisaa nɛ puɛ ɔ. (2 Matsɛmɛ 12:4, 5) Jeha 200 se ɔ, Matsɛ Yosia hu ngɔ sɔlemi we ɔ sika a eko kɛ dla sɔlemi we ɔ hehi nɛ puɛ ɔ.—Kane 2 Kronika 34:9-11.

¹⁸ Asafo ɔ Ní Tsumi Kɔni Ajla Toli komɛ yɔse kaa ngɛ a ma amɛ a mi ɔ, nihi pɔɛ a tsuhi aloo a níhi dlami. Eko ɔ, nihi bɔɔ ko pɛ nɛ a le tsuhi dlami ngɛ ma nɛ ɔmɛ a nɔ. Aloo eko ɔ, a be sika nɛ a kɛ ma dla níhi nɛ puɛ ɔ. Se ke e he hia kaa wa dla wa Matsɛ Yemi Asa a nɛ wa pee we jã a, e maa gɔ̃ nɛ nihi ma yɔse. E be hae nɛ nihi nɛ a tu wa he munyu kpakpa. Se ke wɔ tsuo wa bɔɔ mɔde nɛ wa dlaa wa Matsɛ Yemi Asa a, lɔ ɔ ngɔɔ yi jemi kɛ haa Yehowa, nɛ sika nɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ jeɔ a tsui mi kɛ haa a pee we yaka.

19. Mɛni o maa pee kɛ tsɔɔ kaa o ngɛ bumi kɛ ha he nɛ o jaa Yehowa ngɛ ɔ?

¹⁹ Matsɛ Yemi Asa ji tsu nɛ a jɔɔ nɔ kɛ ha Yehowa. Tsa pi nɔ ko loo asafo ko nɔ́. Kaa bɔ nɛ wa susu he ngɛ munyu nɛ ɔ mi ɔ, Baiblo sisi tomi mlaahi maa ye bua wɔ konɛ wa ná bumi kɛ ha hehi nɛ wa jaa Mawu ngɛ ɔ. Akɛnɛ wa buɔ Yehowa he je ɔ, wa ngɛ bumi kɛ ha asafo mi kpehi nɛ wa peeɔ ɔ, kɛ wa Matsɛ Yemi Asa amɛ hulɔ. Wa jeɔ wa tsui mi nɛ wa haa sika kɛ yeɔ bua kɛ maa Matsɛ Yemi Asahi, nɛ wa bɔɔ mɔde wawɛɛ nɛ wa hyɛɛ Matsɛ Yemi Asa amɛ a nɔ konɛ a he nɛ tsɔ. Wa ngɛ bumi kɛ ha hehi nɛ wa jaa Yehowa ngɛ ɔ kaa bɔ nɛ Yesu pee ɔ.—Yohane 2:17.